1 Do jakiego sądu należy się zwrócić: do sądu powszechnego orzekającego w sprawach cywilnych czy do sądu szczególnego (na przykład sądu orzekającego w sprawach z zakresu prawa pracy)?
W Rumunii poza sądami powszechnymi funkcjonują również wyspecjalizowane wydziały lub izby rozstrzygające określone sprawy.
Zgodnie z przepisami ustawy nr 304/2004 o ustroju wymiaru sprawiedliwości Wysoki Trybunał Kasacyjny i Sprawiedliwości (Înalta Curte de Casaţie şi Justiţie) składa się z czterech izb – Izba Cywilna I, Izba Cywilna II, Izba Karna oraz Izba Administracyjna i Podatkowa. Trybunał orzeka w składzie dziewięciu sędziów i w składzie połączonych izb, przy czym każdy z tych składów posiada odrębne zakres kompetencji. Sądy apelacyjne, sądy okręgowe lub – w niektórych przypadkach – sądy rejonowe posiadają wyspecjalizowane wydziały lub izby orzekające w sprawach cywilnych, karnych, z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, administracyjnych i podatkowych, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, spółek, rejestru handlowego, upadłości, nieuczciwej konkurencji oraz w sprawach dotyczących żeglugi morskiej i śródlądowej. W razie potrzeby do orzekania w wymienionych wyżej sprawach mogą zostać powołane sądy wyspecjalizowane.
2 W przypadku gdy właściwość mają sądy powszechne orzekające w sprawach cywilnych (tj. sądy, które odpowiadają za rozpoznawanie takich spraw), w jaki sposób mogę się dowiedzieć, do którego z nich należy się zwrócić?
Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie zwykłe w sprawach cywilnych. Przepisy tego kodeksu mają również zastosowanie do innych spraw, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Art. 94–97 kodeksu postępowania cywilnego regulują kwestie związane z właściwością rzeczową sądów cywilnych.
Jako sądy pierwszej instancji sądy rejonowe (judecătorii) rozpoznają następujące wnioski, w których wartość przedmiotu sprawy (nie) daje się określić w kwocie pieniężnej:
- wnioski, które zgodnie z kodeksem cywilnym należą do właściwości sądu rodzinnego i opiekuńczego;
- wnioski dotyczące aktów stanu cywilnego;
- wnioski związane z zarządzaniem wielopiętrowymi blokami, budynkami wielorodzinnymi lub powierzchniami mającymi wyłącznie wielu współwłaścicieli lub wnioski dotyczące stosunków prawnych między wspólnotami mieszkaniowymi a innymi osobami fizycznymi lub prawnymi;
- wnioski o eksmisję;
- wnioski dotyczące wspólnych ścian lub rowów, odległości między budynkami lub uprawami, służebności drogi koniecznej oraz wszelkich innych obciążeń lub ograniczeń praw własności;
- wnioski o zmianę lub ustalenie przebiegu granic nieruchomości;
- wnioski o ochronę własności;
- wnioski dotyczące zobowiązania do działania lub zaniechania działań, których wartości pieniężnej nie da się określić;
- wnioski o sądowy podział majątku, niezależnie od jego wartości;
- inne wnioski dotyczące roszczeń, których wartość pieniężną można oszacować, do wysokości 200 000 RON włącznie, niezależnie od statusu stron.
Sądy rejonowe rozpoznają odwołania od decyzji właściwych organów publicznych i innych właściwych instytucji. Sądy rejonowe rozpatrują również wszelkie inne wnioski, które zgodnie z ustawą należą do ich właściwości.
Sądy okręgowe (tribunale) rozpoznają:
- jako sądy pierwszej instancji – wszelkie wnioski, które zgodnie z ustawą nie należą do właściwości innych sądów;
- jako sądy apelacyjne – apelacje od wyroków wydanych przez sądy rejonowe w pierwszej instancji;
- jako sądy odwoławcze – sprawy wyraźnie określone w ustawie;
- wszelkie inne wnioski, które zgodnie z ustawą należą do ich właściwości.
Sądy apelacyjne (curți de apel) rozpoznają:
- jako sądy pierwszej instancji – sprawy dotyczące sporów administracyjnych i podatkowych;
- jako sądy apelacyjne – apelacje od wyroków wydanych przez sądy okręgowe w pierwszej instancji;
- jako sądy odwoławcze – sprawy wyraźnie określone w ustawie;
- wszelkie inne sprawy, które zgodnie z ustawą należą do ich właściwości.
