Smigħ ta' xhieda

1 L-oneru tal-provi

Biex dritt jiġi rikonoxxut quddiem qorti, trid tiġi pprovduta l-evidenza tal-fatti li jkunu qed jiġu allegati. Dan jinvolvi t-twettiq ta’ attività proċedurali, li l-istadji u t-tempestività tagħha huma regolati.

Il-partijiet li jieħdu sehem fil-proċedimenti jridu juru bil-provi l-fatti li qed jallegaw u li fuqhom huma bbażati t-talbiet tagħhom. Għaldaqstant, ir-rikorrent irid jipprovdi evidenza tal-fatti fir-rikors tiegħu, filwaqt li l-konvenut irid ikun kapaċi juri bil-provi fatti li jipprevjenu, iħassru jew idgħajfu l-effettività legali tal-fatti fir-rikors.

Il-parti bl-oneru tal-provi ġġarrab il-konsegwenzi preġudizzjarji ta’ nuqqas ta’ provi. B'hekk, jekk meta jasal il-waqt biex tinqata’ s-sentenza jew deċiżjoni simili, il-parti ma tkunx uriet bil-provi l-fatti li hi tkun qed tallega, il-qorti tiċħad it-talbiet. Biex tattribwixxi nuqqas ta’ prova ta’ ċertu fatt lil waħda mill-partijiet, il-qorti tqis il-faċilità li biha parti tista’ turi provi ta’ dak il-fatt.

Hu essenzjali li l-persuni kollha li jixtiequ jirrikorru għall-qrati janalizzaw minn qabel il-possibbiltajiet tagħhom li jirnexxilhom juru bil-provi dak li qed jallegaw biex jevitaw milli jaħlu żmien u flus (spejjeż legali) jekk ma jirnexxilhomx jagħmlu dan. Għal dan l-għan, hemm bżonn li wieħed ikollu xi għarfien, anki jekk ferm ġenerali u bażiku, dwar ir-regoli li jirregolaw l-istadju evidenzjali tal-proċedimenti.

1.1 X’inhuma r-regoli dwar l-oneru tal-provi?

L-istadju evidenzjali fil-liġi Spanjola hu regolat mill-Kapitoli V u VI tat-Titolu I, Volum II (Artikoli 281 sa 386) tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili (Ley de Enjuiciamiento Civil) (Liġi 1/2000 tas-7 ta’ Jannar 2000). Il-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili fih kummenti ġenerali dwar l-evidenza fit-Taqsima XI tal-introduzzjoni (teknikament magħrufa bħala l-preambolu) li jistgħu jkunu ta’ interess għal kull min jixtieq isir jaf kif il-leġiżlatur Spanjol jara l-istadju evidenzjali tal-proċedimenti.

Ċerti proċedimenti għandhom regoli speċjali dwar il-kumpilazzjoni ta’ xhieda li jbiddlu r-regoli ġenerali, bħall-proċedimenti li jinvolvu lil minorenni jew lil familji. L-evidenza tista’ tiġi kkumpilata wkoll fil-Qorti tat-Tieni Istanza (Juzgado de Segunda Instancia). Normalment din tkun evidenza li ma setgħetx tiġi kkumpilata fil-Qorti Ġenerali (Juzgado de Primera Instancia) għal raġunijiet li ma jkunux attribwibbli għar-rikorrent.

1.2 Hemm xi regoli li permezz tagħhom ċerti fatti jiġu eżentati mill-oneru tal-provi? F’liema każijiet ? Jistgħu jiġu ppreżentati provi sabiex jiġi ppruvat li preżunzjoni legali partikolari mhix valida?

Tradizzjonalment issir distinzjoni fil-livell teoriku bejn provi tal-fatti u provi tal-liġi, għad li fil-verità l-liġi mhix kwistjoni li trid tintwera bil-provi peress li trid tkun magħrufa mill-imħallef. Eċċezzjoni għal din hi l-liġi barranija, li jaf ikollha bżonn tintwera bil-provi. L-għoti ta' prova ta’ liġi barranija hu regolat mil-Liġi dwar il-kooperazzjoni legali internazzjonali f’materja ċivili (Ley de cooperación jurídica internacional en materia civil), li skont din l-imħallef jista’ jitlob rapporti dwar materja relatata ma’ liġi barranija, normalment permezz tal-awtorità ċentrali Spanjola. Jekk il-liġi barranija ma tintweriex bil-provi, tista’ tiġi applikata l-liġi Spanjola, għad li l-imħallef juża din is-setgħa f’ċirkustanzi eċċezzjonali biss.

