

L-oneru tal-provi jirriżulta mill-"piż ta’ allegazzjoni", li essenzjalment jiġi determinat mid-dispożizzjoni legali li fuq il-bażi tagħha d-dritt għandu jiġi infurzat quddiem qorti; b’mod partikolari, huwa l-ġabra ta’ fatti li jridu jintalbu f’każ speċifiku. Il-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili jistipula li kull parti hija meħtieġa tagħti prova tal-affermazzjonijiet tagħha billi tispeċifika l-evidenza rilevanti - dan l-obbligu huwa magħruf bħala "l-oneru tal-provi". Bħala regola ġenerali, il-persuni kollha li jagħmlu affermazzjoni li tkun rilevanti għal każ partikolari huma soġġetti għall-oneru tal-provi.
Il-partijiet kollha jridu jissodisfaw l-obbligi tal-piżijiet ta’ allegazzjoni u tal-provi għall-affermazzjonijiet tagħhom. Jekk il-fatti mitluba minn parti u l-evidenza proposta ma jkunux kompluti, il-qorti hija obbligata li tgħarraf lill-parti dwar dan il-fatt.
Jekk il-qorti ssostni li l-fatti mitluba minn xi waħda mill-partijiet ma jkunux ġewx ippruvati fi proċedimenti kontenzjużi, huwa meħtieġ li tgħarraf lil dik il-parti li l-evidenza trid tkun proposta b’sostenn għall-affermazzjonijiet kollha u li jekk il-parti tonqos milli tissodisfa dan l-obbligu tista’ titlef il-każ. Madankollu, il-qorti hija meħtieġa tgħarraf b’dan waqt is-seduti biss, mhux f’dokumenti tal-qorti mibgħuta lill-partijiet (eż. f’ċitazzjoni).
M’hemmx għalfejn tinħareġ evidenza għal fatti li ġeneralment ikunu magħrufa (jiġifieri fatti magħrufa għal grupp kbir ta’ nies f’post partikolari u f’ħin partikolari) jew ikunu magħrufa mill-qorti mill-attivitajiet tagħha, kif ukoll minn leġiżlazzjoni ppubblikata jew notifikata fil-Ġabra ta’ Liġijiet tar-Repubblika Ċeka. Il-qorti tista’ ssir taf bil-liġi barranija permezz tal-istudju tagħha stess, permezz ta’ dikjarazzjoni mill-Ministeru tal-Ġustizzja fuq talba tal-qorti jew permezz ta’ opinjoni esperta, jew permezz ta’ talba skont it-trattati internazzjonali. Dawn il-fatti kollha jistgħu jiġu konfutati bil-proposta tal-evidenza.
Għal ċerti kategoriji ta’ fatti, il-liġi tista’ tistabbilixxi preżunzjoni. Jista’ jkun hemm preżunzjonijiet konfutabbli li jammettu evidenza kuntrarja u, eċċezzjonalment, suppożizzjonijiet mhux konfutabbli li ma jammettux evidenza kuntrarja. Fil-każ ta’ preżunzjoni konfutabbli, il-qorti għandha tikkunsidraha ppruvata jekk l-ebda waħda mill-partijiet ma tipproponi evidenza biex tirribatti l-preżunzjoni u b’hekk tipprova fatti kuntrarji fil-proċedimenti. B’xi preżunzjonijiet konfutabbli, il-kuntrarju jista’ jiġi ppruvat biss f’limitu ta’ żmien statutorju.
Il-qorti hija marbuta bid-deċiżjonijiet tal-awtoritajiet kompetenti li reat, offiża jew ksur amministrattiv ieħor li jkunu twettqu jkunu punibbli skont regolamenti speċjali, u deċiżjonijiet għal min ikun wettaqhom. Il-qorti hija wkoll marbuta bid-deċiżjonijiet dwar l-istatus personali. Madankollu, il-qorti mhijiex marbuta b’deċiżjoni rigward reat li jkun twettaq jew b’deċiżjoni dwar min wettqu jekk id-deċiżjoni tkun saret fi proċedimenti fuq il-post. Ebda verdett ieħor taħt sentenza kriminali jew deċiżjonijiet dwar delitti amministrattivi ma jorbot lill-qorti.