Wysoki Trybunał Kasacyjny i Sprawiedliwości (Înalta Curte de Casație și Justiție) rozpoznaje:
- apelacje od wyroków sądów apelacyjnych i innych wyroków w sprawach określonych w ustawie;
- środki kontroli stosowania prawa w interesie ustawy (recursul în interesul legii);
- wnioski o wyjaśnienie niektórych zagadnień prawnych wynikających z wcześniej wydanego orzeczenia;
- wszelkie inne wnioski, które zgodnie z ustawą należą do jego właściwości.
2.1 Czy istnieje rozróżnienie w hierarchii sądów powszechnych orzekających w sprawach cywilnych (na przykład sądy rejonowe są sądami niższej instancji, a sądy okręgowe są sądami wyższej instancji), a jeżeli tak, który z nich jest właściwy w mojej sprawie?
W systemie rumuńskiego sądownictwa cywilnego wyróżnia się sądy niższej i wyższej instancji, przy czym właściwość rzeczową sądów o różnej pozycji w hierarchii określa się na podstawie kryteriów funkcjonalnych (rodzaj kompetencji) i procesowych (wartość, przedmiot lub charakter sporu).
W kodeksie postępowania cywilnego wprowadzono zmiany dotyczące właściwości, w rezultacie czego sądy okręgowe otrzymały pełną kompetencję do rozpoznawania spraw w pierwszej instancji. Do właściwości sądów rejonowych należy rozpoznawanie roszczeń opiewających na niewielką kwotę lub mniej skomplikowanych roszczeń, które w praktyce są bardzo częste.
Sądy apelacyjne przede wszystkim rozpoznają apelacje, natomiast Wysoki Trybunał Kasacyjny i Sprawiedliwości to po prostu sąd odwoławczy zapewniający spójność i jednolitość wykładni oraz stosowania prawa na szczeblu krajowym.
2.2 Właściwość miejscowa (który sąd jest właściwy do rozpoznania mojej sprawy: sąd w mieście A czy w mieście B?).
2.2.1 Podstawowa zasada ustalania właściwości miejscowej
Zasady określania właściwości miejscowej w systemie rumuńskiego sądownictwa cywilnego są określone w art. 107 i nast. kodeksu postępowania cywilnego.
Zgodnie z zasadą ogólną pozew wnosi się do sądu miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego.
2.2.2 Wyjątki od podstawowej zasady
W zakresie określania właściwości miejscowej obowiązują następujące zasady szczególne:
- jeżeli miejsce zamieszkania/siedziba pozwanego nie jest znane, pozew wnosi się do sądu miejsca pobytu lub miejsca, w którym znajduje się oddział pozwanego, a jeżeli również to miejsce nie jest znane – do sądu miejsca zamieszkania/siedziby/pobytu lub miejsca, w którym znajduje się oddział powoda;
- pozew przeciwko osobie prawnej prawa prywatnego można również wnieść do sądu siedziby jednej z jej jednostek zależnych nieposiadających osobowości prawnej;
- pozew przeciwko stowarzyszeniu, spółce lub innej jednostce nieposiadającej osobowości prawnej można wnieść do sądu, w którego okręgu osoba ta – na mocy porozumienia członków lub wspólników takiego podmiotu – otrzymała zadanie zarządzania lub administrowania takim podmiotem; w przypadku braku takiej osoby pozew można wnieść do sądu właściwego miejscowo dla któregokolwiek z członków lub wspólników takiego podmiotu;
- pozwy przeciwko Skarbowi Państwa, organom i instytucjom szczebla centralnego lub lokalnego oraz innym osobom prawnym podlegającym przepisom prawa publicznego można wnosić do sądu miejsca zamieszkania/siedziby powoda lub do sądu siedziby pozwanego.
2.2.2.1 W jakim przypadku mam możliwość wyboru pomiędzy sądem w miejscu zamieszkania pozwanego (sąd wyznaczony przez zastosowanie podstawowej zasady) a innym sądem?
W rumuńskim kodeksie postępowania cywilnego ustanowiono zasady dotyczące właściwości przemiennej (art. 113–115). Zgodnie z tym zasadami właściwe miejscowo są również następujące sądy:
- sąd miejsca zamieszkania powoda (w odniesieniu do powództw o ustalenie pochodzenia dziecka);
- sąd miejsca zamieszkania powoda będącego wierzycielem (w odniesieniu do powództw o alimenty);
- sąd miejsca wykonania zobowiązania umownego wskazanego w umowie;
- sąd miejsca położenia nieruchomości (najem/dzierżawa, dokonanie/uzasadnienie/skorygowanie wpisu do księgi wieczystej);
- sąd miejsca odjazdu/przyjazdu (umowa przewozu);
- sąd miejsca realizacji płatności (weksle własne, czeki, weksle trasowane lub inne papiery wartościowe);
- sąd miejsca zamieszkania konsumenta (odszkodowanie dla konsumentów z tytułu umów zawartych z przedsiębiorcami);
- sąd miejsca popełnienia czynu niedozwolonego lub wyrządzenia szkody (w odniesieniu do powództw dotyczących zobowiązań wynikających z takiego czynu).
