Member States publish their law in their official language(s) and it is only legally binding in this/these language(s). For information purposes, certain acts of Member State law may also be available in one or more languages other than its official language(s).

Databases

Most Member States have a national database of their law - you can obtain this information by choosing one of the flags listed on the right side.

In addition, the European N-Lex database links most of the official national databases. N-Lex is an ongoing common project managed by the European Publications Office and participating national governments. Currently, it enables you to view the law of 27 Member States.

Furthermore, via the European Forum of Official Gazettes, you can access the websites of the organisations responsible for publishing the official gazettes of EU Member States (plus some EU candidate countries and the EFTA countries).

From the EU perspective, many laws of the Member States actually implement EU law. In particular, this is the case for national law implementing EU directives. If you are looking for such implementing measures, by which the Member States have incorporated certain provisions of EU law, then you can use the relevant search function at the EUR-Lex database.

Sources of law

Member States' law derives from various sources, in particular the constitution, the statutes or legislation (which can be adopted at national, regional or local level), and/or regulations by government agencies, etc. Furthermore, judicial decisions by Member State courts can develop into case law.

Areas of law

Traditionally, the law of the Member States is divided into private and public law.

• Private law or civil law is the area of law in a society that affects the relationships between individuals or groups without the intervention of the state or government.
• Public law governs the relationship between individuals and the state, its entities and authorities, the powers of the latter and the relevant procedures. Generally speaking, public law comprises constitutional law, administrative law and criminal law. Because of the particular nature of criminal law, it can also be regarded as a category in its own right.

To obtain detailed information on Member State law please select one of the flags listed on the right hand side.

1. Z jakich aktów prawnych lub „źródeł prawa” wynikają przepisy prawne?

Prawo jest zbiorem pisanych i niepisanych wiążących przepisów, które regulują stosunki społeczne między obywatelami a organami władzy i między samymi obywatelami oraz określają funkcjonowanie administracji publicznej.

Należy odróżnić formalne źródła prawa od materialnych źródeł prawa. W odróżnieniu od źródeł formalnych źródła materialne nie zawierają przepisów prawnych jako takich. Są to w szczególności: koncepcja dobrej wiary, zasada słuszności lub zasada racjonalnego postępowania.

Istnieje pięć kategorii źródeł formalnych. Trzy z nich mają charakter wiążący: prawo stanowione, prawo zwyczajowe oraz zasady ogólne prawa. Dwa pozostałe nie mają charakteru wiążącego, a raczej pomocniczy. Są to: orzecznictwo i doktryna.

Ustawodawstwo zostanie omówione szczegółowo w punkcie 3 i 5 poniżej. Ze względu na swój charakter obejmuje ono przepisy pisane przyjęte przez dany organ. Prawo zwyczajowe z definicji ma charakter dorozumiany i określa ogólnie zwyczaje obywateli oraz bardziej szczegółowo zwyczaje przedstawicieli różnych zawodów. Zasady ogólne prawa wyrażają wartości nadrzędne, których według danego społeczeństwo należy przestrzegać; są to np.: zasada równości wszystkich obywateli, zasada proporcjonalności przepisów oraz przyjmowanych środków oraz zasada, zgodnie z którą organy muszą działać z poszanowaniem prawa. Wiele zasad prawa wyrażają tak zwane paremie np.: ne bis in idem (nie można dwa razy orzekać w tej samej sprawie) w prawie karnym lub lex posterior derogat legi priori (ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą).

Orzecznictwo i doktryna to źródła prawa o charakterze pomocniczym. Na orzecznictwo składa się ogół orzeczeń wydanych przez sądy. Orzeczenie wiąże jedynie strony konkretnej sprawy. W Belgii precedensy nie mają charakteru prawotwórczego. Jedynymi powszechnie wiążącymi orzeczeniami sądowymi są orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Inne sądy najwyższej instancji to: Rada Stanu (naczelny sąd administracyjny) oraz Sąd Kasacyjny (sąd najwyższy w dziedzinie prawa powszechnego).

Innym ważnym źródłem prawa jest prawo międzynarodowe, które obejmuje w szczególności Traktat ustanawiający Unię Europejską, unijne rozporządzenia i dyrektywy oraz europejską konwencję praw człowieka. Ponadto istnieją jeszcze liczne konwencje zawarte w ramach funkcjonowania instytucji międzynarodowych, takich jak Organizacja Narodów Zjednoczonych lub Rada Europy (umowy wielostronne) lub między Belgią a innym państwem (umowy dwustronne). W ciągu ostatnich dziesięcioleci znaczenie tego źródła prawa znacznie wzrosło i cały czas rośnie. Liczne postanowienia zawarte w tych aktach prawnych mają bezpośredni wpływ na nasze życie codzienne.

Na stronach internetowych Législation belge (w języku francuskim) lub Belgische Wetgeving (w języku niderlandzkim) udostępniono bazy danych zawierające ujednolicone ustawodawstwo belgijskie. Teksty normatywne, które nadal obowiązują i były opublikowane w belgijskim dzienniku ustaw (Moniteur belge) począwszy od 1830 r można wyszukiwać za pomocą wyszukiwarki według określonych kategorii. Teksty normatywne o charakterze administracyjnym i fiskalnym opublikowane przed 1994 r. nie zostały jeszcze w całości wprowadzone do bazy danych.

2. Jakie miejsce w hierarchii norm prawnych zajmują zasady ogólne prawa, prawo zwyczajowe oraz orzecznictwo?

Zobacz pytanie 1.

3. Jaka jest hierarchia różnych aktów prawnych?

Osoby, które przebywają w Belgii, muszą przestrzegać przepisów prawnych różnych kategorii: przepisów przyjętych przez belgijskie władze federalne, ale również tych przyjętych przez organy niższego szczebla, takich jak prowincje i gminy.(1). Poza tym Belgia jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych i ponadnarodowych, np. Organizacji Narodów Zjednoczonych, Unii Europejskiej, Rady Europy i NATO. Przepisy ustanowione przez te organizacje stosują się również do belgijskich organów i społeczeństwa belgijskiego.

Biorąc pod uwagę, że organy ustawodawcze nie mają szczegółowo określonego zakresu kompetencji i że akty prawne nie mają tej samej rangi, co może być przyczyną ewentualnej kolizji norm prawnych, istnieje ich hierarchia, zgodnie z którą normy podrzędne nie mogą być nigdy sprzeczne z normami nadrzędnymi.

W kontekście belgijskiego prawa krajowego konstytucja stanowi normę najwyższą. Reguluje ona podział władzy i sposób jej sprawowania. Konstytucja wymienia między innymi podstawowe wartości społeczeństwa belgijskiego i prawa podstawowe obywateli. W orzeczeniu wydanym w dniu 27 maja 1971 r. Sąd Kasacyjny potwierdził pierwszeństwo wszystkich norm prawa międzynarodowego i ponadnarodowego przed normami prawa krajowego, w tym konstytucją. W przypadku kolizji między rozporządzeniem unijnym i konstytucją pierwszeństwo ma rozporządzenie.

W hierarchii norm kolejne miejsce po konstytucji zajmują:

1. ustawy szczególne (lois spéciales) - ustawy uchwalone kwalifikowaną większością głosów, które określają podział kompetencji i podstawowe przepisy dotyczące funkcjonowania instytucji publicznych;
2. ustawy, dekrety (décrets) i ordonanse (ordonnances);
3. zarządzenia królewskie (arrêtés royaux) i zarządzenia rządowe (arrêtés de gouvernement) przyjmowane jako przepisy wykonawcze do ustaw lub dekretów oraz
4. zarządzenia ministrów (arrêtés ministériels).

4. W jaki sposób do krajowego porządku prawnego wprowadza się przepisy zawarte w aktach ponadnarodowych?

Rozporządzenia unijne są stosowane bezpośrednio. Belgijskie organy ustawodawcze nie są bezpośrednio zaangażowane w ich stosowanie. Na szczeblu krajowym potrzebny jest jednak ich udział, by zatwierdzać lub ratyfikować umowy międzynarodowe. W niektórych dziedzinach wszystkie belgijskie organy ustawodawcze muszę je zatwierdzić i ratyfikować, co może wymagać długich i pracochłonnych procedur. Krajowe organy ustawodawcze uczestniczą również we stosowaniu unijnych dyrektyw, ponieważ konieczne jest dokonywanie transpozycji dyrektyw w krajowym porządku prawnym.

5. Jakie organy mają kompetencje do przyjmowania przepisów prawnych?

Trzy odrębne władze określone w konstytucji tworzą państwo federalne, którym jest Belgia: władza ustawodawcza, władza wykonawcza i władza sądownicza. Władza ustawodawcza tworzy ustawy, władza wykonawcza je wykonuje, a władza sądownicza rozstrzyga spory wynikające ze stosowania ustaw.

Federalna władza ustawodawcza

Z federalną inicjatywą ustawodawczą może wystąpić jeden lub więcej członków Izby Reprezentantów (Chambre des représentants), jeden lub więcej członków Senatu lub król (w praktyce jeden z jego ministrów lub sekretarzy stanu). Te trzy podmioty stanowią trzy gałęzie władzy ustawodawczej w Belgii.

Ustawy są przyjmowane na podstawie pozarządowych projektów ustaw, składanych przez członka Senatu lub Izby, lub na podstawie rządowych projektów ustaw, przedstawianych przez króla (król powierza właściwym ministrom zadanie przedłożenia projektu ustawy). Rządowe i pozarządowe projekty ustaw mają taką samą rangę.

Przepisy dotyczące stosowania prawa federalnego tworzy władza wykonawcza pod zwierzchnictwem króla. Kompetencje mogą zostać delegowane ministrowi, stąd też wynika podział na zarządzenia królewskie i ministerialne.

Wspólnoty, regiony, prowincje i gminy

Belgia jest państwem federalnym składającym się ze wspólnot (communautés) i regionów (régions). Wspólnoty i regiony tworzą prawo w granicach kompetencji przyznanych im przez konstytucję i niektóre ustawy szczególne.

Do kompetencji wspólnot należą w szczególności kultura i edukacja, a do kompetencji regionów polityka gospodarcza i ochrona środowiska. W celu wykonywania tych kompetencji każda wspólnota i każdy region posiadają parlament. Dlatego też wspólnoty i regiony mogą przyjmować akty ustawodawcze zwane dekretami (décrets) – a ordonansami w regionie stołecznym Brukseli. Ich rządy, obok członków parlamentu, wchodzą w skład władzy ustawodawczej na szczeblu Unii Europejskiej, na szczeblu regionalnym lub na szczeblu wspólnot (w kontekście inicjatywy ustawodawczej). Rządy mają między innymi obowiązek czuwania nad wykonaniem przyjętych dekretów lub ordonansów.

Terytorium belgijskie dzieli się na niższym szczeblu podziału terytorialnego na prowincje (provinces) i gminy (communes). Na swoim poziomie rady (conseils) prowincji i rady gmin wydają również rozporządzenia (règlements) oraz ordonanse (ordonnances) w dziedzinach objętych ich kompetencjami, np. bezpieczeństwo publiczne, wywóz śmieci, kultura oraz edukacja na szczeblu prowincji i gmin. Zarządy prowincji (l. poj. collège provincial) oraz zarządy gmin (l. poj. collège communal) wykonują te rozporządzenia – a także, w granicach swoich uprawnień, normy nadrzędne, takie jak ustawy, dekrety, ordonanse i zarządzenia.

Na tym szczeblu działają więc dwie spośród trzech władz: władza ustawodawcza wykonywana przez parlamenty wspólnot i regionów, rady prowincji i rady gmin oraz władza wykonawcza wykonywana przez rządy wspólnot i regionów, zarządy prowincji i zarządy gmin. Władza sądownicza nie jest objęta podziałem na tych szczeblach. Organizacja sądów należy do wyłącznej kompetencji federalnej.

6. Jak przebiega proces ustawodawczy?

Zobacz pytanie 5.

Na szczeblu federalnym rządowe i pozarządowe projekty ustaw, po ewentualnym rozpatrzeniu przez Radę Stanu, są uchwalane przez Izbę Reprezentantów, a w odpowiednich przypadkach przez Senat. Następnie przekazuje się je królowi, który je zatwierdza i ogłasza, po otrzymaniu kontrasygnaty ministra.

7. W jaki sposób przepisy krajowe wchodzą w życie?

Federalne akty ustawodawcze obowiązują od momentu ich przyjęcia i ich ogłoszenia przez króla. Co do zasady wejście w życie następuje dziesięć dni po ich opublikowaniu w belgijskim dzienniku ustaw, chyba że stanowią one inaczej (2).

Przepisy prawne wydawane przez podmioty federalne – dekrety i ordonanse – są przyjmowane i publikowane przez rząd danego podmiotu federalnego. Wchodzą one w życie dziesięć dni po ich ogłoszeniu w belgijskim dzienniku ustaw, chyba że stanowią one inaczej.

8. W jaki sposób usuwa się kolizje między przepisami prawnymi w państwie członkowskim?

W sytuacji gdy prawidłowo przyjęte przepisy prawne są w kolizji z innymi przepisami, istnieją liczne środki umożliwiające usunięcie tej kolizji. Hierarchia norm pozwala na uniknięcie większości z nich, ale jeżeli kolizji nie można usunąć w ten sposób, należy skorzystać z innych środków.

Artykuł 142 konstytucji przyznaje Trybunałowi Konstytucyjnemu wyłączną właściwość w zakresie ponownego badania aktów prawnych w celu weryfikacji przestrzegania przepisów regulujących kompetencje państwa, wspólnot i regionów. Przepisy te są zapisane w konstytucji i ustawie w sprawie reformy instytucjonalnej federalnego państwa belgijskiego.

Trybunał Konstytucyjny jest również uprawniony do orzekania w przypadku domniemanego zagrożenia dla wolności i praw podstawowych zapisanych w tytule II (art. 8–32) konstytucji, jakie niesie ze sobą dany akt prawny. Chodzi w szczególności o zasadę równości (art. 10) i niedyskryminacji (art. 11). Trybunał Konstytucyjny jest również właściwy do ponownego zbadania aktów prawnych w świetle art. 170 (zasada legalności w dziedzinie prawa finansowego), art. 172 (równość w dziedzinie prawa finansowego) i art. 191 (ochrona obywateli państw obcych) konstytucji.

Zobacz również stronęsłużby publicznej federalnego wymiaru sprawiedliwości oraz ustawę szczególną z dnia 6 stycznia 1989 r. o Trybunale Konstytucyjnym w zakładce „Ujednolicone ustawodawstwo”.

Rada Stanu (3), która działa na podstawie art. 160 konstytucji, orzeka w sprawie wszystkich sprzeczności między przepisami wykonawczymi (akty indywidualne i rozporządzenia) oraz przepisami ustawowymi. Ponadto komisji parlamentarnej ds. dialogu (commission parlementaire de concertation) powierzono zadanie uregulowania konfliktu interesów.
----------
(1) Zobacz stronę internetową służby publicznej federalnego wymiaru sprawiedliwości (https://justitie.belgium.be), zakładka „Ujednolicone ustawodawstwo”, konstytucję z 1994 r. oraz ustawę szczególną w sprawie reformy instytucjonalnej z 8 sierpnia 1980 r., jak również portal federalny, zakładka „Belgia”

Wspólnota flamandzka i Rada Flamandzka (również nazywana parlamentem flamandzkim)

Wspólnota francuska i Rada Wspólnoty Francuskiej

Wspólnota niemieckojęzyczna i Rada Wspólnoty Niemieckojęzycznej

Region Flandrii, którego parlament jest równocześnie parlamentem wspólnoty flamandzkiej (Rada Flamandzka)

Region Walonii i parlament waloński

Region stołeczny Brukseli i Rada Regionu Stołecznego Bruksela (której pewne kompetencje są podzielone między komisje wspólnotowe flamandzką i francuską)

Wspólnoty są właściwe w następujących dziedzinach:

1. kultura;

2. edukacja, z wyjątkiem [...];

3. współpraca między wspólnotami i współpraca międzynarodowa, w szczególności kompetencje w dziedzinie zawierania umów w obszarach wymienionych w punkcie 1 i 2.

Rady wspólnot flamandzkiej i francuskiej przyjmują dekrety obowiązujące na ich terytorium w dziedzinach dotyczących zabezpieczenia społecznego (matières personnalisables) i współpracy między wspólnotami oraz współpracy międzynarodowej w tych dziedzinach, oraz mają kompetencje w dziedzinie zawierania umów. Podobne kompetencje ma Rada Wspólnoty Niemieckojęzycznej.

Parlamenty regionalne mają kompetencje w szczególności w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego, zarządzania pomnikami i obszarami wiejskimi, gospodarki, rolnictwa, itp.

(2) Zobacz stronę internetową służby publicznej federalnego wymiaru sprawiedliwości, zakładka „Ujednolicone ustawodawstwo”, ustawa z 31 maja 1961 r. w sprawie używania języków w dziedzinie ustawodawczej, przygotowania, publikacji i wejścia w życie ustaw i rozporządzeń.

(3) Zobacz stronę internetową służby publicznej federalnego wymiaru sprawiedliwości, zakładka „Ujednolicone ustawodawstwo”, powiązane ustawy z dnia 12 stycznia 1973 r. o Radzie Stanu.

Organizacja wymiaru sprawiedliwości - informacje ogólne | Belgia - Informacje ogólne

Źródła prawa

Krajowe źródła prawa

Źródła prawa obejmują:

• konstytucję Republiki Bułgarii (ogłoszoną w dzienniku urzędowym (Darzhaven vestnik/Държавен вестник – ДВ) nr 56 z dnia 13 lipca 1991 r., z późniejszymi zmianami: ДВ nr 85 z dnia 26 września 2003 r., ДВ nr 18 z dnia 25 lutego 2005 r., ДВ nr 27 z dnia 31 marca 2006 r., ДВ nr 78 z dnia 26 września 2006 r. – orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nr 7/2006, ДВ nr 12 z dnia 6 lutego 2007 r., ДВ nr 100 z dnia 18 grudnia 2015 r. [DB1]);
• ustawodawstwo pierwotne oraz
• ustawodawstwo wtórne.

Orzecznictwo nie stanowi formalnego źródła prawa, ale jest wiążące dla organów ścigania.

Europejskie i międzynarodowe źródła prawa

Do pisanych instrumentów prawnych zalicza się: konstytucję Republiki Bułgarii, umowy międzynarodowe, ustawy oraz akty prawa wtórnego (dekrety, zarządzenia, rozporządzenia, wytyczne i polecenia).

Nadrzędnym aktem prawnym jest konstytucja Republiki Bułgarii (Konstitutsiata na Republika Balgaria/Конституцията на Република България). Określa ona sposób organizacji, zasady funkcjonowania, uprawnienia i obowiązki instytucji państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli.

Ustawa (zakon/Закон) jest aktem normatywnym regulującym – ab initio lub na podstawie konstytucji – stosunki społeczne, które należy uregulować w sposób trwały, uchwalanym, w zależności od przedmiotu ustawy lub osób, których ustawa dotyczy, przez co najmniej jeden organ ustawodawczy lub jego departamenty.

Wszystkie akty ustawodawcze podlegają promulgacji i wchodzą w życie po upływie trzech dni od daty ich ogłoszenia, chyba że w treści samych tych aktów przewidziano inny termin.

Rada Ministrów wydaje dekret (postanovlenie/постановлениe), aby przyjąć rozporządzenie, zarządzenie lub wytyczne oraz aby uregulować – zgodnie z przepisami ustaw – stosunki społeczne nieuregulowane w tych przepisach w ramach swoich kompetencji wykonawczych i administracyjnych.

Rozporządzenie (pravilnik/Правилник) to akt normatywny przyjmowany w celu wykonania ustawy w całości. Dotyczy ono sposobu organizacji organów państwowych i samorządowych lub porządku wewnętrznego prowadzonych przez nie działań.

Zarządzenie (naredba/Наредба) jest aktem normatywnym wydawanym w celu wykonania niektórych przepisów lub innych części nadrzędnego aktu normatywnego.

Wytyczne (instruktsia/Инструкция) są aktem normatywnym, w którym organ wyższego szczebla wydaje podlegającym mu organom instrukcje dotyczące wdrażania aktu normatywnego, który organ ten wydał lub ma obowiązek wdrożyć.

Istotne są również inne, niepisane źródła prawa, takie jak prawo zwyczajowe oraz ogólne zasady prawa.

Za dodatkowe źródło prawa można uznać wykładnię prawa dokonywaną przez sądy najwyższe.

Trybunał Konstytucyjny (Konstitutsionen sad/Конституционен съд) wydaje orzeczenia, uchwały i zarządzenia.
Trybunał rozstrzyga co do istoty sprawy w drodze orzeczenia.
Orzeczenia Trybunału ogłaszane są w dzienniku urzędowym w terminie 15 dni od daty ich wydania i wchodzą w życie po upływie trzech dni od daty ogłoszenia.

Hierarchia norm prawnych

Nadrzędnym aktem prawnym jest konstytucja Republiki Bułgarii. W konstytucji nie wysłowiono w sposób wyraźny zasady wyższości prawa Unii, ale uznaje się, że jest ono nadrzędne w stosunku do prawa krajowego.

Zgodnie z art. 5 ust. 4 konstytucji umowy międzynarodowe, które ratyfikowano zgodnie z procedurą konstytucyjną, a następnie ogłoszono, i które weszły w życie w Bułgarii, stają się częścią krajowego porządku prawnego. Umowy te są nadrzędne względem wszelkich sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego.

Kolejną pozycję w hierarchii źródeł prawa zajmują ustawy. Organy wykonawcze wydają akty prawa wtórnego, m.in. dekrety, zarządzenia, decyzje, rozporządzenia, wytyczne i polecenia.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

Zgromadzenie Narodowe (Narodno sabranie/Народно събрание) sprawuje władzę ustawodawczą. Może ono uchwalać, nowelizować, uzupełniać i uchylać ustawy.

Na podstawie ustaw oraz w celu ich wykonania Rada Ministrów (Ministerski savet/Министерски съвет) przyjmuje dekrety, polecenia i decyzje. W drodze dekretów Rada Ministrów przyjmuje również rozporządzenia i zarządzenia.

Ministrowie wydają rozporządzenia, zarządzenia, wytyczne i polecenia.

Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe, jeżeli jest do tego upoważniona na mocy przepisów. Zgromadzenie Narodowe ratyfikuje (lub odrzuca) umowy międzynarodowe, które:

• mają charakter polityczny lub wojskowy;
• dotyczą udziału Republiki Bułgarii w organizacjach międzynarodowych;
• przewidują zmianę granic Republiki Bułgarii;
• nakładają obowiązki finansowe na Skarb Państwa;
• przewidują udział państwa w międzynarodowych postępowaniach arbitrażowych lub sądowych;
• dotyczą podstawowych praw człowieka;
• dotyczą skutków stosowania prawa lub wymagają nowych przepisów umożliwiających egzekwowanie ich postanowień;
• wyraźnie wymagają ratyfikacji;
• przyznają Unii Europejskiej uprawnienia wynikające z konstytucji.

Proces legislacyjny

Uchwalenie konstytucji

Nową konstytucję uchwala Wielkie Zgromadzenie Narodowe (Veliko narodno sabranie/Велико народно събрание), w którego skład wchodzi 400 członków.

Zgromadzenie Narodowe może zmieniać dowolne przepisy konstytucji z wyjątkiem tych, które wchodzą w zakres kompetencji Wielkiego Zgromadzenia Narodowego. Zmiana konstytucji wymaga większości trzech czwartych głosów ogółu członków Zgromadzenia Narodowego w trzech głosowaniach odbywających się w trzech różnych dniach. Przewodniczący Wielkiego Zgromadzenia Narodowego podpisuje zmianę konstytucji i ogłasza ją w dzienniku urzędowym w terminie siedmiu dni od daty jej uchwalenia.

Inicjatywa ustawodawcza

Zgodnie z art. 87 konstytucji każdy członek Zgromadzenia Narodowego lub Rady Ministrów ma prawo wnieść projekt ustawy.

Zgromadzenie Narodowe przyjmuje projekt ustawy w dwóch czytaniach. W pierwszym czytaniu omawia się całość projektu. Członkowie Zgromadzenia mogą składać pisemne wnioski o zmianę projektu ustawy, który przyjęto w pierwszym czytaniu, w terminie określonym przez Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie Narodowe szczegółowo omawia projekt ustawy i przyjmuje go w drugim czytaniu. Przyjęty projekt przekazuje się prezydentowi Republiki Bułgarii, który podpisuje dekret w sprawie ogłoszenia ustawy. Ustawę ogłasza się w dzienniku urzędowym. Ustawa wchodzi w życie po upływie trzech dni od daty jej ogłoszenia, chyba że w treści ustawy przewidziano inny termin.

Prawnicze bazy danych

Dziennik urzędowy (Darzhaven vestnik/Държавен вестник) jest dostępny nieodpłatnie na stronie internetowej dziennika urzędowego. Wydanie internetowe zawiera projekty ustaw ogłoszone przez Zgromadzenie Narodowe, dekrety wydane przez Radę Ministrów, umowy międzynarodowe, inne akty prawne, a także ogłoszenia o zamówieniach publicznych i koncesjach itp.

Komercyjne prawnicze bazy danych, takie jak Apis, Ciela oraz Encyklopedia Prawnicza, oferują pełen zakres informacji prawnych, lecz są odpłatne.

Źródła prawa

Prawo czeskie stanowi część europejskiej kontynentalnej kultury prawnej. Opiera się ono na prawie pisanym i innych instrumentach legislacyjnych, traktatach międzynarodowych ratyfikowanych przez czeski parlament [Parlament ČR], które zostały ogłoszone, a także orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [Ústavní soud], którym TK stwierdza nieważność przepisu prawnego lub jego części.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Porządek prawny Republiki Czeskiej tworzy całość jej prawodawstwa i instrumentów powiązanych.

Najważniejszymi instrumentami prawnymi są ustawy (zakony), tzn. zbiory zasad zachowania regulujące główne dziedziny życia jednostek i społeczeństwa. Ustawy o szerszym zakresie, obejmującym całą gałąź prawa, zawierające szczegółowe przepisy zorganizowane w sposób bardziej systematyczny zwane są kodeksami (zákoníky). Ustawy obejmujące cały zakres prawa procesowego i ustanawiające szczegółowe przepisy proceduralne zwane są kodeksami postępowania (řády). Ustawy regulujące najważniejsze sprawy państwa oraz dotyczące praw obywatela i człowieka (w tym konstytucja Republiki Czeskiej oraz Karta podstawowych praw i swobód) znane są jako ustawy konstytucyjne (ústavní zákony); obowiązuje specjalny tryb ich przyjmowania.

Ustawy są wspierane przez przepisy wykonawcze: przepisy rządowe, rozporządzenia ministrów i centralnych organów rządowych oraz regionalnych jednostek samorządowych.

Prawo czeskie obejmuje także umowy międzynarodowe, które zostały ratyfikowane przez parlament i tym samym wiążą Republikę Czeską. Umowy międzynarodowe mają wyższą rangę niż ustawodawstwo krajowe, co oznacza, że jeżeli w pewnej kwestii prawo krajowe koliduje z umową międzynarodową, to wtedy przepisy umowy międzynarodowej mają pierwszeństwo przed przepisami prawa krajowego.

Oprócz wspomnianych powyżej typów aktów prawnych w Republice Czeskiej od chwili jej przystąpienia do Unii Europejskiej tak samo jak w innych państwach członkowskich zastosowanie ma prawo europejskie.

W Republice Czeskiej zwyczaj nie jest źródłem prawa. W niektórych przypadkach prawo zezwala jednak na uwzględnienie zwyczaju w kontekście niektórych dziedzin lub zasad prawnych. Przypadki takie określają właściwe akty prawne, których przepisy mogą być egzekwowane przez sądy. Zgodnie z dominująca opinią źródłem prawa jest zatem nie sama zasada prawna czy zwyczaj lecz przepis, który się na nie powołuje.

Źródłem prawa nie jest także orzeczenie sądu. Z drugiej strony sąd nie może odmówić wydania orzeczenia ze względu na to, że przepis prawny jest niekompletny lub niejednoznaczny. Często musi on dokonać własnej wykładni danego zagadnienia, na której inne sądy będą później, w dużej mierze, opierać swoje orzeczenia – co de facto ustanawia precedens prawny. Jeżeli orzeczenie zostanie opublikowane w czeskim Biuletynie orzeczeń sądowych i opinii (Sbírka soudních rozhodnutí a stanovisek), gdzie publikowane są zasadniczo najważniejsze orzeczenia sądów wyższych instancji, jest ono faktycznie uznawane za źródło prawa – choć nieoficjalnie.

Hierarchia źródeł prawa

Porządek prawny Republiki Czeskiej ma strukturę hierarchiczną. Najwyższe miejsce w hierarchii zajmuje konstytucja i ustawy konstytucyjne. Ich autorytet prawny jest największy i mogą one być zmieniane jedynie innymi ustawami konstytucyjnymi. Kolejne miejsce w hierarchii zajmują ustawy zwykłe, które z kolei stanowią podstawę prawną dla przepisów wykonawczych – mających najmniejszą wagę prawną. Przepisy o mniejszej wadze prawnej muszą być zgodne z przepisami znajdującymi się wyżej w hierarchii prawnej. Akty prawne mogą być uchylane lub zmieniane jedynie przepisami tej samej lub większej wagi prawnej. Umowy międzynarodowe mają szczególną rangę w hierarchii. Jak zaznaczono powyżej, stanowią one część porządku prawnego i w przypadku kolizji z prawem krajowym mają pierwszeństwo nawet przed ustawą konstytucyjną.

Akty prawne, których podstawą prawną są ustawy – przepisy rządowe, decyzje Prezydenta Republiki Czeskiej o zasadniczo normatywnym charakterze (jak np. o amnestii), akty prawne wydawane przez ministerstwa oraz inne centralne lub lokalne organy administracji państwa, akty normatywne regionalnych i gminnych jednostek samorządowych. Akty takie muszą być wydawane na podstawie ustawy i w określonych przez nią granicach, w zakresie spraw przekazanych do uregulowania.

Jeżeli chodzi o prawo europejskie, zastosowanie ma unijna zasada nadrzędności prawa wspólnotowego, tak jak w przypadku wszystkich państw członkowskich. W ramach powyższej zasady w przypadku kolizji prawa europejskiego z prawem krajowym państwa członkowskiego (ustawy, rozporządzenia itp.) prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym. Zasada ta ma zastosowanie we wszystkich przypadkach kolizji między prawem krajowym a pierwotnym prawodawstwem wspólnotowym (Traktaty) oraz między prawem krajowym a wtórnym prawodawstwem wspólnotowym (rozporządzenia, dyrektywy itp.). Zgodnie z obowiązującą wykładnią prawa dotyczy ona nawet najważniejszych krajowych przepisów prawnych – prawo europejskie ma pierwszeństwo nawet przed konstytucjami i ustawami konstytucyjnymi państw członkowskich.

Jeżeli chodzi o umowy międzynarodowe, które wiążą Republikę Czeską, to aby stały się one częścią prawa czeskiego, muszą zostać ratyfikowane przez parlament, chyba że ustawa konstytucyjna przewiduje, że dana umowa musi zostać ratyfikowana w drodze referendum. Umowy międzynarodowe są ratyfikowane przez Prezydenta Republiki Czeskiej. Po ratyfikacji czeska wersja umowy musi zostać opublikowana w Biuletynie umów międzynarodowych (Sbírka mezinárodních smluv).

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie aktów prawnych

Władzę ustawodawczą w Republice Czeskiej sprawuje parlament, składający się z dwóch izb:

• Izby Deputowanych (200 posłów) oraz
• Senatu (81 senatorów).