Ma hemmx bżonn li jintwerew bil-provi fatti li jkunu magħrufa fis-sħuħija tagħhom u b’mod ġenerali jew fatti li fuqhom il-partijiet jaqblu, ħlief f’każijiet li fihom is-suġġett tal-proċedimenti jkun barra mill-kontroll tal-partijiet; fi kliem ieħor, il-proċedimenti dwar il-kapaċità ġuridika tal-persuni, il-parentela, iż-żwieġ u minorenni.

Il-preżunzjonijiet stabbiliti bil-liġi jeżentaw lill-parti li tibbenefika mill-preżunzjoni milli tipprovdi prova tal-fatt preżunt. Fil-każ ta’ preżunzjonijiet bħal dawn, evidenza li turi bil-kontra tiġi ammessa sakemm ma tkunx projbita b’mod espliċitu mil-liġi. Preżunzjonijiet stabbiliti bil-liġi jinkludu s-sjieda konġunta ta’ proprjetà u ta’ flus miksuba minn wieħed mill-konjuġi jew mit-tnejn wara ż-żwieġ, ħlief meta jkun jista’ jintwera bil-provi li dawn ikunu jappartjenu b’mod esklużiv għal wieħed/waħda minnhom, il-preżunzjoni li l-konjuġi jgħixu flimkien, u l-preżunzjoni li persuna nieqsa kienet ħajja sal-mument meta ġiet dikjarata mejta.

Bħala regola ġenerali, in-nuqqas ta’ tweġiba mill-konvenut għar-rikors u nuqqas milli jidher ma jeżentawx lill-konvenut mill-oneru tal-provi tal-fatti biex isostni d-dikjarazzjonijiet tiegħu. Madankollu, hemm eċċezzjonijiet li fihom nuqqas ta’ oġġezzjonijiet mill-konvenut iwassal biex l-imħallef joħroġ sentenza li ssostni t-talbiet tar-rikorrent. Dan hu l-każ, pereżempju, fi proċedimenti ta’ talbiet żgħar u fi proċedimenti għat-tkeċċija mid-dar minħabba nuqqas ta’ ħlas.

1.3 Sa liema livell trid tkun konvinta l-qorti sabiex tagħti sentenza li tissejjes fuq l-eżistenza ta' dak il-fatt?

Il-fatti allegati mill-partijiet fid-dikjarazzjonijiet tat-talba u tad-difiża tagħhom iridu jintwerew bil-provi, u l-qorti trid twettaq l-evalwazzjoni tagħha fuq il-bażi taċ-ċirkustanzi tal-każ, filwaqt li tikkunsidra l-evidenza kollha kkumpilata u n-natura ta’ din (pereżempju, dokument pubbliku ma jkollux l-istess valur bħal dikjarazzjoni minn waħda mill-partijiet). L-evalwazzjoni tal-evidenza u r-raġunijiet għaliex l-imħallef jasal għal ċerti konklużjonijiet iridu jiġu stabbiliti fis-sentenza. Minbarra l-evidenza diretta, hemm ukoll evidenza indiretta, li tfisser li ladarba fatt jiġi ammess jew muri bil-provi fis-sħuħija tiegħu, il-qorti tista’ tippreżumi li fatti ieħor hu minnu dment li jkun hemm rabta preċiża u diretta bejn iż-żewġ fatti. Il-qorti trid tistabbilixxi fid-deċiżjoni r-raġunijiet li wasluha mill-fatt muri bil-provi għall-fatt preżunt.

2 Is-smigħ tal-provi

2.1 Għas-smigħ tal-provi dejjem ikun meħtieġ li jsir rikors minn parti, jew huwa wkoll possibbli li f’ċerti każijiet l-imħallef jisma’ l-provi fuq l-inizjattiva tiegħu stess?