Tip speċjali ta’ preżunzjoni konfutabbli hija fatti li jallegaw li parti kienet direttament jew indirettament soġġetta għal diskriminazzjoni għal raġunijiet ta’ sess, razza, fidi jew ċirkostanzi oħra. L-oneru tal-provi mbagħad jitħallas mill-kontroparti, li hija meħtieġa li tagħti prova li l-parti ma ġietx diskriminata.
L-istrumenti maħruġa mill-qrati tar-Repubblika Ċeka jew minn awtoritajiet oħra tal-Istat fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-kompetenza u l-istrumenti tagħhom iddikjarati pubbliċi bil-leġiżlazzjoni jikkonfermaw li jikkostitwixxu regolament jew dikjarazzjoni tal-awtorità li tkun ħarġet l-istrument (sakemm ma jiġix ippruvat mod ieħor), u jikkonfermaw ukoll il-veraċità tal-fatti ċċertifikati jew ikkonfermati fihom. Meta l-fatti jiġu ppruvati minn strumenti pubbliċi, l-oneru tal-provi jitħallas mill-parti li tkun trid tirrifjuta l-awtentiċità ta’ dawn l-istrumenti. B’kuntrast, meta jkunu involuti strumenti privati, l-oneru tal-provi jitħallas mill-parti li tinvokahom. Jekk parti tissostanzja l-affermazzjonijiet tagħha bi strument privat u l-kontroparti tikkontesta l-awtentiċità jew il-korrettezza tiegħu, l-oneru tal-provi jgħaddi lura għand il-parti fit-tilwima li tkun ipproponiet din l-evidenza, li mbagħad trid tissostanzja l-affermazzjonijiet tagħha b’xi mod ieħor.
Bħala regola, affermazzjonijiet identiċi mill-partijiet m’għandhomx għalfejn jiġu ppruvati u l-qorti tqishom bħala s-sejbiet tagħha.
Il-prinċipju ta’ evalwazzjoni ħielsa tal-evidenza huwa applikat fi proċedimenti ġudizzjarji, jiġifieri l-liġi ma tipprovdix il-limiti preċiżi li jiddeterminaw meta qorti għandha taċċetta fatt kif ippruvat jew le. Il-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili jipprevedi li "l-qorti tevalwa evidenza fid-diskrezzjoni tagħha, kull xhieda separata u l-evidenza kollha fil-kuntest reċiproku tagħha; il-qorti għandha tqis dak kollu li joħroġ fid-deher fi proċedimenti, inklużi l-fatti ppreżentati mill-partijiet".
Il-qorti taqta’ s-sentenza fuq il-bażi tas-sejbiet tagħha. Is-sejbiet jirrappreżentaw sitwazzjoni li fir-rigward tagħha ma jkun hemm l-ebda dubju raġonevoli jew leġittimu.
B’mod ġenerali, jekk il-kunsiderazzjonijiet fl-evalwazzjoni tal-evidenza jwasslu għall-konklużjoni li l-veraċità tal-affermazzjonijiet ma tkunx tista’ tiġi kkonfermata jew miċħuda, is-sentenza ma tkunx favorevoli għall-parti li kellha tagħti prova tal-veraċità tal-affermazzjonijiet tagħha.
Fi proċedimenti kontenzjużi, il-prinċipju ġenerali huwa li l-qorti tieħu biss evidenza proposta mill-partijiet. Madankollu, il-qorti tista’ tiddeċiedi li ċerta evidenza ma titteħiedx – tipikament jekk tqis li l-fatt inkwistjoni jkun ġie ppruvat. Il-qorti tista’ wkoll tieħu evidenza għajr dik proposta mill-partijiet f’każijiet fejn ikun meħtieġ li jiġu stabbiliti l-fatti u jekk tirriżulta mill-kontenut tal-fajl. Jekk il-partijiet ma jidentifikawx l-evidenza meħtieġa biex jissostanzjaw l-affermazzjonijiet tagħhom, il-qorti għandha tibbaża l-eżami tagħha tal-fatti fuq l-evidenza li tkun ittieħdet. Il-qorti tista’ wkoll tikkunsidra affermazzjonijiet identiċi mill-partijiet skont is-sejbiet tagħha.
