Jeśli chodzi o wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych, bieżące procedury i postępowania wszczęte przed końcem okresu przejściowego będą nadal prowadzone na mocy prawa UE. W portalu e-Sprawiedliwość do końca 2024 r. będą nadal aktualizowane informacje dotyczące Wielkiej Brytanii na podstawie dwustronnej umowy z tym krajem.

Sąd którego kraju jest właściwy w danej sprawie?

Szkocja
Autor treści:
European Judicial Network
Europejska sieć sądowa (w sprawach cywilnych i handlowych)

1 Do jakiego sądu należy się zwrócić: do sądu powszechnego orzekającego w sprawach cywilnych czy do sądu szczególnego (na przykład sądu orzekającego w sprawach z zakresu prawa pracy)?

W Szkocji głównymi sądami cywilnymi są: sheriff courts [w tym lokalne sądy apelacyjne (sheriff appeal courts)] i Court of Session (sąd cywilny najwyższej instancji). Funkcjonują jednak sądy szczególne, które są właściwe wyłącznie do rozpoznawania szczególnych rodzajów postępowań. Do tych sądów należą: Court of the Lord Lyon (zajmujący się rejestracją herbów), Court of Exchequer (zajmujący się podatkami i opłatami państwowymi), Sheriff Personal Injury Court (sąd ds. uszczerbków na zdrowiu wchodzący w skład sheriff court) oraz Scottish Land Court (rozstrzygający spory między wynajmującym a najemcą). Funkcjonują także liczne trybunały ustanowione na mocy ustawy.

Trybunały

Ustawą z 2007 r. o sądach, trybunałach i egzekucji wprowadzono jedną ujednoliconą strukturę dla większości trybunałów w całym Zjednoczonym Królestwie, w ramach której przewidziano podział na trybunały pierwszej instancji (First-tier Tribunals) i wyższe trybunały (Upper Tribunals). Zarówno trybunały pierwszej instancji, jak i wyższe trybunały składają się z wyspecjalizowanych izb o odmiennej właściwości rzeczowej. Szczegółowe informacje na temat trybunałów można znaleźć na stronie internetowej Służby Sądów i Trybunałów Jej Królewskiej Mości (Her Majesty's Courts and Tribunals Service).

Funkcjonuje również szereg trybunałów zdecentralizowanych w następstwie dewolucji. Na czele większości z tych trybunałów stoi prezes, przy czym każdy z nich ma inne kompetencje (w zakresie wykonywania prawa). Właściwość poszczególnych trybunałów obejmuje różnorodne sprawy, począwszy od wniosku o uchylenie mandatu za niewłaściwe parkowanie po zarządzenie obowiązkowego leczenia i ograniczenia wolności pacjentów mających poważne zaburzenia psychiczne. Odwołania od orzeczeń szkockich trybunałów są rozpoznawane przez sądy cywilne w Szkocji, przy czym mogą być one również rozpatrzone przez sąd typu sheriff court i Court of Session.

Na mocy ustawy z 2014 r. o trybunałach w Szkocji [Tribunals (Scotland) Act 2014] utworzono Trybunał Pierwszej Instancji w Szkocji (First-tier Tribunal for Scotland) i Wyższy Trybunał w Szkocji (Upper Tribunal for Scotland) dla trybunałów zdecentralizowanych w następstwie dewolucji. Szkockim trybunałom przewodniczy sędzia stojący najwyżej w hierarchii sądownictwa w Szkocji (Lord President), który powierzył różne funkcje prezesowi szkockich trybunałów, podobnie jak ma to miejsce w wyżej opisanym modelu Zjednoczonego Królestwa. Wyższy Trybunał w Szkocji rozpoznaje większość środków zaskarżenia od orzeczeń trybunałów pierwszej instancji, tym samym środki te nie są już rozpoznawane przez sądy. Pierwsze trybunały zaczęły funkcjonować zgodnie z nową strukturą w grudniu 2016 r. Za zarządzanie Trybunałem Pierwszej Instancji w Szkocji i Wyższym Trybunałem w Szkocji odpowiada Szkocka Służba Sądów i Trybunałów.

Dodatkowe informacje znajdują się na stronach internetowych Szkockiej Służby Sądów i Trybunałów i szkockiego rządu.