Proces ustawodawczy

Proces ustawodawczy czy też legislacyjny rozpoczyna się od prawa do inicjatywy ustawodawczej. Prawo do zgłaszania projektów nowych ustaw i zmian w istniejących ustawach przysługuje poszczególnych członkom parlamentu lub ich grupom, Senatowi, rządowi oraz regionalnym organom administracji państwowej. Jedynie rząd ma prawo proponować ustawy dotyczące budżetu państwa lub zamknięcia rachunków narodowych; decyzje w sprawie takich ustaw może podejmować jedynie Izba Deputowanych. Rząd ma jednakże prawo wyrażania opinii dotyczącej każdej proponowanej ustawy (projektu ustawy). Izba Deputowanych najpierw omawia i w razie potrzeby zmienia projekt ustawy w trakcie trzech kolejnych czytań.

Uchwalenie ustawy wymaga zwykłej większości głosów obecnych deputowanych. Przewodniczący Izby Deputowanych jak najszybciej przesyła projekt do Senatu, który ma tylko 30 dni na omówienie go — w przeciwieństwie do często przeciągających się dyskusji w Izbie Deputowanych, które trwają niekiedy miesiącami. Przed upływem tego terminu Senat musi zatwierdzić ustawę, odrzucić ją lub odesłać zmienioną wersję projektu do Izby Deputowanych. Może również postanowić, że w ogóle nie będzie omawiać danego projektu. Jeżeli Senat zatwierdzi projekt ustawy lub postanowi go nie omawiać, lub też jeśli nie wyrazi opinii w wymaganym terminie, ustawę uważa się za przyjętą i wysyła się ją prezydentowi Republiki do podpisania. Jeżeli Senat odrzuci projekt, Izba Deputowanych poddaje go ponownie pod głosowanie. Ustawa zostaje uchwalona, jeżeli zostanie zatwierdzona przez zwykłą większość głosów Izby Deputowanych. Jeżeli Senat odsyła zmienioną wersję ustawy do Izby Deputowanych, izba niższa poddaje zatwierdzoną przez Senat wersję pod głosowanie. Projekt przyjmowany jest zwykłą większością głosów deputowanych. Jeżeli Izba Deputowanych nie zatwierdzi projektu zmienionego przez Senat, poddaje ponownie pod głosowanie wersję pierwotną przesłaną Senatowi. Ustawa zostaje przyjęta, jeżeli zostanie zatwierdzona zwykłą większością głosów wszystkich deputowanych (tzn. co najmniej 101 głosów). Ustawy wyborcze oraz niektóre inne rodzaje ustaw zatwierdzane są zarówno przez Izbę Deputowanych, jak i przez Senat.

W ciągu 15 dni od otrzymania zatwierdzonego projektu prezydent Republiki może podjąć decyzję, że nie podpisze projektu i odesłać go do Izby Deputowanych celem dalszego omówienia, podając uzasadnienie takiej decyzji. Postępowanie takie nazywa się wetem prezydenta. Izba Deputowanych może odrzucić weto prezydenta zwykłą większością głosów swoich członków, nie wprowadzając żadnych zmian do projektu. W takim przypadku ustawa jest uchwalona. W innym przypadku nie zostaje przyjęta.

Oprócz prezydenta Republiki ustawy podpisują także przewodniczący Izby Deputowanych i premier, chociaż jest to tylko formalność.

W przypadku rozwiązania Izby Deputowanych Senat może przyjmować akty prawne w sprawach pilnych w określonych dziedzinach, które w innych okolicznościach wymagałyby przyjęcia ustawy. Senatowi propozycje aktów przedkładać może rząd i muszą one zostać zatwierdzone przez Izbę Deputowanych na pierwszym posiedzeniu, w przeciwnym wypadku tracą ważność.

Wyjątki w tym procesie ustawodawczym stanowią ustawy konstytucyjne. Aby taka ustawa została przyjęta, musi zostać zatwierdzona głosami trzech piątych wszystkich deputowanych (większość kwalifikowana) oraz głosami trzech piątych obecnych senatorów, a nie zwykłą większością głosów (połowa) obecnych członków parlamentu, jak w przypadku zwykłych ustaw. Ustawy konstytucyjne mogą być zmieniane lub poszerzane jedynie przez inne ustawy konstytucyjne (tzn. w razie rozwiązania Izby Deputowanych Senat nie może ich zmieniać aktami prawnymi), a prezydentowi nie przysługuje wobec nich prawo weta.

Ministerstwa, inne agencje administracyjne oraz samorządowe organy regionalne mogą wydawać szczegółowe przepisy wykonawcze (zarządzenia i dekrety) odpowiednio do zakresu ich kompetencji.

Ważność aktów prawnych

Akt prawny musi zostać opublikowany, aby wejść w życie. Ustawy konstytucyjne, ustawy i inne przepisy prawne (przepisy rządowe, rozporządzenia ministerialne itd.) publikowane są w Biuletynie ustaw (Sbírka zakonů), wydawanym przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Akt prawny wchodzi w życie i staje się częścią czeskiego porządku prawnego w dniu jego publikacji w Biuletynie ustaw (Sbírka zakonů). W biuletynie podana jest także data, z którą dany akt staje się skuteczny. Od tej daty wszyscy są prawnie zobowiązani do przestrzegania danego aktu. Jeżeli nie zostanie podana data późniejsza, akt staje się skuteczny 15 dni po publikacji. W sytuacjach nadrzędnego interesu publicznego data ta może zostać przesunięta na wcześniejszy termin, nie może jednak poprzedzać terminu publikacji. Tak więc dzień, w którym dany akt prawny staje się skuteczny, może być dniem jego wejścia w życie, dany akt nie może jednak stać się skuteczny przed wejściem w życie. Akty prawne przyjęte przez Senat publikowane są w Biuletynie ustaw (Sbírka zakonů) tak samo jak ustawy; ratyfikowane umowy międzynarodowe publikowane są w Biuletynie umów międzynarodowych (Sbírka mezinárodních smluv). Przepisy regionalne publikowane są w dziennikach urzędowych; przepisy gminne wywieszane są na oficjalnej tablicy ogłoszeń urzędu gminy przez 15 dni, a następnie publikowane w sposób standardowy dla danej gminy.

Jeżeli przepisy krajowe lub poszczególne uregulowania prawne są sprzeczne z porządkiem konstytucyjnym, lub jeżeli inne instrumenty prawne lub przepisy takich instrumentów są sprzeczne z porządkiem konstytucyjnym lub z innymi przepisami, Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga, czy powinny one zostać unieważnione.

Więcej informacji można znaleźć w tekście czeskiej konstytucji: Ústava.

Prawnicze bazy danych

Prawnicza baza danych jest utrzymywana i prowadzona przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Republiki Czeskiej. Zawiera ona następujące informacje:

• Jedna z zakładek oficjalnej strony internetowej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ( Ministerstvo vnitra) jest poświęcona ustawodawstwu ( legislativa). Zawiera ona elektroniczne wersje (format PDF) Biuletynu ustaw ( Sbírka zákonů) i Biuletynu umów międzynarodowych ( Sbírka mezinárodních smluv) (część dziennika urzędowego). Strona ta nie ma statusu strony urzędowej a informacje na niej umieszczone nie są wiążące prawnie. Jedynie wydrukowany tekst Biuletynu ustaw jest autentyczny. Strona jest dostępna opinii publicznej i umożliwia wyszukiwanie pełnego tekstu dokumentów lub wyszukiwanie potrzebnych informacji przy pomocy metadanych.
• Sekcja „ustawy" (Sekce zákony) będąca częścią portalu administracji publicznej Republiki Czeskiej ( Portál veřejné správy České republiky) zawiera pełne, aktualne teksty ustaw i przepisów wykonawczych. Strona ta nie ma statusu strony urzędowej a informacje na niej umieszczone nie są wiążące prawnie. Umożliwia wyszukiwanie pełnego tekstu dokumentów oraz wyszukiwanie według nazwy i numeru dokumentów zawartych w bazie danych.
• Dzięki systemowi informacji ISAP możliwy jest dostęp do baz danych używanych do przypisywania roli koordynatora w przypadku dokumentów Rady oraz aktów opublikowanych w Dzienniku Urzędowym UE. Przy pomocy tego systemu można również monitorować przebieg procesu wdrażania, krajowego procesu ustawodawczego i postępowań w sprawie naruszenia przepisów prawa. Baza danych zawiera elektroniczne archiwum stanowisk krajowych, dokumentów roboczych, tabel korelacji itp.

Orzecznictwo

W Republice Czeskiej nie istnieje jeden oficjalny bądź prywatny zbiór orzeczeń, w którym systematycznie publikowane byłyby najważniejsze orzeczenia wszystkich sądów Republiki Czeskiej, tj. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oraz orzeczenia sądów powszechnych, które mogą mieć konsekwencje o charakterze ogólnym. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są publikowane w Zbiorze wyroków i orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (Sbírka nálezů a usnesení Ústavního soudu) publikowanym przez wydawnictwo C. H. Beck w Pradze. Jeżeli chodzi o orzeczenia sądów powszechnych, systematycznie publikuje się jedynie wybrane orzeczenia sądów najwyższych, tj. Sądu Najwyższego i Najwyższego Sądu Administracyjnego. Wybrane orzeczenia Sądu Najwyższego oraz jego opinie, które mają na celu zapewnienie spójności orzecznictwa cywilnych i karnych sądów niższej instancji, publikowane są w Zbiorze orzeczeń sądowych i opinii (Sbírka soudních rozhodnutí a stanovisek) wydawanym przez wydawnictwo LexisNexis w Pradze. Wybrane wyroki i uchwały Najwyższego Sądu Administracyjnego publikowane są w Zbiorze orzeczeń Najwyższego Sądu Administracyjnego (Sbírka rozhodnutí Nejvyššího správního soudu), wydawanym przez wydawnictwo ASPI w Pradze. Orzecznictwo sądów powszechnych niższych instancji nie jest publikowane systematycznie; wybrane orzeczenia są czasem publikowane w periodykach prawniczych.

Praktyczne znaczenie mają przy tym oficjalne wyszukiwarki internetowe w zakresie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i sądów powszechnych najwyższej instancji – za ich pomocą można odnaleźć kompletne orzecznictwo tych sądów. Dzięki nim można przeszukiwać elektronicznie serwery należących do różnych sądów powszechnych niższych instancji, by uzyskać wykaz wybranych orzeczeń tych sądów.

judikatura Ústavního soudu ČR (orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego)

judikatura Ústavního soudu ČR (orzecznictwo Sądu Najwyższego)

judikatura Ústavního soudu ÈR (orzecznictwo Najwyższego Sądu Administracyjnego)

Czy dostęp do bazy danych jest bezpłatny?

Dostęp do bazy danych jest bezpłatny.

Wybrane komercyjne bazy danych:

ASPI

LEXDATA

LEXGALAXY

SAGIT

TORI

Więcej informacji o duńskim systemie prawnym można uzyskać na stronach internetowych duńskiego Ministerstwa Sprawiedliwości oraz duńskiego parlamentu.

Źródła prawa

Głównymi źródłami prawa w Danii są: akty prawne, legislacyjne dokumenty przygotowawcze i orzecznictwo.

Akty prawne, stanowiące główne źródło prawa, ogłasza się w dzienniku urzędowym (Lovtidende). Od 2008 r. dziennik urzędowy dostępny jest wyłącznie w formie elektronicznej. Akty prawne dzieli się m.in. na ustawy, rozporządzenia i zarządzenia administracyjne. Ustawy uchwala parlament duński, rozporządzenia wydaje rząd, zaś zarządzenia administracyjne wydają inne organy.

Parlament jest jedynym organem uprawnionym do uchwalania nowych ustaw i zmiany obowiązujących przepisów. Wyłącznie parlament może uchylić lub zmienić uchwalone już akty prawne.

Istotną rolę w stosowaniu prawa odgrywa również orzecznictwo. Orzeczenia Sądu Najwyższego (Højesteret) mają często wyższą wartość prawną niż orzeczenia sądów niższej instancji.

Legislacyjne dokumenty przygotowawcze, które sporządza się w toku procedury ustawodawczej, także odgrywają istotną rolę w stosowaniu prawa.

Prawnicze bazy danych

Portal informacji prawnych (Retsinformation) zapewnia obywatelom dostęp do:

• ustaw, przepisów administracyjnych, umów międzynarodowych i skonsolidowanych tekstów aktów prawnych;
• dokumentów parlamentarnych;
• decyzji administracyjnych;
• decyzji Rzecznika Praw Obywatelskich.

Portal zawiera wszystkie akty prawne obowiązujące w dniu 1 stycznia 1985 r. oraz wszystkie akty prawne przyjęte po tej dacie.

Dostęp do bazy danych jest nieodpłatny.

Źródła prawa

Niemiecka konstytucja jest ustawą zasadniczą (Grundgesetz) określającą ramy systemu prawnego i wartości Republiki Federalnej Niemiec. W szczególności w ustawie zasadniczej:

• nadano prawom podstawowym rangę najważniejszych zasad przewodnich;
• określono zasadniczą strukturę i istotne strukturalne zasady państwa i jego organów zarządzających;
• określono zasady przeprowadzania wyborów do Bundestagu (niższej izby niemieckiego parlamentu);
• przyjęto podstawowe przepisy dotyczące statusu i praw posłów do Bundestagu wyłonionych w wolnych wyborach;
• określono strukturę i sposób funkcjonowania Bundestagu;
• określono obowiązki i strukturę Bundesratu [wyższej izby parlamentu niemieckiego, w ramach której landy (kraje związkowe) uczestniczą w procesie legislacyjnym na szczeblu federalnym];
• dokonano podziału kompetencji ustawodawczych i administracyjnych między federacją a krajami związkowymi;
• wskazano podstawowe zasady leżące u podstaw organizacji sądownictwa.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Głównymi źródłami pisanymi niemieckiego prawa krajowego są: ustawa zasadnicza, ustawy, rozporządzenia oraz statuty.

Ustawa (Gesetz)

W sensie materialnym ustawa jest aktem prawnym o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, wywołującym skutki erga omnes, natomiast w sensie formalnym jest aktem prawnym przyjętym przez właściwy organ ustawodawczy w sposób przewidziany w konstytucji.

Niemcy są państwem federalnym złożonym z 16 krajów związkowych – landów (Länder). W związku z tym istnieją ustawy federalne stosowane na całym terytorium federacji oraz ustawy krajowe mające moc obowiązującą wyłącznie w danym kraju związkowym. Każdy kraj związkowy ma własną konstytucję oraz, w ramach kompetencji przyznanych mu przez ustawę zasadniczą, kompetencję w zakresie przyjmowania ustaw, jak również rozporządzeń i statutów.

Kompetencje ustawodawcze federacji i krajów związkowych uregulowane są szczegółowo w ustawie zasadniczej. Kraje związkowe mają kompetencje ustawodawcze, o ile nie przekazano ich rządowi federalnemu na mocy ustawy zasadniczej. Kluczowe kompetencje ustawodawcze federacji określono w art. 71–74 ustawy zasadniczej. Ponadto w różnych częściach ustawy zasadniczej określono również inne kompetencje ustawodawcze federacji.

Wyłączna kompetencja ustawodawcza federacji

W dziedzinach należących do wyłącznej kompetencji ustawodawczej federacji kraje związkowe dysponują władzą ustawodawczą wyłącznie w zakresie, w jakim są do tego wyraźnie upoważnione przez ustawę federalną (art. 71 ustawy zasadniczej).

Zgodnie z art. 73 ustawy zasadniczej federacja ma wyłączne kompetencje ustawodawcze między innymi w następujących dziedzinach: wszystkie kwestie polityki zagranicznej, obronność (w tym ochrona ludności cywilnej), obywatelstwo, swoboda przemieszczania się, paszporty, rejestracja pobytu i dowody tożsamości, imigracja, emigracja, polityka walutowa i monetarna, jedność obszaru celnego i obszaru handlu, transport powietrzny, współpraca pomiędzy federacją i krajami związkowymi w zakresie pracy policji kryminalnej oraz prawo dotyczące broni i środków wybuchowych.

Konkurencyjne kompetencje ustawodawcze

W dziedzinach podlegających ustawodawstwu konkurencyjnemu kraje związkowe są uprawnione do wydawania ustaw, dopóki i o ile federacja w drodze ustawy nie skorzysta ze swoich uprawnień ustawodawczych w tej samej dziedzinie (art. 72 ustawy zasadniczej). Dziedziny prawa podlegające ustawodawstwu konkurencyjnemu obejmują: prawo cywilne, prawo karne i prawo o ruchu drogowym, jak również prawo dotyczące zrzeszania się, pobytu i osiedlania się obywateli państw obcych, prawo gospodarcze, prawo pracy, prawo ubezpieczeń społecznych oraz niektóre aspekty ochrony konsumentów. W odniesieniu do pewnych zagadnień wymienionych w art. 74 ustawy zasadniczej jako podlegające ustawodawstwu konkurencyjnemu federacja ma kompetencje ustawodawcze wyłącznie wówczas, gdy regulacje na poziomie federalnym są konieczne w interesie narodowym ze względu na potrzebę ustanowienia równorzędnych warunków bytowych na całym terytorium Niemiec lub utrzymania jedności prawnej lub gospodarczej.

Rozporządzenie (Rechtsverordnung)

Rozporządzenie jest aktem prawnym o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, wywołującym skutki erga omnes, który przyjmują organy wykonawcze na podstawie właściwego upoważnienia ustawowego.

Statut (Satzung)

Statut to akt prawny o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, który może uchwalić osoba prawna prawa publicznego w ramach autonomii przyznanej jej zgodnie z prawem oraz który dotyczy osób wchodzących w skład tej osoby prawnej lub objętych zakresem stosowania przepisów przez nią wydawanych.

Status prawa zwyczajowego i orzecznictwa

Oprócz źródeł pisanych funkcjonują także niepisane źródła prawa, którymi są ogólne zasady zawarte w prawie międzynarodowym i prawie zwyczajowym. Co do zasady orzecznictwo nie stanowi źródła prawa, choć w praktyce odgrywa istotną rolę. Niektóre orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego (Bundesverfassungsgericht) same w sobie mają moc prawną.

Międzynarodowe źródła prawa i prawo Unii Europejskiej

Na mocy art. 25 ustawy zasadniczej zasadom ogólnym prawa międzynarodowego przyznaje się szczególną rolę w krajowej hierarchii norm prawnych: zgodnie z art. 25 zdanie pierwsze ustawy zasadniczej stanowią one integralną część prawa federalnego, natomiast art. 25 zdanie drugie przewiduje, że mają one pierwszeństwo przed ustawami; tym samym w krajowej hierarchii norm prawnych zasady ogólne prawa międzynarodowego są usytuowane między konstytucją a ustawami.

Zgodnie z art. 59 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy zasadniczej umowy międzynarodowe, które dotyczą kwestii regulowanych przez ustawy federalne, wymagają zatwierdzenia przez właściwe organy w formie ustawy federalnej, aby mogły obowiązywać w kraju. Z tego względu w krajowej hierarchii norm prawnych znajdują się tylko na tym samym szczeblu co ustawy federalne.

Prawo Unii Europejskiej

Szczególne przepisy konstytucyjne stosuje się do członkostwa Niemiec w UE (art. 23 ustawy zasadniczej) oraz do innych sytuacji, w których następuje przekazanie suwerennych praw organizacjom międzynarodowym (art. 24 ustawy zasadniczej) w drodze zawarcia umów międzynarodowych.

Na warunkach określonych w art. 23 ustawy zasadniczej prawo pierwotne UE stosuje się w Niemczech na gruncie krajowym na podstawie wydanej w tym celu ustawy (która wymaga także zgody wydanej przez Bundesrat); co do zasady prawo wtórne UE stosowane bezpośrednio (np. rozporządzenia) stosuje się w Niemczech bezpośrednio na podstawie przysługującego mu statusu; prawo wtórne wymagające transpozycji do prawa krajowego (np. dyrektywy) co do zasady uzyskuje w Niemczech moc obowiązującą dopiero po uchwaleniu krajowych przepisów transponujących; zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w przypadku kolizji prawa UE z prawem krajowym prawo UE co do zasady ma pierwszeństwo, a prawo krajowe należy interpretować w sposób zgodny z prawem UE i umożliwiający ograniczenie takich kolizji, o ile dane prawo krajowe pozostawia margines interpretacji.

Najważniejsze akty prawne

Prawo konstytucyjne

Ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec (Grundgesetz, GG) – tłumaczenie na język angielski

Ustawa o Federalnym Trybunale Konstytucyjnym (Gesetz über das Bundesverfassungsgericht, BVerfGG) – tłumaczenie na język angielski

Prawo cywilne

Kodeks cywilny (Bürgerliches Gesetzbuch, BGB) – tłumaczenie na język angielski

Kodeks postępowania cywilnego (Zivilprozessordnung, ZPO) – tłumaczenie na język angielski

Prawo handlowe

Kodeks handlowy (Handelsgesetzbuch, HGB) – tłumaczenie na język angielski

Ustawa o spółkach akcyjnych (Aktiengesetz, AktG) – tłumaczenie na język angielski

Ustawa o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Gesetz betreffend die Gesellschaften mit beschränkter Haftung, GmbHG) – tłumaczenie na język angielski

Prawo administracyjne

Kodeks postępowania sądowoadministracyjnego (Verwaltungsgerichtsordnung, VwGO) – tłumaczenie na język angielski

Ustawa o postępowaniu administracyjnym (Verwaltungsverfahrensgesetz, VwVfG)

Prawo karne

Kodeks karny (Strafgesetzbuch, StGB) – tłumaczenie na język angielski

Kodeks postępowania karnego (Strafprozeßordnung, StPO) – tłumaczenie na język angielski

Hierarchia norm prawnych

Ustawa zasadnicza znajduje się na czele hierarchii przepisów krajowych. Jest ona nadrzędna wobec wszystkich innych źródeł prawa krajowego, a jako konstytucja stanowi instrument, na którym opiera się cały niemiecki system prawa. Każdy przepis prawny przyjęty w Niemczech musi być zgodny z konstytucją zarówno pod względem formalnym, jak i merytorycznym. Dlatego też art. 20 ust. 3 ustawy zasadniczej stanowi, że władza ustawodawcza związana jest porządkiem konstytucyjnym, zaś władza wykonawcza i sądownicza – ustawami i prawem. Ponadto władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza związane są w sposób szczególny prawami podstawowymi określonymi w art. 1–19 ustawy zasadniczej, będącymi prawem stosowanym bezpośrednio (art. 1 ust. 3). Nad pierwszeństwem ustawy zasadniczej czuwa ostatecznie Federalny Trybunał Konstytucyjny. Wyłącznie Federalny Trybunał Konstytucyjny może uznać akt przyjęty przez parlament za nieważny w przypadku niezgodności takiego aktu z konstytucją.

Przepis art. 79 ust. 2 stanowi, że ustawa zasadnicza może być zmieniona wyłącznie większością dwóch trzecich głosów posłów do Bundestagu oraz dwóch trzecich głosów członków Bundesratu – organu, za pośrednictwem którego kraje związkowe uczestniczą w procesie ustawodawczym w obrębie federacji oraz w administrowaniu nią oraz współpracują w sprawach dotyczących Unii Europejskiej. Niektóre najważniejsze części ustawy zasadniczej – tj. podział federacji na kraje związkowe (Länder), ich uczestnictwo, co do zasady, w procesie ustawodawczym oraz zasady ustanowione w art. 1 i 20 – w ogóle nie podlegają zmianie (art. 79 ust. 3 – tak zwana klauzula wieczności jako gwarancja nienaruszalności podstawowych zasad konstytucyjnych zapisanych w ustawie zasadniczej).

Ogólne zasady prawa międzynarodowego zajmują pozycję poniżej konstytucji, ale ponad ustawami federalnymi i krajów związkowych. Wspomniane ogólne zasady obejmują międzynarodowe prawo zwyczajowe i podstawowe zasady prawa międzynarodowego, ale nie obejmują prawa wynikającego z umów międzynarodowych. Ustawa zasadnicza wyraźnie stwierdza, iż ogólne zasady prawa międzynarodowego stanowią integralną część prawa federalnego, mają pierwszeństwo przed ustawami federalnymi oraz są bezpośrednim źródłem praw i obowiązków mieszkańców terytorium federacji (art. 25). Wspomniane zasady ogólne wywołujące skutki prawne dla osób fizycznych (tj. zasady opracowane z myślą o ochronie osób fizycznych) obejmują np. gwarancję odpowiedniej formy ochrony prawnej dla obcokrajowców lub „zasadę specjalności”, w przypadku której postępowanie karne podlega warunkom upoważnienia do ekstradycji określonym w prawie państwa obcego dokonującego ekstradycji.

Ustawodawstwo powszechne znajduje się niżej w hierarchii niż konstytucja. Ustawy uchwala Bundestag we współpracy z Bundesratem. Projekty ustaw może przedkładać Bundestagowi rząd federalny, Bundesrat lub mogą być one kierowane pod obrady w ramach inicjatywy poselskiej Bundestagu (podjętej przez grupę polityczną lub co najmniej 5% posłów). Ustawa zasadnicza wyraźnie określa przypadki, w których ostateczne przyjęcie ustawy przez Bundestag wymaga zgody Bundesratu (obecnie – zgodnie z materiałem statystycznym opublikowanym przez Bundesrat na jego stronie internetowej – około 38% wszystkich ustaw). Jeżeli chodzi o pozostałe ustawy uchwalane przez Bundestag, Bundesrat może jedynie wnieść sprzeciw wobec projektu ustawy; Bundestag może następnie ten sprzeciw odrzucić. W przypadku różnicy zdań pomiędzy Bundestagiem a Bundesratem może zostać powołana połączona komisja ds. wspólnej pracy nad projektami ustaw (komisja mediacyjna), w której skład wchodzą członkowie obu izb (obecnie 16 członków z każdej izby). Zadaniem komisji mediacyjnej jest opracowanie wniosków, które mogłyby zostać jednomyślnie przyjęte, przy czym sama komisja nie może podejmować decyzji w imieniu Bundestagu i Bundesratu.

Rozporządzenia (Rechtsverordnungen) zajmują miejsce podrzędne względem ustaw i mogą być wydawane przez rząd federalny, ministra federalnego lub rząd kraju związkowego. Statuty (Satzungen) zajmują w hierarchii miejsce poniżej rozporządzeń i mogą być wydawane przez osobę prawną prawa publicznego (np. gminę).

Proces legislacyjny

Niemieckie ustawy uchwala parlament składający się z dwóch izb. Bundestag jest najważniejszym organem władzy ustawodawczej. Decyduje o wszystkich sprawach należących do sfery kompetencji Federacji w procesie ustawodawczym, który wymaga również uczestnictwa Bundesratu.

W ramach federalnego systemu Niemiec kraje związkowe mają znaczny udział w sprawowaniu władzy państwowej, a zatem Bundesrat uczestniczy również w procesie ustawodawczym. Wszystkie ustawy trafiają pod głosowanie Bundesratu, a w przypadku ustawy, która wymaga jego zatwierdzenia, może to spowodować nawet odrzucenie niektórych projektów.

Inicjatywa ustawodawcza

Większość projektów ustaw i wniosków przygotowuje rząd federalny. Jako główny organ władzy wykonawczej rząd ma największe doświadczenie we wdrażaniu ustawodawstwa i bezpośredni wgląd w to, w jakich dziedzinach w praktyce potrzebne są nowe przepisy ustawowe.

Prawo do przekładania projektów ustaw przysługuje jednak nie tylko rządowi federalnemu, ale również Bundesratowi.

Posłowie i grupy parlamentarne w Bundestagu także są uprawnieni do przedstawiania w Bundestagu nowych lub zmienionych ustaw jako projektów ustaw.

Dyskusja, debata i głosowanie nad tymi projektami odbywają się w parlamencie zgodnie z precyzyjnie uregulowaną procedurą.

Inicjatywa ustawodawcza rządu federalnego lub Bundesratu

Jeżeli rząd federalny chce złożyć wniosek ustawodawczy lub zmienić ustawę, kanclerz federalny przekazuje najpierw projekt do Bundesratu.

Co do zasady Bundesrat dysponuje terminem 6 tygodni na przedstawienie uwag do projektu ustawy, na co z kolei rząd odpowiada opinią pisemną. Kanclerz federalny przekazuje następnie projekt do Bundestagu wraz z komentarzami Bundesratu. Jednym z wyjątków od stosowania tej procedury jest projekt ustawy budżetowej, który wnosi się jednocześnie do Bundesratu i Bundestagu.

Podobna procedura ma zastosowanie w przypadku skorzystania z prawa inicjatywy ustawodawczej przez Bundesrat. Jeżeli większość członków Bundesratu zagłosowała za projektem, przekazuje się go najpierw rządowi federalnemu, który załącza do niego swoje uwagi, zazwyczaj w terminie 6 tygodni, a następnie przekazuje go do Bundestagu.

Inicjatywa ustawodawcza posłów do Bundestagu

Projekty ustaw mogą również przedkładać posłowie do Bundestagu – w takim przypadku muszą one uzyskać poparcie co najmniej jednej z grup parlamentarnych albo co najmniej 5% posłów do Bundestagu.

Nie przewidziano wymogu uprzedniego przedłożenia takich projektów Bundesratowi. Z tego względu rząd powierza niekiedy rządzącym grupom parlamentarnym w Bundestagu zadanie przedłożenia szczególnie pilnych projektów ustaw.

Dyskusja nad projektem ustawy i jej przyjęcie

Rozprowadzanie pozycji do przedyskutowania

Zanim projekt ustawy trafi pod obrady Bundestagu, należy go najpierw przedłożyć przewodniczącemu Bundestagu oraz musi on zostać zarejestrowany przez dział administracyjny.

Projekt przekazuje się następnie wszystkim członkom Bundestagu i Bundesratu oraz wszystkim ministerstwom federalnym w postaci wydrukowanego dokumentu lub – częściej – w formie elektronicznej.

Wprowadzenie projektu ustawy do porządku dziennego sesji plenarnej zamyka pierwszy etap procesu legislacyjnego: projekt może zostać następnie oficjalnie ogłoszony na forum publicznym w Bundestagu.

Trzy czytania na sesji plenarnej

W toku sesji plenarnej w Bundestagu projekty ustaw z reguły omawia się trzykrotnie. Dyskusje na temat projektów ustaw określa się jako „czytania”.

Podczas pierwszego czytania debata odbywa się wyłącznie w przypadku, gdy zgodziła się na to Rada Seniorów – Ältestenrat, tj. specjalny organ wykonawczy Bundestagu, lub na wniosek jednej z grup parlamentarnych. Zdarza się to głównie wtedy, gdy projekty ustaw są wyjątkowo kontrowersyjne lub wzbudzają szczególne zainteresowanie społeczeństwa.

Głównym celem pierwszego czytania jest powołanie jednej komisji lub większej ich liczby do rozpatrzenia projektu ustawy i przygotowania go do drugiego czytania. Odbywa się to zgodnie z zaleceniami Rady Seniorów.

Jeżeli powołano szereg komisji, jednej z nich powierza się ogólną odpowiedzialność za dyskusje nad daną kwestią, a zatem staje się ona odpowiedzialna za przeprowadzenie projektu ustawy przez parlament. Rolą pozostałych komisji jest wyrażenie opinii.

Prace legislacyjne w komisjach

Szczegółowe prace legislacyjne odbywają się w komisjach stałych, których członkowie wywodzą się ze wszystkich grup parlamentarnych. Członkowie komisji zapoznają się z otrzymanymi materiałami i omawiają je na posiedzeniach komisji. Członkowie komisji mogą również zapraszać ekspertów i przedstawicieli grup zainteresowanych stron do udziału w wysłuchaniach publicznych.

Równolegle do prac prowadzonych w komisjach grupy parlamentarne powołują grupy robocze, które badają określone kwestie i zajmują stanowiska w ich sprawie.