Skont il-prinċipju li l-qorti trid tiġġudika biss fuq il-kwistjonijiet ippreżentati lilha (principio dispositvo) li jirregola l-proċedimenti ċivili, il-partijiet iridu jipproponu lill-qorti l-evidenza li biħsiebhom jippreżentaw matul il-proċedimenti. Madankollu, il-qorti tista’ tiddeċiedi minn jeddha li ċerta evidenza tista’ tiġi kkumpilata biss fil-każijiet stabbiliti bil-liġi. B’hekk, matul is-seduta preliminari fil-proċedimenti ċivili ordinarji, jekk l-imħallef iqis li l-evidenza proposta mill-partijiet ma tkunx suffiċjenti biex jiġu ċċarati l-fatti kkontestati, dan jista’ jinforma lill-partijiet bil-fatt li jista’ jkun affettwat mill-insuffiċjenza tal-evidenza, u jindika wkoll l-evidenza li l-partijiet jistgħu jipproponu.

Fi proċedimenti li jikkonċernaw il-kapaċità legali tal-persuni, il-parentela, iż-żwieġ u minorenni, l-imħallef jista’, indipendentement mill-evidenza li l-partijiet jew is-servizz tal-prosekuzzjoni jitolbu, jikkumpila kwalunkwe xhieda li hu jqis neċessarja biex jiddeċiedi l-proċedimenti skont it-tip ta’ proċedimenti inkwistjoni.

2.2 Jekk ir-rikors min-naħa ta' parti għall-ġbir tal-provi jintlaqa', x'isir wara?

Fil-proċedimenti orali (talbiet sa €6 000), wara l-proposta u l-ammissjoni tal-evidenza matul is-seduta, l-imħallef jipproċedi biex jikkumpila x-xhieda fil-proċedimenti propji.

Fil-proċedimenti ordinarji (talbiet li jisbqu s-€6 000), wara l-ammissjoni tal-evidenza fis-seduta preliminari (li fiha jiġu solvuti l-kwistjonijiet proċedurali wkoll), tiġi stabbilita data għall-proċedimenti u l-kumpilazzjoni ta’ xhieda tiġi posposta għal dak iż-żmien. Il-partijiet jiġu mħarrka biex jagħmlu dikjarazzjonijiet, ix-xhieda li l-partijiet stess ma setgħux iġibu magħhom quddiem il-qorti jiġu mħarrka, l-esperti jiġu mħarrka meta l-partijiet ikunu jixtiequ jiksbu kjarifika jew spjegazzjonijiet rigward l-opinjonijiet espressi, u l-istituzzjonijiet li jkunu fil-pussess tad-dokumenti li l-partijiet ma setgħux jiddivulgaw mat-talba u mad-difiża jiġu kkuntattjati, dment li l-partijiet ikunu indikaw l-arkivji fejn jinsabu d-dokumenti. Kwalunkwe xhieda li ma jkollhiex bżonn tiġi kkumpilata matul il-proċedimenti (bħal żjarat f’ċerti postijiet) tiġi kkumpilata qabel il-proċedimenti. F’każ li l-unika evidenza ammessa fis-seduta preliminari tkun fil-forma ta’ dokumenti, u dawn ma jkunux ġew ikkontestati, jew meta tiġi prodotta perizja u ebda parti ma titlob il-preżenza tal-espert fis-seduta preliminari, il-qorti toħroġ sentenza wara s-seduta preliminari, mingħajr ma tistabbilixxi data għall-proċedimenti.

Ir-regola ġenerali hi li l-evidenza tiġi kkumpilata mill-istess imħallef jew qorti li jisimgħu l-kawża, anki meta x-xhud ma jkunx resident fid-distrett u jkollu jivvjaġġa għall-awla tal-qorti dakinhar li jiġi mħarrek (għad li bid-dritt li jitlob il-kumpens korrispondenti mingħand il-parti li tipproponih kif stipulat mill-iskrivan tal-qorti u mingħajr ħsara għad-dritt sussegwenti ta’ dik il-parti li titlob kumpens mingħand il-parti l-oħra jekk tirbaħ l-ispejjeż legali). Hu biss f’każijiet eċċezzjonali, bħad-distanza konsiderevoli li tkun involuta, li tkun tista’ tintalab assistenza ġudizzjarja biex tiġi riċevuta d-dikjarazzjoni fil-qorti tal-posta ta’ residenza tax-xhud. F’dan il-każ, ittra ta’ talba tiġi indirizzata lill-qorti l-oħra (fil-livell nazzjonali) jew jintuża mekkaniżmu stabbilit permezz tar-regoli dwar il-kooperazzjoni ġudizzjarja internazzjonali, skont fejn tkun trid tiġi riċevuta d-dikjarazzjoni. F’dan l-aħħar każ, il-partijiet iridu jgħaddu l-mistoqsijiet li jridu jsiru bil-miktub. Il-vidjokonferenza qed tintuża dejjem aktar u, f’dawn il-każijiet, ma jkunx hemm bżonn li l-mistoqsijiet jiġu fformulati minn qabel. Hu biżżejjed li tintalab vidjokonferenza mingħand il-qorti tal-post fejn tkun ser issir.