Court of the Lord Lyon

Lord Lyon King of Arms (Lord Lew Król Herbów) jest jednym ze szkockich urzędników państwowych i doradcą królowej w sprawach herbów, genealogii i ceremonii. Jest on właściwy do rozpoznawania spraw dotyczących herbów w całym Zjednoczonym Królestwie, stoi na straży przepisów w zakresie herbów i orzeka w sprawie nazwisk, reprezentowania rodziny i wodzów klanów.

Court of Exchequer

Funkcję Court of Exchequer w Szkocji pełni Court of Session orzekający w sprawach podatkowych. Zajmuje się on przede wszystkim skargami na decyzje specjalnych komisarzy ds. podatku dochodowego w przedmiocie zobowiązań podatkowych.

Election Petition Court

Sąd ten, w którego skład wchodzi dwoje sędziów z Court of Session, rozpoznaje skargi na wybór członków parlamentu i członków szkockiego parlamentu ze względu na domniemaną niezgodność z prawem takiego wyboru lub niewłaściwe praktyki.

Scottish Land Court

Sąd ten rozstrzyga przede wszystkim spory dotyczące dzierżaw rolnych i tradycyjnego systemu dzierżawy małorolnej (crofting). Prezes i wiceprezes tego sądu mają kwalifikacje prawnicze, a pozostali dwaj członkowskie są prowadzącymi czynną działalność rolnikami. Do tego sądu można zwrócić się o ustalenie wysokości dzierżawy gospodarstw rolnych; sąd ten rozpoznaje również skargi na decyzje organu regulującego crofting. Scottish Land Court rozpoznaje również skargi na decyzje rządu szkockiego o nałożeniu kar na rolników pobierających płatności w ramach unijnego systemu wspólnej polityki rolnej oraz odwołania dotyczące niektórych kwestii ochrony środowiska.

Lands Tribunal for Scotland

W skład Lands Tribunal for Scotland (Trybunału ds. Gruntów dla Szkocji) wchodzi prezes i trzech członków, którzy mają wykształcenie w zakresie prawa i geodezji. Prezes tego trybunału jest również prezesem Scottish Land Court.

Do właściwości tego trybunału należą przede wszystkim:

  • zwolnienie nieruchomości spod obciążenia lub zmiana takiego obciążenia;
  • prawa najemców do wykupu zajmowanych przez nich mieszkań komunalnych;
  • postępowania o odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości lub utratę wartości nieruchomości wskutek robót publicznych;
  • wyceny nieruchomości niemieszkalnych;
  • skargi na urzędnika właściwego ds. szkockich rejestrów (Keeper of the Registers of Scotland);
  • środki odwoławcze od wycen gruntów do celów pierwokupu;
  • sprawy skierowane dobrowolnie lub wspólnie do rozpoznania przez Trybunał jako sąd arbitrażowy.

Sheriff Personal Injury Court

Sheriff Personal Injury Court jest krajowym ośrodkiem referencyjnym w sprawach dotyczących szkód na osobie. Ten szczególny sąd ds. szkód, który zasiada w Edynburgu, rozpoznaje sprawy dotyczące szkód na osobie, jeżeli wartość przedmiotu sporu przekracza 5 000 funtów szterlingów. Ponadto strony mogą również wytoczyć powództwo dotyczące szkód na osobie przed lokalny sheriff court niezależnie od wartości przedmiotu sporu. Przewidziano przepisy szczególne dotyczące spraw dotyczących szkód na osobie wyrządzonych w miejscu pracy: jeżeli wartość przedmiotu sporu przekracza 1 000 funtów szterlingów, powództwo można wytoczyć bezpośrednio przed Sheriff Personal Injury Court, natomiast w przypadku spraw o wartości przedmiotu sporu poniżej 1 000 funtów istnieje możliwość przekazania ich do rozpoznania przez ten sąd, jeżeli sędzia (sheriff) uzna je za dostatecznie istotne lub złożone. Court of Session nie rozpoznaje już powództw o odszkodowanie z tytułu szkody na osobie o wartości przedmiotu sporu poniżej 100 000 funtów szterlingów.

2 W przypadku gdy właściwość mają sądy powszechne orzekające w sprawach cywilnych (tj. sądy, które odpowiadają za rozpoznawanie takich spraw), w jaki sposób mogę się dowiedzieć, do którego z nich należy się zwrócić?