Przedstawiciele grup parlamentarnych zasiadający w komisjach często wypracowują wspólne stanowisko. Większość projektów ustaw zostaje w większym lub mniejszym stopniu zmieniona w wyniku współpracy między rządowymi i opozycyjnymi grupami parlamentarnymi.

Po zakończeniu debaty nad projektem komisja, której powierzono ogólną odpowiedzialność za projekt ustawy, przedstawia na posiedzeniu plenarnym sprawozdanie z przebiegu i wyników prac. Sformułowane przez komisję zalecenie dotyczące decyzji stanowi punkt wyjścia drugiego czytania, które tym razem odbywa się już na sesji plenarnej.

Debata podczas drugiego czytania

Przed rozpoczęciem drugiego czytania wszyscy posłowie otrzymują opublikowane zalecenie dotyczące decyzji w formie drukowanej. Dzięki temu są dobrze przygotowani do debaty. Również grupy parlamentarne ponownie uzgadniają swoje stanowiska na wewnętrznych posiedzeniach poprzedzających debatę, aby móc przedstawić jednolite stanowisko w trakcie publicznego drugiego czytania.

Po debacie ogólnej każdy przepis projektu ustawy może być przedmiotem odrębnej debaty. Na sesji plenarnej przechodzi się jednak zazwyczaj bezpośrednio do głosowania nad projektem jako całością.

Każdy poseł do Bundestagu może zgłosić wniosek o wniesienie poprawki, który jest niezwłocznie rozpatrywany na sesji plenarnej. W przypadku przyjęcia poprawek na sesji plenarnej nową wersję projektu należy najpierw wydrukować, a następnie rozprowadzić. Procedurę tę można jednak skrócić, jeżeli dwie trzecie posłów obecnych na sesji wyrazi na to zgodę. Można wówczas natychmiast przystąpić do trzeciego czytania.

Głosowanie podczas trzeciego czytania

Debata podczas trzeciego czytania odbywa się wyłącznie na wniosek grupy parlamentarnej lub co najmniej 5% posłów do Bundestagu.

Na tym etapie pojedynczy posłowie nie mogą już składać wniosków o wniesienie poprawek – wnioski takie może zgłaszać wyłącznie jedna z grup parlamentarnych lub 5% posłów do Bundestagu. Ponadto wnioski o wniesienie poprawek mogą dotyczyć wyłącznie poprawek przyjętych w drugim czytaniu.

Po zakończeniu trzeciego czytania odbywa się głosowanie końcowe. Na pytanie przewodniczącego Bundestagu o to, kto głosuje za przyjęciem projektu, kto jest przeciwko przyjęciu, a kto wstrzymuje się od głosu, posłowie odpowiadają, powstając z zajmowanych miejsc.

Jeżeli projekt uzyska wymaganą większość głosów na sesji plenarnej Bundestagu, przekazuje się go Bundesratowi jako ustawę.

Zgoda Bundesratu

Za pośrednictwem Bundesratu kraje związkowe uczestniczą w pracach nad każdym aktem prawnym. Odpowiednie kompetencje Bundesratu do uczestniczenia w procesie legislacyjnym są precyzyjnie zdefiniowane.

Bundesrat nie może wnosić poprawek do ustawy przyjętej przez Bundestag. Jeżeli jednak nie wyraża zgody na daną ustawę, może wystąpić o powołanie komisji mediacyjnej (Vermittlungsausschuss). W skład komisji mediacyjnej wchodzą członkowie Bundestagu i Bundesratu reprezentowani w równej liczbie.

W przypadku niektórych projektów ustaw, zwanych dalej ustawami wymagającymi zgody (Zustimmungsgesetze), zgoda Bundesratu jest obowiązkowa. Dotyczy to między innymi aktów prawnych, w których wymaga się od krajów związkowych wypłaty świadczeń obywatelom lub które wywierają wpływ na kompetencje administracyjne krajów związkowych.

W przypadku projektów ustaw, których przyjęciu Bundesrat może się sprzeciwić, Bundestag może doprowadzić do wejścia ustawy w życie, nawet jeżeli nie osiągnięto porozumienia w komisji mediacyjnej. Wiąże się to jednak z koniecznością przeprowadzenia dodatkowego głosowania, w którym Bundestag przyjmuje ustawę bezwzględną większością głosów.

Promulgacja, publikacja i wejście w życie

Zanim projekt ustawy przyjęty przez Bundestag i Bundesrat będzie mógł wejść w życie, musi przejść szereg dalszych etapów.

Ustawa, którą uchwalono, zostaje najpierw wydrukowana i przekazana Kanclerzowi Federalnemu i właściwemu ministrowi federalnemu, który ją kontrasygnuje.

Następnie ustawę otrzymuje do podpisu Prezydent Federalny. Prezydent sprawdza, czy ustawa została przyjęta zgodnie z konstytucją i nie zawiera oczywistych materialnych naruszeń ustawy zasadniczej. Po przeprowadzeniu takiej kontroli Prezydent Federalny podpisuje ustawę i nakazuje jej opublikowanie w federalnym dzienniku ustaw (Bundesgesetzblatt).

W tej chwili ustawę uznaje się za ogłoszoną. Jeżeli w ustawie nie wyznaczono konkretnej daty jej wejścia w życie, następuje to 14. dnia od daty ukazania się federalnego dziennika ustaw, w którym ustawa została opublikowana.

Sposoby rozstrzygania kolizji między różnymi źródłami prawa

Kwestię ewentualnej kolizji między prawem federalnym a prawem kraju związkowego reguluje ustawa zasadnicza. Podstawową zasadę zawiera art. 31 ustawy zasadniczej, który stanowi, że „prawo federalne ma pierwszeństwo przed prawem krajów związkowych”. Zasada ta ma zastosowanie bez względu na pozycję spornych przepisów prawa w hierarchii norm prawnych, a więc, przykładowo, federalny akt normatywny ma pierwszeństwo przed konstytucją kraju związkowego.

Kolizje można również rozstrzygać w oparciu o pozycję spornych przepisów prawa w hierarchii norm prawnych. W przypadku przepisów prawa, które formalnie zajmują taką samą pozycję w hierarchii, można uwzględnić aspekt szczególności (lex specialis) lub kolejności ich uchwalenia (lex posterior).

Prawnicze bazy danych (wraz z właściwymi linkami)

Gesetze im Internet (ustawy online)

Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Federalny Urząd Sprawiedliwości publikują w internecie niemal wszystkie aktualnie obowiązujące ustawy federalne. Informacje te są dostępne nieodpłatnie dla zainteresowanych osób. Na tej stronie internetowej można się zapoznać z aktualnymi wersjami ustaw i rozporządzeń. Teksty aktów prawnych są na bieżąco konsolidowane przez centrum dokumentacji przy Federalnym Urzędzie Sprawiedliwości.

Z ustaw publikowanych w języku niemieckim można swobodnie korzystać we wszystkich udostępnionych formatach. Teksty prawne, do których można uzyskać dostęp online, nie stanowią wersji oficjalnych. Wersje oficjalne publikuje się wyłącznie w wydaniu papierowym federalnego dziennika ustaw.

Czy dostęp do tej bazy jest bezpłatny?

Tak.

W jakich językach jest ona dostępna?

Ustawy dostępne są w języku niemieckim. W wielu przypadkach są one przetłumaczone na język angielski.

Jakie kryteria wyszukiwania są dostępne?

1. Wyszukiwanie według tytułu

Można ograniczyć wyszukiwanie do słów zawartych w długim lub krótkim tytule oraz oficjalnych skrótów/skrótowców wszystkich dostępnych ustaw. Można do tego użyć jednego z dwóch operatorów logicznych:

Operator ORAZ:

Wyszukiwanie dokumentów, w których występują wszystkie wpisane słowa.

Operator LUB:

Wyszukiwanie dokumentów, w których występuje co najmniej jedno z wpisanych słów.

2. Wyszukiwanie pełnotekstowe

Można również przeszukiwać wszystkie dostępne teksty prawne według słów kluczowych. Również w tym przypadku można użyć jednego z dwóch operatorów logicznych:

Operator ORAZ:

Wyszukiwanie dokumentów, w których występują wszystkie wpisane słowa.

Operator LUB:

Wyszukiwanie dokumentów, w których występuje co najmniej jedno z wpisanych słów.

Rechtsprechung im Internet (orzecznictwo online)

Od 2010 r. Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Federalny Urząd Sprawiedliwości publikują w internecie wybrane orzeczenia Federalnego Trybunału Konstytucyjnego, federalnych sądów najwyższych i Federalnego Sądu Patentowego. Informacje te są dostępne nieodpłatnie dla zainteresowanych osób. Orzeczenia podlegają anonimizacji i co do zasady publikowane są w całości. Bazę danych aktualizuje się codziennie.

Z orzeczeń można swobodnie korzystać we wszystkich dostępnych formatach.

Czy dostęp do tej bazy jest bezpłatny?

Tak.

W jakich językach jest ona dostępna?

Orzeczenia dostępne są w języku niemieckim.

Jakie kryteria wyszukiwania są dostępne?

1. „Wyszukiwanie proste”

Wyszukiwanie standardowe („wyszukiwanie proste”) umożliwia przeprowadzenie wyszukiwania pełnotekstowego wszystkich orzeczeń publikowanych przez Centrum Obsługi Obywateli (Bürgerservice). W miarę możliwości dane podawane przez użytkownika przypisuje się do określonych metadanych, a pisownia jest ujednolicana. Po zakończeniu wyszukiwania terminy wyszukiwania wyświetlają się pod formularzem wyszukiwania wraz z liczbą wyników. Dostępne jest pole wejściowe, w którym można wprowadzić prawie wszystkie kryteria konkretnego wyszukiwania, tak jak w przypadku wyszukiwarki internetowej.

Przy wprowadzaniu terminów wyszukiwania automatycznie wyświetlana jest lista z sugestiami możliwych wyników. Gdy użytkownik zacznie wpisywać kryterium wyszukiwania, tekst i inne terminy wyszukiwania wyświetlają się na automatycznie generowanej liście z podpowiedziami, a stamtąd mogą zostać przeniesione bezpośrednio do maski wyszukiwania. Ponadto system rozpoznaje i podświetla błędy we wprowadzanych danych. Funkcja szybkiego wyszukiwania interpretuje wpisane wyrazy i podpowiada inną pisownię, wyświetlając listę sugestii (funkcja „Czy masz na myśli?” ).

Wpisy wyszukiwania są domyślnie łączone przy użyciu spójnika „oraz”; użytkownik nie musi wpisywać wyrazu „oraz”. Przeszukiwanie intersekcyjne następuje automatycznie dla kryteriów wyszukiwania, które wprowadzono jedno po drugim. Wpisując operator „LUB” lub „NIE”, użytkownik może powiązać lub wykluczyć wyszukiwane dokumenty. Przy wyświetlaniu terminów wyszukiwania zachowana jest kolejność wprowadzenia tych terminów. Operatory „LUB” i „NIE” są wyświetlane oddzielnie na liście terminów wyszukiwania.

2. „Wyszukiwanie zaawansowane”

Funkcja wyszukiwania zaawansowanego oferuje użytkownikowi możliwość powiązania ze sobą indywidualnych kryteriów wyszukiwania we wszystkich dokumentach w zróżnicowany sposób.

Oprócz wyszukiwania pełnotekstowego wyszukiwanie zaawansowane umożliwia wyszukiwanie metadanych w oparciu o następujące kryteria wyszukiwania:

• Sąd
• Przepis prawny
• Data
• Numer referencyjny dokumentu/ECLI

Verwaltungsvorschriften im Internet (przepisy administracyjne online)

Rząd federalny – pod ogólnym kierownictwem Federalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz we współpracy z juris GmbH – udostępnia rozbudowaną internetową bazę danych zawierającą aktualnie obowiązujące przepisy administracyjne wydane przez organy federalne najwyższego szczebla. Informacje te są dostępne nieodpłatnie dla zainteresowanych osób. Baza danych zawiera „żyjące dokumenty”, co oznacza, że ministerstwa federalne na bieżąco aktualizują udostępnione dokumenty. Nowe przepisy administracyjne oraz przepisy administracyjne, które są w trakcie zmiany, mogą zostać w każdej chwili dodane przez juris GmbH.

Przepisy administracyjne nie mają charakteru norm prawnych. Są to regulacje o charakterze generalnym i abstrakcyjnym obowiązujące w ramach organizacji administracyjnej, wydawane przez organy administracji wyższego szczebla lub przez przełożonych dla podległych organów lub pracowników, określające organizację i działanie danej jednostki administracyjnej. Więcej szczegółów na temat poszczególnych przepisów administracyjnych można w razie potrzeby znaleźć na stronach internetowych ministerstwa federalnego właściwego w danej sprawie.

Czy dostęp do tej bazy jest bezpłatny?

Tak.

W jakich językach jest ona dostępna?

Przepisy administracyjne dostępne są w języku niemieckim.

Jakie kryteria wyszukiwania są dostępne?

1. Wyszukiwanie według tytułu

Można ograniczyć wyszukiwanie do słów zawartych w długim lub krótkim tytule oraz oficjalnych skrótów/skrótowców wszystkich dostępnych przepisów administracyjnych. Można do tego użyć jednego z dwóch operatorów logicznych:

Operator ORAZ:
Wyszukiwanie dokumentów, w których występują wszystkie wpisane słowa.

Operator LUB:
Wyszukiwanie dokumentów, w których występuje co najmniej jedno z wpisanych słów.

2. Wyszukiwanie pełnotekstowe

Można również przeszukiwać wszystkie dostępne teksty prawne według słów kluczowych. Również w tym przypadku można użyć jednego z dwóch operatorów logicznych:

Operator ORAZ:
Wyszukiwanie dokumentów, w których występują wszystkie wpisane słowa.

Operator LUB:
Wyszukiwanie dokumentów, w których występuje co najmniej jedno z wpisanych słów.

Justizportal des Bundes und der Länder (portal federalnego systemu wymiaru sprawiedliwości i systemów krajów związkowych)

Federalne Ministerstwo Sprawiedliwości oraz organy administracji krajów związkowych udostępniają teksty prawne w internecie dla zainteresowanych obywateli. W niektórych przypadkach pobierana jest opłata. Występują także pewne różnice w kryteriach wyszukiwania.

Inne prawnicze bazy danych

Bundesgesetzblatt (federalny dziennik ustaw)

Federalny dziennik ustaw publikuje się w formie drukowanej oraz elektronicznej pod następującym adresem:  https://www.bgbl.de/xaver/bgbl/start.xav Wersja drukowana ma charakter wiążący.

Bundesanzeiger (Monitor Federalny)

Federalny dziennik ustaw publikuje się w formie elektronicznej pod następującym adresem:  https://www.bundesanzeiger.de/pub/de/amtlicher-teil

Wersja elektroniczna ma charakter wiążący.

Dokumentations- und Informationssystem für Parlamentarische Vorgänge (system informacji i dokumentacji parlamentarnej)

Źródła prawa

Estonia należy do europejskiego kontynentalnego systemu prawa (systemu prawa cywilnego). Najważniejszymi źródłami prawa są akty prawne, takie jak konstytucja, prawo Unii Europejskiej, umowy międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia.

Punktem odniesienia jest również wykładnia prawa dokonywana przez sąd najwyższego szczebla – Sąd Najwyższy – oraz komentarze ekspertów (np. wydanie konstytucji wraz z komentarzem). Wyroki sądów nie mają charakteru prawotwórczego, a co do zasady wyroki sądów wyższej instancji nie wiążą sądów niższej instancji. Tym niemniej Sąd Najwyższy, zajmujący się również badaniem zgodności z konstytucją, jest uprawniony do stwierdzania nieważności aktów prawnych, jeśli są one niezgodne z konstytucją lub aktami prawnymi wyższego rzędu. Żaden sąd, rozpoznając konkretną sprawę, nie może zastosować takiego aktu. Sądy mogą również odmówić zastosowania dowolnego aktu prawnego, który jest niezgodny z konstytucją. Sprawą tą następnie zajmie się Sąd Najwyższy, który pełni rolę trybunału konstytucyjnego, i jest uprawniony do stwierdzenia niezgodności takiego instrumentu prawnego z konstytucją (nie stwierdza jednak jego nieważności).

Powszechnie uznawane zasady i normy prawa międzynarodowego stanowią nieodłączny element estońskiego systemu prawnego.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Instrumenty prawne dzieli się na akty o charakterze generalnym, czyli akty normatywne, oraz akty o charakterze indywidualnym, dotyczące stosowania prawa.

Akty prawne o charakterze generalnym

Konstytucja (põhiseadus) – zgodnie z § 3 ust. 1 konstytucji władza państwowa sprawowana jest wyłącznie na podstawie konstytucji i ustaw, które są z nią zgodne.

Ustawy (seadused) – zgodnie z § 65 konstytucji ustawy uchwala estoński parlament, który sprawuje władzę ustawodawczą. Ustawy uchwala się zgodnie z konstytucją, a następnie ogłasza w odpowiedni sposób w estońskim dzienniku urzędowym (Riigi Teataja). Tylko ogłoszone ustawy mają moc obowiązującą.

Dekrety (seadlus) – instrumenty prawne z mocą ustawy. Zgodnie z § 109 konstytucji, jeżeli niemożliwe jest zwołanie posiedzenia parlamentu, a istnieje pilna potrzeba wynikająca z sytuacji w kraju, Prezydent Republiki Estońskiej może wydać dekret z mocą ustawy. Dekrety takie wymagają kontrasygnaty przewodniczącego parlamentu oraz premiera. Zgodnie z konstytucją Prezydent może wydawać:

• dekrety specjalne, kiedy zaistnieje pilna potrzeba wynikająca z sytuacji kraju, a niemożliwe jest zwołanie posiedzenia parlamentu;
• dekrety nadzwyczajne, kiedy zaistnieje pilna potrzeba wynikająca z sytuacji kraju, rząd ogłosił stan nadzwyczajny, a niemożliwe jest zwołanie posiedzenia parlamentu lub nie wystarczy na to czasu.

Dekret wydany przez Prezydenta Republiki Estońskiej wchodzi w życie dziesiątego dnia po jego ogłoszeniu w Riigi Teataja, chyba że w dekrecie określono inaczej.

Z chwilą zwołania posiedzenia parlamentu Prezydent Republiki Estońskiej przedstawia dekrety parlamentowi, który niezwłocznie uchwala ustawę w celu ich zatwierdzenia lub odrzucenia. Zgodnie z § 110 konstytucji Prezydent Republiki Estońskiej nie może w drodze dekretu uchwalić, zmienić ani uchylić konstytucji, ustaw, o których mowa w § 104 konstytucji, ustaw nakładających podatki krajowe ani budżetu państwa.

Rozporządzenia (määrus) – na podstawie §§ 87 i 94 konstytucji rząd Republiki Estońskiej oraz ministrowie upoważnieni są do wydawania rozporządzeń na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Do wydawania rozporządzeń w sprawach o znaczeniu lokalnym lub w przypadkach określonych w ustawie uprawnione są również właściwe organy samorządu terytorialnego. Ponadto rozporządzenia może wydawać prezes Banku Estonii (Eesti Pank), kontroler państwowy oraz rady publicznych uniwersytetów. Rozporządzenia można wydawać wyłącznie na podstawie ograniczonego umocowania określonego w ustawie i tylko w zakresie takiego umocowania.

Rząd Republiki Estońskiej i ministrowie są upoważnieni do wydawania rozporządzeń na podstawie ustaw oraz w celu ich wykonania. Rozporządzenie wchodzi w życie trzeciego dnia po ogłoszeniu w estońskim dzienniku urzędowym (Riigi Teataja), chyba że w rozporządzeniu określono inaczej.

Akty o charakterze indywidualnym

Zarządzenia administracyjne (korraldus) – indywidualne akty administracyjne, w których publicznoprawny organ administracyjny rozstrzyga indywidualne kwestie prawne i je porządkuje. Zgodnie z § 87 ust. 6 konstytucji rząd Republiki Estońskiej wydaje zarządzenia administracyjne na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. Do wydawania zarządzeń administracyjnych upoważnieni są również: premier, gubernatorzy okręgów i organy samorządu terytorialnego.

Uchwały (otsus) – indywidualne akty administracyjne wydane na podstawie skarg lub odwołań w trybie administracyjnym bądź na mocy których nakładane są sankcje. Uchwały wydają także: parlament, organy samorządu terytorialnego, Krajowa Komisja Wyborcza oraz sądy.

Zarządzenia (käskkiri) – zgodnie z § 94 konstytucji zarządzenia wydają ministrowie na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. Do zarządzeń należą ogólnie obowiązujący kodeks postępowania dotyczący kwestii związanych z funkcjonowaniem ministerstwa oraz kodeks postępowania określający strukturę i organizację działalności organów podległych danemu ministrowi.

Hierarchia źródeł prawa

W Estonii obowiązuje następująca hierarchia źródeł prawa: konstytucja, akty prawne Unii Europejskiej, umowy międzynarodowe, ustawy i dekrety, rozporządzenia rządu i rozporządzenia ministrów. Oprócz aktów normatywnych powszechnie obowiązujących istnieją także akty indywidualne, które przyjmowane są na podstawie ustawy i lokują się w hierarchii poniżej ustaw i rozporządzeń. Instrumenty prawne, niezależnie od miejsca w hierarchii, muszą być zgodne z aktami prawnymi wyższego rzędu.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

Estońska struktura instytucjonalna opiera się na zasadzie podziału i równowagi władzy (§ 4 konstytucji).

Władza ustawodawcza należy do parlamentu. Zgodnie z § 103 konstytucji prawo inicjatywy ustawodawczej mają posłowie do parlamentu, grupy parlamentarne, komisje parlamentarne, rząd i Prezydent Republiki Estońskiej. Prezydent ma jednak prawo występować wyłącznie z inicjatywą zmiany konstytucji. Parlament rozpatruje projekt legislacyjny i uchwala ustawę lub odrzuca projekt.

Na podstawie uchwały podjętej bezwzględną większością głosów parlament może skierować do rządu Republiki Estońskiej wniosek o zgłoszenie konkretnego projektu legislacyjnego.

Parlament ma prawo poddać projekt ustawy lub kwestię wagi państwowej pod referendum. O wyniku referendum rozstrzyga większość głosów jego uczestników. Ustawy przyjęte w drodze referendum są niezwłocznie ogłaszane przez Prezydenta Republiki Estońskiej. Decyzje podjęte w drodze referendum są wiążące dla wszystkich organów władzy publicznej. Jeżeli projekt ustawy poddany pod referendum nie zostanie przyjęty większością głosów, Prezydent ogłasza przedterminowe wybory do parlamentu. Pod referendum nie można poddać kwestii dotyczących budżetu, podatków, zobowiązań finansowych państwa, ratyfikacji lub odrzucenia umowy międzynarodowej, ogłoszenia lub uchylenia stanu nadzwyczajnego oraz zagadnień dotyczących obrony narodowej.

Władzę wykonawczą sprawuje rząd Republiki Estońskiej. W większości przypadków inicjatywę ustawodawczą ma rząd, który składa w parlamencie swoje projekty legislacyjne. Projekty aktów prawnych są przedkładane rządowi przez ministrów po przeprowadzeniu konsultacji międzyresortowych.

W posiedzeniach rządu uczestniczą kanclerz sprawiedliwości (Õiguskantsler) oraz kontroler państwowy (Riigikontrolör), którym przysługuje prawo głosu. Ich opinie nie są dla rządu wiążące, ale przedstawione przez nich sugestie i zalecenia są często brane pod uwagę. Jeżeli kanclerz sprawiedliwości i kontroler państwowy uznają to za konieczne, mogą przekazać swoje sugestie bezpośrednio właściwej komisji parlamentarnej zajmującej się danym projektem legislacyjnym. Zgodnie z § 139 konstytucji kanclerz sprawiedliwości analizuje wszystkie przekazane mu sugestie dotyczące zmiany aktów prawnych, uchwalenia nowych ustaw, a także pracy organów administracji rządowej i w razie konieczności przedkłada stosowne sprawozdanie parlamentowi. Jeżeli kanclerz sprawiedliwości uzna, że dany akt prawny przyjęty przez organ władzy ustawodawczej, organ władzy wykonawczej lub organ samorządu terytorialnego jest sprzeczny z konstytucją lub ustawą, wówczas w terminie 20 dni przedstawia organowi, który przyjął ten akt prawny, propozycję jego zmiany na zgodny z konstytucją lub ustawą. Jeżeli w powyższym terminie w danym akcie prawnym nie zostanie usunięta sprzeczność z konstytucją lub ustawą, kanclerz sprawiedliwości składa wniosek do Sądu Najwyższego o stwierdzenie jego nieważności na podstawie § 142 konstytucji.

Prezydent Republiki Estońskiej ogłasza ustawy uchwalone przez parlament lub odmawia ich ogłoszenia. W tym drugim przypadku Prezydent zwraca ustawę wraz z uzasadnieniem do parlamentu w celu przeprowadzenia nowej debaty i podjęcia nowej decyzji.

Ministerstwo Sprawiedliwości publikuje ustawy ogłoszone przez Prezydenta Republiki Estońskiej w estońskim dzienniku urzędowym (Riigi Teataja).

Proces ustawodawczy

Proces legislacyjny w estońskim parlamencie obejmuje następujące etapy:

• złożenie projektu legislacyjnego;
• analiza projektu legislacyjnego;
• uchwalenie projektu legislacyjnego.

Inicjatywa ustawodawcza

Zgodnie z § 103 konstytucji prawo inicjatywy ustawodawczej mają: rząd, posłowie do parlamentu, grupy parlamentarne, komisje parlamentarne i Prezydent Republiki Estońskiej. Prezydent ma jednak prawo występować wyłącznie z inicjatywą zmiany konstytucji. Projekty legislacyjne muszą spełniać wymogi techniczne przyjęte przez prezydium parlamentu oraz wymogi legislacyjne i techniczne przyjęte przez rząd. Prezydium parlamentu kieruje projekty legislacyjne do stałej komisji parlamentarnej odpowiedzialnej za dany projekt.

Analiza projektu legislacyjnego

Na posiedzenie plenarne parlamentu trafia projekt legislacyjny przygotowany przez stałą komisję parlamentarną (Komisję Spraw Prawnych, Komisję Konstytucyjną, Komisję Spraw Gospodarczych itd.). Na wniosek właściwej komisji projekt legislacyjny umieszczany jest w porządku obrad posiedzenia plenarnego parlamentu.

Zgodnie z regulaminem wewnętrznym parlamentu oraz ustawą o regulaminie wewnętrznym pierwsze czytanie projektu legislacyjnego musi odbyć się w terminie siedmiu plenarnych tygodni roboczych parlamentu, licząc od daty jego złożenia. Projekty ustaw poddawane są dyskusji na sesji plenarnej parlamentu w trzech czytaniach, z których pierwsze poświęcone jest dyskusji nad ogólnymi zasadami leżącymi u podstaw projektu legislacyjnego. Jeżeli właściwa komisja ani żadna z grup parlamentarnych w toku negocjacji nie złożą wniosku o odrzucenie projektu, wówczas pierwsze czytanie kończy się bez głosowania. Po pierwszym czytaniu posłowie do parlamentu oraz komisje i grupy parlamentarne mają 10 dni roboczych na zgłoszenie poprawek. Na wniosek właściwej komisji przewodniczący parlamentu może wyznaczyć inny termin na zgłoszenie poprawek.

Do uczestnictwa w dyskusji nad projektem komisja zaprasza wszystkie zainteresowane strony, które były zaangażowane w przygotowanie projektu i które chcą uczestniczyć w dyskusji.

Komisja analizuje wszystkie zgłoszone poprawki i podejmuje decyzję o ewentualnym ich uwzględnieniu podczas przygotowywania nowego brzmienia projektu. Komisja przygotowuje nową wersję projektu do drugiego czytania, z uwzględnieniem wszystkich przyjętych poprawek oraz wszystkich poprawek wniesionych przez samą komisję. Na potrzeby drugiego czytania komisja przygotowuje sprawozdanie, które zawiera informacje dotyczące przebiegu procesu legislacyjnego, takie jak uzasadnienie przyjęcia lub odrzucenia zgłoszonych poprawek oraz wyjaśnienie stanowiska osoby, która wystąpiła z inicjatywą złożenia projektu legislacyjnego bądź przedłożyła taki projekt, ekspertów zaangażowanych w proces legislacyjny, a także innych osób.

Projekt legislacyjny jest kierowany do drugiego czytania na wniosek właściwej komisji. Na wniosek prezydium parlamentu, właściwej komisji lub osoby, która wystąpiła z inicjatywą złożenia projektu legislacyjnego, parlament zawiesza drugie czytanie projektu bez głosowania. Jeżeli wniosek o zawieszenie czytania zgłasza grupa parlamentarna, zostaje on poddany pod głosowanie. Zawieszenie drugiego czytania projektu legislacyjnego nie wyklucza możliwości zgłaszania poprawek. Jeżeli drugie czytanie w parlamencie nie zostanie zawieszone, uznaje się, że zostało zakończone i projekt legislacyjny przekazuje się do trzeciego czytania.

Projekt uchwały parlamentu może zostać poddany pod głosowanie po zakończeniu drugiego czytania.

Po zakończeniu drugiego czytania właściwa komisja przygotowuje ostateczną wersję projektu legislacyjnego do trzeciego czytania, wprowadzając poprawki językowe i redakcyjne. Właściwa komisja może przygotować na potrzeby trzeciego czytania sprawozdanie przedstawiające zmiany wprowadzone po zakończeniu drugiego czytania. W trakcie trzeciego czytania projektu legislacyjnego rozpoczynają się negocjacje, podczas których przedstawiciele grup parlamentarnych przedstawiają swoje oświadczenia. Podczas trzeciego czytania projekt poddawany jest pod ostateczne głosowanie.

Uchwalenie

Parlament uchwala ustawy i podejmuje uchwały w drodze głosowania jawnego. Ostateczne głosowanie odbywa się podczas trzeciego czytania projektów ustaw. Kworum wymagane do przyjęcia ustawy określają § 73 i § 104 konstytucji, przy czym ustawy podzielono w nich na następujące kategorie:

• ustawy konstytucyjne, tj. ustawy, których uchwalenie wymaga bezwzględnej większości głosów posłów do parlamentu (ponad połowa ze 101 posłów do parlamentu musi oddać głos za przyjęciem ustawy) oraz
• ustawy zwykłe, tj. ustawy, których uchwalenie wymaga zwykłej większości głosów (za przyjęciem ustawy musi zagłosować więcej posłów obecnych na posiedzeniu, niż przeciwko jej przyjęciu).

Bezwzględna większość głosów posłów do parlamentu jest wymagana do uchwalenia lub zmiany następujących ustaw:

• ustawy o obywatelstwie;
• ordynacji wyborczej do estońskiego parlamentu (Riigikogu);
• ordynacji wyborczej dotyczącej wyborów na urząd Prezydenta Republiki Estońskiej;
• ordynacji wyborczej do organów samorządu terytorialnego;
• ustawy o referendum;
• regulaminu Riigikogu oraz ustawy o przepisach wewnętrznych Riigikogu;
• ustawy o wynagrodzeniu Prezydenta Republiki Estońskiej oraz posłów do Riigikogu;
• ustawy o rządzie Republiki Estońskiej;
• ustawy o wszczynaniu postępowania sądowego wobec Prezydenta Republiki Estońskiej oraz posłów do Riigikogu;
• ustawy o autonomii kulturowej mniejszości narodowych;
• ustawy budżetowej;
• ustawy o Banku Estonii (Eesti Pank);
• ustawy o Krajowej Izbie Kontroli;
• ustawy o ustroju sądów oraz ustaw regulujących postępowanie przed sądami;
• ustaw dotyczących pożyczek zagranicznych i krajowych oraz obligacji skarbu państwa;
• ustawy o stanie nadzwyczajnym;
• ustawy o siłach zbrojnych w czasie pokoju oraz ustawy o siłach zbrojnych w czasie wojny.