2.3 F’liema każijiet il-qorti tista' tiċħad ir-rikors ta' parti għall-ġbir tal-provi?

Evidenza ta’ fatti inkontestabbli jew evidenza li ma tkunx rilevanti għas-suġġett tal-proċedimenti ma tiġix ammessa, u lanqas evidenza li, skont regoli u kriterji raġonevoli u partikolari, ma tikkontribwixxix biex jiġu ċċarati l-fatti kkontestati. Fl-ebda każ il-qorti ma tammetti evidenza li tinkiseb b’mod illegali, li tmur kontra d-drittijiet fundamentali jew li tfittex l-assistenza tal-qorti biex jinkisbu dokumenti disponibbli għall-partijiet.

B’mod ġenerali, l-evidenza trid tiġi proposta fil-proċedimenti orali jew fis-seduta preliminari. L-evidenza proposta barra miż-żmien allokat ma tiġix ammessa.

Fi proċedimenti li jinvolvu l-kapaċità legali, il-familja u minorenni, jistgħu jiġu introdotti fatti ġodda wara t-talba u d-difiża, u b’mod partikolari fil-Qorti tat-Tieni Istanza meta jiġi ppreżentat appell kontra s-sentenza jew l-appell jiġi kkontestat. Evidenza ġdida tista’ tiġi proposta f’każijiet bħal dawn, dment li l-perjodu għall-qtugħ tas-sentenza ma jkunx beda. Fi proċedimenti oħra, meta l-perjodu għall-preżentazzjoni tal-argumenti jkun intemm u jinstab fatt sinifikanti ġdid, il-partijiet jistgħu jgħarrfu lill-qorti bil-miktub u jitolbu wkoll il-kumpilazzjoni ta’ xhieda jekk il-parti l-oħra ma tagħrafx il-fatt bħala veru.

2.4 X’inhuma l-mezzi differenti biex isiru l-provi?

Il-mezzi ta’ prova li jistgħu jintużaw fil-proċedimenti huma: eżaminazzjoni tal-partijiet; dokumenti pubbliċi; dokumenti privati; perizji; eżami ġudizzjarju; eżami tax-xhieda; u mezzi ta’ riproduzzjoni ta’ kliem, ta’ ħsejjes u ta’ immaġnijiet, kif ukoll strumenti li jippermettu l-ħżin, is-sejbien u r-riproduzzjoni ta’ kliem, ta’ data, ta’ ċifri u ta’ operazzjonijiet matematiċi mwettqa għal finijiet kontabilistiċi jew għal finijiet oħra li jkunu rilevanti għall-proċedimenti.

2.5 X’inhuma l-mezzi biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda u huma differenti mill-mezzi użati biex jinġabru l-provi mingħand ix-xhieda tal-periti tal-qorti? X’inhuma r-regoli fir-rigward tas-sottomissjoni ta’ provi bil-miktub u ta’ perizji/opinjonijiet ta' esperti?

TESTIMONJANZA TAX-XHIEDA: m’hemm ebda bżonn li jissemmew ix-xhieda fit-talba jew fid-difiża, peress li fi proċedimenti orali, kull parti trid tidher fid-data indikata għas-seduta mal-persuni li jkunu se jixhdu fil-proċedimenti. Il-partijiet iridu jitolbu lill-qorti tħarrek lix-xhieda li huma ma rnexxilhomx iġibu magħhom il-qorti, filwaqt li tordnalhom jidhru fi żmien tliet ijiem mir-riċevuta tat-taħrika. Fi proċedimenti ordinarji, ix-xhieda jiġu identifikati fis-seduta preliminari, meta, minbarra kwistjonijiet proċedurali, jiġu ddeterminati l-fatti kkontestati tal-kawża u tiġi proposta u ammessa l-evidenza relatata magħhom.

