Α. Αν είμαι αλλοδαπός, επηρεάζεται η έρευνα;

Ναι, κυρίως επειδή ορισμένα πρόσθετα δικαιώματα και εγγυήσεις σχετίζονται με αυτό (βλ. επίσης κατωτέρω).

Β. Ποια είναι τα στάδια της έρευνας;

i. Στάδιο συλλογής αποδεικτικών στοιχείων / εξουσίες των διενεργούντων την έρευνα

Οι δραστηριότητες της αστυνομίας στις ποινικές έρευνες προβλέπονται στα άρθρα 347 έως 357 του κώδικα ποινικής δικονομίας· οι δραστηριότητες του εισαγγελέα διέπονται από τα άρθρα 358 έως 378 του κώδικα ποινικής δικονομίας.

ii. Αστυνομική κράτηση

Σύμφωνα με το άρθρο 384 του κώδικα ποινικής δικονομίας, εκτός από τις αυτόφωρες περιπτώσεις, στις οποίες η αστυνομία δίωξης του εγκλήματος προβαίνει σε υποχρεωτική σύλληψη ή προαιρετική σύλληψη υπόπτου κατά τη διάπραξη αξιόποινης πράξης, όταν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία, ακόμα και σε σχέση με την αδυναμία ταυτοποίησης του υπόπτου, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος διαφυγής είναι βάσιμος, ο εισαγγελέας διατάσσει την προσωρινή σύλληψη ή, προτού αναλάβει την έρευνα ο εισαγγελέας, η αστυνομία δίωξης του εγκλήματος προβαίνει με δική της πρωτοβουλία στην προσωρινή σύλληψη προσώπου για το οποίο υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες για αδίκημα για το οποίο ο νόμος επιβάλλει ποινή ισόβιας κάθειρξης ή φυλάκισης τουλάχιστον δύο ετών και το πολύ έξι ετών ή για αδίκημα που αφορά πολεμικά όπλα και εκρηκτικά ή για αδίκημα που διαπράττεται για σκοπούς τρομοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης της διεθνούς τρομοκρατίας, ή για ανατροπή της δημοκρατικής τάξης.

iii. Ανάκριση

Το υπό έρευνα πρόσωπο, ακόμα και αν έχει τεθεί υπό κράτηση ή κρατείται για άλλον λόγο, συμμετέχει οικειοθελώς στην ανάκριση, με την επιφύλαξη των αναγκαίων εγγυήσεων για την πρόληψη του κινδύνου διαφυγής ή βίας· μέθοδοι ή τεχνικές που μπορούν να επηρεάσουν την ελευθερία αυτοκαθορισμού ή να μεταβάλουν την ικανότητα να θυμάται και να αξιολογεί τα πραγματικά περιστατικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ακόμα και με τη συγκατάθεση του ανακρινόμενου προσώπου.

iv. Προσωρινή κράτηση

Η προσωρινή κράτηση και άλλα μέτρα προσωπικής επιτήρησης προβλέπονται στα άρθρα 272 έως 315 του κώδικα ποινικής δικονομίας. Το σύστημα των μέτρων προσωπικής επιτήρησης διέπεται από τις αρχές της καταλληλότητας και της αναλογικότητας, βάσει των οποίων, κατά κανόνα, ο δικαστής, όταν διατάσσει τα μέτρα, πρέπει να λαμβάνει υπόψη, αφενός, τη συγκεκριμένη καταλληλότητα κάθε μέτρου σε σχέση με τη φύση και τον βαθμό των απαιτήσεων πρόληψης που πρέπει να ικανοποιηθούν στη συγκεκριμένη περίπτωση και, αφετέρου, κάθε μέτρο πρέπει να είναι ανάλογο προς τη σοβαρότητα των πραγματικών περιστατικών και την ποινή που επιβλήθηκε ή ενδέχεται να επιβληθεί.

Γ. Τι δικαιώματα έχω κατά τη διάρκεια της έρευνας;

i. Έχω δικαίωμα σε διερμηνεία και μεταφράσεις;

Ναι, σύμφωνα με το άρθρο 143 του κώδικα ποινικής δικονομίας.

ii. Τι δικαιώματα έχω όσον αφορά την πρόσβαση σε πληροφορίες και στη δικογραφία;