Għall-kuntrarju, fi proċedimenti mhux kontenzjużi, jiġifieri fi kwistjonijiet li fihom il-proċedimenti jkunu jistgħu jinbdew ex officio, kif ukoll f’ċerti proċedimenti oħra, il-qorti hija obbligata wkoll li tieħu l-evidenza meħtieġa biex tistabbilixxi l-fatti għajr dik proposta mill-partijiet.
Il-qorti tieħu l-evidenza matul is-seduti ta’ smigħ. Jekk ikun prattiku, qorti oħra tista’ tintalab tieħu l-evidenza, jew l-imħallef li jippresjedi, bil-mandat tal-kamra, jista’ jieħu l-evidenza barra mis-seduti ta’ smigħ (dan jiddependi wkoll mit-tip ta’ evidenza, eċċ.). Il-partijiet għandhom id-dritt li jkunu preżenti meta tittieħed l-evidenza. Ir-riżultati tat-teħid tal-evidenza jridu dejjem jiġu kkomunikati wara s-seduta ta’ smigħ. Il-partijiet għandhom id-dritt li jikkummentaw dwar kwalunkwe evidenza li tkun ittieħdet.
Liema evidenza tieħu l-qorti jiddependi minnha stess. Id-deċiżjoni tal-qorti li ma tieħux l-evidenza proposta partikolari trid tkun debitament sostanzjata. Ġeneralment, il-qorti ma tieħux evidenza li, fl-opinjoni tal-qorti, ma tkunx tista’ tgħin biex jiġi ċċarat il-każ (jiġifieri biex tevita li tieħu evidenza bla bżonn), u l-qorti ma tieħu lanqas evidenza li tkun tirrikjedi spejjeż sproporzjonati għall-ammont tal-pretensjoni li tkun is-suġġett tat-tilwima, jew jekk l-ammont tal-pretensjoni ma jkunx jista’ jiġi stabbilit għalkollox. Sabiex il-qorti tevalwa b’mod ċar liema evidenza għandha tieħu, il-partijiet huma obbligati jipproponu evidenza speċifika, jiġifieri jispeċifikaw ix-xhieda bl-isem u l-informazzjoni ta’ identifikazzjoni oħra, u li jiddikjaraw l-affermazzjonijiet li dwarhom ikun se jixhed ix-xhud propost; il-partijiet huma wkoll obbligati jispeċifikaw evidenza dokumentarja jew jiddikjaraw il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ kwistjoni li għandu jindirizzaha espert b’opinjoni esperta.
Il-mezzi kollha li jistgħu jintużaw biex jiddeterminaw il-fatti ta’ każ jistgħu jintużaw bħala evidenza. Dawn jinkludu, b’mod partikolari, l-intervisti tax-xhieda, opinjonijiet esperti, rapporti u dikjarazzjonijiet ta’ awtoritajiet u persuni fiżiċi u ġuridiċi, reġistri ta’ uffiċjal notarili u ta’ infurzar u strumenti oħra, eżami u intervisti tal-partijiet.