Po uchwaleniu ustawy lub przyjęciu uchwały parlamentu zostaje ona podpisana przez przewodniczącego parlamentu lub – w wypadku jego nieobecności – przez wiceprzewodniczącego parlamentu, który przewodniczył posiedzeniu, najpóźniej w piątym dniu roboczym po jej uchwaleniu.

Ogłoszenie

Po uchwaleniu i podpisaniu ustawa zostaje przesłana do Prezydenta Republiki Estońskiej w celu ogłoszenia. Prezydent może odmówić ogłoszenia ustawy uchwalonej przez parlament i w terminie 14 dni od jej otrzymania może ją skierować – wraz z umotywowaniem swojej odmowy – z powrotem do parlamentu w celu jej ponownego rozpatrzenia i uchwalenia. Jeżeli ustawa skierowana z powrotem do parlamentu przez Prezydenta Republiki Estońskiej zostanie ponownie uchwalona przez parlament w niezmienionym brzmieniu, Prezydent ogłasza ją lub występuje do Sądu Najwyższego o stwierdzenie jej niezgodności z konstytucją. W przypadku stwierdzenia przez Sąd Najwyższy zgodności ustawy z konstytucją Prezydent ma obowiązek jej ogłoszenia.

Ustawa wchodzi w życie w dziesiątym dniu po jej opublikowaniu w Riigi Teataja, o ile sama ustawa nie stanowi inaczej.

Publikacja instrumentów prawnych

Najważniejsze akty prawne i umowy międzynarodowe publikowane są w estońskim dzienniku urzędowym (Riigi Teataja). Ustawy i rozporządzenia wchodzą w życie dopiero po opublikowaniu w Riigi Teataja.

Riigi Teataja jest urzędowym publikatorem online i centralną bazą aktów prawnych w Estonii. Od 1 czerwca 2010 r. Riigi Teataja publikowany jest wyłącznie w internecie, jako urzędowy publikator online.

Od 1 stycznia 2011 r. za publikację Riigi Teataja odpowiada Ministerstwo Sprawiedliwości.

Krótki opis zawartości

W Riigi Teataja publikowane są ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe, uchwały parlamentu i zarządzenia rządu. Można w nim także zamieszczać inne ważne informacje, takie jak tłumaczenia instrumentów prawnych oraz informacje proceduralne dotyczące projektów aktów prawnych.

Riigi Teataja zapewnia dostęp do większości aktów prawnych uchwalonych od 1990 r.

Od 1 czerwca 2002 r. w Riigi Teataja publikowane są oficjalne teksty jednolite ustaw, dekretów Prezydenta, rozporządzeń i zarządzeń rządu, rozporządzeń ministrów, zarządzeń prezesa Banku Estonii (Eesti Pank) oraz zarządzeń Państwowej Komisji Wyborczej. Od 1 czerwca 2010 r. publikowane są teksty jednolite uchwał parlamentu, a teksty jednolite rozporządzeń organów samorządu terytorialnego – począwszy od końca 2011 r.

W przypadku zmiany obowiązującego aktu prawnego sporządzany jest nowy, zaktualizowany tekst jednolity aktu prawnego zawierający wprowadzone zmiany. Zostaje on opublikowany razem ze zmieniającym aktem prawnym oraz informacją o terminie jego wejścia w życie. Akty jednolite mają moc urzędową i można się na nie powołać, stosując prawo. Akty jednolite mają moc prawną.

W chwili publikacji wszystkie instrumenty prawne są opatrywane pieczęcią elektroniczną. Każdy może sprawdzić pieczęć elektroniczną, która stanowi gwarancję tego, że dany instrument prawny nie został zmieniony od chwili publikacji. Wszystkie opublikowane instrumenty są również oznaczone znacznikiem czasu, który umożliwia wykrycie wszelkich przypadków ich nieupoważnionego przetwarzania.

Teksty jednolite można przeglądać w formie, w jakiej obowiązywały w danym dniu. Można również dotrzeć do ewentualnych późniejszych wersji tych aktów, o ile istnieją. Każda z wersji tekstu jednolitego zawiera linki do poprzednich i następnych wersji. Umożliwia to użytkownikom przeglądanie chronologiczne od wcześniejszej wersji tekstu jednolitego do następnej i odwrotnie. Stwarza to możliwość porównywania różnych wersji jednolitych tego samego aktu prawnego i sprawdzenia, jakie zmiany zostały w nich wprowadzone.

Umieszczone w wersji jednolitej linki pozwalają na otwieranie tekstów rozporządzeń wydanych na podstawie danej ustawy i przechodzenie z poziomu tych rozporządzeń do przepisów ustawy, na podstawie której rozporządzenia te zostały wydane.

W Riigi Teataja zamieszczane są także informacje dotyczące procesu uchwalania danego aktu, które pomagają znaleźć uzasadnienia (linki do bazy danych dotyczącej konsultacji oraz do informacji na temat przebiegu procedury w parlamencie), jak również linki do prawodawstwa Unii Europejskiej, tłumaczeń oraz innych informacji dodatkowych koniecznych do zrozumienia danego aktu prawnego.

Na stronie internetowej Riigi Teataja znajduje się wyszukiwarka orzecznictwa sądów rejonowych, okręgowych oraz Sądu Najwyższego. Można również znaleźć na niej informacje o terminach i miejscach rozpraw sądowych.

Na tej stronie publikowane są również streszczenia i przegląd orzeczeń Sądu Najwyższego oraz wszystkich wyroków wydanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Streszczenia zostały uporządkowane w bazie danych, dzięki czemu można w ich obrębie przeprowadzić wyszukiwanie według słów kluczowych lub odesłań do aktów prawnych. Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka można przeszukiwać według artykułów.

W Riigi Teataja ukazują się też różne ogólne informacje dotyczące ustaw oraz prawa.

30 października 2013 r. uruchomiono angielską wersję językową strony internetowej Riigi Teataja. Zawiera ona aktualne teksty jednolite ustaw przetłumaczone na język angielski. Angielskie tłumaczenia tekstów jednolitych wszystkich estońskich ustaw (z wyjątkiem ustaw ratyfikacyjnych) są dostępne od końca 2014 r. Tłumaczenie wykonali tłumacze przysięgli. Proces tłumaczenia tekstów ustaw na język angielski, zorganizowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości, rozpoczął się w 2011 r. Mimo że tłumaczenia nie mają mocy prawnej, są na bieżąco aktualizowane. Każdy może poprosić o przesłanie najnowszej wersji tłumaczenia na wskazany adres e-mail, rejestrując się jako użytkownik usługi Minu RT (My RT).

Dostępna jest również funkcja przeszukiwania projektów aktów prawnych umożliwiająca wyszukiwanie już uchwalonych aktów oraz nieuchwalonych projektów w wersjach na różnych etapach procesu legislacyjnego. Można tu uzyskać wszystkie informacje o procedurze legislacyjnej oraz sporządzonych dokumentach.  Można również otrzymywać powiadomienia o przejściu projektu ustawy do kolejnych etapów procesu ustawodawczego. Powiadomienia przesyłane są na adres e-mail użytkownika, który zarejestrował się w serwisie Minu RT w języku estońskim.

Korzystając z serwisu Minu RT, każdy ma możliwość stworzenia własnego profilu użytkownika, dzięki któremu może tworzyć własny zbiór linków do aktów prawnych, a także zlecić za pośrednictwem portalu przysyłanie pocztą elektroniczną powiadomień o nowych aktach prawnych oraz wszelkich dodatkowych informacji.

Czy dostęp do bazy danych ustawodawstwa estońskiego jest nieodpłatny?

Dostęp do Riigi Teataja oraz do wszystkich serwisów informacji prawnej jest nieodpłatny.

Wszyscy zainteresowani mogą uzyskać nieodpłatnie dostęp do Riigi Teataja w siedzibach organów samorządu terytorialnego oraz bibliotekach publicznych (około 600 punktów dostępu). Możliwe jest uzyskanie pomocy w poszukiwaniu odpowiednich aktów prawnych. Użytkownicy mają możliwość bezpłatnego wydrukowania do 20 stron tekstu.

Historia bazy danych ustawodawstwa estońskiego

Riigi Teataja jest urzędowym publikatorem Republiki Estońskiej i ukazuje się od 27 listopada 1918 r. Publikacja Riigi Teataja została przerwana w 1940 r. i wznowiona w 1990 r.

Riigi Teataja jest publikowany w internecie od 1996 r., a od 1 czerwca 2002 r. wersja online uzyskała również status urzędowego publikatora.

Od 1 czerwca 2010 r. Riigi Teataja publikowany jest wyłącznie w internecie, jako urzędowy publikator online. Od tego czasu nie ukazuje się już w wersji papierowej.

W listopadzie 2010 r. wprowadzono nowy, wygodniejszy dla użytkowników system informatyczny, w którym znaleźć można więcej informacji prawnych. System ten został opracowany pod kierunkiem kancelarii rządu i dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Od 20 stycznia 2012 r. w Riigi Teataja ukazują się streszczenia orzeczeń Sądu Najwyższego i wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, różne aktualności dotyczące prawa, informacje o orzecznictwie i rozprawach sądowych.

Funkcja wyszukiwania projektów aktów prawnych została uruchomiona pod koniec 2012 r.

Od 2013 r. w Riigi Teataja publikowane są aktualne wersje obowiązujących tekstów jednolitych wszystkich rozporządzeń wydanych przez organy samorządu terytorialnego.

Począwszy od 24 września 2013 r. w chwili publikacji w Riigi Teataja wszystkie instrumenty prawne są opatrywane elektroniczną pieczęcią organu je wydającego oraz znacznikiem czasu.

30 października 2013 r. uruchomiono angielską wersję strony internetowej Riigi Teataja.

W ramach procesu rozwoju nowego elektronicznego systemu Riigi Teataja utworzone zostanie połączenie z europejskim portalem N-Lex.

Porządek prawny

1. Akty prawne / źródła prawa

1.1. Źródła krajowe

Konstytucja Irlandii (Bunreacht na hÉireann), która weszła w życie w dniu 29 grudnia 1937 r., jest podstawowym aktem prawnym w państwie. Ustanowiono w niej instytucje i organy państwa oraz przewidziano trójpodział władzy – na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Zagwarantowano w niej również prawa podstawowe; ścisłej wykładni tych praw i rozszerzenia ich zakresu dokonują sądy.

Prawo pierwotne obejmuje ustawy uchwalane przez parlament Irlandii (Oireachtas), w skład którego wchodzą Prezydent Irlandii, izba wyższa (Senat – Seanad Éireann) oraz izba niższa (Izba Reprezentantów – Dáil Éireann). Prawo pierwotne dzieli się na: akty prawne przyjmowane w celu wprowadzenia zmian w konstytucji, których wejście w życie wymaga zatwierdzenia przez obywateli w ramach referendum, powszechnie obowiązujące akty prawa publicznego oraz akty prawa prywatnego skierowane do konkretnej osoby lub grupy osób.

Prawo wtórne to prawo stanowione w ramach mechanizmu, za pomocą którego Oireachtas może przekazywać przysługujące mu kompetencje ustawodawcze ministrom rządu lub konkretnym organom. Uprawnienie do uchwalania aktów delegowanych musi zostać wyraźnie przyznane w prawie pierwotnym, a wykonanie tego uprawnienia podlega rygorystycznym warunkom – wdrażane zasady i polityki muszą zostać wyraźnie i jednoznacznie wskazane w nadrzędnym akcie prawnym, a organ przyjmujący akt prawa wtórnego musi ściśle przestrzegać przepisów takiego nadrzędnego aktu. Rozporządzenia to najpowszechniejszy rodzaj aktów prawa wtórnego, przy czym akty te mogą również przybierać formę zarządzeń, postanowień, regulaminów, programów lub aktów prawa miejscowego.

Na mocy art. 50 konstytucji ustawy dotyczące Irlandii uchwalone przed 1922 r. (np. ustawy parlamentu Zjednoczonego Królestwa) oraz środki prawne przyjęte przez Wolne Państwo Irlandzkie (1922–1937), które nie są sprzeczne z konstytucją, zachowują moc prawną. Wiele ustaw sprzed 1922 r., które nie odnoszą się już obecnie do Irlandii, uchylono na mocy przyjmowanych w latach 2005–2012 ustaw zmieniających prawo stanowione.

Irlandzki system prawny to system common law, oparty na zasadzie precedensu, co oznacza, że orzeczenia sądów są istotnym źródłem prawa. Zgodnie z doktryną precedensu (stare decisis) sąd jest związany wcześniejszymi orzeczeniami, zwłaszcza wydanymi przez sądy wyższej instancji. Jest to jednak wytyczna, a nie wiążąca, sztywna reguła. W orzecznictwie uwzględnia się reguły, ogólne zasady, kanony wykładni prawa i paremie prawnicze. W doktrynie precedensu rozróżnia się ratio decidendi, tj. wiążącą część orzeczenia, do której należy się stosować, oraz obiter dictum – spostrzeżenia sędziego dotyczące kwestii występujących w danej sprawie, które nie miały istotnego znaczenia dla jej rozstrzygnięcia, lub kwestii, które wynikły w sprawie w taki sposób, że nie wymagały rozstrzygnięcia. Obiter dictum nie jest wiążące dla sędziów orzekających w przyszłych sprawach, ale może pełnić funkcję pomocniczą.

1.2. Prawo Unii Europejskiej

Ponieważ Irlandia jest członkiem Unii Europejskiej (UE), prawo Unii stanowi istotny element jej krajowego porządku prawnego. Jednym z warunków członkostwa w UE jest podporządkowanie przepisów konstytucji i innych przepisów krajowych prawu Unii w dziedzinach kompetencji UE. W związku z tym konstytucja Irlandii wymagała zmiany w celu umożliwienia państwu przystąpienia do UE i uniknięcia kolizji między przepisami konstytucji a prawem Unii.

1.3. Źródła międzynarodowe

Irlandia jest sygnatariuszem licznych umów i traktatów międzynarodowych oraz członkiem wielu organizacji międzynarodowych. Konstytucja stanowi, że Irlandia akceptuje ogólnie uznane zasady prawa międzynarodowego jako obowiązujące zasady jej postępowania w stosunkach z innymi państwami.

Irlandia jest państwem dualistycznym. Oznacza to, że – w odróżnieniu od stosunków między państwami – umowy międzynarodowe uznaje się za wiążące na terytorium Irlandii wyłącznie w przypadku, gdy zostaną włączone do prawa krajowego przez Oireachtas.

Począwszy od 1953 r. Irlandia jest sygnatariuszem Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i od tej pory, na mocy spoczywających na państwie zobowiązań prawnych, obywatele irlandzcy mogą powoływać się na postanowienia tej konwencji w postępowaniach przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Na mocy ustawy z 2003 r. o europejskiej konwencji praw człowieka, w drodze której transponowano EKPC do prawa irlandzkiego, postanowienia konwencji wywierają skutek prawny na terytorium kraju.

2. Inne źródła prawa

W przypadku braku przepisów prawa pełnomocnik procesowy w toku sprawy i sąd przy wydawaniu orzeczenia mogą powołać się na doktrynę prawną. Mimo że toczy się dyskusja, czy w ogóle należy odwoływać się do doktryny, a jej wpływ mógł zmniejszyć się w ostatnich latach, sądy powołują się na prawo naturalne i prawa naturalne przy dokonywaniu wykładni przepisów konstytucji i przy sporządzaniu wykazu praw konstytucyjnych, które nie zostały wyraźnie przewidziane w treści konstytucji.

3. Hierarchia źródeł prawa

Konstytucja jest nadrzędnym aktem w systemie prawnym Irlandii. Ustawodawstwo, a także decyzje i praktyka organów rządowych i organów administracji mogą być przedmiotem badania pod kątem zgodności z konstytucją.

Konstytucja stanowi jednak, że jej przepisy nie dają podstaw do unieważnienia jakichkolwiek aktów lub środków wymaganych przez członkostwo w UE. Wynika to z treści art. 29 ust. 4 pkt 6 konstytucji. Prawo Unii ma pierwszeństwo przed całym prawem krajowym, w tym nad konstytucją. Ponieważ zgodnie z prawem Unii tryb wdrażania przepisów tego prawa regulują krajowe wymogi proceduralne, akty wdrażające prawo Unii muszą być jednak zgodne z wymogami proceduralnymi przewidzianymi w konstytucji.

Na mocy ustawy o europejskiej konwencji praw człowieka z 2003 r. obywatele Irlandii mogą powoływać się na postanowienia EKPC w postępowaniach przed sądami irlandzkimi. Konwencja została transponowana w drodze ustawy, zatem konstytucja pozostaje nadrzędna wobec jej postanowień. Ustawa zawiera wymóg, aby sądy w jak najszerszym zakresie dokonywały wykładni przepisów krajowych i stosowały je zgodnie z postanowieniami europejskiej konwencji praw człowieka. Jeżeli ustawodawstwo krajowe jest niezgodne z postanowieniami EKPC, wydane zostanie oświadczenie o braku zgodności.

Sądy orzekły, że przepisy międzynarodowego prawa zwyczajowego wchodzą w skład prawa krajowego na mocy art. 29 ust. 3 konstytucji, ale wyłącznie w zakresie, w jakim nie są sprzeczne z konstytucją, ustawodawstwem lub common law. Umowy międzynarodowe mogą zostać ratyfikowane wyłącznie w przypadku, gdy są zgodne z konstytucją – w przeciwnym razie ich ratyfikacja wiąże się z koniecznością przeprowadzenia referendum.

Ustawy mogą zostać zastąpione lub zmienione innymi ustawami. Prawo pierwotne może zastąpić prawo wtórne – podobna zasada obowiązuje w przypadku uprawnienia do przyjmowania aktów prawa wtórnego – prawo wtórne nie może jednak uchylić prawa pierwotnego. Sądy mogą uchylić ustawę z uwagi na jej nieważność w świetle przepisów konstytucji (ustawy przyjęte po 1937 r.) lub z uwagi na jej niezgodność z konstytucją (ustawy przyjęte przed 1937 r.). Domniemywa się, że ustawy przyjęte po 1937 r. są zgodne z konstytucją.

Orzeczenia sądów mogą zostać zastąpione aktami prawodawczymi lub zmianami w konstytucji oraz późniejszymi orzeczeniami sądów tej samej lub wyższej instancji.

4. Wejście w życie aktów o charakterze ponadnarodowym

Konstytucja w jej pierwotnym kształcie nie była zgodna z prawem Wspólnot Europejskich. Stanowiła na przykład, że Oireachtas jest jedynym organem ustawodawczym w państwie. Z tego względu wprowadzono do konstytucji przepis stanowiący, że jej przepisy nie dają podstaw do unieważnienia jakichkolwiek aktów lub środków, które są konieczne ze względu na członkostwo w UE. Uznano jednak, że w przypadku zmiany zakresu i celów, na przykład przez przyjęcie nowego traktatu, konieczne będzie przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego i dopiero po zatwierdzeniu przez obywateli konstytucję można będzie uzupełnić o przepis upoważniający państwo do ratyfikowania takiego traktatu.

Jeżeli w prawie Unii ustanowiono wymóg transpozycji przez państwo, dokonuje się jej w drodze aktów prawa pierwotnego lub – częściej – w drodze rozporządzenia rządu lub ministra.

Zgodnie z konstytucją umowy międzynarodowe stają się częścią prawa krajowego, jeżeli Oireachtas tak postanowi. Następuje to zazwyczaj na mocy ustawy – przykładem może być ustawa o europejskiej konwencji praw człowieka z 2003 r., na mocy której konwencja została włączona do prawa krajowego, dzięki czemu obywatele irlandzcy mogą powoływać się na jej postanowienia w postępowaniach przed sądami krajowymi.

5. Organy uprawnione do stanowienia prawa

Konstytucja stanowi, że Oireachtas, w skład którego wchodzą Izba Reprezentantów (izba niższa) i Senat (izba wyższa) oraz Prezydent, stanowi „jedyną i wyłączną władzę ustawodawczą w państwie”, z zastrzeżeniem przewidzianych w konstytucji zobowiązań wynikających z członkostwa w UE. Proponowana ustawa w formie projektu ustawy musi zostać podpisana przez Prezydenta, aby mogła zacząć wywoływać skutek, a w przypadku wątpliwości dotyczących jej zgodności z konstytucją Prezydent może zwołać posiedzenie Rady Państwa, a w razie konieczności skierować projekt ustawy do Sądu Najwyższego celem dokonania rozstrzygnięcia zgodnie z art. 26 konstytucji.

Jak wspomniano powyżej, Oireachtas może powierzyć uprawnienie do stanowienia ustaw ministrowi rządu lub innemu organowi, przy czym uprawnienie to jest ściśle ograniczone warunkami określonymi w akcie delegującym. Dyrektywy unijne wprowadza się do prawa krajowego na mocy rozporządzeń wydawanych przez ministrów. Uprawnienie do stanowienia prawa można powierzyć różnym organom, m.in. ministrom rządu, organom ustawowym, organom częściowo państwowym, organom regulacyjnym, organom eksperckim i organom samorządu terytorialnego.

Zgodnie z konstytucją rząd jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki zagranicznej i może podpisywać traktaty i umowy międzynarodowe oraz przystępować do organizacji międzynarodowych, z zastrzeżeniem spełnienia wymogów konstytucyjnych.

W systemie common law prawo stanowione przez sędziów jest wiążące.

6. Proces legislacyjny

6.1. Konstytucja

Pierwszym etapem zmiany konstytucji, zgodnie z jej art. 46, jest zgłoszenie projektu ustawy w Izbie Reprezentantów. Projekt ustawy musi zostać zatwierdzony przez obydwie izby Oireachtas, a następnie poddany pod referendum, w którym obywatele zdecydują o jego przyjęciu lub odrzuceniu. Zgodnie z art. 47 ust. 1 projekt uznaje się za zatwierdzony przez obywateli, jeżeli większość głosujących odda głos popierający wprowadzenie go w życie jako ustawy. Taka ustawa, opatrzona tytułem „An Act to amend the Constitution” („ustawa o zmianie konstytucji”); nie może zawierać projektów żadnych innych przepisów. W przypadku zatwierdzenia projektu ustawy przez obywateli Prezydent musi go podpisać, po czym projekt ustawy zostaje odpowiednio ogłoszony przez Prezydenta jako ustawa.

Art. 47 ust. 2 stanowi, że projekt ustawy poddany pod referendum, który nie dotyczy zmiany konstytucji, uznaje się za odrzucony, jeżeli w referendum większość głosów oddano przeciwko temu projektowi i jeżeli liczba głosów oddanych przeciwko wprowadzeniu go w życie jest nie mniejsza niż jedna trzecia zarejestrowanych wyborców.

6.2. Proces legislacyjny

Pierwszym etapem procesu stanowienia prawa pierwotnego jest zwykle wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą przez jedną z izb Oireachtas. Każdy projekt ustawy zgłoszony przez Izbę Reprezentantów musi zostać przedłożony do rozpatrzenia Senatowi; Senat może wnieść poprawki do takiego projektu, które Izba Reprezentantów ma obowiązek rozpatrzyć. Projekt ustawy zgłoszony i przyjęty przez Senat, do którego Izba Reprezentantów wniosła poprawki, uznaje się za projekt wniesiony przez Izbę Reprezentantów, który musi zostać przekazany do rozpatrzenia Senatowi.

Projekt ustawy może zostać promulgowany dopiero po przyjęciu przez obydwie izby Oireachtas i podpisaniu przez Prezydenta. W toku prac nad projektem ustawy Izba Reprezentantów i Senat mogą wnosić poprawki. W konstytucji przewidziano jednak nadrzędną rolę wyłonionej w wyborach powszechnych Izby Reprezentantów: art. 23 konstytucji stanowi, że jeżeli Senat odrzuci projekt ustawy lub uchwali go z poprawkami, których Izba Reprezentantów nie akceptuje, Izba Reprezentantów może przyjąć w terminie 180 dni uchwałę stwierdzającą, że projekt ustawy uważa się za uchwalony przez obie izby. Senat może opóźnić przyjęcie projektu ustawy o maksymalnie 90 dni, ale nie może temu zapobiec ani wprowadzić zmian w projekcie bez zgody Izby Reprezentantów.

Zdecydowaną większość projektów ustaw zgłaszają ministrowie rządu w Izbie Reprezentantów.

Projekty ustaw dotyczące finansów (np. projekty ustaw dotyczące nałożenia, zniesienia, zawieszenia lub zmiany podatków lub projekty ustaw wiążące się z obciążeniem finansów publicznych) mogą zostać zgłoszone i uchwalone wyłącznie przez Izbę Reprezentantów. Tego rodzaju projekty ustaw przekazuje się Senatowi do zaopiniowania.

Ostatnim etapem procesu legislacyjnego jest podpisanie projektu ustawy przez Prezydenta. Zgodnie z art. 26 konstytucji Prezydent może – po zasięgnięciu opinii Rady Państwa – skierować projekt ustawy lub konkretną jego część do Sądu Najwyższego celem stwierdzenia ich zgodności z konstytucją (tzw. Article 26 Reference). W sytuacji gdy Sąd Najwyższy orzeknie o zgodności projektu ustawy z konstytucją Prezydent nie może odmówić jego podpisania i nie można w przyszłości podnieść w sądzie zarzutu niezgodności danej ustawy z konstytucją. W przypadku orzeczenia przez Sąd Najwyższy niezgodności projektu ustawy z konstytucją Prezydent musi odmówić jego podpisania.

6.3. Prawo wtórne

Zazwyczaj ustawa delegująca przewiduje, że przepisy delegowane uchwalane na jej podstawie mogą zostać uchylone lub zatwierdzone przez Oireachtas. Przepisy ustawy zwykle stanowią, że stosowne akty prawne muszą zostać „przedstawione” jednej z izb lub obydwu izbom Oireachtas, które mogą uchylić je w wyznaczonym terminie. Powyższemu mechanizmowi uchylającemu podlegają wszystkie akty prawa wtórnego wdrażające środki UE. Niektóre ustawy po uchwaleniu składa się w wyznaczonych bibliotekach, a zawiadomienie o ich ogłoszeniu jest publikowane w irlandzkim dzienniku urzędowym (Iris Oifigiúil).

6.4. Prawo międzynarodowe

Mimo że rząd może podpisywać traktaty lub umowy międzynarodowe oraz przystępować do organizacji międzynarodowych, nie może skorzystać z tego uprawnienia, jeżeli skutkowałoby to ograniczeniem wyłącznego prawa do stanowienia prawa przysługującego Oireachtas lub w inny sposób naruszałoby przepisy konstytucji. Z tego względu sądy podkreślają w orzecznictwie, że rząd nie może podpisywać traktatów zmieniających zakres i cele Unii Europejskiej, dopóki nie uzyska zgody obywateli wyrażonej w drodze referendum konstytucyjnego.

7. Wejście w życie lub przepisy krajowe

Zmiany konstytucji wchodzą w życie po zatwierdzeniu przez obywateli i po podpisaniu projektu ustawy zmieniającej przez Prezydenta.

Projekt ustawy nabiera mocy prawnej w dniu podpisania przez Prezydenta i wchodzi w życie w tym dniu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Prezydent z reguły nie podpisuje projektu ustawy wcześniej niż piątego dnia ani później niż siódmego dnia od dnia jego przedstawienia. Ustawa może zawierać przepis określający termin jej wejścia w życie lub przepis upoważniający ministra do wydania tzw. zarządzenia wprowadzającego w życie (commencement order), będącego aktem prawa wtórnego, w celu wprowadzenia ustawy lub jej części w życie. Prezydent ma obowiązek promulgować ustawę przez opublikowanie w Iris Oifigiúil zawiadomienia o nadaniu jej mocy prawnej.

W aktach prawa wtórnego określa się termin rozpoczęcia ich obowiązywania.

Orzeczenia sądów mają zwykle moc prawną od dnia ich wydania.

8. Sposoby rozstrzygania kolizji między różnymi źródłami prawa

Rozstrzyganie wszelkich kolizji między różnymi przepisami lub źródłami prawa należy do sądów.

Z zastrzeżeniem nadrzędnej pozycji prawa Unii konstytucja stanowi najważniejsze źródło prawa w państwie, dlatego też w przypadku kolizji jej przepisy przeważają nad innymi przepisami prawa. Zgodnie z art. 34 konstytucji obywatele mogą zakwestionować zgodność ustawodawstwa z konstytucją przed Wysokim Trybunałem. Od takiego orzeczenia można odwołać się do Sądu Najwyższego. Obywatele mogą również wytaczać powództwa o naruszenie przysługujących im praw konstytucyjnych lub złamanie procedury konstytucyjnej wskutek działań organów państwowych.

Domniemywa się, że ustawodawstwo uchwalone po przyjęciu konstytucji z 1937 r. jest z nią zgodne, dopóki nie zostanie ustalone, że jest inaczej.

W niektórych okolicznościach przepisy konstytucji – w szczególności przepisy dotyczące praw podstawowych – mogą być ze sobą w pewnym stopniu sprzeczne. Sądy stosują szereg mechanizmów przy wydawaniu orzeczeń w takich sprawach, m.in. wykładnię literalną lub gramatyczną, podejście historyczne, podejście celowościowe lub harmonijne, doktrynę proporcjonalności, hierarchię praw, a także podejście zakładające poszanowanie prawa naturalnego i praw naturalnych.

Zdarzały się przypadki, gdy w wyniku niepopularnego rozstrzygnięcia lub niepopularnej wykładni konstytucji przez sądy przeprowadzono referendum w celu zmiany konstytucji.

Jeżeli obywatel twierdzi, że ustawodawstwo narusza prawa przysługujące mu zgodnie z europejską konwencją praw człowieka, może wystąpić do sądu o wydanie oświadczenia o braku zgodności.

Zasada zgodności z konstytucją nie ma zastosowania do prawa Unii, ponieważ konstytucja stanowi, że żadne jej przepisy nie dają podstaw do unieważnienia jakichkolwiek aktów lub środków wymaganych przez członkostwo w UE, przy czym przepisy wdrażające takie akty lub środki muszą być zgodne z konstytucją.

Poza kwestiami natury konstytucyjnej ocenie poddaje się również ważność ustawodawstwa delegowanego pod kątem jego zgodności z ustawą delegującą.

Dodatkowe informacje na temat irlandzkiego systemu prawnego, ustawodawstwa i konstytucji można znaleźć na następujących stronach internetowych:

• https://www.gov.ie/en/organisation/department-of-the-taoiseach

• https://www.courts.ie/judgments

• https://www.irishstatutebook.ie

• http://www.bailii.org

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Grecja

Na niniejszej stronie przedstawiono informacje dotyczące systemu prawnego w Grecji.

Źródła prawa

• ustawa
• prawo zwyczajowe
• ogólnie przyjęte zasady prawa międzynarodowego
• prawo Unii Europejskiej
• umowy międzynarodowe
• Orzecznictwo

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

• konstytucja
• ustawy (Τυπικός νόμος)
• inne akty mające charakter ustawodawczy (Πράξεις νομοθετικού περιεχομένου)
• dekrety prezydenckie (Προεδρικό διάταγμα)
• akty administracyjne (Διοικητικές πράξεις)
• traktaty założycielskie UE
• rozporządzenia unijne
• dyrektywy unijne
• umowy międzynarodowe

Hierarchia norm

Najwyższe miejsce w hierarchii krajowych aktów prawnych zajmuje konstytucja, po której zgodnie z porządkiem ważności kolejne miejsce zajmują ustawy, dekrety prezydenckie, a następnie akty administracyjne. Traktaty założycielskie Unii Europejskiej mają taką samą rangę jak konstytucja, a pozostałe międzynarodowe akty prawne, mają pierwszeństwo przed krajowymi aktami prawnymi, z wyjątkiem konstytucji.

Ramy instytucjonalne

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

W razie potrzeby zmiany lub uzupełnienia istniejącego ustawodawstwa, wprowadzenia nowych przepisów prawnych lub włączenia postanowień prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego, właściwy minister przydziela zadanie przygotowania projektu aktu prawnego specjalnej komisji legislacyjnej.

