Prawa ofiar – w poszczególnych państwach

W jaki sposób można dochodzić naprawienia szkody od sprawcy (np. w czasie procesu, w drodze dochodzenia roszczenia cywilnego, w postępowaniu adhezyjnym)?

Ofiara może wytoczyć powództwo odszkodowawcze przeciwko sprawcy w postępowaniu cywilnym; ofiara może również wytoczyć powództwo odszkodowawcze w toku postępowania karnego prowadzonego przeciwko domniemanemu sprawcy („postępowanie adhezyjne”).

Sąd zobowiązał sprawcę do wypłacenia mi odszkodowania/zadośćuczynienia. Jak mam skłonić sprawcę do wypłaty odszkodowania?

Jeżeli sprawca nie wykona dobrowolnie obowiązku naprawienia szkody orzeczonego przez sąd, roszczącemu (ofierze) przysługuje prawo do wniesienia do sądu o wyegzekwowanie tego obowiązku. Ustawa, która weszła w życie dnia 1 stycznia 2018 r., uprawnia również ofiary przestępstw do wniesienia o to, by ich prawo do naprawienia szkody zostało zaspokojone przez państwo ze środków finansowych odzyskanych od sprawcy w ramach środków karnych o charakterze majątkowym.

Jeżeli sprawca nie wypłaci mi odszkodowania, czy mogę uzyskać zaliczkę od Skarbu Państwa? Na jakich warunkach?

Republika Czeska nie wypłaca zaliczek na poczet żadnych świadczeń wynikających ze spoczywającego na sprawcy obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem. W czeskim systemie prawnym dokonuje się ścisłego rozróżnienia między prawem ofiary do naprawienia przez sprawcę wyrządzonej szkody, co uznaje się za zobowiązanie z tytułu odpowiedzialności deliktowej, a kompensatą przewidzianą w ustawie nr 45/2013 o ofiarach przestępstw, która stanowi świadczenie pieniężne od Skarbu Państwa mające na celu złagodzenie społecznych skutków wiktymizacji.

Czy mam prawo do odszkodowania od państwa?

Jak wskazano powyżej, państwo nie wypłaca odszkodowań w ścisłym tego słowa znaczeniu (nie ingeruje w zobowiązania majątkowe sprawcy ani ich nie przejmuje), lecz oferuje ofiarom przestępstw kompensatę. Zgodnie z ustawą nr 45/2013 o ofiarach przestępstw państwo może wypłacić kompensatę ofiarom, które w wyniku przestępstwa poniosły określony w ustawie minimalny uszczerbek na zdrowiu, ofiarom przestępstw przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności naruszających godność ludzką, małoletnim ofiarom znęcania się oraz osobom pozostałym przy życiu (należącym do grupy określonej w ustawie) po śmierci ofiary, która zginęła w wyniku przestępstwa. Kwota kompensaty wynosi najczęściej od 10 000 CZK (około 370 EUR) do 200 000 CZK (około 7400 EUR), przy czym oblicza się ją według ustawowej stawki ryczałtowej albo w oparciu o kwotę wykazanych utraconych zarobków oraz kosztów leczenia lub – w stosownych przypadkach – kosztów specjalistycznej terapii zastosowanej w celu złagodzenia skutków poniesionej krzywdy. Ministerstwo Sprawiedliwości rozpatruje wnioski o wypłatę kompensaty, które należy składać w terminie 2 lat od dnia uzyskania przez ofiarę informacji o szkodzie wyrządzonej przestępstwem, lecz nie później niż w terminie 5 lat od dnia popełnienia przestępstwa.

Czy przysługuje mi odszkodowanie, jeżeli sprawca nie został skazany?

Ofiara nie może dochodzić naprawienia szkody wyrządzonej przez sprawcę (tj. z tytułu odpowiedzialności deliktowej), jeżeli sprawcy nie skazano po prostu z powodu jego niewykrycia, w związku z czym nie można ustalić osoby zobowiązanej, ponieważ nie udowodniono popełnienia czynu niedozwolonego lub ponieważ sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej za swoje czyny, tj. oskarżonego nie można pociągnąć do odpowiedzialności za żadną szkodę/krzywdę wyrządzoną czynem, którego nie popełnił, który nie nosi znamion przestępstwa lub za który oskarżony nie odpowiada. Z drugiej jednak strony ofiara może uzyskać uprawnienie do kompensaty od Skarbu Państwa (zob. powyżej) jeszcze przed skazaniem sprawcy; takie uprawnienie przysługuje ofierze nawet wówczas, gdy sprawcy nie wykryto lub gdy nie ponosi on odpowiedzialności karnej za swoje czyny, pod warunkiem że nie ulega wątpliwości, iż ofiara poniosła szkodę/krzywdę wyrządzoną czynem noszącym znamiona przestępstwa (lub że krewny ofiary zmarł w wyniku przestępstwa).

Czy mam prawo do uzyskania doraźnej płatności w czasie oczekiwania na orzeczenie w sprawie odszkodowania?

W ustawie nr 45/2013 o ofiarach przestępstw nie przewidziano możliwości wypłaty przez Ministerstwo Sprawiedliwości zaliczki na poczet kompensaty, jeżeli nie rozpatrzono jeszcze wniosku o jej przyznanie; pilne potrzeby życiowe ofiar są zaspokajane w inny sposób – za pośrednictwem państwowego systemu opieki społecznej lub pomocy społecznej.