It-testimonjanza tax-xhieda dejjem tkun orali u tingħata dakinhar tal-proċedimenti (hekk ukoll il-kjarifiki meqjusa li għandhom jintalbu mingħand l-esperti). Madankollu, hemm eċċezzjoni waħda għal din ir-regola ta’ smigħ tax-xhieda: meta jkun hemm bżonn li l-persuni ġuridiċi jew l-entitajiet pubbliċi jipprovdu informazzjoni dwar il-fatti sinifikanti tal-proċedimenti, iżda ma jkunx neċessarju li l-persuni fiżiċi jinstemgħu b’mod individwali. F’dan il-każ, minflok dikjarazzjoni orali, tiġi ppreżentata lill-entità lista ta’ mistoqsijiet li l-partijiet jixtiequ li jitwieġbu u li l-imħallef iqis bħala pertinenti. It-tweġiba ssir bil-miktub.

TESTIMONJANZA TAL-ESPERTI: il-perizji dejjem jingħataw bil-miktub. Wara li jippreżentawhom u jinqraw dawk tan-naħa l-oħra, il-partijiet iridu jiddeċiedu jekk hemmx bżonn li l-espert jieħu sehem fil-proċedimenti biex jipprovdi kwalunkwe kjarifika jew spjegazzjoni li tista’ tkun neċessarja.

Jekk il-partijiet jixtiequ jagħmlu użu mit-testimonjanza ta’ espert, il-perizja li fuqha jkunu bbażati d-dikjarazzjonijiet tagħhom trid tiġi ppreżentata mat-talba jew mad-difiża, ħlief meta dan ma jkunx possibbli, f’liema każ dawn iridu jindikaw l-opinjonijiet li jkun biħsiebhom jużaw. Barra minn hekk, dawn iridu jipproduċu l-opinjonijiet malli jkunu disponibbli, u fi kwalunkwe każ, ħamest ijiem qabel ma tibda s-seduta preliminari fil-proċedimenti ordinarji, jew ħamest ijiem qabel is-seduta fil-proċedimenti orali. Minkejja dan, il-partijiet jistgħu jitolbu li jinħatar espert mill-qorti meta jippreżentaw it-talba jew id-difiża, f’liema każ l-opinjoni tinħareġ b’mod sussegwenti (normalment fil-perjodu bejn is-seduta preliminari u l-proċedimenti, iżda b’biżżejjed żmien minn qabel biex il-partijiet ikunu jistgħu jistudjawha qabel is-seduta).

Figura intermedjarja bejn ix-xhud u l-espert hu x-xhud espert, li jkun xhud li kapaċi jipprovdi informazzjoni dwar kwistjonijiet tekniċi relatati mal-proċedimenti. Normalment, ix-xhieda esperti jkunu awturi ta’ rapporti ppreżentati mat-talba jew mad-difiża bħala evidenza dokumentarja, u ma jagħtux testimonjanzi esperti.

2.6 Hemm xi mezzi ta’ prova li huma iktar b’saħħithom minn oħrajn?

Iva. Dokumenti pubbliċi jipprovdu prova sħiħa tal-fatt, tal-att jew tal-istat kurrenti li jkunu qed jiddeskrivu, kif ukoll id-data li fiha ġiet prodotta d-dokumentazzjoni u l-identità tan-nutara u tal-persuni involuti fil-produzzjoni tagħhom. Jekk l-awtentiċità ta’ dokument pubbliku tiġi kkontestata, dan jiġi verifikat u jitqabbel mal-oriġinali, ikun fejn ikun. Minkejja dan, dawn li ġejjin jipprovdu prova legali sħiħa mingħajr ebda bżonn ta’ verifika jew ta’ tqabbil, ħlief jekk ikun hemm evidenza li turi bil-kontra jew tqabbil tal-kitba bl-idejn, fejn possibbli: dokumenti pubbliċi antiki li ma jkollhomx protokoll ta’ nutar u kwalunkwe dokument pubbliku li għalih ikun nieqes l-oriġinali jew li għalih ma jkun hemm ebda rekord għall-fini ta’ verifika jew ta’ tqabbil.