Proces ustawodawczy

Projekt przygotowany przez specjalną komisję legislacyjną zostaje skierowany do centralnej komisji legislacyjnej w rządowej kancelarii ogólnej; komisja ta zapewnia, by projekt był właściwie sformułowany, a także może zgłaszać inne uwagi w odniesieniu do takich kwestii jak zgodność z konstytucją i prawem międzynarodowym.

Projekt, wraz z uzasadnieniem, w którym przedstawia się powody i cele przyjęcia zaproponowanych przepisów, zostaje skierowany do parlamentu. Jeżeli projekt pociągałby za sobą wydatki z budżetu państwa, biuro księgowości jednostek państwowych (Γενικό Λογιστήριο του Κράτους) sporządza specjalne sprawozdanie dotyczące wydatków wraz ze sprawozdaniem porównawczym. Do projektów musi także zostać załączone sprawozdanie wskazujące wszelkie środki, które będzie trzeba zastosować w wyniku uchwalenia nowych przepisów wraz ze sprawozdaniem na temat konsultacji społecznych, które poprzedziły przedłożenie projektu, z wyjątkiem szczególnych przypadków.

Przewodniczący parlamentu kieruje projekt pod obrady albo na posiedzeniu plenarnym albo w stałych komisjach lub w komisji działającej w okresie pomiędzy sesjami parlamentu. Dekrety prezydenckie mające na celu wykonanie aktów ustawodawczych parlamentu są wydawane przez prezydenta republiki na podstawie wniosku właściwych ministrów. Szczegółowe przepisy ustawowe upoważniają organy administracyjne do przyjmowania aktów prawnych regulujących określone sprawy lub zagadnienia lokalne, techniczne lub o mniej istotnym charakterze.

Na mocy art. 28 konstytucji umowy międzynarodowe, po ich ratyfikacji przez parlament, stają się integralną częścią greckiego prawa krajowego i mają pierwszeństwo przed wcześniejszymi przepisami krajowymi w razie ich sprzeczności z tymi przepisami; wyjątek stanowią przepisy konstytucji.

Rozporządzenia Unii Europejskiej obowiązują powszechnie we wszystkich państwach członkowskich; są wiążące i mają skutek bezpośredni w każdym państwie członkowskim.

Wprowadzenie przepisów dyrektywy do prawa krajowego odbywa się na mocy ustawy, dekretu prezydenta lub ministra.

Po podpisaniu aktu ustawodawczego parlamentu przez wszystkich właściwych ministrów prezydent republiki wydaje i ogłasza ten akt w terminie jednego miesiąca od jego uchwalenia przez parlament.

W przeciwnym razie, zgodnie z art. 103 aktu wprowadzającego kodeks cywilny, data jego wejścia w życie przypada w 10. dniu po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως).

Akt ratyfikujący umowę co do zasady wchodzi w życie z dniem jego opublikowania w Dzienniku Urzędowym, zaś skutki prawne umowy – z dniem określonym w tekście umowy.

Na stronie internetowej greckiego parlamentu można wyszukać wszystkie przyjęte akty począwszy od 22 października 1993 r. do chwili obecnej. Ponadto na stronie internetowej Drukarni Narodowej (Εθνικό Τυπογραφείο), można, korzystając z zakładki „Wyszukiwanie" (‘Αναζητήσεις’), znaleźć roczne wykazy przyjętych aktów i dekretów począwszy od 1890 r., ich zakres przedmiotowy oraz określenie dziennika urzędowego, w którym zostały opublikowane.

Ministrowi odpowiedzialnemu za daną dziedzinę przysługuje inicjatywa zgłoszenia poprawek do aktu ustawodawczego parlamentu.

Akt ustawodawczy parlamentu obowiązuje dopóki nie zostanie uchylony przez nowy akt.

Prawnicze bazy danych

1. Prawnicza baza danych (obejmująca całe prawodawstwo) jest prowadzona i zarządzana przez Drukarnię Narodową.

Dostęp jest bezpłatny (art. 7 ustawy nr 3861/2010, opublikowanej w Dzienniku Urzędowym FEK A/112/13‑7‑10).

2. Prawnicza baza danych (obejmująca całe prawodawstwo) jest prowadzona i zarządzana przez Intracom oraz HOL.

Dostęp podlega opłacie.

3. Strona internetowa Państwowej Rady Prawnej

Dostęp jest bezpłatny.

Powiązane strony

Parlament grecki

Drukarnia Narodowa

Źródła prawa hiszpańskiego

Źródła prawa hiszpańskiego określono w art. 1 kodeksu cywilnego (Código Civil):

1. Źródłami hiszpańskiego porządku prawnego są przepisy prawa, zwyczaje oraz ogólne zasady prawa.
2. Przepisy, które są sprzeczne z przepisami wyższej rangi, są pozbawione mocy prawnej.
3. Zwyczaj obowiązuje wyłącznie w przypadku braku mających zastosowanie przepisów, pod warunkiem że nie jest sprzeczny z porządkiem publicznym ani moralnością oraz że można dowieść jego istnienia.
4. Za zwyczaj uznaje się praktykę prawną, która nie jest wyłącznie interpretacją oświadczenia woli.
5. W przypadku braku przepisów lub zwyczaju stosuje się ogólne zasady prawa, bez uszczerbku dla ich znaczenia dla porządku prawnego.
6. Postanowienia umów międzynarodowych nie mają bezpośredniego zastosowania w Hiszpanii, dopóki nie zostaną włączone do krajowego porządku prawnego w drodze ogłoszenia w całości w dzienniku urzędowym (Boletín Oficial del Estado).
7. Orzecznictwo uzupełnia porządek prawny o dorobek sądowy wypracowany na przestrzeni czasu przez Sąd Najwyższy (Tribunal Supremo) przez dokonywanie wykładni i stosowanie przepisów, zwyczajów i ogólnych zasad prawa.
8. Sędziowie i sądy w Hiszpanii podlegają wyłącznie przepisom konstytucji i zasadzie praworządności oraz mają bezwzględny obowiązek orzekać we wszystkich przedstawionych im sprawach w oparciu o ugruntowany system źródeł prawa.

Rodzaje norm prawnych

Konstytucja: najwyższy rangą akt prawny w Hiszpanii, który jest wiążący dla wszystkich organów publicznych i obywateli. Wszelkie przepisy lub akty sprzeczne z konstytucją są pozbawione mocy prawnej. Konstytucja dzieli się na dwie wyraźnie wyodrębnione części: a) część dogmatyczną i b) część organiczną.

Umowy międzynarodowe: umowy pisemne zawierane między określonymi podmiotami prawa międzynarodowego i podlegające temu prawu. Mogą one obejmować jeden akt prawny lub większą liczbę powiązanych aktów prawnych, niezależnie od ich nazwy. Po podpisaniu i ogłoszeniu w Hiszpanii umowy międzynarodowe stają się częścią krajowego porządku prawnego.

Statuty autonomii: podstawowe hiszpańskie zasady organizacji poszczególnych wspólnot autonomicznych, uznane na mocy konstytucji hiszpańskiej z 1978 r. Uchwala się je w drodze ustawy organicznej. Zawierają one przynajmniej informację o nazwie wspólnoty autonomicznej, granicach jej terytorium, nazwach, strukturze organizacyjnej i siedzibach instytucji autonomicznych oraz o kompetencjach danej wspólnoty. Statuty autonomii nie są przejawem suwerenności ani nie są równoważne konstytucji, ponieważ nie zostały uchwalone przez organ dysponujący uprawnieniami ustawodawczymi (uprawnień takich nie powierzono terytoriom, które przekształciły się we wspólnoty autonomiczne). Zawdzięczają one swoje istnienie temu, że zostały uznane przez państwo – zasada autonomii nie może w żadnym przypadku być wykorzystywana do podważania zasady jedności państwa.

• Ustawy: w Hiszpanii można wyróżnić kilka rodzajów ustaw.
• Ustawy organiczne: ustawy dotyczące wdrażania praw podstawowych i swobód obywatelskich, ustawy, na mocy których przyjmuje się statuty autonomii, ustawy ustanawiające porządek prawny mający zastosowanie do powszechnego systemu wyborczego oraz inne ustawy przewidziane w konstytucji.
• Ustawy zwykłe: ustawy regulujące kwestie, które nie zostały uregulowane na mocy ustaw organicznych.
• Dekrety legislacyjne: przepisy ustawowe regulujące określone kwestie, wydawane przez rząd na mocy uprawnień przekazanych mu przez parlament (Kortezy Generalne ).
• Dekrety z mocą ustawy: tymczasowe przepisy przyjmowane przez rząd w przypadku zaistnienia nadzwyczajnej i pilnej potrzeby, które pozostają bez wpływu na porządek prawny regulujący funkcjonowanie najważniejszych instytucji państwa; prawa, obowiązki i swobody obywatelskie określone w tytule I konstytucji; porządek prawny regulujący funkcjonowanie wspólnot autonomicznych; lub porządek prawny regulujący powszechny system wyborczy. Dekrety z mocą ustawy muszą zostać przedłożone pod obrady i poddane pod głosowanie Kongresu Deputowanych Hiszpanii (Congreso de los Diputados) w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia.
• Rozporządzenia: normy prawne o charakterze generalnym wydawane przez władzę wykonawczą. W hierarchii norm prawnych sytuują się one tuż za ustawami i zasadniczo służą ich wykonaniu.
• Zwyczaj: definiuje się jako „zbiór norm wykształconych w rezultacie co do zasady stałego powtarzania jednakowych działań”. Aby zwyczaj można było uznać za przejaw zbiorowej woli wyrażanej w spontaniczny sposób, musi być on powszechny, stały, jednolity i ugruntowany.
• Ogólne zasady prawa: ogólne twierdzenia o charakterze normatywnym, które – choć nie zostały formalnie włączone do porządku prawnego – uznaje się za stanowiące jego część, ponieważ stanowią one podstawę innych, szczegółowych twierdzeń normatywnych lub odzwierciedlają w sposób abstrakcyjny treść zbioru takich stwierdzeń. Służą one do wypełniania luk prawnych lub interpretowania przepisów prawa.
• Orzecznictwo: obejmuje pary orzeczeń – wydanych przez Sąd Najwyższy lub, w przypadku kwestii, które mogą zostać rozpoznane wyłącznie przez sądy na szczeblu wspólnoty autonomicznej, przez wyższy trybunał sprawiedliwości (Tribunal Superior de Justicia) danej wspólnoty autonomicznej – w których dokonano jednakowej wykładni tego samego przepisu. Jeżeli sędzia lub sąd odbiegną od linii orzeczniczej ustanowionej przez Sąd Najwyższy, nie powoduje to automatycznie nieważności orzeczenia, lecz stanowi raczej podstawę do wniesienia skargi kasacyjnej. Niezależnie od powyższego Sąd Najwyższy i wyższy trybunał sprawiedliwości danej wspólnoty autonomicznej mogą, w uzasadnionych przypadkach, odbiec od utrwalonego orzecznictwa i w dowolnej chwili zapoczątkować nową linię orzeczniczą.

Hierarchia norm prawnych

Art. 1 ust. 2 hiszpańskiego kodeksu cywilnego stanowi, że „przepisy, które są sprzeczne z przepisami wyższej rangi, są pozbawione mocy prawnej”. Stosowanie tego przepisu wiąże się z koniecznością ustalenia hierarchii norm prawnych. Dlatego też w konstytucji hiszpańskiej uregulowano kwestie związane z zależnościami między różnego rodzaju normami i określono zachodzące między nimi relacje hierarchiczne i dotyczące kompetencji.

Zgodnie z przepisami konstytucji hierarchia norm prawnych w prawie hiszpańskim przedstawia się następująco:

1. konstytucja;
2. umowy międzynarodowe;
3. ustawy, w następującym porządku: ustawy organiczne, ustawy zwykłe i akty prawne z mocą ustawy (w tym królewskie dekrety z mocą ustawy i królewskie dekrety legislacyjne), przy czym w przypadku tych aktów prawnych nie stosuje się żadnej określonej hierarchii – podlegają one po prostu odrębnym procedurom i są stosowane w różnych dziedzinach;
4. rozporządzenia wydawane przez organy wykonawcze, których pozycja w hierarchii zależy od podmiotu wydającego (dekrety królewskie, rozporządzenia ministerialne itp.).

Ponadto ustanowiono zasadę kompetencji w odniesieniu do przepisów wydawanych przez parlamenty poszczególnych wspólnot autonomicznych (dekrety rządów regionalnych, rozporządzenia rządów regionalnych itp.).

Sędziowie i sądy nie stosują przepisów ani innych postanowień, które są sprzeczne z konstytucją, prawem lub zasadą hierarchii norm prawnych.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

Struktura instytucjonalna w Hiszpanii opiera się na zasadzie trójpodziału władzy. Władzę ustawodawczą powierzono hiszpańskiemu parlamentowi i zgromadzeniom ustawodawczym wspólnot autonomicznych.

Rząd, zarówno na szczeblu krajowym, jak i na szczeblu każdej wspólnoty autonomicznej, sprawuje władzę wykonawczą, w tym przysługują mu uprawnienia regulacyjne, a niekiedy również uprawnienia ustawodawcze przekazane przez parlament.

Organy samorządu terytorialnego nie posiadają uprawnień ustawodawczych, ale przysługują im uprawnienia regulacyjne, które wykonują, głównie wydając akty prawa miejscowego.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, Kongresowi Deputowanych i Senatowi, zgromadzeniom ustawodawczym wspólnot autonomicznych oraz – w określonych przypadkach – obywatelom.

Proces legislacyjny

Umowy międzynarodowe: dostępne są trzy mechanizmy ich ratyfikacji w zależności od kwestii, której dotyczy umowa.

• Po pierwsze, ustawa organiczna może nadawać upoważnienie do zawierania umów, na mocy którego organizacja lub instytucja międzynarodowa otrzymuje uprawnienia wynikające z konstytucji.
• Po drugie, rząd może wyrazić zgodę państwa na związanie się traktatami lub umowami za uprzednią zgodą parlamentu w przypadku następujących traktatów i umów: traktatów politycznych, traktatów lub umów wojskowych, traktatów lub umów wywierających wpływ na integralność terytorialną państwa lub na prawa podstawowe i podstawowe obowiązki określone w tytule I, traktatów lub umów nakładających zobowiązania finansowe na organy podatkowe, traktatów lub umów, których włączenie do porządku prawnego wiąże się z koniecznością zmiany lub uchylenia obowiązujących przepisów, lub traktatów lub umów, których wdrożenie wymaga przyjęcia określonych środków legislacyjnych.
• Po trzecie, we wszystkich pozostałych przypadkach konieczne będzie wyłącznie niezwłoczne poinformowanie Kongresu i Senatu o podpisaniu umowy.

Po podpisaniu i ogłoszeniu w Hiszpanii umowy międzynarodowe stają się częścią krajowego porządku prawnego. Ich postanowienia mogą zostać uchylone lub zmienione lub ich obowiązywanie może zostać zawieszone wyłącznie w trybie przewidzianym w samych umowach lub zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Przy wypowiadaniu traktatów i umów międzynarodowych stosuje się taką samą procedurę, jak przy ich ratyfikacji.

Ustawy

Projekty ustaw zatwierdza Rada Ministrów (Consejo de Ministros), która przekazuje je Kongresowi Deputowanych wraz z uzasadnieniem i informacjami prawnymi niezbędnymi do podjęcia decyzji.

W przypadku wspólnot autonomicznych projekty ustaw są zatwierdzane przez odpowiednie rady ministrów i przedkładane, na takich samych warunkach, zgromadzeniu ustawodawczemu danej wspólnoty autonomicznej.

Po zatwierdzeniu projektu ustawy zwykłej lub organicznej przez Kongres Deputowanych przewodniczący Kongresu niezwłocznie przekazuje ten projekt przewodniczącemu Senatu, który następnie przedkłada go pod obrady Senatu. Senat może, w terminie dwóch miesięcy od daty otrzymania projektu, skorzystać z przysługującego mu prawa zawetowania projektu ustawy lub zgłoszenia do niego poprawek. Weto musi zostać zatwierdzone bezwzględną większością głosów.

Projekt ustawy nie może zostać przedłożony Królowi do zatwierdzenia, dopóki Kongres Deputowanych nie zatwierdzi jego wstępnej wersji (bezwzględną większością głosów w przypadku weta lub zwykłą większością głosów po upływie dwóch miesięcy od jego przedłożenia) lub nie przeprowadzi głosowania nad zgłoszonymi poprawkami, przyjmując je lub odrzucając zwykłą większością głosów. Przysługujący Senatowi dwumiesięczny termin na zawetowanie projektu ustawy lub zgłoszenie do niego poprawek skraca się do dwudziestu dni kalendarzowych w przypadku projektów ustaw uznanych za pilne przez rząd lub Kongres Deputowanych.

Ustawy uchwalone przez parlament przedkłada się Królowi, który – w terminie piętnastu dni od ich uchwalenia – zatwierdza je, ogłasza i zarządza ich promulgację.

• Ustawy organiczne: uchwalenie ustaw organicznych, wprowadzenie do nich poprawek lub ich uchylenie wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów w Kongresie Deputowanych w głosowaniu końcowym nad projektem ustawy w całości.

Rozporządzenia: proces uchwalania rozporządzeń przebiega następująco:

• inicjatywę ustawodawczą w przypadku rozporządzeń ma właściwy departament odpowiedzialny za kształtowanie polityki, który opracowuje projekt rozporządzenia i przedkłada go razem ze sprawozdaniem dotyczącym możliwości i potrzeby przyjęcia rozporządzenia oraz ze sprawozdaniem zawierającym informacje o szacunkowych kosztach, z jakimi wiązać się będzie przyjęcie rozporządzenia;
• poza sprawozdaniami, opiniami i obowiązkowymi uprzednimi zgodami na etapie przygotowawczym należy przeprowadzić wszystkie badania i konsultacje uznane za niezbędne do zapewnienia odpowiedniego brzmienia i zgodności treści rozporządzenia z prawem. Rozporządzeniom każdorazowo musi towarzyszyć sprawozdanie dotyczące wpływu zawartych w nich przepisów na kwestie związane z płcią;
• jeżeli przepis wywiera wpływ na prawa i uzasadnione interesy obywateli, są oni wysłuchiwani w rozsądnym terminie, nie krótszym niż piętnaście dni roboczych. Dlatego w przypadku gdy jest to konieczne z uwagi na charakter przepisów, projekt rozporządzenia poddaje się konsultacjom publicznym we wskazanym powyżej terminie;
• projekty rozporządzeń należy każdorazowo zgłaszać Sekretariatowi Generalnemu ds. Technicznych (Secretaría General Técnica), bez uszczerbku dla opinii Rady Państwa (Consejo de Estado) w przypadkach przewidzianych przez prawo;
• jeżeli rozporządzenie może wywrzeć wpływ na podział kompetencji między państwo a wspólnoty autonomiczne, wymagane będzie wcześniejsze sprawozdanie administracji publicznej;
• rozporządzenia uchwalone przez rząd wchodzą w życie dopiero po ogłoszeniu w całości w dzienniku urzędowym.

Prawnicze bazy danych

Na stronie internetowej dziennika urzędowego znajduje się baza danych zawierająca wszystkie akty prawne ogłoszone od 1960 r.

Czy dostęp do bazy danych jest nieodpłatny?

Dostęp do tej bazy danych jest nieodpłatny.

Krótki opis zawartości

Z wszystkimi wydaniami dziennika urzędowego od 1960 r. można się zapoznać na oficjalnej stronie internetowej dziennika urzędowego.

Na stronie znajduje się wyszukiwarka internetowa, która pozwala wyszukiwać akty prawne i obwieszczenia, jak również bazy danych orzecznictwa konstytucyjnego (od 1980 r.), sprawozdania i opinie Państwowej Służby Prawnej (Abogacía del Estado) (od 1997 r.) oraz opinie Rady Państwa. Na stronie internetowej można również znaleźć wersje skonsolidowane aktów prawnych uwzględniające najistotniejsze wprowadzone w nich zmiany. Strona oferuje również możliwość skorzystania z usługi powiadamiania o nowych aktach prawnych, a także zapoznania się z opublikowanymi informacjami i dokumentami.

Powiązane strony

Baza ustawodawstwa hiszpańskiego

Źródła prawa

Prawo we Francji składa się przede wszystkich z zasad pisanych, które nazywamy źródłami prawa. Mogą to być przepisy przyjęte przez państwa, między państwami, na poziomie krajowym, ale również zasady orzecznictwa sądów krajowych i międzynarodowych, przepisy określone na poziomie lokalnym, takie jak zarządzenia mera lub zasady ustalane przez organizacje zawodowe, takie jak stowarzyszenie lekarzy, postanowienia przyjęte przez obywateli między sobą, jak układy zbiorowe lub umowy, czy też w końcu zasady wynikające ze zwykłego zwyczaju.

Ten zbiór jest uporządkowany według hierarchii norm. Tym samy nowa norma:

• musi przestrzegać wcześniejszych norm wyższego rzędu,
• może zmieniać wcześniejsze normy tego samego rzędu,
• prowadzi do uchylenia sprzecznych norm niższego rzędu.

Międzynarodowe źródła prawa

Traktaty i umowy międzynarodowe

Wejście w życie traktatu we Francji podlega ratyfikacji lub zatwierdzeniu i publikacji. Niektóre traktaty mają bezpośrednie zastosowanie we francuskim porządku prawnym, inne muszą zostać transponowane za pomocą normy wewnętrznej.`

Prawo Unii Europejskiej

Pojęcie prawa Unii Europejskiej odsyła do przepisów ustanowionych przez instytucje Unii Europejskiej. Są to na przykład zalecenia, opinie, rozporządzenia, decyzje lub dyrektywy.

Krajowe źródła prawa

Przepisy o charakterze konstytucyjnym

• Konstytucja z dnia 4 października 1958 r.;
• preambuła konstytucji z dnia 27 października 1946 r. oraz Deklaracja praw człowieka i obywatela z dnia 26 sierpnia 1789 r. oraz podstawowe zasady uznane w ustawach Republiki Francuskiej, do których odsyła;
• ustawy organiczne złożone do rady konstytucyjnej przed ich ogłoszeniem, mające uzupełniać konstytucję.

Przepisy o charakterze ustawowym

Ustawa przyjęta przez parlament podlega konstytucji. Rada Konstytucyjna kontroluje, na wniosek, konstytucyjność ustaw przed ich ogłoszeniem, tj. sprawdza ich zgodność z konstytucją. Może również otrzymać wniosek od prezydenta Republiki Francuskiej, premiera, przewodniczących zgromadzenia narodowego i senatu, od sześćdziesięciu deputowanych lub sześćdziesięciu senatorów. Do Rady Konstytucyjnej trafiają także odesłane przez Radę Państwa lub Sąd Kasacyjny wnioski o uchylenie obowiązujących ustaw, złożone przez strony sporu, do którego mają zastosowanie te ustawy, kwestionujące ich zgodność z prawami i wolnościami gwarantowanymi przez Konstytucję.

Na mocy art. 55 konstytucji traktaty międzynarodowe ratyfikowane przez Francję mają większą moc od ustaw. Sąd administracyjny i powszechny odrzuca więc stosowanie ustawy, która wydaje się niezgodna z traktatem, bez względu na to, czy jest wcześniejsza, czy późniejsza od ustawy.

Przepisy o charakterze wykonawczym

1. Rozporządzenia

Zgodnie z art. 38 Konstytucji rząd może zwrócić się do parlamentu, w celu realizacji swojego programu i na określony czas, o zezwolenie na podjęcie środków, które są z zakresu ustawy. Te rozporządzenia są formalnie aktami wykonawczymi, gdyż podlegają zatwierdzeniu przez ustawodawcę. Można je zatem zaskarżyć do sądu administracyjnego aż do czasu ich zatwierdzenia.

2. Akty wykonawcze
   
   Akty wykonawcze są podzielone według wydającego je organu:
   • dekrety prezydenta Republiki Francuskiej lub prezesa rady ministrów (gdy są przyjmowane w radzie ministów lub w Radzie Stanu, można do nich wprowadzać zmiany tylko na tych samych warunkach) ;
   • rozporządzenia międzyministerialne lub ministerialne;
   • decyzje wykonawcze podejmowane przez państwowe organy terenowe (prefekt, mer itp.) lub zdecentralizowane (gmina, departament, region).

 

3. Układy zbiorowe

Kodeks pracy ustala ogólne zasady mające zastosowanie do warunków pracy. W tych ramach partnerzy społeczni sektora prywatnego (pracodawcy i związki zawodowe) negocjują porozumienia i umowy. Określają one tym samym ogół warunków pracy i gwarancji socjalnych stosowanych wobec pracowników danych podmiotów (odpady– zakłady przetwarzania i handel, hotele dla młodych pracowników, instytucje dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego itp.)  Umowy zbiorowe (accord collectif) odnoszą się natomiast jedynie do konkretnej dziedziny (płace, czas pracy itp.). Umowy i układy zbiorowe mogą być zawierane na poziomie sektora (ogółu przedsiębiorstw prowadzących tę samą działalność na danym terytorium), przedsiębiorstwa lub zakładu. Układ zbiorowy może zostać „rozszerzony” przez ministra pracy, stosunków społecznych i solidarności lub ministra rolnictwa i rybołówstwa, ma wtedy zastosowanie do wszystkich podmiotów sektora działalności, której dotyczy.

Orzecznictwo sądów powszechnych i sądów administracyjnych

Orzecznictwo może pochodzić z sądownictwa powszechnego lub sądownictwa administracyjnego. Wydając orzeczenia, sądy powszechne dokonują wykładni prawa, która co do zasady wiąże jedynie strony rozstrzyganego sporu. Orzeczenia sądów administracyjnych mają pierwszeństwo przed przepisami o charakterze wykonawczym, gdyż mogą uchylać rozporządzenia, lecz w hierarchii źródeł prawa sytuują się poniżej przepisów ustawowych.

Ramy instytucjonalne

Proces legislacyjny we Francji

Należy rozróżnić projekt ustawy (projet de loi), który stanowi przedmiot inicjatywy legislacyjnej rządu i który jest prezentowany radzie ministrów przez ministra, od wniosku dotyczącego ustawy (proposition de loi) – określenia na projekt ustawy zgłoszony przez parlament. Projekt ustawy lub wniosek dotyczący ustawy jest składany do zgromadzenia narodowego lub senatu.

Tekst ustawy analizuje następnie parlament. Jest on przyjmowany w chwili zatwierdzenia przez obie izby w tym samym brzmieniu.

W razie braku porozumienia między dwoma izbami zbiera się wspólna komisja parytetowa. Komisja ta składająca się z 7 deputowanych i 7 senatorów ma za zadanie zaproponować wspólny tekst ustawy, zazwyczaj po dwóch czytaniach w każdej izbie.Rząd może jednak zastosować procedurę przyspieszoną; w takim przypadku wspólna komisja parytetowa może zostać utworzona pod koniec pierwszego czytania.

Tekst ustawy jest promulgowany (tzn. podpisywany) przez prezydenta Republiki Francuskiej w ciągu 15 dni od chwili przekazania rządowi tekstu przyjętego przez Parlament. W tym czasie prezydent może zwrócić się o ponowne rozpatrzenie tekstu, a do Rady Konstytucyjnej można zwrócić się o sprawdzenie zgodności tekstu z konstytucją.

Promulgowana ustawa wchodzi w życie po ogłoszeniu w dzienniku urzędowym.

Publikacja aktów ustawodawczych i wykonawczych

Aby akty i rozporządzenia obowiązywały, należy powiadomić o nich obywateli. Indywidualne akty muszą tym samym zostać dostarczone osobom, których dotyczą, podczas gdy akty normatywne należy opublikować.

Zasady wchodzenia w życie tekstów ustawodawczych i wykonawczych zostały zmienione rozporządzeniem z mocą ustawy nr 2004-164 z dnia 20 lutego 2004 r. od dnia 1 czerwca 2004 r. Zgodnie z brzmieniem zmienionego wówczas art. 1 kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem postanowień przeciwnych, akty wchodzą w życie w dniu następującym po dniu ich opublikowania w dzienniku urzędowym.

Jednakże, w pilnych przypadkach wchodzą w życie tego samego dnia co ich publikacja ustawy, których dekret promulgacyjny tak stanowi oraz akty administracyjne, w przypadku których rząd tak zarządza w specjalnym rozporządzeniu.

Poza dekretami w dzienniku urzędowym publikowane są również akty wykonawcze wydawane przez właściwe organy państwowe na szczeblu krajowym (zarządzenia ministerialne, akty niezależnych organów administracyjnych itp.). Rozporządzenia ministrów są często dodatkowo publikowane w dziennikach urzędowych ministerstw, tzw. biuletynach.

Publikacja tylko w biuletynie urzędowym jest możliwa tylko, gdy akt wykonawczy dotyczy jedynie jednej, bardzo specyficznej kategorii obywateli (głównie urzędników i pełnomocników ministerstwa).

Akty organów miejscowych podlegają szczególnym zasadom publikacji. Nie są ogłaszane w dzienniku urzędowym.

Okólniki i instrukcje zasadniczo nie mają charakteru normatywnego. Akta te ograniczają się do poinstruowania służb w celu zastosowania ustaw i dekretów lub do doprecyzowania wykładni niektórych przepisów.

Aby mogły być stosowane, muszą zostać opublikowane na specjalnej stronie internetowej prezesa rady ministrów (dekret nr 2008-1281 z dnia 8 grudnia 2008 r.). Normalnym trybem publikacji jest zamieszczenie w biuletynach urzędowych ministerstw. Tylko najważniejsze okólniki są przedmiotem publikacji w dzienniku urzędowym.

Legislacyjne bazy danych

Publiczne prawne bazy danych we Francji są przedmiotem publicznej usługi publikacji prawa w Internecie (SPDDI) ustanowionej dekretem nr 2002-1064 z dnia 7 sierpnia 2002 r.  (wersja w języku angielskim).

System ten został precyzyjnie objaśniony w notatce wyjaśniającej odnoszącej się do dalszego wykorzystania danych dostępnych na stronie Légifrance:

Légifrance zawiera następujące elementy:

• kodeksy, akty ustawodawcze i wykonawcze w wersji ujednoliconej (baza „Legi”)
• dokumenty opublikowane w wydaniu „ustawy i dekrety” dziennika urzędowego (baza „Jorf”)
• rozszerzone, ogólnokrajowe układy zbiorowe (baza „Kali”)
• decyzje rady konstytucyjnej (baza „Constit”)
• wyroki sądu kasacyjnego i sądów apelacyjnych (baza „Cass” w przypadku wyroków publikowanych w biuletynie, baza „Inca” w przypadku nieopublikowanych wyroków, baza „Capp” w przypadku wyroków sądów apelacyjnych)
• orzeczenia rady stanu i trybunału kompetencyjnego (tribunal des conflits), orzeczenia apelacyjnych sądów administracyjnych i wybór orzeczeń sądów administracyjnych (baza „Jade”)
• decyzje urzędu ochrony danych osobowych CNIL (baza „CNIL”).

W celu zapewnienia szerszej informacji inne strony, dostępne bezpośrednio lub ze strony Légifrance, są częścią SPDDI, są to mianowicie :

• strona Trybunału Obrachunkowego w odniesieniu do decyzji sądów finansowych,
• strony każdego ministerstwa w odniesieniu do biuletynu urzędowego,
• strona dyrekcji generalnej ds. podatków w odniesieniu do dokumentacji podatkowej,
• strona ministerstwa spraw zagranicznych i europejskich w odniesieniu do umów międzynarodowych (baza „ Pacte ”).

Informacje odnoszące się do warunków pobierania i dalszego wykorzystania danych pochodzących z tej drugiej kategorii sąd dostępne na każdej z tych stron.