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί, γενικά, ότι η κοινοποίηση της περάτωσης των προκαταρκτικών ερευνών που κοινοποιούνται στον ύποπτο και στον συνήγορο υπεράσπισής του που επιλέγεται από αυτόν περιλαμβάνει σύντομη έκθεση των πραγματικών περιστατικών για τα οποία κινείται η διαδικασία, των νομικών διατάξεων που φέρεται ότι παραβιάστηκαν, καθώς και της ημερομηνίας και του τόπου της πράξης, με την επισήμανση ότι τα έγγραφα σχετικά με τις διενεργηθείσες έρευνες έχουν κατατεθεί στην εισαγγελία και ότι ο ύποπτος και ο συνήγορός του έχουν το δικαίωμα να τα εξετάσουν και να λάβουν αντίγραφό τους· επιπλέον, προβλέπονται ειδικοί κανόνες σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης και το δικαίωμα πρόσβασης στα έγγραφα της δικογραφίας, ιδίως όσον αφορά τη διεξαγωγή της ανάκρισης ή τη λήψη προσωπικών προληπτικών μέτρων.

iii. Δικαιούμαι να έχω δικηγόρο και να ενημερώσω τρίτον για την κατάστασή μου;

Ο ύποπτος/κατηγορούμενος δικαιούται να διορίσει κατ’ ανώτατο όριο δύο συνηγόρους υπεράσπισης· ο ύποπτος/κατηγορούμενος που δεν έχει διορίσει ή δεν έχει συνήγορο υπεράσπισης επικουρείται από επίσημα διορισμένο συνήγορο. Για τους επιτόπιους ελέγχους και έρευνες ισχύουν ειδικές διατάξεις που περιλαμβάνουν, για το ενδιαφερόμενο πρόσωπο, το δικαίωμα να επικουρείται από εκπρόσωπο, εφόσον είναι άμεσα διαθέσιμος και κατάλληλος.

iv. Δικαιούμαι νομική συνδρομή;

Ναι, όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις που προβλέπονται στις σχετικές ισχύουσες διατάξεις.

v. Τι είναι σημαντικό να γνωρίζω όσον αφορά τα εξής:

α. Το τεκμήριο αθωότητας

Το άρθρο 27 του ιταλικού Συντάγματος προβλέπει ότι οι κατηγορούμενοι θεωρούνται ένοχοι μόνο μετά την έκδοση αμετάκλητης απόφασης.

β. Το δικαίωμα σιωπής και το δικαίωμα μη αυτοενοχοποίησης

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί, μεταξύ άλλων, ότι, πριν από την έναρξη της ανάκρισης, τα πρόσωπα πρέπει να ενημερώνονται ότι οι δηλώσεις τους μπορούν πάντα να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους και ότι, με την επιφύλαξη της υποχρέωσης παροχής των στοιχείων τους, δικαιούνται να μην απαντήσουν σε ερωτήσεις, αλλά η διαδικασία θα συνεχιστεί· η μη τήρηση των διατάξεων αυτών καθιστά μη αξιοποιήσιμες τις δηλώσεις του ανακρινόμενου προσώπου.

γ. Το βάρος της απόδειξης

Γενικά, το βάρος της απόδειξης όσον αφορά τα πραγματικά περιστατικά που σχετίζονται με το κατηγορητήριο, την ποινική ευθύνη και τον καθορισμό της ποινής ή του προληπτικού μέτρου φέρει ο εισαγγελέας.

vi. Ποιες είναι οι ειδικές εγγυήσεις για τους ανηλίκους;

Οι κανόνες που διέπουν τις ποινικές διαδικασίες κατά παιδιών και νέων περιέχονται στο προεδρικό διάταγμα αριθ. 448, της 22ας Σεπτεμβρίου 1988, το οποίο προβλέπει, γενικά, ένα σύστημα που ευνοεί περισσότερο τον ύποπτο/κατηγορούμενο, τόσο στις προκαταρκτικές έρευνες όσο και στις δικαστικές διαδικασίες.

vii. Ποιες είναι οι ειδικές εγγυήσεις για τους ευάλωτους;

Κατά γενικό κανόνα, ισχύουν οι συνήθεις κανόνες για την προστασία των σχετικών ατομικών δικαιωμάτων.

Δ. Ποιες είναι προθεσμίες των ερευνών;