Dokumenti privati jipprovdu wkoll prova sħiħa fil-proċedimenti meta ma jiġux ikkontestati mill-parti li għalihom ikunu preġudizzjarji. Jekk dokument privat jiġi kkontestat, il-parti li tipproduċih tista’ titlob tqabbil tal-kitba bl-idejn jew kwalunkwe mezz ieħor ta’ prova li jkun jivverifika l-awtentiċità ta’ dan. Jekk ma jkunx possibbli li tintwera prova tal-awtentiċità tad-dokument privat, dan jiġi evalwat f’konformità mar-regoli ta’ kritika solida, li jiġu segwiti wkoll meta tiġi evalwata l-bqija tal-evidenza kkumpilata. Jekk, wara kontestazzjoni, jirriżulta li d-dokument ikun awtentiku, il-parti li tikkontestah tista’ tiġi ordnata tħallas mhux biss għall-ispejjeż involuti, iżda anki multa.

Finalment, jekk il-bqija tal-evidenza ma turix xi mod ieħor, is-sentenza tikkunsidra bħala veru kwalunkwe fatt li parti tkun għarfet bħala tali fid-dikjarazzjonijiet tal-partijiet jekk dik il-parti tkun ħadet sehem b’mod personali fihom u l-istabbiliment tagħhom bħala veri jkun preġudizzjarju għalkollox għaliha.

2.7 Hemm obbligu li jintużaw ċerti mezzi ta’ prova biex jiġu ppruvati xi fatti partikolari?

Fil-prinċipju, ma hemm ebda regola li tindika liema evidenza trid tintuża biex jintwerew provi ta’ ċerti fatti, iżda hu loġiku li, pereżempju, fil-każ ta’ talba għal ammont ta’ flus li tirriżulta minn relazzjonijiet kummerċjali bejn il-partijiet, l-eżistenza jew is-saldu tad-dejn bażikament jiġu ddeterminati permezz ta’ evidenza dokumentarja. It-testimonjanza esperta tkun meħtieġa meta jkun hemm bżonn ta’ għarfien xjentifiku, artistiku, tekniku jew prattiku biex jiġu evalwati l-fatti jew iċ-ċirkustanzi li jkunu rilevanti għall-kwistjoni jew biex tinkiseb ċertezza akbar dwarhom.

2.8 Ix-xhieda huma obbligati bil-liġi li jixhdu?

Xhieda li jiġu mħarrka huma obbligati jidhru fil-proċedimenti jew fis-seduta indikata. Jekk jonqsu milli jagħmlu hekk, dawn jeħlu multa ta’ €180 sa €600, soġġetti għal perjodu ta’ ħamest ijiem li matulu jistgħu jinstemgħu. Jekk ix-xhud ma jidhirx meta jiġi mħarrek għat-tieni darba, is-sanzjoni ma tibqax sempliċi multa: imbagħad ix-xhud jiġi qed juri disprezz lejn il-qorti, xi ħaġa li x-xhieda jiġu mwissija dwarha fil-bidu nett.

2.9 F’liema ċirkostanzi jistgħu jirrifjutaw li jixhdu?

Il-prinċipju ġenerali li jobbliga lix-xhieda jixhdu ma japplikax għal xhieda li, minħabba l-istatus jew il-professjoni tagħhom, għandhom dmir li jżommu sigrieti l-fatti li jkunu qed jiġu interrogati dwarhom, f’liema każ dawn iridu jiddikjaraw hekk, filwaqt li jagħtu raġunijiet, u l-qorti, b’kunsiderazzjoni tar-raġunijiet għaċ-ċaħda milli jixhdu, tiddeċiedi x’għandu jiġri fir-rigward tal-eżami tagħhom, u tista’ teħlishom mill-obbligu li jwieġbu. Jekk ix-xhud jinħeles mill-obbligu li jwieġeb, dan irid jiġi reġistrat.

Jekk jiġi allegat mix-xhud li l-fatti li dwarhom qed isirulu mistoqsijiet huma relatati ma’ kwistjoni li ġiet dikjarata jew klassifikata legalment bħala kunfidenzjali, il-qorti, fil-każijiet li tqis li dan ikun neċessarju fl-interessi tal-amministrazzjoni tal-ġustizzja, titlob mingħand il-korp kompetenti fuq inizjattiva tagħha stess dokument uffiċjal li jikkonferma dan. Ladarba l-qorti tivverifika li l-allegazzjoni ta’ kunfidenzjalità tkun korretta, hi tordna li d-dokument jitqiegħed fir-rekords, inklużi l-mistoqsijiet koperti mis-segretezza uffiċjali.