Na stronie Légifrance znajduje się również katalog baz danych wymienionych poniżej.

Dostępny jest również wykaz stawek licencji Légifrance .

Bazy danych

Poniżej niepełna lista prawnych baz danych:

• Baza danych LEGI zawiera kodeksy, akty ustawodawcze i wykonawcze, w wersji ujednoliconej.
• Baza danych JORF zawiera dokumenty opublikowane w wydaniu „ustawy i dekrety” dziennika urzędowego.
• Baza danych KALI zawiera rozszerzone, ogólnokrajowe układy zbiorowe.
• Baza danych CONSTIT zawiera decyzje rady konstytucyjnej.
• Baza danych JADE zawiera orzeczenia rady stanu i trybunału kompetencyjnego (tribunal des conflits), orzeczenia apelacyjnych sądów administracyjnych i orzeczeń decyzji sądów administracyjnych.
• Baza danych CNIL zawiera decyzje urzędu ochrony danych osobowych CNIL  (Commission nationales de l’informatique et des libertés).

Orzecznictwo Sądu Kasacyjnego jest dostępne na tej stronie.

Istnieje serwis on-line, z którego można zamówić wyroki Trybunału Kasacyjnego , a niektóre wyroki Trybunału Kasacyjnego są przetłumaczone na język angielski, arabski i mandaryński.

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Chorwacja

Konstytucja Republiki Chorwacji

Konstytucja Republiki Chorwacji

Najistotniejsze przepisy prawa karnego

Kodeks karny (Kazneni zakon) [chorwacki dziennik urzędowy Narodne Novine (NN) nr 125/11, 144/12, 56/15, 61/15, 101/17 i 126/19]

W nowym kodeksie karnym, który wszedł w życie pierwszego dnia 2013 r., wprowadzono pewne nowe rozwiązania, m.in. surowsze kary i dłuższe terminy przedawnienia, a także ustanowiono nowe przestępstwa, takie jak odmowa wypłaty wynagrodzenia, prowadzenie pojazdu w niebezpieczny sposób czy nielegalne uprawianie hazardu. Nowelizacją kodeksu karnego z grudnia 2012 r. wprowadzono zmiany w dziedzinie odpowiedzialności karnej – posiadanie narkotyków na własny użytek stanowi obecnie wykroczenie.

Kodeks karny składa się z części ogólnej i części szczególnej:

A) Część ogólna kodeksu karnego zawiera przepisy mające zastosowanie do wszystkich przestępstw. Przepisy te regulują kwestie związane z ogólnymi przesłankami karalności, wymierzaniem grzywien i sankcjami karnymi.

B) Część szczególna kodeksu karnego zawiera opisy poszczególnych przestępstw i kar przewidzianych za ich popełnienie, również tych przewidzianych w innych przepisach. W chorwackim kodeksie karnym wyróżniono następujące rodzaje przestępstw:

• przestępstwa przeciwko ludzkości i godności ludzkiej,
• przestępstwa przeciwko życiu i nietykalności cielesnej,
• przestępstwa przeciwko prawom człowieka i podstawowym wolnościom,
• przestępstwa przeciwko stosunkowi zatrudnienia i systemowi ubezpieczeń społecznych,
• przestępstwa przeciwko wolności osobistej,
• przestępstwa przeciwko prywatności,
• przestępstwa przeciwko czci i dobremu imieniu,
• przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,
• przestępstwa niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci,
• przestępstwa przeciwko małżeństwu, rodzinie i dzieciom,
• przestępstwa przeciwko zdrowiu człowieka,
• przestępstwa przeciwko środowisku,
• przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu,
• przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji,
• przestępstwa przeciwko mieniu,
• przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu,
• przestępstwa przeciwko systemom komputerowym, oprogramowaniu komputerowemu i bezpieczeństwu danych,
• przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów,
• przestępstwa przeciwko prawom własności intelektualnej,
• przestępstwa przeciwko obowiązkom funkcjonariusza publicznego,
• przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości,
• przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu,
• przestępstwa przeciwko prawom wyborczym,
• przestępstwa przeciwko Republice Chorwacji,
• przestępstwa przeciwko państwu trzeciemu lub organizacji międzynarodowej oraz
• przestępstwa przeciwko siłom zbrojnym Republiki Chorwacji.

Ustawa o postępowaniu karnym (Zakon o kaznenom postupku) (NN nr 152/08, 76/09, 80/11, 91/12 – postanowienie i wyrok Trybunału Konstytucyjnego nr 143/12, 56/13, 145/13, 152/14 i 126/19)

W ustawie zawarto przepisy służące zagwarantowaniu, aby nigdy nie doszło do skazania niewinnej osoby oraz aby kary lub inne środki karne wymierzano sprawcom przestępstw zgodnie z warunkami przewidzianymi w obowiązujących przepisach w toku postępowania przeprowadzanego zgodnie z prawem przed właściwym sądem.

Postępowanie przygotowawcze i sądowe postępowanie karne może być prowadzone i zostać zakończone wyłącznie zgodnie z obowiązującymi przepisami i na warunkach przewidzianych w ustawie.

Ustawa o postępowaniu karnym transponuje następujące akty prawa UE do chorwackiego systemu prawnego:

1. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/64/UE z dnia 20 października 2010 r. w sprawie prawa do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego w postępowaniu karnym (Dz.U. L 280 z 26.10.2010);
2. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar (Dz.U. L 101 z 15.4.2011);
3. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/93/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej (Dz.U. L 335 z 17.12.2011);
4. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.U. L 142 z 1.6.2012);
5. decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie ochrony danych osobowych przetwarzanych w ramach współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych (Dz.U. L 350 z 30.12.2008);
6. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiającą normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującą decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz.U. L 315 z 14.11.2012);
7. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumienia się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności (Dz.U. L 294 z 6.11.2013);
8. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/42/UE z dnia 3 kwietnia 2014 r. w sprawie zabezpieczenia i konfiskaty narzędzi służących do popełnienia przestępstwa i korzyści pochodzących z przestępstwa w Unii Europejskiej (Dz.U. L 127 z 29.4.2014);
9. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/62/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie prawnokarnych środków ochrony euro i innych walut przed fałszowaniem, zastępującą decyzję ramową Rady 2000/383/WSiSW (Dz.U. L 151 z 21.5.2014);
10. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz.U. L 65 z 11.3.2016);
11. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania (Dz.U. L 297 z 4.11.2016, s. 1).

Postępowanie karne wszczyna uprawniony oskarżyciel.

W przypadku przestępstw publicznoskargowych uprawnionym oskarżycielem jest prokurator (državni odvjetnik), natomiast w przypadku przestępstw prywatnoskargowych – oskarżyciel prywatny. W przypadku niektórych przestępstw przewidzianych w obowiązujących przepisach prokurator wszczyna postępowanie karne wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego. O ile obowiązujące przepisy nie stanowią inaczej, prokurator wszczyna postępowanie karne, jeżeli zachodzą uzasadnione przesłanki, by sądzić, że dana osoba popełniła przestępstwo ścigane z urzędu, przy czym nie zachodzą żadne przeszkody prawne uniemożliwiające jej ściganie.

Jeżeli prokurator stwierdzi, że nie zachodzą żadne przesłanki uzasadniające wszczęcie lub przeprowadzenie postępowania karnego, jego funkcję może przejąć pokrzywdzony występujący w charakterze oskarżyciela na warunkach określonych w tej ustawie.

Ustawa o skutkach prawnych skazania, rejestrze karnym i zatarciu skazania (Zakon o pravnim posljedicama osude, kaznenoj evidenciji i rehabilitaciji) (NN nr 143/12 i 105/15)

Ustawa reguluje kwestie związane ze skutkami prawnymi skazania, a także z organizacją, prowadzeniem i udostępnianiem rejestrów karnych, dokonywaniem wpisów w tych rejestrach i ich wykreślaniem oraz prowadzeniem międzynarodowej wymiany danych pochodzących z rejestru karnego, jak również kwestie związane z zatarciem skazania.

Przepisy tej ustawy są zgodne z następującymi aktami prawnymi Unii Europejskiej:

• decyzją ramową Rady 2009/315/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie organizacji wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz treści tych informacji;
• decyzją Rady 2009/316/WSiSW z dnia 6 kwietnia 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiego systemu przekazywania informacji z rejestrów karnych (ECRIS), zgodnie z art. 11 decyzji ramowej 2009/315/WSiSW.

W Chorwacji rejestr karny nadzoruje i prowadzi ministerstwo właściwe do spraw wymiaru sprawiedliwości, które pełni jednocześnie funkcję organu centralnego odpowiedzialnego za wymianę tego rodzaju danych z innymi państwami (zwane dalej „ministerstwem”).

W rejestrze karnym przechowuje się dane osób fizycznych i prawnych, które skazano za popełnienie przestępstwa prawomocnym wyrokiem wydanym w Chorwacji. W rejestrze przechowuje się również dane obywateli chorwackich i osób prawnych mających siedzibę w Chorwacji, które skazano za popełnienie przestępstwa prawomocnym wyrokiem wydanym poza Chorwacją, jeżeli ministerstwu przekazano tego rodzaju dane.

Rejestr karny zawiera wykaz osób skazanych prawomocnym wyrokiem za przestępstwa niegodziwego traktowania dzieci w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci, a także za inne przestępstwa, o których mowa w art. 13 ust. 4 wspomnianej ustawy.

A) Najistotniejsze akty prawne z dziedziny prawa cywilnego, handlowego i administracyjnego w Chorwacji

Ustawa o zobowiązaniach cywilnoprawnych (Zakon o obveznim odnosima) (NN nr 35/05, 41/08 i 125/11)

Przepisy tej ustawy regulują kwestie dotyczące źródeł zobowiązań cywilnoprawnych (część ogólna) oraz umownych i pozaumownych zobowiązań cywilnoprawnych (część szczegółowa).

Strony czynności cywilnoprawnych mogą swobodnie kształtować swoje zobowiązania cywilnoprawne, jednak nie w taki sposób, który byłby sprzeczny z konstytucją Chorwacji, przepisami bezwzględnie obowiązującymi oraz zasadami współżycia społecznego.

Ustawa o prawie własności i innych prawach rzeczowych (Zakon o vlasništvu i drugim stvarnim pravima) (NN nr 91/96, 68/98, 137/99, 22/00, 73/00, 129/00, 114/01, 79/06, 141/06, 146/08, 38/09, 153/09, 143/12 i 152/14)

W ustawie tej zawarto ogólne przepisy dotyczące prawa własności. Jej przepisy mają również zastosowanie do praw własności do rzeczy podlegających przepisom szczególnym, o ile nie są sprzeczne z takimi przepisami szczególnymi.

Przepisy ustawy dotyczące prawa własności i właścicieli stosuje się odpowiednio do wszystkich innych praw rzeczowych, chyba że obowiązujące przepisy wyraźnie stanowią inaczej lub chyba że byłoby to niezgodne z ich charakterem prawnym.

Ustawa o dziedziczeniu (Zakon o nasljeđivanju) (NN nr 48/03, 163/03, 35/05 – ustawa o zobowiązaniach cywilnoprawnych oraz 127/13)

Ustawa ta reguluje kwestie związane z prawem spadkowym i określa zasady postępowania sądów, innych organów i upoważnionych osób w sprawach spadkowych.

Ustawa o rejestrze gruntów (Zakon o zemljišnim knjigama) (NN nr 63/19)

Ustawa ta reguluje kwestie dotyczące statusu prawnego nieruchomości położonych na terytorium Chorwacji istotne z punktu widzenia dokonywania czynności prawnych, a także określa sposób prowadzenia rejestrów gruntów i formę tych rejestrów (ewidencja gruntów – gruntovnica) w przypadku, gdy dla określonych rodzajów działek nie przyjęto przepisów szczególnych.

Ustawa o postępowaniu cywilnym (Zakon o parničnom postupku) (NN nr 53/91, 91/92, 112/99, 88/01, 117/03, 88/05, 02/07, 96/08, 84/08, 123/08, 57/11, 148/11 – tekst skonsolidowany, 25/13 i 89/14)

Ustawa ta reguluje przebieg postępowania, w toku którego sąd rozpoznaje i rozstrzyga spory dotyczące podstawowych praw i obowiązków człowieka i obywatela, stosunków osobistych i rodzinnych oraz stosunku pracy, a także spory gospodarcze, spory dotyczące prawa własności i inne spory cywilne, chyba że obowiązujące przepisy nakładają na sądy obowiązek rozpoznawania niektórych spośród tych sporów w innym trybie.

Ustawa o egzekucji (Ovršni zakon) (NN nr 112/12, 25/13, 93/14, 55/16 i 73/17)

Ustawa ta reguluje przebieg postępowania, w którym sądy i notariusze egzekwują wykonanie zobowiązań na podstawie tytułów wykonawczych i dokumentów urzędowych (postępowanie egzekucyjne), a także postępowania, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności przez sąd lub notariusza (postępowanie zabezpieczające), o ile odrębne przepisy ustawowe nie stanowią inaczej. Przepisy tej ustawy mają również zastosowanie do stosunków materialnoprawnych, których istnienie stwierdzono w toku postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego.

B) Najistotniejsze akty prawne regulujące współpracę sądową

Ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym (NN 101/17)

Ustawa reguluje:

1. prawo właściwe mające zastosowanie do stosunków prywatnoprawnych z elementem międzynarodowym;
2. jurysdykcję krajową sądów i innych organów Republiki Chorwacji w zakresie zagadnień prawnych, o których mowa w pkt 1 tego artykułu i regulaminu postępowania;
3. uznawanie i wykonywanie zagranicznych wyroków dotyczących zagadnień prawnych, o których mowa w pkt 1 tego artykułu.

Szczegółowe informacje:

https://pravosudje.gov.hr/pristup-informacijama-6341/zakoni-i-ostali-propisi/zakoni-i-propisi-6354/6354

Więcej informacji

Źródła prawa

Jak w każdej współczesnej demokracji, system polityczny we Włoszech opiera się na podziale władzy pomiędzy władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Do włoskich źródeł prawa zalicza się zazwyczaj akty wydawane przez organ władzy ustawodawczej, egzekwowane przez władzę wykonawczą. Władza sądownicza interweniuje w przypadkach naruszeń prawa.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Źródła prawa we Włoszech, uszeregowane według hierarchii ważności, są następujące:

• konstytucja;
• ustawy (kodeksy i inne akty parlamentarne, ustawy regionalne);
• rozporządzenia;
• prawo zwyczajowe.

Referendum może być źródłem prawa, jeżeli unieważnia (uchyla) wcześniejsze prawo.

Prawo podlega wykładni, a orzecznictwo może wpływać na kształt następnych orzeczeń. Jednak wcześniejsze orzecznictwo nie jest bezwzględnie wiążące, gdyż Włochy mają system prawa cywilnego, w którym pozytywne prawo pisane jest główną wskazówką dla dokonujących wykładni.

Konstytucja stanowi główne źródło prawa. O jej kształcie decyduje władza uprawniona do stanowienia konstytucji i może ona być zmieniana tylko w trybie szczególnej procedury – bardziej złożonej niż w przypadku zmian ustaw zwykłych.

Ustawy parlamentarne są wynikiem rozważań prowadzonych zarówno przez Camera dei Deputati (izbę niższą) i Senato (izbę wyższą) i muszą być wykonywane i przestrzegane na terytorium całych Włoch. Wyjątek od tej zasady stanowią ustawy specjalne przyjęte w odniesieniu do szczególnych obszarów lub zdarzeń – jak, na przykład, reakcji na trzęsienie ziemi.

Ustawy regionalne obowiązują tylko na określonym obszarze i mogą normować tylko określone kwestie.

W odniesieniu do niektórych kwestii, ustawy regionalne mogą zastać włączone do ustaw krajowych (jeżeli takie istnieją) lub mogą stać się wyłącznymi przepisami w danej dziedzinie (przy braku przepisów krajowych) – dotyczy to spraw handlu, oświaty, badań naukowych, sportu, portów i portów lotniczych, bezpieczeństwa pracy, a także dóbr kultury.

Rozporządzenia obejmują wtórne instrumenty regulacji zawierające szczegółowe normy wykonywania ustaw, tak krajowych, jak i regionalnych.

Hierarchia norm

Włoski system prawny jest zgodny z prawem międzynarodowym i wspólnotowym, tak zwyczajowym, jak i pisanym.

Obowiązuje hierarchia źródeł prawa. Zgodnie z zasadą państwa prawa, ustawa nie może być sprzeczna z konstytucją, a akt rangi podustawowej nie może być sprzeczny z aktem ustawowym, na podstawie którego został wydany.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych

Instytucjami odpowiedzialnymi za uchwalanie regulacji prawnych są zazwyczaj: parlament oraz rady regionalne.

W szczególnych okolicznościach ustawy może przyjmować rząd (takie ustawy są następnie potwierdzane/zmieniane przez parlament). Rząd może tak postąpić w przypadkach o charakterze pilnym lub w sytuacji, gdy parlament delegował uprawnienie.

Rozporządzenia są zwykle wydawane przez rząd lub rady regionalne i zawierają szczegółowe normy stosowania ustaw.

Proces decyzyjny

Zwykły proces uchwalania ustawy składa się z trzech etapów:

• inicjatywa: prerogatywa ta przynależna jest rządowi, każdemu parlamentarzyście, grupom wyborców (obywateli), radom regionalnym i niektórym szczególnym instytucjom;
• dyskusja i głosowanie: może przebiegać na wiele różnych sposobów, w zależności od regulaminu parlamentu;
• promulgacja i publikacja: polega na ogłoszeniu przez Prezydenta Republiki Włoskiej oraz opublikowaniu w dzienniku urzędowym (Gazetta Ufficiale).

Prawnicze bazy danych

Projekt „Normattiva” powstał w marcu 2010 r. Jego celem jest promowanie informatyzacji i klasyfikacji obowiązujących krajowych i regionalnych aktów prawnych przez administrację publiczną oraz ułatwienie obywatelom bezpłatnego wyszukiwania i przeglądania tych aktów, jak również zapewnienie narzędzi niezbędnych do dokonania nowelizacji ustawodawstwa – to zadanie zostało powierzone Prezesowi Rady Ministrów, Senatowi Republiki oraz Izbie Deputowanych.

Akty znajdujące się w bazie danych „Normattiva” można przeglądać jako:

• tekst ustawy w brzmieniu oryginalnym, opublikowany w Dzienniku Urzędowym (Gazzetta Ufficciale);
• tekst ustawy obowiązujący w dniu wyszukiwania w bazie danych;
• tekst ustawy obowiązujący w dowolnym dniu wskazanym przez użytkownika.

Baza danych w swojej ostatecznej formie obejmie ogół krajowych przepisów prawnych zawartych w aktach prawnych objętych numeracją (ustawach, dekretach z mocą ustawy, dekretów ustawodawczych i innych aktach objętych numeracją).
W chwili obecnej w bazie znajduje się około 75 000 aktów, wydanych od roku 1946.
Baza danych nie obejmuje dekretów ministerialnych.

Projekt znajduje się nadal na etapie rozwoju:

• planuje się wprowadzenie (w całej bazie danych) możliwości przechodzenia, za pośrednictwem dynamicznych linków, od zmienionego przepisu do odpowiedniego artykułu w akcie zmieniającym
• planuje się ulepszenie sposobu wyszukiwania poprzez wprowadzenie funkcji wyszukiwania na podstawie „pojęć” i kategorii semantycznych
• zostanie zebrany i udostępniony ogół aktów normatywnych opublikowanych w okresie monarchii (1861-1946)
• baza danych zostanie wzbogacona o linki do wszystkich innych publicznych prawniczych baz danych, począwszy od baz ustaw regionalnych do baz aktów wspólnotowych.

Źródła prawa

1. Prawo Unii Europejskiej

Cypr stał się pełnoprawnym i równoprawnym państwem członkowskim Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. i podlega prawu UE. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (Δικαστήριο της Ευρωπαϊκης Ένωσης), prawo UE ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państw członkowskich, w tym przed ustawodawstwem krajowym i konstytucją.

Nadrzędność prawa UE nad Konstytucją Republiki Cypryjskiej gwarantuje Konstytucja Republiki Cypryjskiej, zmieniona na mocy ustawy o piątej poprawce do konstytucji (O περί της Πέμπτης Τροποποίησης του Συντάγματος Νόμος) (ustawa 127(Ι)/2006), która miała na celu wyjaśnienie kwestii nadrzędności i pierwszeństwa prawa UE względem konstytucji.

Republika Cypryjska dostosowała również swoje ustawodawstwo krajowe do prawa UE oraz zharmonizowała je z tym prawem, przyjmując szereg aktów normatywnych i jednocześnie uchylając lub zmieniając rozmaite przepisy prawa krajowego, w tym przepisy konstytucji, jak wspomniano powyżej.

Prawo UE jest zatem w Republice Cypryjskiej nadrzędnym źródłem prawa, przy czym dotyczy to zarówno przepisów przyjętych przez państwa członkowskie, tzn. traktatów ustanawiających Wspólnotę Europejską oraz protokołów i załączników do nich, wraz z późniejszymi uzupełnieniami i zmianami, jak i przepisów wydanych przez instytucje Unii Europejskiej w postaci rozporządzeń, dyrektyw i decyzji. Prawo to obejmuje również postanowienia konwencji międzynarodowych zawartych przez UE z krajami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi, powszechne i podstawowe zasady prawne, common law, ogólne i podstawowe zasady międzynarodowego prawa publicznego, a także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w świetle którego, jako ogólne zasady prawa, podstawowe prawa człowieka stanowią integralną część europejskiego dorobku prawnego.

2. Konstytucja Republiki Cypryjskiej

Konstytucja Republiki Cypryjskiej została przyjęta w 1960 r., kiedy proklamowano Republikę Cypryjską. Zgodnie z art. 179 konstytucji, konstytucja stanowi nadrzędne prawo Republiki Cypryjskiej. Po przystąpieniu Republiki Cypryjskiej do Unii Europejskiej i zmianie cypryjskiej konstytucji (patrz pkt 1 powyżej) prawo UE ma pierwszeństwo przed krajowym porządkiem konstytucyjnym, a normy prawne zawarte w konstytucji muszą być zgodne z prawem unijnym.

3. Konwencje / traktaty / umowy międzynarodowe

Zgodnie z art. 169 konstytucji konwencje, traktaty lub umowy międzynarodowe, do których przystąpiono na podstawie decyzji Rady Ministrów, stają się nadrzędne względem przepisów krajowych (z wyjątkiem konstytucji) z chwilą ich ustawowej ratyfikacji i publikacji w Dzienniku Urzędowym, a w przypadku sprzeczności z tymi przepisami mają one pierwszeństwo, o ile są stosowane przez drugą stronę na zasadzie wzajemności.

4. Ustawy

Ustawy są aktami normatywnymi uchwalanymi przez Izbę Reprezentantów (Βουλή των Αντιπροσώπων), która sprawuje władzę ustawodawczą. Ustawy muszą być zgodne zarówno z prawem UE, jak i z konstytucją.

Zgodnie z przepisami art. 188 konstytucji, obecnie w Republice Cypryjskiej obowiązują przepisy, które na podstawie tego artykułu zostały utrzymane w mocy w dniu poprzedzającym uzyskanie przez Cypr niepodległości – chyba że na mocy obowiązującej lub uchwalonej zgodnie z konstytucją ustawy został przyjęty lub zostanie przyjęty przepis stanowiący inaczej – a także przepisy uchwalone przez Izbę Reprezentantów po uzyskaniu niepodległości.

5. Akty wykonawcze

Akty wykonawcze są aktami normatywnymi wydawanymi przez władzę wykonawczą w ramach powierzonych jej ustawowych uprawnień. Muszą one być zgodne zarówno z prawem unijnym, jak i z konstytucją oraz ustawami.

Te uprawnienia administracji do uchwalania dodatkowych przepisów prawa (prawodawstwa wtórnego) niezbędnych do stosowania i egzekwowania ustaw są zwane uprawnieniami regulacyjnymi, i choć władzę ustawodawczą na Cyprze sprawuje Izba Reprezentantów, zdecydowano o przyznaniu tych uprawnień, aby umożliwić regulowanie kwestii szczególnych i o zasięgu lokalnym, czy też kwestii technicznych lub szczegółowych.

6. Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Ανώτατο Δικαστήριο)

Na Cyprze obowiązuje zasada, zgodnie z którą wyroki wydane przez Sąd Najwyższy są wiążące dla wszystkich sądów niższej instancji. Dlatego wyroki Sądu Najwyższego, w których dokonano wykładni danej normy prawnej, stanowią źródło prawa.

7. Common law – zasady słuszności

W sprawach nieuregulowanych innymi przepisami ustawowymi źródło prawa stanowi również common law (κοινoδίκαιο) oraz zasady słuszności (επιείκεια).

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Pisane

1. Konstytucja Republiki Cypryjskiej.
2. Konwencje/traktaty/umowy międzynarodowe zawarte z krajami trzecimi, ratyfikowane ustawą i opublikowane w Dzienniku Urzędowym Republiki, mające pierwszeństwo przed każdym krajowym aktem normatywnym, o ile są one podobnie stosowane przez drugą stronę.
3. Przepisy, które obowiązywały na podstawie art. 188 konstytucji na dzień poprzedzający uzyskanie przez Cypr niepodległości, chyba że na mocy ustawy obowiązującej lub uchwalonej zgodnie z konstytucją został lub zostanie przyjęty przepis stanowiący inaczej. Przepisy przyjęte przez Izbę Reprezentantów po uzyskaniu niepodległości;
4. Akty wykonawcze (Κανονιστικές Πράξεις) (rozporządzenia) (Κανονισμοί).

Niepisane

1. orzecznictwo Sądu Najwyższego, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Trybunału Praw Człowieka;
2. common law i zasady słuszności, chyba że na mocy ustawy obowiązującej lub uchwalonej zgodnie z konstytucją zostały lub zostaną przyjęte przepisy stanowiące inaczej.

Hierarchia norm

Po przystąpieniu Republiki Cypryjskiej do Unii Europejskiej w Republice Cypryjskiej obowiązuje następująca hierarchia norm:

1. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ;
2. KONSTYTUCJA REPUBLIKI CYPRYJSKIEJ;
3. KONWENCJE / TRAKTATY / UMOWY MIĘDZYNARODOWE;
4. USTAWY;
5. AKTY WYKONAWCZE;
6. ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO;
7. COMMON LAW I ZASADY SŁUSZNOŚCI.

W sprawach nieregulowanych na podstawie innych przepisów ustawowych/ram instytucjonalnych źródła prawa cypryjskiego stanowią również common law i zasady słuszności.

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych

Konstytucja Republiki Cypryjskiej przewiduje wyraźny trójpodział władzy. Władzę wykonawczą sprawuje prezydent, wiceprezydent i Rada Ministrów, władzę sądowniczą sądy republiki, a władzę ustawodawczą Izba Reprezentantów, która jest najwyższym organem ustawodawczym Republiki. Chociaż Izba Reprezentantów jest najwyższym organem ustawodawczym, organy władzy wykonawczej mogą stanowić przepisy prawa niezbędne do wdrażania przepisów ustawowych i reagowania na szereg przypadków, w których może zaistnieć potrzeba skorzystania z tych uprawnień. Owe powierzone administracji uprawnienia w zakresie uchwalania dodatkowych przepisów prawa niezbędnych do stosowania i egzekwowania ustaw  zwane są uprawnieniami regulacyjnymi.

Proces decyzyjny

Proces ustawodawczy rozpoczyna się wraz z przedłożeniem wniosku dotyczącego projektu ustawy. Prawo do przedkładania wniosków dotyczących projektów ustaw przysługuje członkom Izby Reprezentantów, natomiast prawo do wnoszenia projektów ustaw przysługuje ministrom. Wszystkie projekty ustaw i wnioski dotyczące projektów ustaw przedkładane Izbie Reprezentantów są najpierw przedmiotem debaty we właściwej komisji parlamentarnej, a następnie są omawiane na posiedzeniu plenarnym.

Ustawy i uchwały Izby Reprezentantów są przyjmowane zwykłą większością głosów deputowanych obecnych na posiedzeniu i biorących udział w głosowaniu. Po uchwaleniu są one notyfikowane Kancelarii Prezydenta Republiki, który bądź ogłasza je w Dzienniku Urzędowym Republiki, bądź odsyła je Izbie do ponownego rozpatrzenia. Jeżeli Izba pozostaje przy swojej decyzji, prezydent jest zobowiązany ogłosić ustawę, chyba że skorzysta ze swojego konstytucyjnego prawa i zwróci się do Sądu Najwyższego o stwierdzenie zgodności lub braku zgodności ustawy z konstytucją lub prawem UE. W przypadku stwierdzenia przez Sąd Najwyższy zgodności ustawy z konstytucją ustawa zostaje bezzwłocznie ogłoszona, natomiast w przypadku stwierdzenia niekonstytucyjności nie dochodzi do jej ogłoszenia.

Ustawy wchodzą w życie wraz z ogłoszeniem w Dzienniku Urzędowym Republiki lub w dniu określonym w ustawie i mogą zostać uchylone inną ustawą lub w sposób dorozumiany w określonych okolicznościach.

Prawnicze bazy danych

W Republice Cypryjskiej dostępne są następujące prawnicze bazy danych:

1. CYLAW
2. CYPRYJSKI PORTAL PRAWNY (ΝΟΜΙΚΟΣ ΚΟΜΒΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ)

Czy dostęp do baz danych jest bezpłatny?

Dostęp do bazy danych CYLAW jest bezpłatny. CYPRYJSKI PORTAL PRAWNY jest dostępny wyłącznie dla abonentów.

Krótki opis

1. CYLAW

CyLaw został utworzony w styczniu 2002 r. jako nieodpłatna baza danych zawierająca darmowe i niezależne informacje prawne na temat źródeł cypryjskiego prawa i dostępu do nich. Portal utworzono w ramach międzynarodowego ruchu na rzecz bezpłatnego dostępu do prawa (Free Access to Law Movement), w którym uczestniczy Cypr. Bazy danych CyLaw zawierają wyroki wydane przez Sąd Najwyższy i sąd rodzinny drugiej instancji od 1997 r., przepisy postępowania cywilnego, a także wiele artykułów i tekstów o tematyce prawnej.

Wyroki zawarte w bazie danych CyLaw zostały zarejestrowane w formacie elektronicznym przez Sąd Najwyższy. Teksty wyroków zamieszczone w bazie danych to teksty autentyczne, w brzmieniu ogłoszonym przez Sąd Najwyższy, bez żadnej ingerencji lub korekty.

2. Cyprus Legal Portal

Cypryjski Portal Prawny umożliwia łatwy dostęp m.in. do artykułów prasowych, tekstów i opracowań będących przedmiotem bezpośredniego zainteresowania każdego, kto zajmuje się zagadnieniami prawnymi. Po uiszczeniu opłaty subskrypcyjnej można uzyskać dostęp do prawniczej bazy danych zawierającej bazy danych „ustawodawstwa” (‘Νομοθεσία’) i „orzecznictwa” (‘Νομολογία’) Republiki Cypryjskiej.

Katalog przepisów (Ευρετήριο των Νόμων) zawiera katalog wszystkich ustaw, obowiązujących lub uchylonych, a także wykaz wszystkich nawiązujących do nich rozporządzeń. Katalogi te są uaktualniane na bieżąco, wraz z publikacją Dziennika Urzędowego.

Katalog orzecznictwa (Eυρετήριο της Νομολογίας) umożliwia wyszukiwanie tekstu każdego orzeczenia według różnych kryteriów wyszukiwania.

Ciekawe strony

Biuro Prawne (Law Office)

Sąd Najwyższy

Izba Reprezentantów (Βουλή των Αντιπροσώπων)

Źródła prawa

Na Łotwie obowiązuje system prawa kontynentalnego. Jego najważniejszym źródłem jest prawo pisane – łotewskie akty normatywne.