Γενικά, εάν ο εισαγγελέας δεν ζητήσει τη θέση της υπόθεσης στο αρχείο, πρέπει να ασκήσει ποινική δίωξη εντός έξι μηνών από την ημερομηνία καταχώρισης του ονόματος του προσώπου στο οποίο καταλογίζεται η αξιόποινη πράξη στο μητρώο καταγγελλόμενων αδικημάτων· η προθεσμία αυτή παρατείνεται σε ένα έτος για οποιοδήποτε από τα αδικήματα που ορίζονται στο άρθρο 407 παράγραφος 2 στοιχείο α) του κώδικα ποινικής δικονομίας (οργανωμένο έγκλημα, τρομοκρατία, αδικήματα που σχετίζονται με πυροβόλα όπλα ή ναρκωτικά και άλλα σοβαρά αδικήματα). Σε κάθε περίπτωση, ο εισαγγελέας μπορεί, πριν από τη λήξη της προθεσμίας, να ζητήσει από τον αρμόδιο για τις προκαταρκτικές έρευνες δικαστή να παρατείνει την προαναφερθείσα προθεσμία για βάσιμους λόγους· περαιτέρω παρατάσεις μπορούν, κατά κανόνα, να ζητηθούν από τον εισαγγελέα σε περιπτώσεις ιδιαίτερα πολύπλοκων ερευνών ή όταν είναι αντικειμενικά αδύνατον να ολοκληρωθούν εντός της παραταθείσας προθεσμίας· κάθε παράταση μπορεί να επιτραπεί από τον αρμόδιο για τις προκαταρκτικές έρευνες δικαστή για περίοδο που δεν υπερβαίνει τους έξι μήνες. Κατά κανόνα, η διάρκεια των προκαταρκτικών ερευνών, συνυπολογιζομένων τυχόν παρατάσεων, δεν μπορεί να υπερβαίνει τους 18 μήνες. Ωστόσο, η μέγιστη διάρκεια είναι δύο έτη εάν οι προκαταρκτικές έρευνες αφορούν τα αδικήματα που αναφέρονται στο άρθρο 407 παράγραφος 2 στοιχείο α) ή σε άλλες περιορισμένες ειδικές περιπτώσεις που προβλέπονται από τον νόμο.

Ε. Ποια είναι τα μέτρα που λαμβάνονται κατά το στάδιο της έρευνας, συμπεριλαμβανομένων των εναλλακτικών προς την προσωρινή κράτηση μέτρων, καθώς και των δυνατοτήτων μεταφοράς στη χώρα καταγωγής (ευρωπαϊκό ένταλμα επιτήρησης);

Εκτός από την προσωρινή κράτηση, μπορούν να επιβληθούν τα ακόλουθα αναγκαστικά προσωπικά μη στερητικά της ελευθερίας μέτρα επιτήρησης: απαγόρευση εξόδου από τη χώρα, υποχρέωση εμφάνισης στην αστυνομία της ποινικής έρευνας, απομάκρυνση από την οικογενειακή εστία, απαγόρευση μετάβασης σε χώρους στους οποίους παρίσταται τακτικά το θύμα, απαγόρευση και υποχρέωση διαμονής σε συγκεκριμένη διεύθυνση, κατ’ οίκον περιορισμός, προσωρινή κράτηση σε ιδρύματα με μη αυστηρές ρυθμίσεις κράτησης για τις μητέρες, προσωρινή κράτηση σε δομή ιατρικής περίθαλψης.

A. Πού διεξάγεται η δίκη;

Κατά γενικό κανόνα, η δίκη διεξάγεται στον τόπο όπου το δικαστήριο έχει κατά τόπον και καθ’ ύλην αρμοδιότητα σε σχέση με τη συγκεκριμένη αξιόποινη πράξη.

Β. Μπορούν να τροποποιηθούν οι κατηγορίες; Εάν ναι, τι δικαιώματα έχω όσον αφορά την πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες;

Γενικά, εάν κατά τη διάρκεια της δίκης τα πραγματικά περιστατικά αποδειχθούν διαφορετικά από εκείνα που περιγράφονται στη διάταξη που παραπέμπει την υπόθεση σε δίκη και δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα ανώτερου δικαστηρίου, ο εισαγγελέας τροποποιεί την κατηγορία και προβαίνει στη νέα κοινοποίηση· το ίδιο ισχύει όσον αφορά αδίκημα κατά συρροή και τυχόν επιβαρυντικές περιστάσεις που προκύπτουν από τη δίκη. Κατά κανόνα, ο εισαγγελέας ενεργεί με τον συνήθη τρόπο όταν, κατά τη διάρκεια της δίκης, ανακύπτει νέο πραγματικό περιστατικό για τον κατηγορούμενο, το οποίο δεν περιλαμβάνεται στην αρχική διάταξη και το οποίο πρέπει να εξεταστεί αυτεπαγγέλτως. Ωστόσο, εάν το ζητήσει ο εισαγγελέας, ο δικαστής μπορεί να επιτρέψει την κοινοποίηση της τροποποιημένης κατηγορίας κατά την ίδια ακροαματική διαδικασία, με την επιφύλαξη της συναίνεσης του κατηγορουμένου και εφόσον αυτό δεν θίγει τις προθεσμίες της διαδικασίας. Εάν ο εισαγγελέας ασκήσει άμεσα τη νέα κατηγορία, κατά κανόνα ο κατηγορούμενος μπορεί να ζητήσει την αναστολή της δίκης και την υποβολή νέων αποδεικτικών στοιχείων.