Jeżeli pozwany stale wykonuje działalność zawodową, rolniczą, handlową, przemysłową lub inną podobną działalność poza swoim miejscem zamieszkania, pozew można również wnieść do sądu miejsca wykonywania takiej działalności w sprawach dotyczących zobowiązań pieniężnych wynikających z tej działalności lub zobowiązań, które należy wykonać w tym miejscu.
Jeżeli chodzi o ubezpieczenia, pozew o odszkodowanie można również wnieść do sądu miejsca zamieszkania lub siedziby ubezpieczonego, miejsca, w którym znajdują się składniki majątku objęte ubezpieczeniem, lub miejsca, w którym doszło do wystąpienia ryzyka objętego ubezpieczeniem.
Umowę prorogacyjną uznaje się za nieważną, jeżeli sporządzono ją przed powstaniem roszczenia odszkodowawczego, natomiast w sprawach dotyczących obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej poszkodowana osoba trzecia może wszcząć postępowanie bezpośrednio przed sądem miejsca zamieszkania/siedziby tej osoby.
Sąd miejsca zamieszkania/pobytu osoby objętej opieką orzeka o właściwości miejscowej w przypadku wniosków o ustanowienie opieki dla osób fizycznych, ponieważ w takiej sytuacji zgodnie z kodeksem cywilnym sądem właściwym jest sąd rodzinny i opiekuńczy. W przypadku kierowanych do sądu rodzinnego i opiekuńczego wniosków o zezwolenie na dokonanie czynności prawnych (dotyczących nieruchomości) właściwy jest również sąd, w którego okręgu położona jest nieruchomość. W takim przypadku sąd rodzinny i opiekuńczy, który wydał wyrok w danej sprawie, doręcza odpis tego wyroku sądowi rodzinnemu i opiekuńczemu miejsca zamieszkania/pobytu osoby objętej opieką.
Pozew o rozwód wnosi się do sądu rejonowego ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków. Jeżeli małżonkowie nie posiadają wspólnego miejsca zamieszkania lub jeżeli żadne z nich nie zamieszkuje już w ich wspólnym miejscu zamieszkania, w okręgu danego sądu rejonowego, właściwy jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania pozwanego. Jeżeli pozwany nie zamieszkuje w Rumunii, a jurysdykcja krajowa przysługuje sądom rumuńskim, właściwy jest ma sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania powoda. Jeżeli ani powód, ani pozwany nie zamieszkują w Rumunii, strony mogą zgodnie postanowić o wniesieniu pozwu o rozwód do któregokolwiek z sądów rejonowych w Rumunii. W przypadku braku takiego porozumienia pozew o rozwód należy wnieść do Sądu Rejonowego w Bukareszcie – Sektor 5. (art. 914 kodeksu postępowania cywilnego).
Pozwy o rozstrzygnięcie indywidualnych sporów pracowniczych wnosi się do sądu miejsca zamieszkania/pracy powoda (art. 269 ustawy nr 53/2003, kodeks pracy).
2.2.2.2 W jakim przypadku muszę wybrać sąd inny niż ten właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego (sąd wyznaczony przez zastosowanie podstawowej zasady)?
Zasady dotyczące wyłącznej właściwości miejscowej są określone w art. 117–121 kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tymi zasadami:
- pozwy dotyczące praw rzeczowych dotyczących nieruchomości wnosi się wyłącznie do sądu miejsca położenia danej nieruchomości. Jeżeli nieruchomość jest położona w kilku okręgach sądowych, pozew wnosi się do sądu miejsca zamieszkania/pobytu pozwanego, pod warunkiem że znajduje się ono w jednym z tych okręgów, a w przeciwnym wypadku do dowolnego z sądów miejsca położenia nieruchomości. Reguła ta odnosi się również do wniosków o ochronę posiadania, o wytyczenie granic, dotyczących ograniczenia prawa do nieruchomości oraz o sądowy podział nieruchomości, w przypadku gdy niepodzielna własność nie wynika ze spadkobrania;
- w sprawach spadkowych do momentu zniesienia niepodzielnej współwłasności sądowi wyłącznie właściwy będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w zakresie:
- powództwa o stwierdzenie ważności lub wykonanie rozrządzeń testamentowych;
- powództwa dotyczącego spadku, powiązanych z nim opłat oraz opłat związanych z potencjalnymi wzajemnymi roszczeniami współspadkobierców;
- powództw wnoszonych przez zapisobierców/wierzycieli spadkodawcy przeciwko każdemu ze spadkobierców / wykonawców testamentu;
- w przypadku pozwów dotyczących spółek – do momentu zakończenia postępowania likwidacyjnego / wykreślenia spółki z rejestru właściwość wyłączną ma sąd miejsca siedziby statutowej spółki;
- sąd, w którego okręgu znajduje się siedziba dłużnika, jest wyłącznie właściwy do rozpoznawania pozwów dotyczących niewypłacalności / układów z wierzycielami;
- pozew przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi można wnieść wyłącznie do sądu miejsca zamieszkania konsumenta.