Akty normatywne powszechnie obowiązujące

Akty normatywne (ārējie normatīvie akti) regulują stosunki między organami publicznoprawnymi, osobami fizycznymi i innymi podmiotami prawnymi.

Rodzaje aktów normatywnych według hierarchii norm prawnych:

• konstytucja Republiki Łotewskiej (Latvijas Republikas Satversme),
• inne ustawy,
• rozporządzenia Rady Ministrów,
• rozporządzenia Banku Łotwy, Komisji Rynku Finansowego i Kapitałowego (Finanšu un kapitāla tirgus komisija) oraz Komisji Przedsiębiorstw Użyteczności Publicznej (Sabiedrisko pakalpojumu regulēšanas komisija); w łotewskim systemie prawnym rozporządzenia te mają taką samą rangę jak rozporządzenia wydane przez Radę Ministrów;
• wiążące akty prawa miejscowego.

Przepisy prawa Unii Europejskiej są stosowane zgodnie z ich pozycją w hierarchii norm prawnych. Stosując prawo Unii Europejskiej, organy i sądy muszą również brać pod uwagę orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Przepisy prawa międzynarodowego, niezależnie od ich źródła, są stosowane zgodnie z ich pozycją w hierarchii norm prawnych. Jeżeli istnieje sprzeczność pomiędzy normą prawa międzynarodowego a normą prawa łotewskiego, które zajmują tę samą pozycję w hierarchii norm prawnych, należy zastosować normę prawa międzynarodowego.

Wiążące akty prawa miejscowego wiążą wszystkie osoby fizyczne i prawne w określonym okręgu administracyjnym.

Akty normatywne powszechnie obowiązujące oraz inne akty prawne publikuje się w dzienniku urzędowym (Latvijas Vēstnesis). Opublikowane w dzienniku urzędowym akty zawierają autentyczną treść norm prawnych oraz są prawnie wiążące. Nie można się powoływać na nieznajomość aktów prawnych lub urzędowych ogłoszeń opublikowanych w dzienniku urzędowym.

Podmiotami uprawnionymi do wydawania aktów prawnych są:

• naród łotewski, gdy wykonuje swoje uprawnienia ustawodawcze (jedna dziesiąta wszystkich wyborców może wnieść projekt ustawy do laski marszałkowskiej; obywatele mogą również uczestniczyć w referendach);
• parlament łotewski (Saeima) jest uprawniony do uchwalania ustaw;
• Rada Ministrów jest uprawniona do wydawania rozporządzeń na podstawie delegacji ustawowej;
• Bank Łotwy, Komisja Rynku Finansowego i Kapitałowego oraz Komisja Przedsiębiorstw Użyteczności Publicznej również są uprawnione do wydawania rozporządzeń na podstawie delegacji ustawowej;
• organy samorządowe są uprawnione do wydawania wiążących aktów prawa miejscowego na podstawie delegacji ustawowej.

Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące

Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące (iekšējie normatīvie akti) są aktami prawnymi wydawanymi przez podmioty prawa publicznego w celu określenia zasad ich wewnętrznego funkcjonowania lub funkcjonowania podlegających im jednostek bądź też w celu objaśnienia procedur używanych w trakcie stosowania przez te podmioty aktów normatywnych powszechnie obowiązujących. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące nie wiążą osób fizycznych. Jeżeli instytucja wydaje decyzję dotyczącą osoby fizycznej, nie może tego uczynić na podstawie takiego aktu.

Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące dzielą się na:

• statuty (nolikums) lub regulaminy wewnętrzne (reglaments) organów, określające ich wewnętrzną strukturę i organizację lub wewnętrzną strukturę i organizację zarządu lub jednostki organizacyjnej powołanych przez taki organ;
• zalecenia (ieteikumi), regulujące korzystanie ze swobody uznania przyznanej na podstawie aktów normatywnych poprzez określenie jednolitego sposobu działania w podobnych okolicznościach. W pewnych przypadkach, jeżeli przemawiają za tym ważne przyczyny, zalecenia można pominąć;
• instrukcje (instrukcja), regulujące sposób stosowania aktów normatywnych powszechnie obowiązujących lub ogólnych zasad prawa;
• przepisy wewnętrzne (iekšējie noteikumi), regulujące procedurę wydawania decyzji administracyjnych, sposób wykonywania obowiązków przez urzędników i innych pracowników, bezpieczeństwo w miejscu pracy oraz inne sprawy związane z działalnością danego organu.

Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące, niezależnie od rodzaju, zajmują tę samą pozycję w hierarchii norm prawnych. Jeżeli zachodzi kolizja norm zawartych w aktach normatywnych wewnętrznie obowiązujących, stosuje się przepisy aktu wydanego przez organ lub urzędnika zajmujących wyższą pozycję w hierarchii.

1. przepis ogólny w zakresie, w jakim nie ogranicza go przepis szczególny;
2. przepis nowszy, jeżeli oba przepisy są przepisami ogólnymi lub szczególnymi, przy czym decyduje data przyjęcia danego aktu normatywnego wewnętrznie obowiązującego.

Podmiotami uprawnionymi do wydawania aktów normatywnych wewnętrznie obowiązujących są:

• Rada Ministrów,
• członek Rady Ministrów,
• organ zarządzający jednostką publiczną,
• kierownik danego organu,
• kierownik jednostki strukturalnej utworzonej przez dany organ.

Źródła prawa: kategorie

Źródła prawa można podzielić na następujące kategorie:

• akty normatywne (normatīvie akti) – akty prawne określające normy prawne, wprowadzające je w życie, zmieniające je lub uchylające. Dzielą się one na akty normatywne powszechnie obowiązujące i akty normatywne wewnętrznie obowiązujące;
• ogólne zasady prawa – zapisane w aktach normatywnych lub niepisane podstawowe zasady ogólne określające zasady współżycia społecznego;
• normy prawa zwyczajowego – normy wykształcone w toku historii w wyniku rzeczywistego stosowania. Normy prawa zwyczajowego stosuje się, jeżeli dane zagadnienie jest nieuregulowane ustawą ani innym aktem normatywnym powszechnie obowiązującym;
• orzecznictwo – wszystkie orzeczenia sądowe zawierające właściwe i znaczące rozwiązania prawne o charakterze abstrakcyjnym, na które sędziowie mogą się powoływać w uzasadnieniu swoich orzeczeń w innych sprawach;
• doktryna prawa – zespół twierdzeń uznanych przedstawicieli środowisk akademickich na temat prawa, tłumaczących normy prawne, ich źródło i stosowanie. Doktryna prawa jest szeroko wykorzystywana na potrzeby uzasadniania orzeczeń sądów i decyzji organów administracji publicznej.

Hierarchia norm prawa

Pierwotne źródła prawa

• akty normatywne – zajmują najwyższe miejsce w łotewskim porządku prawnym. Akty normatywne muszą być stosowane zgodnie z ich pozycją w hierarchii aktów normatywnych powszechnie obowiązujących;
• ogólne zasady prawa – stosowane, gdy dane zagadnienie nie jest uregulowane aktem normatywnym powszechnie obowiązującym. Są one również wykorzystywane przy dokonywaniu wykładni przepisów prawa. Ogólne zasady prawa mają tę samą pozycję w porządku prawnym i nie są uporządkowane w sposób hierarchiczny;
• normy prawa zwyczajowego – stosowane przy opracowywaniu przepisów prawa i dokonywaniu ich wykładni, gdy dane zagadnienie nie jest uregulowane ustawą ani innym aktem normatywnym powszechnie obowiązującym.

Wtórne źródła prawa

• orzecznictwo – orzeczenia sądów, które na podstawie przepisów procesowych są wiążące dla sądu rozstrzygającego sprawę. Orzeczenia są prawomocne, skuteczne wobec wszystkich, a ich tez należy przestrzegać w równym stopniu co ustaw.

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego (Satversmes tiesa) są wiążące dla wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej, instytucji i urzędników, w tym także dla sądów, jak również osób fizycznych i prawnych. Norma prawna, którą Trybunał Konstytucyjny uzna za niezgodną z normą stojącą wyżej w hierarchii norm prawnych, przestaje obowiązywać z dniem opublikowania wyroku trybunału, o ile trybunał nie postanowi inaczej.

Jeżeli Trybunał Konstytucyjny stwierdzi, że umowa międzynarodowa podpisana lub zawarta przez Łotwę jest niezgodna z konstytucją, Rada Ministrów jest zobowiązana do bezzwłocznej zmiany postanowień tej umowy, zawieszenia jej stosowania bądź odstąpienia od przystąpienia do niej.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (kończący postępowanie sądowe w sprawie) zawierający wykładnię przepisu prawnego jest wiążący dla wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej, instytucji i urzędników, w tym dla sądów, jak również osób fizycznych i prawnych.

• Doktryna prawa wykorzystywana jest szeroko w uzasadnieniach orzeczeń sądów i decyzji organów administracji publicznej, przy czym nie ma mocy prawnej i nie jest co do zasady wiążąca.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych

Uprawnienia ustawodawcze przysługują łotewskiemu parlamentowi oraz narodowi łotewskiemu, który korzysta z prawa do udziału w referendum.

Rada Ministrów może wydawać akty normatywne w postaci rozporządzeń (noteikumi) w następujących sytuacjach:

• na podstawie delegacji ustawowej;
• w celu zatwierdzenia umowy międzynarodowej lub projektu umowy międzynarodowej, wypowiedzenia umowy międzynarodowej lub odstąpienia od jej stosowania, o ile konstytucja lub inna ustawa nie stanowią inaczej;
• jeżeli jest to koniecznie do celów stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej, o ile kwestia ta nie została uregulowana ustawą. Przepisy te nie mogą ograniczać praw podstawowych osób fizycznych.

Bank Łotwy, Komisja Rynku Finansowego i Kapitałowego oraz Komisja Przedsiębiorstw Użyteczności Publicznej mogą przyjmować akty prawne (rozporządzenia – noteikumi) wyłącznie na podstawie delegacji ustawowej i w zakresie swojej właściwości.

Organy samorządowe mogą przyjmować akty normatywne (wiążące akty prawa miejscowego) na podstawie delegacji ustawowej lub delegacji przyznanej rozporządzeniem Rady Ministrów.

Proces legislacyjny

W tej części przedstawiono w zarysie proces legislacyjny.

Ustawy

Inicjatywa ustawodawcza

Projekty ustaw mogą zostać przedłożone łotewskiemu parlamentowi przez prezydenta, Radę Ministrów bądź komisje parlamentarne, co najmniej pięciu posłów do parlamentu lub, zgodnie z procedurami konstytucyjnymi i w przypadkach przewidzianych w konstytucji, przez jedną dziesiątą ogółu wyborców.

Rozpatrywanie i uchwalanie projektów ustaw przez parlament

Projekty ustaw są rozpatrywane w trzech czytaniach. Dwa czytania odbywają się w przypadku projektów ustaw uznawanych za pilne: projektu ustawy budżetowej, poprawek do ustawy budżetowej oraz projektów ustaw w sprawie ratyfikacji umów międzynarodowych.

Projekt ustawy uznaje się za przyjęty i za obowiązujący, jeżeli został on rozpatrzony w trzech czytaniach lub w dwóch czytaniach w przypadkach opisanych powyżej oraz jeżeli po poddaniu pod głosowanie jego całości uzyskał bezwzględną większość głosów obecnych posłów do parlamentu.

Promulgacja ustaw

Prezydium parlamentu (Prezidijs) przedstawia prezydentowi wszystkie przyjęte projekty z wnioskiem o ich promulgację.

Prezydent ogłasza ustawy przyjęte przez parlament nie wcześniej niż dziesiątego dnia i nie później niż dwudziestego pierwszego dnia po ich uchwaleniu. Ustawa wchodzi w życie czternaście dni po jej ogłoszeniu (publikacji) w łotewskim dzienniku urzędowym (Latvijas Vēstnesis), chyba że w ustawie przewidziano inny termin.

Prawo do wstrzymania promulgacji ustawy

Prezydent ma prawo zażądać ponownego rozpatrzenia ustawy oraz wstrzymać jej ogłoszenie na okres maksymalnie dwóch miesięcy.

Prezydent może zażądać powtórnego rozpatrzenia ustawy z własnej inicjatywy, przy czym wstrzymać ogłoszenie ustawy może wyłącznie na wniosek co najmniej jednej trzeciej wszystkich posłów do parlamentu. Prezydent lub jedna trzecia wszystkich posłów do parlamentu może skorzystać z tego prawa w terminie dziesięciu dni od uchwalenia ustawy przez parlament.

Ustawa wstrzymana zgodnie z tymi zasadami zostaje poddana pod głosowanie w referendum krajowym, jeżeli co najmniej jedna dziesiąta ogółu wyborców złożyła podpis pod takim wnioskiem. Jeżeli jednak w terminie dwóch miesięcy, na które wstrzymano ogłoszenie ustawy, taki wniosek nie wpłynie, ustawa zostaje ogłoszona. Referendum się nie odbywa, jeżeli w parlamencie odbędzie się jeszcze jedno głosowanie, przy czym co najmniej trzy czwarte wszystkich posłów do parlamentu zagłosuje za przyjęciem ustawy.

Ustawa przyjęta przez parlament, której ogłoszenie zostało wstrzymane przez prezydenta, może zostać uchylona w referendum krajowym, jeżeli liczba osób, które wezmą udział w referendum, będzie stanowić co najmniej połowę liczby wyborców, którzy wzięli udział w ostatnich wyborach parlamentarnych, i jeżeli większość z nich zagłosuje za uchyleniem ustawy.

Jednak nie wszystkie ustawy mogą zostać poddane pod głosowanie w referendum krajowym. Do tej grupy należą ustawa budżetowa i ustawy w sprawie kredytów, podatków, ceł, taryf kolejowych, służby wojskowej, ogłoszenia i rozpoczęcia wojny, zawarcia pokoju, ogłoszenia stanu wyjątkowego i jego zakończenia, mobilizacji i demobilizacji oraz umowy z państwami obcymi.

Wejście w życie ustawy

Ustawa wchodzi w życie czternastego dnia po jej ogłoszeniu w łotewskim dzienniku urzędowym, chyba że w ustawie przewidziano inny termin. Vacatio legis biegnie od dnia następującego po dniu opublikowania ustawy.

Uchylenie ustawy

• z chwilą wejścia w życie ustawy uchylającej wcześniejszą ustawę;
• z chwilą wejścia w życie przepisu przejściowego innej ustawy przewidującego uchylenie wcześniejszej ustawy;
• z chwilą uprawomocnienia się wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego nieważność danej ustawy;
• jeżeli upłynął okres obowiązywania ustawy przyjętej na czas określony.

Rozporządzenia Rady Ministrów

Przedłożenie Radzie Ministrów projektów rozporządzeń

Projekty rozporządzeń opracowane przez ministerstwa, kancelarię premiera lub organ administracji publicznej podlegający premierowi są przedkładane Radzie Ministrów przez członka Rady Ministrów.

Projekt rozporządzenia sporządzony przez kierownika innego organu administracji rządowej lub samorządowej, organizację pozarządową lub partnera społecznego może zostać przedłożony komitetowi Rady Ministrów lub bezpośrednio Radzie Ministrów za pośrednictwem członka Rady Ministrów odpowiedzialnego politycznie za dany obszar, sektor lub podsektor.

Rozpatrzenie i uchwalenie projektów rozporządzeń Rady Ministrów

Projekty rozporządzeń przedłożone Radzie Ministrów są na wcześniejszym etapie przedstawiane i rozpatrywane na szczeblu sekretarzy stanu. Następnie zostają one rozesłane do konsultacji międzyresortowych do odpowiednich ministerstw w celu zatwierdzenia, a także – w stosownych przypadkach – do innych odpowiednich organów. Ministerstwo Sprawiedliwości i Ministerstwo Finansów opiniują wszystkie projekty. W okresie konsultacji przedstawiciele organizacji pozarządowych mogą również przedstawić swoje uwagi na temat projektu.

Projekty rozporządzeń, które zostały uzgodnione, są rozpatrywane na posiedzeniu Rady Ministrów, podczas gdy te projekty, które nie zostały uzgodnione, są omawiane na posiedzeniu sekretarzy stanu lub komitetu Rady Ministrów. Następnie projekty, które uzgodniono na takim posiedzeniu, są przekazywane do rozpatrzenia przez Radę Ministrów. Jeżeli projekt rozporządzenia został zatwierdzony na posiedzeniu Rady Ministrów, uznaje się, że został on przyjęty; od tej chwili uznaje się go za rozporządzenie Rady Ministrów.

Promulgacja rozporządzeń Rady Ministrów

Rozporządzenia Rady Ministrów są ogłaszane w łotewskim dzienniku urzędowym.

Wejście w życie rozporządzenia Rady Ministrów

Rozporządzenie Rady Ministrów wchodzi w życie w dniu następującym po jego ogłoszeniu w dzienniku urzędowym, chyba że jego treść stanowi inaczej.

Uchylanie rozporządzeń Rady Ministrów

Rozporządzenia Rady Ministrów tracą moc w następujących okolicznościach:

• z chwilą wejścia w życie rozporządzenia Rady Ministrów uchylającego wcześniejsze rozporządzenie;
• z chwilą wejścia w życie przepisów końcowych (derogacyjnych) innego rozporządzenia Rady Ministrów uchylających wcześniejsze rozporządzenie;
• z chwilą utraty mocy obowiązującej przez przepis upoważniający;
• z chwilą uprawomocnienia się wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego nieważność danego rozporządzenia Rady Ministrów;
• z chwilą upływu okresu obowiązywania rozporządzenia Rady Ministrów, w przypadku gdy zostało ono przyjęte na czas określony.

Rozporządzenia Banku Łotwy, Komisji Rynku Finansowego i Kapitałowego oraz Komisji Przedsiębiorstw Użyteczności Publicznej

Przepisy dotyczące promulgacji, wejścia w życie i uchylania rozporządzeń Banku Łotwy, Komisji Rynku Finansowego i Kapitałowego oraz Komisji Przedsiębiorstw Użyteczności Publicznej są analogiczne do przepisów dotyczących promulgacji, wejścia w życie i uchylania rozporządzeń Rady Ministrów.

Wiążące akty prawa miejscowego

Przedłożenie projektów wiążących aktów prawa miejscowego radzie samorządowej

Projekty wiążących aktów prawa miejscowego mogą być przedkładane radzie samorządowej przez jej przewodniczącego, komisje rady, radnych samorządowych, osobę wnoszącą o przeprowadzenie nadzwyczajnego posiedzenia oraz przez kierującego administracją samorządową.

Rozpatrzenie i uchwalenie projektów wiążących aktów prawa miejscowego

Projekt wiążącego aktu prawa miejscowego uznaje się za przyjęty, a akt staje się obowiązujący, jeżeli zagłosowała za nim co najmniej połowa radnych obecnych podczas głosowania, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

Rada przekazuje akt i jego uzasadnienie Ministerstwu Ochrony Środowiska i Rozwoju Regionalnego w formie papierowej i elektronicznej w terminie trzech dni od dnia podpisania. Ministerstwo ocenia jego legalność w terminie miesiąca od daty jego otrzymania, a następnie przekazuje swoją opinię radzie.

Jeżeli ministerstwo nie wyraziło żadnych zastrzeżeń co do legalności aktu lub nie przesłało radzie opinii w wyznaczonym terminie, rada ogłasza przyjęcie wiążącego aktu prawa miejscowego.

Jeżeli w opinii ministerstwa podniesiono zastrzeżenie, że akty te są niezgodne z prawem w całości lub części, rada wprowadza do nich poprawki według zaleceń zawartych w opinii i wydaje w ten sposób zmieniony akt. Jeżeli rada nie zgadza się z opinią w całości lub w części, przedstawia swoje uzasadnienie w decyzji i wydaje dany akt. Akty są przesyłane Ministerstwu Ochrony Środowiska i Rozwoju Regionalnego w formie pisemnej i elektronicznej w terminie trzech dni od dnia, w którym zostały podpisane.

Promulgacja wiążących aktów prawa miejscowego

Rada miejska (Republikas pilsētas dome) publikuje wiążące akty prawa miejscowego wraz z uzasadnieniem w dzienniku urzędowym (Latvijas Vēstnesis). Rada samorządowa (novada dome) publikuje wiążące akty prawa miejscowego wraz z uzasadnieniem w dzienniku urzędowym (od dnia 6 listopada 2015 r.) lub w dzienniku lokalnym bądź w dowolnym bezpłatnym biuletynie.

Uchwalając wiążące akty prawa miejscowego, rada samorządowa wskazuje, gdzie zostaną one opublikowane, a decyzję w tej sprawie publikuje w dzienniku urzędowym. Rada samorządowa może zmienić sposób ogłoszenia wiążących aktów prawa miejscowego nie częściej niż raz do roku. Po wejściu w życie wiążące akty prawa miejscowego są publikowane na stronie internetowej samorządu terytorialnego. Ponadto wiążące akty prawa miejscowego uchwalone przez radę samorządową są dostępne w gmachu danej rady samorządowej oraz w urzędach administracji samorządowej.

Wejście w życie wiążących aktów prawa miejscowego

Wiążące akty prawa miejscowego wchodzą w życie w dniu następującym po dniu ich ogłoszenia w odpowiednim oficjalnym dzienniku promulgacyjnym, chyba że wskazują one inną datę wejścia w życie.

Uchylenie wiążących aktów prawa miejscowego

Wiążące akty prawa miejscowego tracą moc w następujących sytuacjach:

• z chwilą wejścia w życie wiążącego aktu prawa miejscowego uchylającego wcześniejszy akt;
• z chwilą wejścia w życie przepisów końcowych (derogacyjnych) innego wiążącego aktu prawa miejscowego uchylających wcześniejszy akt;
• z chwilą utraty mocy przepisu ustawy lub rozporządzenia zawierającego delegację do wydania wiążącego aktu prawa miejscowego;
• z chwilą uprawomocnienia się wyroku Trybunału Konstytucyjnego stwierdzającego nieważność danego wiążącego aktu prawa miejscowego;
• w przypadku wiążących aktów prawa miejscowego przyjętych na czas określony, jeżeli okres ich obowiązywania upłynął.

Prawnicze bazy danych

Latvijas Vēstnesis – łotewski dziennik urzędowy

„Latvijas Vēstnesis” jest łotewskim dziennikiem urzędowym. Ogłoszenie informacji w tym dzienniku stanowi promulgację.

• Opublikowane w dzienniku urzędowym akty zawierają autentyczną treść norm prawnych oraz są prawnie wiążące.
• Nie można się powoływać na nieznajomość aktów prawnych lub urzędowych ogłoszeń opublikowanych w dzienniku urzędowym.

Od 1 lipca 2012 r. dziennik urzędowy „Latvijas Vēstnesis” jest publikowany oficjalnie w elektronicznym formacie na stronie internetowej https://www.vestnesis.lv. Z informacji opublikowanych na stronie internetowej https://www.vestnesis.lv przed tą datą można było korzystać wyłącznie do celów informacyjnych. Do tamtej pory promulgacji dokonywano w papierowej wersji dziennika urzędowego.

Ujednolicone wersje aktów normatywnych

Ujednolicone wersje ustaw, rozporządzeń Rady Ministrów i innych aktów normatywnych są dostępne na łotewskiej stronie internetowej https://likumi.lv/. Wszystkie ujednolicone wersje aktów normatywnych są publikowane wyłącznie do celów informacyjnych. Stroną internetową zarządza wydawca publikatorów VSIA Latvijas Vēstnesis.

Wydawca publikatorów

Elektroniczny dziennik urzędowy „Latvijas Vēstnesis” jest publikowany przez tego samego wydawcę, który wydawał ukazującą się wcześniej papierową wersję dziennika urzędowego pod tą samą nazwą: VSIA Latvijas Vēstnesis.

Urzędowy publikator działa zgodnie z międzynarodowymi normami ISO 9001:2015 (zarządzanie jakością) oraz ISO 27001:2013 (bezpieczeństwo informacji).

Czy dostęp do bazy danych jest nieodpłatny?

Tak, dostęp do łotewskiego dziennika urzędowego jest nieodpłatny. Elektroniczne archiwum ukazującej się wcześniej papierowej wersji dziennika urzędowego jest również dostępne bezpłatnie. Dostęp do strony internetowej, na której zamieszczono wersje ujednolicone aktów prawnych, jest również bezpłatny.

Linki

Parlament Republiki Łotewskiej (Saeima)

Rada Ministrów Republiki Łotewskiej

Bank Łotwy

Komisja Rynku Finansowego i Kapitałowego

Komisja Przedsiębiorstw Użyteczności Publicznej

Dane kontaktowe organów samorządowych

Dziennik urzędowy – Latvijas Vēstnesis

Strona internetowa poświęcona ustawodawstwu łotewskiemu

Źródła prawa

Źródła prawa to oficjalne akty, które w swojej treści zawierają przepisy prawne.

Akt prawny jest oficjalnym dokumentem pisemnym – przyjętym przez właściwy organ państwowy – w którym zawarto przepisy prawne oraz w którym je wyjaśniono bądź w którym wskazano podstawę prawną zastosowania przepisów w indywidualnym przypadku. W zależności od treści prawnych w nich zawartych wyróżnia się poniższe rodzaje aktów prawnych. Są to:

1. instrumenty ustawodawcze – akty wydawane przez organy państwowe w formie pisemnej określające, zmieniające lub uchylające przepisy o charakterze abstrakcyjnym, skierowane do nieokreślonej grupy adresatów oraz usankcjonowane przez państwo. Instrumenty ustawodawcze dzielą się na dwie kategorie:
   • ustawy – akty prawne stojące najwyżej w hierarchii norm prawnych, które są przyjmowane przez parlament Republiki Litewskiej (Seimas) lub w drodze referendum, określające abstrakcyjne przepisy prawne regulujące główne obszary stosunków międzyludzkich i mające nadrzędną moc prawną. Ustawy uznaje się za podstawowe źródło prawa;
   • akty prawa wtórnego – akty prawne wydawane na podstawie ustaw, mające nadać im konkretną postać, w celu ich wykonana. Akty prawa wtórnego nie mogą być sprzeczne z ustawami. Obejmują one:
     • uchwały parlamentu;
     • uchwały rządu;
     • zalecenia i zarządzenia ministerstw;
     • uchwały i decyzje organów samorządu terytorialnego i organów administracji publicznej,
     • inne instrumenty;
2. akty zawierające wykładnię – wydawane w celu wyjaśnienia treści obowiązujących przepisów prawnych. Są wydawane przez organ, który jest uprawniony do dokonywania wykładni prawa;
3. indywidualne akty wykonawcze, w których wymogi określone w aktach prawnych, przyjmują konkretną formę. Indywidualne akty wykonawcze wywołują skutki prawne w taki sam sposób jak instrumenty ustawodawcze, jednak nie są one uznawane za źródła prawa, ponieważ nie tworzą powszechnie obowiązujących przepisów o charakterze abstrakcyjnym, a są skierowane do określonych osób w określonych okolicznościach i są jednorazowe w tym sensie, że przestaje się je stosować z chwilą, w której dany stosunek (rekrutacja, ogłoszenie, przyznanie prawa do emerytury) wygasa.

Inne źródła prawa

Oprócz instrumentów ustawodawczych za źródła prawa pierwotnego uznaje się również poniższe elementy.

• Ogólne zasady prawa (dobra wiara, słuszność, odpowiedzialność osobista, racjonalność) są uznawane za integralną część litewskiego systemu prawnego do celów zarówno wykładni przepisów ustawowych, jak również uzupełniania luk prawnych. Ponadto na podstawie art. 135 ust. 1 konstytucji litewskiej powszechnie uznawane zasady prawa międzynarodowego są również uznawane za integralną część litewskiego systemu prawnego i od sądów litewskich oczekuje się zatem ich stosowania i kierowania się nimi.
• Zwyczaj prawny, czyli sposoby zachowania istniejące w społeczeństwie, powtarzalne i długotrwałe, oraz uznane przez państwo. Kodeks cywilny uznaje zwyczaj za bezpośrednie źródło prawa. Zwyczaj można zastosować, gdy prawo lub umowa przewiduje wyraźnie jego zastosowanie lub jeżeli w przepisach występuje luka prawna. Nie można stosować zwyczaju, który jest sprzeczny z ogólnymi zasadami prawa lub bezwzględnymi przepisami prawa.

Poniższe elementy uznaje się za pochodne źródła prawa.

• Precedens, czyli orzeczenie sądowe w konkretnej sprawie, które jest wskazówką dla sądów tej samej lub niższej instancji w toku analizowania podobnych spraw. W litewskim systemie prawnym precedensy mają raczej charakter pomocniczy.
• Doktryna prawna

Hierarchia norm

Hierarchia norm prawnych jest następująca:

1. konstytucja;
2. ustawy konstytucyjne;
3. ratyfikowane traktaty;
4. ustawy;
5. inne akty prawne wprowadzające ustawy (akty wydane przez Prezydenta, rząd, Trybunał Konstytucyjny itp.).

System instytucjonalny:

Litewski parlament (Seimas) jest jedynym organem uprawnionym do przyjmowania ustaw. Akty prawne przyjmowane przez inne organy administracji państwowej muszą być spójne z konstytucją litewską i innymi ustawami.

Inne instrumenty ustawodawcze mogą być przyjęte przez:

• litewski parlament (uchwały);
• Prezydenta (dekrety);
• rząd (uchwały);
• ministerstwa i inne organy rządowe (zarządzenia);
• organy samorządu terytorialnego (decyzje; zarządzenia).

Prawnicze bazy danych

Litewska baza danych aktów prawnych (Lietuvos teisės aktų duomenų bazė) jest prowadzona przez litewski parlament.

Zawiera ona:

• przyjęte akty prawne;
• projekty aktów prawnych;
• uchwały;
• wnioski;
• dokumenty legislacyjne innego rodzaju.

Dokumenty zawarte w tej bazie danych nie są dokumentami oficjalnymi ani nie są prawnie wiążące.

Bazę można przeszukiwać zarówno w języku angielskim, jak i litewskim. Dostęp do różnych rodzajów dokumentów legislacyjnych można uzyskać poprzez kliknięcie na rozwijane menu obok słowa „Rūšį” (rodzaj).

Ustawodawstwo i inne dokumenty prawne można również znaleźć w rejestrze aktów prawnych Litwy ( (Lietuvos teisės aktų registras). Stronę tę prowadzi Państwowe Centrum Rejestrów (valstybė įmonė Registrų centras), a nadzoruje ją Ministerstwo Sprawiedliwości. Od 31 sierpnia 2013 r. rejestr będzie prowadzony przez kancelarię litewskiego parlamentu.

Czy dostęp do bazy danych jest bezpłatny?

Tak, dostęp zarówno do rejestru, jak i bazy danych aktów prawnych Litwy jest bezpłatny.

Źródła prawa

Międzynarodowe źródła prawa

Wielkie Księstwo Luksemburga jest związane międzynarodowymi traktatami wielostronnymi i dwustronnymi. Poza zobowiązanymi, jakie akty te nakładają na państwo luksemburskie w jego stosunkach z innymi państwami, niektóre z tych traktatów stanowią źródło prawa dla osób fizycznych (na przykład obywatele Unii mogą bezpośrednio korzystać ze swobody przemieszczania się na podstawie traktatów unijnych).

Umowy międzynarodowe

Są to międzynarodowe umowy i porozumienia zawarte między Wielkim Księstwem Luksemburga a państwami trzecimi. Przykładami takich umów są: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisana w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r., lub traktaty Beneluksu, podpisane w Hadze w dniach odpowiednio 3 lutego 1958 r. i 17 czerwca 2008 r., które są wiążące dla Belgii, Niderlandów i Luksemburga.