Barra minn hekk, qabel id-dikjarazzjonijiet tagħhom, ix-xhieda jridu jsirulhom mistoqsijiet mill-qorti rigward iċ-ċirkustanzi personali tagħhom (rabtiet familjari jew ħbiberija mal-partijiet jew mibegħda lejn dawn, interess personali fil-kwistjoni, eċċ.), u fid-dawl tat-tweġibiet tagħhom, il-partijiet jistgħu jippreżentaw kummenti lill-qorti rigward l-imparzjalità tagħhom.

2.10 Jekk persuna tirrifjuta li tixhed tista’ tingħata multa jew tiġi sfurzata tixhed?

Ix-xhieda huma obbligati jidhru jekk jiġu mħarrka mill-qorti u huma obbligati jaħilfu jew iwiegħdu li se jgħidu l-verità, filwaqt li jiġu mwissija dwar is-sanzjonijiet stabbiliti għar-reat ta’ ksur tal-ġurament fil-proċedimenti ċivili. Ix-xhieda huma obbligati jixhdu bil-mod stabbilit fl-Artikolu 366 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili. Jekk xhud jiċħad milli jixhed, dan għandu jitqies li qed juri disprezz lejn il-qorti, u jkun soġġett għal multa, jew, skont is-serjetà ta’ din, iċ-ċaħda tista’ potenzjalment tikkostitwixxi reat.

2.11 Hemm persuni li ma jistgħux jixhdu?

Kulħadd jista’ jkun xhud, ħlief dawk imċaħħda b’mod permanenti mir-raġuni jew mill-użu tas-sensi tagħhom (dawl, smigħ, eċċ.) fir-rigward tal-fatti li jistgħu jkunu jafu bihom biss billi jużaw dawn is-sensi.

Minorenni taħt l-età ta’ erbatax-il sena jistgħu jaġixxu bħala xhieda jekk, fl-opinjoni tal-qorti, dawn ikollhom il-livell neċessarju ta’ maturità biex ikunu jafu u jgħidu l-verità.

Skont il-liġi ta’ Spanja, il-kunċett tradizzjonali ta’ xhud jirreferi għal persuni fiżiċi, iżda dan ma jżommx lir-rappreżentanti legali tal-persuni ġuridiċi milli jidhru bħala xhieda biex jipprovdu informazzjoni dwar fatti li huma midħla tagħhom minħabba l-kariga tagħhom. Fil-każ ta’ persuni ġuridiċi u ta’ entitajiet pubbliċi, il-possibbiltà li jinformaw lill-qorti bil-miktub hi prevista b’mod espliċitu, kif diġà ntqal aktar ’il fuq (l-Artikolu 381 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili).

2.12 X’inhu r-rwol tal-imħallef u tal-partijiet fis-smigħ ta’ xhud? B’liema kundizzjonijiet jista’ jinstema’ xhud permezz ta’ vidjokonferenza jew ta’ mezzi tekniċi oħrajn?

Il-mistoqsijiet li jiġu ammessi mill-qorti jsiru b’mod dirett mill-avukati tal-partijiet, billi tibda l-parti li tkun ipproponiet lix-xhud. Ladarba jitwieġbu l-mistoqsijiet li jsiru mill-avukat tal-parti li tkun ipproponiet it-testimonjanza tax-xhud, l-avukati ta’ kwalunkwe waħda mill-partijiet l-oħra jistgħu jagħmlu lix-xhud kwalunkwe mistoqsija ġdida li huma jqisu li hi siewja biex jiċċaraw il-fatti. L-imħallef jista’ jagħmel ukoll mistoqsija lix-xhud biex jikseb kjarifiki u informazzjoni addizzjonali.

Fuq inizjattiva tagħha stess jew fuq it-talba ta’ kwalunkwe waħda mill-partijiet, il-qorti tista’ tippermetti lil xhud li jkun għamel dikjarazzjoni li tikkontradixxi serjament dik ta’ xhud ieħor jew ta’ kwalunkwe waħda mill-partijiet eżaminati preċedentement biex jiġi kkonfrontat ma’ dak ix-xhud jew ma’ dik il-parti.