Kull persuna fiżika li ma tkunx parti għall-proċedimenti hija obbligata tidher fil-qorti jekk tiġi mħarrka, u li tidher bħala xhud. Xhud jagħti xhieda dwar dak li jkun esperjenza u osserva. Irid jgħid il-verità u ma jaħbi xejn. Ix-xhieda jistgħu jirrifjutaw li jixhdu biss f’każijiet fejn tali xhieda tirriżulta fir-riskju ta’ prosekuzzjoni kriminali għalihom jew għall-persuni qrib tagħhom; il-qorti tiddeċiedi jekk ir-raġunijiet għar-rifjut li tingħata xhieda humiex ġustifikati. Fil-bidu tal-eżaminazzjoni, trid tiġi determinata l-identità tax-xhud flimkien ma’ ċirkostanzi li jistgħu jaffettwaw il-kredibbiltà tiegħu. Jenħtieġ li x-xhieda jiġu mgħarrfa wkoll dwar is-sinifikat tax-xhieda tagħhom, dwar id-drittijiet u l-obbligi tagħhom u dwar il-konsegwenzi kriminali ta’ xhieda falza. L-imħallef li jippresjedi jitlob lix-xhieda jiddeskrivu kull ma jafu dwar is-suġġett taħt eżami. L-Imħallef imbagħad jistaqsi l-mistoqsijiet meħtieġa li jissupplimentaw u jiċċaraw ix-xhieda tagħhom. Jistgħu jsiru mistoqsijiet ukoll mill-membri tal-kamra u, bil-permess tal-imħallef li jippresjedi, mill-partijiet u l-esperti.
Il-preżentazzjoni tal-evidenza mill-esperti hija differenti prinċipalment minħabba li f’ħafna każijiet l-esperti jħejju opinjoni esperta bil-miktub imbagħad tipikament jipprovdu kummenti bil-fomm dwar din l-opinjoni. Tittieħed evidenza permezz ta’ opinjoni esperta fil-każijiet fejn dan ikun meħtieġ sabiex jiġu evalwati ċirkostanzi li jkunu jirrikjedu għarfien espert. Opinjoni esperta għandha tliet partijiet: is-sejba, fejn l-espert jiddeskrivi ċ-ċirkostanzi li jkun eżamina; l-opinjoni, li jkun fiha l-valutazzjoni esperta (il-konklużjonijiet tal-espert), u l-klawsola tal-espert. Bħala regola, l-esperti jindirizzaw mistoqsijiet speċifiċi definiti mill-qorti, sakemm opinjoni ma tkunx soġġetta għal rekwiżiti statutorji (speċjalment fil-qasam tal-liġi tal-kumpaniji). L-esperti jinħatru mill-qorti li tagħżilhom minn reġistru ta’ esperti u interpreti (miżmuma mill-qrati reġjonali). L-esperti huma intitolati għal kumpens finanzjarju għat-tħejjija ta’ valutazzjoni esperta jew opinjoni esperta, jekk dan ikun stipulat mil-leġiżlazzjoni rilevanti.
L-imħallef li jippresjedi jista’ jordna li parti jew persuna oħra tidher quddiem espert, tippreżentalu l-oġġetti meħtieġa, tagħtih l-ispjegazzjonijiet meħtieġa, tgħaddi minn eżami mediku jew test tad-demm, jew tagħmel jew iġġarrab xi ħaġa jekk dan ikun meħtieġ għas-sottomissjoni ta’ opinjoni esperta.
Tista’ tiġi sottomessa wkoll opinjoni esperta minn parti għall-proċedimenti. Jekk opinjoni esperta sottomessa minn parti għall-proċedimenti jkollha l-elementi statutorji kollha u tkun tinkludi klawsola ta’ espert li tiddikjara li jkun konxju mill-konsegwenzi ta’ opinjoni esperta deliberatament falza, l-evidenza għandha tittieħed daqs li kieku kienet opinjoni esperta mitluba mill-qorti. Il-qorti għandha tippermetti espert li waħda mill-partijiet tkun talbitu opinjoni esperta biex jikkonsulta l-fajl jew inkella tippermettilu jsir familjari mat-tagħrif meħtieġ biex ifassal l-opinjoni esperta.
Ix-xhieda jagħtu xhieda dwar il-fatti li jkunu nnutaw direttament, filwaqt li l-esperti jesprimu opinjonijiet biss f’oqsma fejn il-valutazzjoni tal-fatti tkun tiddependi fuq għarfien espert. Il-konklużjonijiet milħuqa minn espert mhumiex soġġetti għal evalwazzjoni tal-qorti f’termini tal-korrettezza tagħhom; il-qorti tevalwa l-persważività tal-opinjoni fir-rigward tal-kompletezza tagħha fir-rigward tar-rekwiżiti stabbiliti, il-konsistenza interna u l-konformità ma’ evidenza oħra li tkun ittieħdet.