2.2.2.3 Czy strony mogą samodzielnie określić jako właściwy sąd, który w innym wypadku nie byłby właściwy?
Strony mogą uzgodnić na piśmie lub – w toku postępowania – złożyć przed sądem ustne oświadczenie, że pragną poddać spory dotyczące majątku i innych przysługujących im praw sądom innym niż sądy właściwe miejscowo do rozpoznania takich sporów, chyba że sądom tym przysługuje właściwość wyłączna. W sporach dotyczących ochrony praw konsumentów i w innych przypadkach wskazanych w ustawie strony mogą zawrzeć umowę prorogacyjną wyłącznie po powstaniu roszczenia odszkodowawczego, a wszelkie umowy zawarte przed powstaniem takiego prawa będą nieważne (art. 126 kodeksu postępowania cywilnego).
Wnioski uboczne, wpadkowe i incydentalne wnosi się do sądu właściwego do rozpoznania wniosku głównego, nawet jeżeli w odniesieniu do tych wniosków właściwy rzeczowo lub miejscowo jest inny sąd. Nie dotyczy to jednak wniosków związanych z upadłością lub układami z wierzycielami. Zasady te mają zastosowanie również wówczas, gdy w ustawie właściwość do rozpoznania powództwa głównego powierzono wydziałowi lub składowi wyspecjalizowanemu. Jeżeli dany sąd jest wyłącznie właściwy względem jednej ze stron postępowania, sąd ten posiada właściwość wyłączną dla wszystkich stron (art. 123 kodeksu postępowania cywilnego).
Ponadto zgodnie z art. 124 kodeksu postępowania cywilnego sąd właściwy do rozpoznania wniosku głównego jest również właściwy do orzekania w sprawie zarzutów i wyjątków, oprócz tych, które należą do zagadnień wstępnych i które należą do właściwości wyłącznej innego sądu; z kolei sądem właściwym co do kwestii wpadkowej jest sąd, do którego się w tej kwestii zwrócono.
Zarzut braku ogólnej właściwości sądowej może być podnoszony przez strony lub sędziego na każdym etapie postępowania. Zarzut braku właściwości rzeczowej lub miejscowej w sprawach dotyczących porządku publicznego należy podnieść na pierwszej rozprawie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, na którą strony zostały należycie wezwane, natomiast zarzut braku właściwości w sprawach dotyczących porządku prywatnego może podnieść wyłącznie pozwany w odpowiedzi na pozew lub – w przypadku braku konieczności wniesienia odpowiedzi na pozew – najpóźniej w trakcie pierwszej rozprawy przed sądem pierwszej instancji, na którą strony zostały należycie wezwane. Jeżeli brak właściwości nie jest związany z porządkiem publicznym, strona, która wniosła pozew do niewłaściwego sądu, nie będzie mogła wystąpić o stwierdzenie niewłaściwości sądu (art. 130 nowego kodeksu postępowania cywilnego).
Jeżeli w sporach cywilnych z elementem obcym dotyczących praw, z których strony mogą korzystać swobodnie na mocy przepisów prawa rumuńskiego, strony w ważny sposób wskażą sądy rumuńskie jako właściwe do orzekania w zawisłych lub ewentualnych przyszłych sporach dotyczących tych praw, sądy rumuńskie są jedynymi sądami właściwymi do rozstrzygania tych sporów. O ile ustawa nie stanowi inaczej, sąd rumuński, przed który wezwano pozwanego, będzie właściwy do rozpoznania sprawy, jeżeli pozwany stawi się przed tym sądem i podniesie zarzuty co do przedmiotu sporu, z wyjątkiem zarzutu braku właściwości, najpóźniej do zakończenia fazy rozpoznawczej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. W obu opisanych powyżej przypadkach sąd rumuński może odrzucić wniosek, jeżeli wszystkie okoliczności sprawy jednoznacznie wskazują, że spór nie ma istotnego związku z Rumunią (art. 1066 nowego kodeksu postępowania cywilnego).
3 W przypadku gdy właściwość mają sądy szczególne, w jaki sposób mogę dowiedzieć się, do którego z nich należy się zwrócić?
Zob. odpowiedzi na pytania 1, 2, 2.1, 2.2, 2.2.2.1, 2.2.2.2.