Ix-xhud jista’ jiġi eżaminat b’vidjokonferenza jekk jintalab hekk u jekk il-qorti taqbel. Dan ikun il-każ meta d-dikjarazzjoni b’vidjokoneferenza tkun l-aktar mod xieraq u proporzjonat biex tiġi kkumpilata l-evidenza fid-dawl taċ-ċirkustanzi involuti (bażikament, distanza konsiderevoli bejn ir-residenza tax-xhud u l-awla tal-qorti), filwaqt li dejjem jiġu żgurati l-prinċipju tal-kuntradittorju u d-dritt tad-difiża tal-partijiet.

3 Il-valutazzjoni tal-provi

Din hi l-attività li biha l-imħallef jiddetermina l-effikaċja tal-evidenza kkumpilata b’mod ġenerali, skont ir-regoli ta’ kritika solida. Madankollu, kif indikat aktar ’il fuq, hemm ċerti tipi ta’ evidenza li l-evalwazzjoni tagħhom hi stabbilita bil-liġi; pereżempju, fir-rigward ta’ dokumenti pubbliċi u privati u tal-eżami tal-partijiet, f’ċerti każijiet.

3.1 Meta l-provi ma jkunux inkisbu b’mod legali minn parti, il-qorti jkollha xi restrizzjonijiet meta tagħti s-sentenza tagħha?

Evidenza li tinkiseb b’mod illegali ma tistax tiġi ammessa. Barra minn hekk, evidenza miksuba b’mod dirett jew indirett bi ksur tad-drittijiet jew tal-libertajiet fundamentali ma jkollha ebda effett. Għaldaqstant, evidenza bħal din tiġi injorata mill-qorti meta tiddeċiedi dwar il-kawża.

Jekk waħda mill-partijiet temmen li nkisru d-drittijiet fundamentali meta nkisbet jew instabet kwalunkwe evidenza li ġiet ammessa, din trid tiddikjara dan minnufih, filwaqt li tinnotifika lill-partijiet l-oħra fejn dan ikun xieraq. Imbagħad l-imħallef jiddeċiedi dwar il-legalità ta’ din l-evidenza.

Jekk l-imħallef stess jemmen li nkiser dritt fundamentali meta nkisbet l-evidenza, dan jiċħad l-evidenza ex officio.

Din il-kwistjoni, li tista’ titqajjem ukoll mill-qorti fuq inizjattiva tagħha stess, tiġi solvuta fil-proċedimenti jew, fil-każ ta’ proċedimenti orali, fil-bidu tas-seduta, qabel ma tibda tiġi kkumpilata l-evidenza.

3.2 Bħala parti fil-kawża, id-dikjarazzjoni tiegħi tgħodd bħala prova?

Jekk parti tintalab tixhed mill-parti l-oħra, l-evalwazzjoni ta’ din id-dikjarazzjoni tiddependi mill-kontenut tat-tweġibiet mogħtija. B’hekk, jekk il-bqija tal-evidenza ma turix xi mod ieħor, is-sentenza tikkunsidra bħala veru kwalunkwe fatt li parti tkun għarfet bħala tali jekk dik il-parti tkun ħadet sehem b’mod personali fihom u l-istabbiliment tagħhom bħala veri jkun ta' preġudizzju għalkollox għaliha. F’kull aspett ieħor, il-qorti tevalwa l-kontenut tad-dikjarazzjoni skont ir-regoli ta’ kritika solida.

Bl-istess mod, il-qorti tista’ taċċetta bħala veri fatti personali dwar il-partijiet jekk dawn ma jidhrux biex jixhdu jew, wara li jidhru, jiċħdu milli jixhdu jew jaħarbu mill-mistoqsijiet, dment li dawn ikunu fatti li fihom il-parti li tkun qed tiġi eżaminata tkun ħadet sehem personalment u l-istabbiliment tagħhom bħala veri jkun ta’ preġudizzju sħiħ jew parzjali għalihom. Barra minn hekk, kwalunkwe parti li ma tidhirx tkun soġġetta għal multa ta’ bejn EUR 180 u EUR 600.