L-evidenza dokumentarja tittieħed b’tali mod li d-dokument jew parti minnu tinqara, jew il-kontenut jiġi kkomunikat, waqt is-seduta ta’ smigħ mill-imħallef li jippresjedi. L-imħallef li jippresjedi jista’ jitlob li parti li jkollha strument li jkun meħtieġ bħala evidenza tippreżenta dan l-istrument, jew jista’ jikseb dan l-istrument minn qorti oħra, awtorità jew persuna ġuridika.
M’hemm l-ebda preferenza f’termini tal-metodi applikati, għalkemm xi mezzi ta’ evidenza jistgħu jiġu applikati biss wara li t-teħid ta’ evidenza statutorja jsir impossibbli (bħala regola, diversi atti f’forma obbligatorja bil-miktub – biss jekk, pereżempju, jiġu meqruda, tkun tista’ tinkiseb evidenza b’mezzi oħra, eż. billi jiġu eżaminati x-xhieda). L-evidenza miksuba mill-eżaminar ta’ parti fuq l-affermazzjonijiet tagħha tista’ tiġi ordnata f’każijiet kontenzjużi biss jekk il-fatt inkwistjoni ma jkunx jista’ jiġi ppruvat b’mezzi oħra (ħlief għal kunsens għal eżami). Għalhekk evidenza oħra tieħu preċedenza.
F’xi każijiet, il-liġi tista’ tistipula liema evidenza tenħtieġ li tinkiseb; dan jiddependi fuq it-tilwima speċifika (eż. fi proċedimenti dwar il-permess għal żwieġ, iż-żewġ għarajjes għandhom jiġu eżaminati).
Ċerti fatti jistgħu jiġu ppruvati biss b’mod partikolari, eż. kont jew ordni ta’ kont jistgħu jinħarġu biss mal-produzzjoni tal-kont oriġinali, deċiżjoni dwar il-ħlas lura tal-kont jew strument ieħor; mandat ta’ eżekuzzjoni jista’ jiġi infurzat biss mal-produzzjoni ta ’deċiżjoni infurzabbli jew titolu ta’ eżekuzzjoni eċċ.).
Għall-istabbiliment ta’ ċerti obbligi jew drittijiet in-rem (speċjalment fir-rigward ta’ proprjetà), il-liġi tirrikjedi kuntratt bil-miktub - il-metodu ta’ preżentazzjoni ta’ evidenza mbagħad jiġi minn dan ir-rekwiżit.
Iva, il-persuni kollha huma rikjesti bil-liġi li jidhru quddiem qorti bħala xhud jekk jiġu mħarrka, u li jixhdu; ma jistgħux ikunu irrappreżentati minn persuna oħra. Ix-xhieda li jissodisfaw l-obbligu tagħhom li jixhdu huma intitolati għal "indennizz tax-xhieda" (ir-rimborż ta’ spejjeż fi flus u qligħ mitluf).
Ix-xhieda jistgħu jirrifjutaw li jixhdu f’każijiet fejn tali xhieda tkun tista’ twassal għar-riskju ta’ prosekuzzjoni kriminali tax-xhud jew persuni viċin tiegħu; il-qorti tiddeċiedi jekk ir-raġunijiet għar-rifjut ta’ xhieda jkunux ġustifikati. Il-qorti għandha wkoll tirrispetta l-obbligu statutorju tax-xhieda li jżommu kunfidenzjalità ta’ informazzjoni klassifikata protetta minn liġi speċjali u obbligi oħra ta’ kunfidenzjalità pprovduti mil-liġi jew rikonoxxuti mill-Istat (eż. fatti speċifikati fid-dokumentazzjoni tas-saħħa ta’ pazjent – "sigrieti mediċi"; sigrieti bankarji; eċċ.). F’dawn il-każijiet, persuna tista’ tiġi eżaminata biss jekk l-eżaminatur ikun inħeles minn dak l-obbligu mill-awtorità kompetenti jew mill-persuna li fl-interess tagħha jkun jeżisti dak l-obbligu.