2.1 Czy istnieje rozróżnienie w hierarchii sądów powszechnych orzekających w sprawach cywilnych (na przykład sądy rejonowe są sądami niższej instancji, a sądy okręgowe są sądami wyższej instancji), a jeżeli tak, który z nich jest właściwy w mojej sprawie?

W Szkocji sądem pierwszej instancji w sprawach cywilnych może być zarówno sheriff court (niższa instancja), jak i niższa izba Court of Session (Outer House).

Zakres właściwości sheriff court w sprawach cywilnych jest szeroki i obejmuje wszelkie powództwa o wierzytelności lub odszkodowanie, bez górnego pułapu wartości przedmiotu sporu. Sprawy, w których wartość przedmiotu sporu, z wyłączeniem odsetek i kosztów, nie przekracza 100 000 funtów szterlingów, należy wnieść do sheriff court. We wrześniu 2015 r. podniesiono górny pułap wartości przedmiotu sporu, który decyduje o właściwości wyłącznej sheriff court, z 5 000 do 100 000 funtów szterlingów.

Do spraw, które nie są objęte zakresem właściwości sheriff court i do których rozpoznawania jest właściwy wyłącznie Court of Session, należą: kontrola sądowa decyzji organów administracji, powództwa o obciążenie nieruchomości w celu zabezpieczenia, wnioski o uchylenie (ale wyłącznie w celu unieważnienia skutków orzeczenia) oraz wnioski o likwidację spółki, której opłacony kapitał przekracza 120 000 funtów szterlingów. Sprawy na gruncie konwencji haskiej dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę rozpoznaje Court of Session.

Na wniosek strony postępowania sheriff court może skierować sprawę do rozpoznania przez Court of Session, jeżeli sędzia (sheriff) uzna to za zasadne ze względu na szczególne znaczenie lub złożoność sprawy. Court of Session może natomiast z uzasadnionych względów zezwolić na skierowanie do niego sprawy.

Court of Session również może skierować sprawę do rozpoznania przez sheriff court.

2.2 Właściwość miejscowa (który sąd jest właściwy do rozpoznania mojej sprawy: sąd w mieście A czy w mieście B?).

2.2.1 Podstawowa zasada ustalania właściwości miejscowej

W większości postępowań cywilnych kwestie właściwości reguluje ustawa z 1982 r. o właściwości i orzeczeniach sądów cywilnych (Civil Jurisdiction and Judgments Act 1982). Zgodnie z podstawowym założeniem szkockich przepisów w zakresie właściwości pozew przeciw osobie fizycznej lub prawnej składa się w sądzie, w którego okręgu osoba ta ma miejsce zamieszkania lub siedzibę.

2.2.2 Wyjątki od podstawowej zasady

2.2.2.1 W jakim przypadku mam możliwość wyboru pomiędzy sądem w miejscu zamieszkania pozwanego (sąd wyznaczony przez zastosowanie podstawowej zasady) a innym sądem?

Oprócz podstawowego założenia opisanego powyżej w niektórych przypadkach można również wybrać sąd, w którym złożony zostanie pozew.

Na przykład:

Umowy

Powództwo przeciw osobie można wytoczyć również w sądzie właściwym dla miejsca wykonania zobowiązania, którego dotyczy powództwo.

Czyny niedozwolone lub czyny podobne do czynu niedozwolonego

Powództwo przeciw osobie można wytoczyć również w sądzie właściwym dla miejsca wystąpienia lub prawdopodobnego wystąpienia zdarzenia, które spowodowało lub może spowodować szkodę.

Obowiązki alimentacyjne

Sąd może orzekać w sprawach dotyczących obowiązków alimentacyjnych, jeżeli jest właściwy dla miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego lub jeżeli roszczenie alimentacyjne zgłoszono jako roszczenie uboczne w pozwie o ustalenie statusu osoby złożonym w tym sądzie, a sąd ten może prowadzić postępowanie w przedmiocie tego pozwu.

Spory wynikające z działalności oddziału, agencji lub innego zakładu

W takich sprawach sądem właściwym jest sąd właściwy miejscowo dla oddziału lub agencji.