Γ. Ποια είναι τα δικαιώματά μου κατά την παράστασή μου στο δικαστήριο;

i. Πρέπει να είμαι παρών στη δίκη; Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορώ να είμαι απών κατά τη διάρκεια της δίκης;

Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα, όχι την υποχρέωση, να παρίσταται στη δίκη. Το δικαστήριο μπορεί, ωστόσο, να διατάξει τη βίαιη προσαγωγή του κατηγορουμένου, όταν η εμφάνισή του είναι αναγκαία για τη διεξαγωγή αποδείξεων πέραν της εξέτασης.

Έχω δικαίωμα σε διερμηνεία και σε μετάφραση των εγγράφων;

Ναι, σύμφωνα με το άρθρο 143 του κώδικα ποινικής δικονομίας.

iii. Δικαιούμαι να έχω δικηγόρο;

Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να διορίσει κατ’ ανώτατο όριο δύο συνηγόρους υπεράσπισης· ο ύποπτος/κατηγορούμενος που δεν έχει διορίσει ή δεν έχει συνήγορο υπεράσπισης επικουρείται από επίσημα διορισμένο συνήγορο.

iv. Για ποια άλλα δικονομικά δικαιώματα θα πρέπει να ενημερωθώ; (π.χ. εμφάνιση υπόπτων ενώπιον του δικαστηρίου)

Σε σχέση με το ζήτημα αυτό επισημαίνεται ότι, σύμφωνα με το άρθρο 523 του κώδικα ποινικής δικονομίας, ο κατηγορούμενος και ο συνήγορος υπεράσπισής του οφείλουν, σε κάθε περίπτωση, να λάβουν τελευταίοι τον λόγο κατά την ακροαματική διαδικασία εφόσον το ζητήσουν, άλλως η διαδικασία είναι άκυρη. Επιπλέον, θα πρέπει να επισημανθεί ότι, σε κάθε στάδιο και σε κάθε βαθμό της διαδικασίας, οι διάδικοι και ο συνήγορος υπεράσπισής τους μπορούν να υποβάλουν υπομνήματα ή αιτήματα στο δικαστήριο.

Δ. Ενδεχόμενες ποινές

Ο δικαστής εκδίδει καταδικαστική απόφαση εάν ο κατηγορούμενος κριθεί ένοχος για το αδίκημα για το οποίο κατηγορείται πέραν πάσης εύλογης αμφιβολίας. Η ποινή και τυχόν προληπτικά μέτρα επιβάλλονται από τον δικαστή με απόφαση. Κατά την έκδοση καταδικαστικής απόφασης, ο δικαστής αποφαίνεται επίσης σχετικά με κάθε αξίωση αποκατάστασης και επιδίκασης αποζημίωσης. Εάν ο δικαστής αποφασίσει ότι ο κατηγορούμενος πρέπει να καταβάλει αντισταθμιστική αποζημίωση, καθορίζει επίσης το ποσό της αποζημίωσης, εκτός εάν αυτό εμπίπτει στην αρμοδιότητα άλλου δικαστηρίου.

Α. Έχω δικαίωμα να ασκήσω έφεση κατά της απόφασης;

Ναι, με την επιφύλαξη των εξαιρέσεων που προβλέπονται από τον νόμο (βλ. άρθρο 593 του κώδικα ποινικής δικονομίας), κατά κανόνα μπορεί να ασκηθεί έφεση κατά των καταδικαστικών αποφάσεων· εναλλακτικά, έφεση μπορεί να ασκηθεί απευθείας ενώπιον του Ανώτατου Ακυρωτικού Δικαστηρίου κατά των πρωτόδικων αποφάσεων που υπόκεινται σε έφεση.

Β. Ποια άλλα ένδικα μέσα διαθέτω;

Κατά των αποφάσεων που εκδίδονται κατ’ έφεση ή των αποφάσεων που δεν υπόκεινται σε έφεση μπορεί να ασκηθεί αναίρεση για τους λόγους που προβλέπονται από τον νόμο (βλ. άρθρο 606 του κώδικα ποινικής δικονομίας), πέραν των περιπτώσεων που προβλέπονται από ειδικές διατάξεις.