L-issodisfar tal-obbligu tax-xhieda jista’ jiġi infurzat billi l-persuna titressaq quddiem il-qorti mill-Pulizija tar-Repubblika Ċeka jew, f’każijiet estremi, billi teħel multa.
B’mod ġenerali, m’hemmx kategoriji ta’ persuni li jistgħu ma jkunux rikjesti jagħtu xhieda; madankollu, hemm tipi ta’ fatti li ċerti persuni ma jistgħux jixhdu dwarhom (ara l-mistoqsija 2.9).
Huwa biss imħallef (l-imħallef li jippresjedi) li għandu d-dritt li jeżamina xhud u jmexxi l-eżami. Membri oħra tal-kamra u partijiet jew esperti oħra jistgħu jagħmlu aktar mistoqsijiet lix-xhud biss bil-permess tal-imħallef li jippresjedi; l-imħallef li jippresjedi jista’ jirrifjuta mistoqsija speċifika li, pereżempju, tkun mistoqsija li twassal għal tweġiba unika, waħda li tkun intenzjonata li tpoġġi lil dak li jkun dahru mal-ħajt, jew mistoqsija li ma tkunx xierqa jew prattika.
L-użu ta’ teknoloġiji moderni (inkluż il-vidjokonferenzjar) li jippermetti eżami mill-bogħod attwalment huwa permess f’dawk il-qrati li għandhom it-tagħmir tekniku meħtieġ.
Iva. Jekk parti tipproponi evidenza biex tagħti prova għall-pretensjonijiet tagħha li jkunu inkisbu jew ġew akkwistati mill-parti bi ksur ta’ leġiżlazzjoni ġeneralment vinkolanti, u l-kisba jew l-akkwist tal-evidenza jkunu rriżultaw fi ksur tad-drittijiet ta’ persuna fiżika jew ġuridika oħra, il-qorti ma għandhiex tieħu tali evidenza minħabba l-inammissibbiltà tagħha.
Il-qorti tista’ tordna li evidenza tittieħed billi jiġu eżaminati l-partijiet jekk il-fatt inkwistjoni ma jkunx jista’ jiġi ppruvat mod ieħor u jekk il-parti li tkun se tiġi eżaminata taqbel ma’ dan kollu. Din ir-regola ma għandhiex tapplika fi proċedimenti mhux kontenzjużi, jiġifieri fi proċedimenti li jistgħu jinbdew ex officio (ara l-paragrafu 2.1), u fi proċedimenti ta’ divorzju jew proċedimenti dwar ix-xoljiment, l-invalidazzjoni jew in-nuqqas ta’ eżistenza ta’ sħubija. L-eżami tal-partijiet li l-qorti tkun ordnat separatament bħala evidenza proċedurali biex tingħata prova għall-fatti ddikjarati biss jitqies bħala mezz ta’ evidenza.
Il-verzjoni bil-lingwa nazzjonali ta’ din il-paġna tinżamm mill-punt ta’ kuntatt tan-NĠE rispettiv. It-traduzzjonijiet saru mis-servizz tal-Kummissjoni Ewropea. Jista' jkun hemm xi tibdil imdaħħal fl-oriġinal mill-awtorità nazzjonali kompetenti li jkun għadu ma jidhirx fit-traduzzjonijiet. La l-NĠE u lanqas il-Kummissjoni Ewropea ma jaċċettaw ebda responsabbiltà fir-rigward ta' kwalunkwe informazzjoni jew dejta li tinsab jew li hemm referenza għaliha f'dan id-dokument. Jekk jogħġbok irreferi għall-avviż legali sabiex tiċċekkja r-regoli dwar id-drittijiet tal-awtur għall-Istati Membri responsabbli minn din il-paġna.