Prawo rodzinne

Sprawy dotyczące rozwodów, kontaktów z dziećmi i miejsca zamieszkania dzieci oraz obowiązków i praw rodzicielskich podlegają zasadniczo ogólnym zasadom właściwości miejscowej w Szkocji, tj. sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla miejsca zamieszkania dziecka; zwykle jest to sheriff court. Od tej zasady mogą istnieć jednak pewne odstępstwa, w szczególności jeżeli jedna ze stron ma związek z innym porządkiem prawnym niż szkocki porządek prawny. W razie wątpliwości co do właściwego porządku prawnego należy rozważyć skorzystanie z porad prawnych.

Szkoda na osobie

We wrześniu 2015 r. wprowadzono nowe zasady dotyczące właściwości w odniesieniu do Sheriff Personal Injury Court, sheriff court i Court of Session. Szczegółowe informacje znajdują się we właściwej części tego arkusza informacyjnego.

2.2.2.2 W jakim przypadku muszę wybrać sąd inny niż ten właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego (sąd wyznaczony przez zastosowanie podstawowej zasady)?

W niektórych rodzajach postępowań sąd ma właściwość wyłączną bez względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę strony postępowania lub inne zasady w zakresie właściwości. Do tych postępowań zalicza się:

  • postępowania, których przedmiotem są prawa rzeczowe do nieruchomości lub najem nieruchomości – wówczas wyłączną właściwość do prowadzenia takich postępowań ma sąd właściwy dla miejsca położenia nieruchomości. Jeżeli chodzi jednak o dzierżawę nieruchomości na użytek własny zawartą na maksymalnie sześć miesięcy, sądami właściwymi są również sądy właściwe dla miejsca zamieszkania pozwanego, jeżeli właściciel i dzierżawca są osobami fizycznymi zamieszkującymi w tym samym państwie;
  • postępowania w przedmiocie ważności utworzenia, nieważności lub rozwiązania spółki lub innej osoby prawnej bądź stowarzyszenia osób fizycznych lub prawnych – wówczas wyłączną właściwość do prowadzenia takich postępowań ma sąd właściwy miejscowo dla siedziby spółki, osoby fizycznej lub stowarzyszenia;
  • postępowania, których przedmiotem jest ważność wpisów do rejestrów publicznych – wówczas wyłączną właściwość do prowadzenia takich postępowań ma sąd właściwy dla miejsca prowadzenia rejestru;
  • postępowania, których przedmiotem jest wykonanie wyroku – wówczas wyłączną właściwość do prowadzenia takich postępowań ma sąd właściwy dla miejsca wykonania wyroku.
2.2.2.3 Czy strony mogą samodzielnie określić jako właściwy sąd, który w innym wypadku nie byłby właściwy?

Zakres właściwości można rozszerzyć, jeżeli osoba wyraźnie zgodzi się na rozszerzenie właściwości sądu lub stawi się przed sądem jako pozwany i nie złoży zarzutu o brak właściwości.

3 W przypadku gdy właściwość mają sądy szczególne, w jaki sposób mogę dowiedzieć się, do którego z nich należy się zwrócić?

W Szkocji możliwość skierowania sprawy do sądu szczególnego jest bardzo ograniczona – zakres ich właściwości przedstawiono w odpowiedzi na pytanie nr 1. W wielu przypadkach sprawę cywilną rozpoznaje sheriff court lub Court of Session. W każdym przypadku przed wniesieniem sprawy do sądu warto skorzystać z porady prawnej, w tym również w celu określenia, czy należy udać się do sądu szczególnego.

Ogólne informacje o sądach w Szkocji znaleźć można na stronie internetowej Szkockiej Służby Sądów i Trybunałów.

Powiązane strony

Szkocka Służba Sądów i Trybunałów

Ostatnia aktualizacja: 13/09/2021

Za wersję tej strony w języku danego kraju odpowiada właściwy punkt kontaktowy Europejskiej Sieci Sądowej (EJN). Tłumaczenie zostało wykonane przez służby Komisji Europejskiej. Jeżeli właściwy organ krajowy wprowadził jakieś zmiany w wersji oryginalnej, mogły one jeszcze nie zostać uwzględnione w tłumaczeniu. ESS ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za wszelkie informacje, dane lub odniesienia zawarte w tym dokumencie. Informacje na temat przepisów dotyczących praw autorskich, które obowiązują w państwie członkowskim odpowiedzialnym za niniejszą stronę, znajdują się w informacji prawnej.