Γ. Ποιες είναι οι συνέπειες μιας καταδικαστικής απόφασης;

i. Ποινικό μητρώο

Γενικά, οι αμετάκλητες ποινικές καταδικαστικές αποφάσεις καταγράφονται, μεταξύ άλλων, σε απόσπασμα ποινικού μητρώου του συγκεκριμένου προσώπου.

v. Εκτέλεση της απόφασης, μεταγωγή κρατουμένων, ποινές με αναστολή και εναλλακτικές κυρώσεις

Αναστολή της ποινής υπό όρους: κατά κανόνα, όταν επιβάλλεται φυλάκιση ή περιοριστική της ελευθερίας ποινή διάρκειας έως δύο ετών, ή χρηματική ποινή η οποία, μόνη της ή σε συνδυασμό με την αντίστοιχη περιοριστική της ελευθερίας ποινή σύμφωνα με τον νόμο, ισοδυναμεί με περιοριστική της ελευθερίας ποινή συνολικής διάρκειας δύο ετών ή μικρότερης, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την αναστολή της εκτέλεσης της ποινής για περίοδο πέντε ετών εάν η καταδικαστική απόφαση αφορά σοβαρό ποινικό αδίκημα και για δύο έτη εάν η καταδικαστική απόφαση αφορά λιγότερο σοβαρό αδίκημα· προβλέπονται υψηλότερα όρια ποινής για τους ανηλίκους και τους ενήλικες κάτω των 21 ετών (τρία έτη και δυόμισι έτη, αντίστοιχα).

Εναλλακτικές κυρώσεις: σύμφωνα με το άρθρο 53 του νόμου αριθ. 689, της 24ης Νοεμβρίου 1981, το δικαστήριο, κατά την έκδοση καταδικαστικής απόφασης, όταν κρίνει ότι η διάρκεια της κράτησης δεν πρέπει να υπερβαίνει τα δύο έτη, μπορεί να αντικαταστήσει την ποινή αυτή με ημικράτηση· όταν κρίνει ότι η διάρκεια της ποινής δεν πρέπει να υπερβαίνει το ένα έτος, μπορεί να αντικαταστήσει την ποινή αυτή με δικαστική επιτήρηση («libertà controllata»)· όταν κρίνει ότι η διάρκεια δεν πρέπει να υπερβαίνει τους έξι μήνες, μπορεί επίσης να αντικαταστήσει την ποινή αυτή με ανάλογη χρηματική ποινή.

Εκτέλεση της ποινής: γενικά, με εξαίρεση την περίπτωση προσώπου το οποίο, λόγω της πράξης που οδήγησε στην εκτέλεση της καταδικαστικής απόφασης, κρατείται ήδη σε σωφρονιστικό κατάστημα κατά τον χρόνο έκδοσης της αμετάκλητης απόφασης, η εισαγγελία αναστέλλει την εκτέλεση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής —συμπεριλαμβανομένης τυχόν εναπομένουσας ποινής μεγαλύτερης διάρκειας— η οποία δεν υπερβαίνει τα τέσσερα έτη και η οποία δεν έχει επιβληθεί για ορισμένα σοβαρά ποινικά αδικήματα [τα οποία αναφέρονται στο άρθρο 656 παράγραφος 9 στοιχείο α) του κώδικα ποινικής δικονομίας και στο άρθρο 4α του νόμου αριθ. 354/1975], με διάταξη που κοινοποιείται προς τον σκοπό αυτόν στον καταδικασθέντα και στον δικηγόρο του. Η διάταξη αυτή αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι μπορεί να υποβληθεί εντός των προβλεπόμενων από τον νόμο προθεσμιών αίτηση για μέτρα εναλλακτικά προς την κράτηση σε σωφρονιστικό κατάστημα· οι δικαστές που επιτηρούν την εκτέλεση των ποινών (Magistratura di Sorveglianza) είναι αρμόδιοι να αποφαίνονται επί των αιτήσεων αυτών.

Μεταγωγή κρατουμένων: εφαρμόζονται οι διατάξεις του νομοθετικού διατάγματος αριθ. 16, της 7ης Σεπτεμβρίου 2010, που εκδόθηκε σύμφωνα με τον κατ’ εξουσιοδότηση νόμο αριθ. 88, της 7ης Ιουλίου 2009 (κοινοτικός νόμος του 2008) για την εναρμόνιση του ιταλικού εθνικού δικαίου με την απόφαση-πλαίσιο 2008/909/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2008 (σχετικά με την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης σε ποινικές αποφάσεις οι οποίες επιβάλλουν ποινές στερητικές της ελευθερίας ή μέτρα στερητικά της ελευθερίας, για τον σκοπό της εκτέλεσής τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση) ή οι διατάξεις διμερών διεθνών συνθηκών που έχει συνάψει η Ιταλία στον τομέα αυτόν.