Prawo Unii

Prawo Unii obejmuje same traktaty unijne, a także przepisy prawa wtórnego zawarte w aktach przyjmowanych przez instytucje Wspólnoty Europejskiej i Unii Europejskiej: dyrektywach, decyzjach, rozporządzeniach, opiniach i zaleceniach.

Krajowe źródła prawa

Przepisy konstytucyjne

Konstytucję Wielkiego Księstwa Luksemburga ogłoszono w dniu 17 października 1868 r. Ustanowiony w 1868 r. system konstytucyjny jest bardzo zbliżony do systemu ustanowionego w konstytucji belgijskiej z 1831 r. Pomijając liczne różnice dotyczące szczegółów, w odniesieniu do zasad ogólnych można bez zastrzeżeń korzystać z prac poświęconych belgijskiemu prawu konstytucyjnemu. Pomimo licznych zmian w konstytucji, jakie wprowadzono od czasu jej ogłoszenia, obecny tekst zasadniczo nadal odpowiada treści ogłoszonej w 1868 r.

Konstytucja Luksemburga jest konstytucją sztywną, co oznacza, że w przypadku wprowadzania zmian wymagana jest specjalna procedura, która jest bardziej złożona niż zwykła procedura ustawodawcza. Zmiana konstytucji wymaga przeprowadzenia dwóch kolejnych głosowań w luksemburskim parlamencie ( Chambre des Députés) i uzyskania większości co najmniej dwóch trzecich oddanych głosów; głosowanie przez pełnomocnika jest niedopuszczalne. Wymagane dwa głosowania muszą odbyć się w odstępie co najmniej trzech miesięcy.

Jeżeli w ciągu dwóch miesięcy od daty pierwszego głosowania ponad jedna czwarta deputowanych lub 25 000 wyborców złoży odpowiedni wniosek, tekst przyjęty przez parlament w pierwszym czytaniu poddaje się pod referendum. W takim przypadku nie przeprowadza się drugiego głosowania i zmianę przyjmuje się wyłącznie wówczas, gdy uzyska ona większość oddanych ważnych głosów.

Przepisy ustawowe

Mianem ustaw określa się normy prawne uchwalane przez parlament i ogłaszane przez Wielkiego Księcia. Luksemburski ustawodawca w sposób niezależny decyduje o ogólnej formie, jaką chce nadać prawu administracyjnemu, chyba że jego swobodę ogranicza przepis konstytucji lub prawa międzynarodowego.

Przepisy wykonawcze

Nie ulega wątpliwości, że ustawy nie mogą regulować każdej kwestii w najdrobniejszych szczegółach. Ponadto korzystanie ze stosunkowo skomplikowanej procedury ustawodawczej nie zawsze jest odpowiednim rozwiązaniem, na przykład w przypadku stanowienia prawa w dziedzinie, która wymaga częstej zmiany przepisów.

W takiej sytuacji Wielki Książę wydaje rozporządzenie (règlement grand-ducal), które jest aktem wykonawczym do ustawy. Konstytucja luksemburska powierza bowiem Wielkiemu Księciu zadanie wydawania rozporządzeń i zarządzeń koniecznych do wykonywania ustaw.

Jakie są ewentualnie pozostałe źródła prawa i jaka jest ich moc prawna?

Orzecznictwo

Uznanie orzecznictwa za źródło prawa wiąże się z pewnymi trudnościami. W prawie luksemburskim nie uznaje się bowiem „zasady precedensu” stosowanej w systemach prawnych opartych na modelu common law, a sądy zasadniczo nie są związane wyrokami wydanymi w innych, nawet bardzo podobnych sprawach. Co więcej, sędziom zabrania się orzekania w oparciu o zasady ogólne, a zatem wydawane przez nich orzeczenia muszą zawsze ograniczać się do konkretnej sprawy.

W praktyce przedstawienie w toku postępowania orzeczeń wydanych w podobnej sprawie ma jednak duże znaczenie. Ponadto, jeżeli dany akt można poddać różnej wykładni, władza sędziego jest niezaprzeczalnie większa, ponieważ może on kształtować prawo poprzez jego wykładnię.

• Orzecznictwo międzynarodowe

Wielkie Księstwo Luksemburga uznaje bezpośrednią władzę szeregu sądów międzynarodowych, m.in. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu.

• Orzecznictwo unijne

Zgodnie z art. 267 TFUE orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydane w trybie prejudycjalnym wiąże sądy krajowe. Tryb ten umożliwia sądom krajowym zwrócenie się do Trybunału Sprawiedliwości przed wydaniem orzeczenia o rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczących stosowania przepisów prawa Unii, na które mogą się powoływać jednostki występujące przed tymi sądami.

• Orzecznictwo krajowe

Co do zasady wyroki sądów wydane w postępowaniach cywilnych i gospodarczych korzystają z wyłącznie względnego przymiotu powagi rzeczy osądzonej: wyroki te są wiążące dla stron postępowania, ale nie powodują zmiany struktury prawa.

Dotyczy to również większości orzeczeń sądów administracyjnych. W drodze wyjątku, w przypadku wniesienia do Sądu Administracyjnego Pierwszej Instancji (Tribunal administratif) lub Trybunału Administracyjnego (Cour administrative) skargi dotyczącej aktu regulacyjnego (acte réglementaire), wyrok lub postanowienie w tej sprawie mają powszechne zastosowanie i ogłasza się je w Dzienniku Urzędowym Wielkiego Księstwa Luksemburga (Mémorial).

Również wyroki Trybunału Konstytucyjnego (Cour constitutionnelle) mają powszechne zastosowanie i ogłasza się je w Dzienniku Urzędowym Wielkiego Księstwa Luksemburga (Mémorial).

Ogólne zasady prawa

Wśród zasad wynikających z orzecznictwa warto zwrócić uwagę w szczególności na kategorię ogólnych zasad prawa, definiowanych jako „normy prawne wiążące dla organów administracji, których istnienie potwierdza orzecznictwo sądów”.

Hierarchia norm

W prawie krajowym obowiązuje hierarchia źródeł prawa. Najważniejszym źródłem prawa jest konstytucja, zaś kolejne miejsca w hierarchii zajmują ustawy i rozporządzenia.

W braku jakichkolwiek przepisów konstytucyjnych w tym względzie stanowisko luksemburskiego prawa w kwestii stosunku prawa międzynarodowego do prawa krajowego wynika wyłącznie z orzecznictwa.

Orzecznictwo luksemburskie w tym zakresie kształtuje się od początku lat 50. XX w., kiedy to najpierw Sąd Kasacyjny (Cour de Cassation), a następnie Rada Stanu (Conseil d’Etat) zasygnalizowały odejście od wcześniejszego stanowiska, zgodnie z którym ocena zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi przez sądy była niemożliwa ze względu na zasadę trójpodziału władzy.

Zgodnie z przełomowym orzeczeniem Rady Stanu z 1951 r. „umowa międzynarodowa włączona do ustawodawstwa krajowego w drodze ustawy o zatwierdzeniu jest prawem wyższej rangi, nadrzędnym w stosunku do prawa wywodzącego się z woli organu krajowego. W związku z tym w przypadku kolizji między postanowieniami umowy międzynarodowej a późniejszymi przepisami prawa krajowego prawo międzynarodowe musi mieć pierwszeństwo przed prawem krajowym” (Rada Stanu, 28 lipca 1951 r., Pas. lux. t. XV, s. 263).

Sformułowanie zawarte w tym orzeczeniu jest w oczywisty sposób bardzo ogólne, ponieważ stwierdza się w nim, nie dokonując żadnego rozróżnienia, że normy międzynarodowe mają pierwszeństwo przed prawem wywodzącym się z woli organu krajowego. Sądy luksemburskie nigdy nie opowiedziały się jednak wyraźnie za nadrzędnością norm międzynarodowych nad konstytucją.

Należy zauważyć, że w czasie wprowadzania zmiany konstytucji w 1956 r. zgromadzenie konstytucyjne wyraźnie odrzuciło rządowy projekt ustawy, w którym stwierdzono, że „przepisy prawa międzynarodowego stanowią element krajowego porządku prawnego. Mają one pierwszeństwo przed krajowymi ustawami oraz wszelkimi innymi przepisami krajowymi”. W komentarzu do tych artykułów stwierdzono wyraźnie, że to ostatnie sformułowanie powinno obejmować przepisy konstytucyjne.

Mimo to Rada Stanu w sposób dorozumiany uznała to pierwszeństwo w opinii z dnia 26 maja 1992 r. w sprawie projektu ustawy o zatwierdzeniu Traktatu o Unii Europejskiej. W dokumencie tym Rada Stanu sugeruje bowiem, iż „należy pamiętać, że zgodnie z zasadą hierarchii norm prawnych prawo międzynarodowe ma pierwszeństwo przed prawem krajowym, a w przypadku kolizji sądy uchylają prawo krajowe na rzecz Traktatu. Mając na uwadze, jak istotne jest unikanie sprzeczności między naszym prawem krajowym a prawem międzynarodowym, Rada Stanu wzywa do dokonania w odpowiednim terminie stosownej zmiany konstytucji, aby zapobiec tego rodzaju niezgodności”. Wydaje się zatem, że Wielkie Księstwo Luksemburga przyjęło zdecydowany model internacjonalistyczny.

Ten stan rzeczy jest bez wątpienia techniczną konsekwencją braku kontroli konstytucyjności ustaw w Luksemburgu. Zgodność ustaw z konstytucją bada Trybunał Konstytucyjny. Do Trybunału nie można w rzeczywistości skierować sprawy dotyczącej zgodności z konstytucją ustawy o zatwierdzeniu umowy międzynarodowej.

W systemie prawnym Luksemburga Trybunał Konstytucyjny może stwierdzić niekonstytucyjność ustaw, które są sprzeczne z konstytucją. Luksemburski sąd powszechny lub administracyjny może skierować sprawę do Trybunału Konstytucyjnego wówczas, gdy – w kontekście toczącego się przed tym sądem postępowania – podniesiono kwestię konstytucyjności. Nie ma możliwości bezpośredniego wniesienia sprawy do Trybunału.

Możliwe jest również wniesienie do Sądu Administracyjnego Pierwszej Instancji – z możliwością wniesienia środka zaskarżenia do Trybunału Administracyjnego – o unieważnienie niezgodnych z prawem aktów regulacyjnych (actes réglementaires). Taką skargę można jednak wnieść wyłącznie w terminie trzech miesięcy od daty ogłoszenia tego rodzaju aktu. Jeżeli po upływie tego terminu strona postępowania toczącego się przed sądem powszechnym lub administracyjnym podniesie kwestię zgodności z prawem aktu regulacyjnego, sąd nadal ma możliwość uchylenia tego aktu na korzyść ustawy, ale – inaczej niż w przypadku bezpośredniej skargi, którą można wnieść w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia – orzeczenie to nie ma powszechnego zastosowania.

Wejście w życie na gruncie krajowym przepisów/postanowień zawartych w aktach o charakterze ponadnarodowym

Umowy międzynarodowe

Konstytucja luksemburska jest wyjątkowo zwięzła, jeżeli chodzi o uregulowanie procedury zatwierdzania umów międzynarodowych, ponieważ ogranicza się do stwierdzenia, że „umowy międzynarodowe nie wchodzą w życie, dopóki nie zostaną zatwierdzone przez ustawę i ogłoszone na zasadach przewidzianych dla ogłaszania ustaw”.

Wielkie Księstwo Luksemburga jest państwem o tradycji monistycznej. Innymi słowy, umowa międzynarodowa obowiązuje w taki sam sposób jak przepis krajowy Wielkiego Księstwa Luksemburga, bez konieczności jej transpozycji w jakikolwiek sposób.

Treść ustawy o zatwierdzeniu jest zatem bardzo krótka i zasadniczo ogranicza się do jednego artykułu, zgodnie z którym „niniejszym zatwierdza się” przedmiotową umowę. Taka ustawa nie ma treści normatywnej. Ustawa o zatwierdzeniu zatwierdza umowę międzynarodową, ale jej nie transponuje; jej celem jest wyłącznie upoważnienie rządu do przystąpienia do ratyfikacji takiej umowy.

Ustawę o zatwierdzeniu uchwala parlament w drodze zwykłej procedury ustawodawczej. Tego rodzaju ustawę uchwala się zwykle bezwzględną większością głosów, z wyjątkiem sytuacji, w której umowa międzynarodowa wiąże się z przekazaniem uprawnień (zob. poniżej). Od czasu zmiany konstytucji luksemburskiej, której dokonano w 1956 r., zawiera ona wyraźny przepis umożliwiający przekazywanie uprawnień organizacjom międzynarodowym w drodze umowy międzynarodowej. Art. 49bis konstytucji stanowi, że „[w]ykonywanie uprawnień zastrzeżonych przez Konstytucję dla władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej może być czasowo powierzone w drodze umowy międzynarodowej instytucjom podlegającym prawu międzynarodowemu”. Mimo to w art. 37 akapit drugi konstytucji stwierdza się, że umowy międzynarodowe tego rodzaju wymagają zatwierdzenia przez parlament wyraźnie wzmocnioną większością głosów.

O ile nie przewidziano tego wyraźnie, uchwalenie ustawy o zatwierdzeniu nie skutkuje wejściem w życie umowy międzynarodowej w luksemburskim krajowym porządku prawnym. Uchwalenie ustawy o zatwierdzeniu jest warunkiem wejścia w życie tej umowy, które następuje jednak dopiero po ratyfikacji. Ponadto w Luksemburgu, nawet po zatwierdzeniu przez parlament, władza wykonawcza zachowuje pełną swobodę decyzyjną w zakresie ratyfikacji tekstu umowy, przy czym wykonywanie tych uprawnień nie podlega kontroli sądów.

Wejście w życie umowy międzynarodowej w krajowym porządku prawnym wymaga co do zasady spełnienia trzech przesłanek: 1) Wielkie Księstwo Luksemburga musi ratyfikować umowę międzynarodową, 2) umowa ta musi obowiązywać na szczeblu międzynarodowym oraz 3) jej tekst musi zostać ogłoszony w całości w Dzienniku Urzędowym Wielkiego Księstwa Luksemburga (Mémorial) w sposób przewidziany dla ustawy.

Należy zauważyć, że ogłoszenie umowy międzynarodowej (którego wymaga art. 37 konstytucji) stanowi wymóg odrębny od wymogu ogłoszenia ustawy o zatwierdzeniu umowy międzynarodowej. Prawdą jest, że w większości przypadków oba warunki spełniane są jednocześnie, tj. tekst umowy międzynarodowej ogłasza się w dzienniku urzędowym (Mémorial) niezwłocznie po ogłoszeniu tekstu ustawy. Są to jednak dwa odrębne akty prawne i ich ogłoszenie może odbywać się oddzielnie, ponieważ umowa międzynarodowa nie stanowi integralnej części ustawy o jej zatwierdzeniu.

Normy Unii Europejskiej

Konstytucja luksemburska nie zawiera żadnych szczegółowych przepisów regulujących transpozycję wtórnego prawa Unii Europejskiej do prawa krajowego Luksemburga.

Aktem prawnym stosowanym zwykle do celów wdrażania dyrektyw unijnych jest ustawa uchwalana przez parlament zwykłą większością głosów.

Chociaż co do zasady dyrektywy unijne należy transponować do prawa luksemburskiego w drodze ustawy, zastosowanie oficjalnej ustawy nie jest jednak konieczne w przypadku, gdy dyrektywa dotyczy materii uregulowanej już wcześniej w prawie luksemburskim, które nie jest sprzeczne z tą dyrektywą. W takim przypadku transpozycji można dokonać w drodze rozporządzenia Wielkiego Księcia przyjętego na podstawie ogólnego uprawnienia rządu do wdrażania ustaw wynikającego z art. 33 i 36 konstytucji. Dokładnie rzecz ujmując, Wielki Książę wdraża wówczas prawo luksemburskie, nawet jeżeli treść rozporządzenia zaczerpnięta jest faktycznie z dyrektywy unijnej.

Ustawy transponującej dyrektywę nie trzeba uchwalać również wówczas, gdy materia podlegająca harmonizacji w drodze dyrektywy jest przedmiotem delegacji ustawowej, na podstawie której parlament powierza rządowi uprawnienie do uregulowania w drodze zwykłych rozporządzeń materii zwykle uregulowanej ustawami.

Parlament stosuje takie rozwiązanie od 1915 r. i w związku z tym rządowi przysługują szerokie uprawnienia regulacyjne w dziedzinie gospodarki i finansów, które – nawet przy braku wyraźnego odniesienia do Unii – umożliwiłyby mu niewątpliwie transpozycję wielu dyrektyw unijnych.

Mimo to obecnie transpozycję dyrektyw unijnych reguluje specjalna ustawa delegująca z dnia 9 sierpnia 1971 r., zmieniona ustawą z dnia 8 grudnia 1980 r., której cel ogranicza się do upoważnienia rządu do wykonywania i zatwierdzania dyrektyw Wspólnot Europejskich w kwestiach dotyczących gospodarki, technologii, rolnictwa, leśnictwa, spraw społecznych i transportu. Na zasadzie odstępstwa od zwykłej procedury regulacyjnej wspomniane rozporządzenia Wielkiego Księcia wymagają zatwierdzenia przez odpowiednią komisję parlamentarną.

Procedura przyjmowania rozporządzeń Wielkiego Księcia charakteryzuje się – podobnie jak procedura ustawodawcza – obowiązkiem przedłożenia przez rząd projektu rozporządzenia do zaopiniowania Radzie Stanu oraz izbom zawodowym (Chambres professionnelles). Inaczej jednak niż w przypadku procedury ustawodawczej procedura regulacyjna umożliwia rządowi nieprzeprowadzenie takich konsultacji ze względu na nagłą konieczność przyjęcia zalecanego środka. Rząd nie może jednak skorzystać z takiej możliwości, jeżeli zamierza dokonać transpozycji dyrektywy unijnej w drodze rozporządzenia Wielkiego Księcia. W rzeczywistości ustawa z dnia 9 sierpnia 1971 r. uzupełnia zwykłą procedurę regulacyjną, wprowadzając wymóg z jednej strony obowiązkowego zasięgnięcia opinii Rady Stanu, a z drugiej – zatwierdzenia przez odpowiednią komisję parlamentarną.

W obu przypadkach tekst rozporządzenia Wielkiego Księcia zostaje przyjęty przez Radę Ministrów (Conseil des ministres), a następnie podpisany przez właściwego ministra i przedłożony Wielkiemu Księciu w celu ogłoszenia. Rozporządzenie Wielkiego Księcia wchodzi w życie po ogłoszeniu w dzienniku urzędowym (Mémorial).

Wejście w życie przepisów krajowych

W Wielkim Księstwie Luksemburga ustawy i rozporządzenia wchodzą w życie dopiero po ich ogłoszeniu w dzienniku urzędowym (Mémorial).

Organy uprawnione do przyjmowania przepisów prawa

Normy międzynarodowe

Konstytucja Luksemburga stanowi, że „Wielki Książę zawiera umowy międzynarodowe”. Dodaje się w niej jednak, że „umowy międzynarodowe nie wchodzą w życie, dopóki nie zostaną zatwierdzone przez ustawę i ogłoszone na zasadach przewidzianych dla ogłaszania ustaw”.

Należy zauważyć, że zatwierdzenia wymagają wszystkie umowy międzynarodowe, niezależnie od ich celu, oraz że zatwierdzenia tego udziela się w formie ustawy. Wyjaśnienie to wprowadzono w 1956 r. na wyraźne żądanie Rady Stanu, która uznała, że „takie zatwierdzenie jest powiązane z procedurą stanowienia prawa, ponieważ w konstytucji uznaje się wyłącznie tę jedną procedurę, którą stosuje się do wszystkich rodzajów aktów prawnych wywodzących się z woli parlamentu, w dowolnej materii”.

Normy krajowe

W systemie ustawodawczym Wielkiego Księstwa Luksemburga z inicjatywą ustawodawczą może wystąpić parlament lub rząd.

Prawo inicjatywy przysługujące rządowi nosi nazwę „inicjatywy rządowej” i wykonuje się je poprzez przedstawianie „projektów ustaw” (projets de loi).

Prawo inicjatywy przysługujące parlamentowi nosi nazwę „inicjatywy parlamentarnej” i wykonuje się je poprzez przedstawianie „propozycji ustaw” (propositions de loi).

Następnie przedmiotowe projekty lub propozycje przedkłada się do zaopiniowania podmiotom, których dotyczą (izby zawodowe), a przede wszystkim Radzie Stanu. Po uzyskaniu opinii Rady Stanu projekt lub propozycję ustawy przesyła się z powrotem do parlamentu.

Proces uchwalania przepisów prawa

Ustawy

Parlament jest jednoizbowy.

Aby ograniczyć ryzyko impulsywności w systemie jednoizbowym, zgromadzenie konstytucyjne Luksemburga ustanowiło wymóg, zgodnie z którym każdy rządowy projekt ustawy należy co do zasady poddać pod dwa głosowania w odstępie co najmniej trzech miesięcy.

Konstytucja stanowi jednak, że wymóg przeprowadzenia drugiego głosowania (określanego mianem „drugiego głosowania konstytucyjnego”) można znieść, jeżeli „parlament, w porozumieniu z Radą Stanu, obradując na posiedzeniu jawnym, zadecyduje inaczej”.

W tym przypadku Rada Stanu pełni bardzo charakterystyczną funkcję, podobną do roli, jaką odgrywają wyższe izby ustawodawcze w innych państwach (a w szczególności Izba Lordów w Anglii). Po raz pierwszy uczestniczy ona w procedurze przed rozpoczęciem debat parlamentarnych. Konstytucja wymaga zasięgnięcia opinii Rady Stanu w przypadku każdego projektu lub każdej propozycji ustawy. Następnie Rada Stanu uczestniczy w procedurze po raz drugi, po pierwszym głosowaniu w parlamencie, w celu ustalenia, na posiedzeniu jawnym, czy należy odstąpić od drugiego głosowania.

W praktyce w ten sposób odstępuje się od drugiego głosowania w przypadku zdecydowanej większości ustaw. Rada Stanu przyjęła politykę, zgodnie z którą wydaje zgodę na odstąpienie od drugiego głosowania w niemal wszystkich przypadkach, z zastrzeżeniem możliwości odmowy w najpoważniejszych przypadkach. Potencjalne przeszkody uniemożliwiające odstąpienie od drugiego głosowania eliminuje się najczęściej w toku procedury wstępnej.

Należy również zauważyć, że uprawnienie, jakim dysponuje Rada Stanu, nie stanowi w rzeczywistości prawa weta, co – ponadto – byłoby trudne do pogodzenia z faktem, że Rada Stanu nie jest organem wybieralnym. Członków Rady Stanu mianuje bowiem Wielki Książę. Wakaty obsadza się zgodnie z ustaloną kolejnością – pierwszą osobę wyznacza bezpośrednio Wielki Książę, drugą wybiera się z listy trzech kandydatów zaproponowanych przez parlament, a trzecią – z listy trzech kandydatów zaproponowanych Radę Stanu. Rada Stanu może jedynie opóźnić uchwalenie ustawy o dwa miesiące i w ten sposób zapewnić organowi ustawodawczemu dodatkowy czas do namysłu.

Wielki Książę uczestniczy w procedurze ustawodawczej nie tylko na jej początku (w przypadku rządowych projektów ustaw), ale również po ostatecznym przyjęciu tekstu ustawy przez parlament. Konstytucja Luksemburga stanowi, że „Wielki Książę ogłasza ustawy w ciągu trzech miesięcy od dnia ich uchwalenia przez parlament”.

Rozporządzenia Wielkiego Księcia

Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 12 lipca 1996 r. o reformie Rady Stanu (loi du 12 juillet 1996 portant réforme du Conseil d’Etat) projekt rozporządzenia przyjęty w celu wykonania ustaw i traktatów można przedłożyć Wielkiemu Księciu dopiero wówczas, gdy Rada Stanu przedstawi swoje stanowisko w jego sprawie.

Rząd może jednak odstąpić od stosowania tej zasady ogólnej w przypadku nagłej konieczności (co podlega ocenie Wielkiego Księcia dokonywanej w oparciu o sprawozdanie z uzasadnieniem sporządzone przez ministra, który wystąpił z inicjatywą wydania danego aktu) i zwolnić się tym samym z obowiązku wystąpienia do Rady Stanu (lub Haute Corporation, jak się ją czasami określa) z wnioskiem o przedstawienie stanowiska. Możliwość skorzystania z tej procedury nadzwyczajnej jest jednak ograniczona i dotyczy wyjątkowych przypadków.

Ponadto jeżeli ustawa zawiera wyraźny wymóg, zgodnie z którym należy uzyskać stanowisko Rady Stanu dotyczące rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy, w żadnym przypadku nie można skorzystać z procedury nadzwyczajnej. Taka sama zasada dotyczy poprawek do projektów rozporządzeń, w odniesieniu do których Rada Stanu przedstawiła już swoje pierwsze stanowisko.

Podobnie jak w przypadku ustaw, Rada Stanu formułuje swoje stanowisko w przedmiocie projektów rozporządzeń w formie sprawozdania z uzasadnieniem zawierającego rozważania ogólne, analizę tekstu projektu oraz – w stosownych przypadkach – własny projekt.

Analiza Rady Stanu odnosi się zarówno do kwestii merytorycznych, jak i do formy projektów rozporządzeń, a także ich zgodności z nadrzędną normą prawną.

Bazy aktów prawnych

Strona Légilux jest internetowym portalem prawnym rządu Wielkiego Księstwa Luksemburga.

Strona zapewnia dostęp do luksemburskiego ustawodawstwa w formie nieprzetworzonych (oryginalnych) tekstów zawartych w serii Mémorial A lub w formie tekstów skonsolidowanych, w większości znajdujących się w kodeksach oraz zbiorach ustawodawstwa.

Strona internetowa dzieli się na trzy główne dziedziny:

• dział legislacji zawiera publikacje dotyczące ustawodawstwa luksemburskiego oraz różne inne publikacje i teksty skonsolidowane;
• dział administracji obejmuje publikacje określane jako „administracyjne”. Są to przede wszystkim zbiory zawarte w serii Mémorial B, jak również Annuaire Officiel d'Administration et de Législation (urzędowy wykaz dotyczący administracji i ustawodawstwa);
• od dnia 1 czerwca 2016 r. dział spółek i stowarzyszeń, Mémorial C, zastąpiono wykazem publikacji dostępnych na stronie internetowej rejestru działalności gospodarczej Luksemburga (Registre de commerce et des Sociétés – RCS). Archiwum serii Mémorial C, od 1996 r. do ostatniej serii Mémorial C opublikowanej w dniu 27 lipca 2016 r., będzie nadal dostępne w dziale spółek i stowarzyszeń.

Czy dostęp do baz danych jest nieodpłatny?

Tak, dostęp do baz danych jest nieodpłatny.

Powiązane strony

Strona internetowa Légilux

Rada Stanu

Parlament

Rząd

Ministerstwo Sprawiedliwości

Źródła prawa

I. Hierarchia norm prawnych

1. Ustawa zasadnicza

Na Węgrzech najwyższą pozycję w hierarchii norm prawnych zajmuje ustawa zasadnicza Węgier (ogłoszona dnia 25 kwietnia 2011 r.), z którą muszą być zgodne wszystkie inne akty prawne. Ustawę zasadniczą uchwalił parlament węgierski (zwany również Zgromadzeniem Narodowym), a jej zmiana wymaga większości dwóch trzecich głosów wszystkich deputowanych do parlamentu (art. S ust. 2 ustawy zasadniczej).

Ustawa zasadnicza i przepisy przejściowe do niej (przepisy przejściowe do ustawy zasadniczej Węgier ogłoszone dnia 31 grudnia 2011 r.) weszły w życie w dniu 1 stycznia 2012 r.

Ustawa zasadnicza Węgier składa się z sześciu części: preambuły noszącej tytuł „Narodowe wyznanie wiary” oraz sekcji zatytułowanych: „Fundamenty” (art. A–T), „Wolność i odpowiedzialność” (art. I–XXXI), „Państwo” (art. 1–54), „Szczególny reżim prawny” oraz „Przepisy końcowe”.

Część zatytułowana „Fundamenty” zawiera przepisy ogólne określające:

• ustrój państwa,
• podstawowe zasady funkcjonowania państwa,
• przekazanie pewnych kompetencji Unii Europejskiej,
• stolicę Węgier i jednostki podziału administracyjnego,
• najważniejsze przepisy dotyczące obywatelstwa węgierskiego i sposobów jego nabycia,
• język urzędowy, godło, flagę, hymn, święta narodowe i oficjalną walutę Węgier,
• miejsce ustawy zasadniczej w węgierskim systemie prawnym, zgodnie z którym ustawa zasadnicza jest podstawą systemu prawnego Węgier,
• zasady przyjmowania i wprowadzania zmian ustawy zasadniczej,
• rodzaje węgierskich aktów prawnych,
• pewne zasady podstawowe, takie jak:
  • zakaz zdobywania i sprawowania władzy przemocą,
  • odpowiedzialność za los Węgrów żyjących poza granicami państwa,
  • współpraca w ustanawianiu jedności europejskiej,
  • ochrona instytucji małżeństwa,
  • zapewnienie warunków uczciwej konkurencji gospodarczej,
  • zasada zrównoważonej, przejrzystej i stabilnej gospodarki budżetowej,
  • obowiązek ochrony i utrzymania zasobów naturalnych,
  • budowa i zachowanie pokoju i bezpieczeństwa oraz dążenie do współpracy ze wszystkimi narodami i państwami świata na rzecz stabilnego rozwoju ludzkości.

W części zatytułowanej „Wolność i odpowiedzialność” określono podstawowe prawa i obowiązki. Za prawa podstawowe uznaje się między innymi:

• prawo do życia i godności człowieka,
• zakaz tortur, nieludzkiego, poniżającego traktowania lub karania, niewolnictwa i handlu ludźmi,
• zakaz wszelkich praktyk eugenicznych oraz wykorzystania ludzkiego ciała i jego części dla zysku, a także zakaz klonowania,
• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego oraz gwarancje dotyczące pozbawienia wolności,
• prawo do swobodnego przemieszczania się i wyboru miejsca zamieszkania,
• prawo do życia prywatnego i rodzinnego,
• prawo do ochrony danych osobowych i dostępu do danych istotnych dla interesu publicznego,
• prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania,
• prawo do pokojowych zgromadzeń,
• prawo do wolności słowa,
• prawo do nauki i kultury,
• prawo do swobodnego wyboru pracy i zajęcia oraz prawo przedsiębiorczości,
• prawo do posiadania własności,
• zakaz wydalenia węgierskich obywateli z terytorium Węgier,
• prawo do azylu,
• równość wobec prawa,
• zakaz dyskryminacji,
• zakaz pracy dzieci,
• prawo do zdrowego środowiska naturalnego,
• prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do parlamentu węgierskiego i samorządów terytorialnych oraz w wyborach burmistrza, a także w wyborach posłów do Parlamentu Europejskiego,
• prawo gwarantujące wszystkim, że ich sprawy urzędowe będą rozpatrywane w sposób bezstronny, uczciwy i w rozsądnym terminie,
• prawo obywateli węgierskich do ochrony ze strony Węgier podczas pobytu za granicą,
• ustawa zasadnicza określa ponadto najważniejsze prawa narodowości oraz osób objętych postępowaniem karnym.

Zgodnie z ustawą zasadniczą Węgry dążą między innymi do:

• zapewnienia wszystkim obywatelom zabezpieczenia społecznego,
• zapewnienia wszystkim dostępu do mieszkania w godnych warunkach i do usług użyteczności publicznej.

W ustawie zasadniczej określono również pewne obowiązki, mianowicie:

• obowiązek uczestniczenia w zaspokajaniu wspólnych potrzeb społecznych (podział obciążeń publicznych) oraz
• obowiązek obywateli węgierskich do obrony ojczyzny.

Część ustawy zasadniczej zatytułowana Państwo zawiera podstawowe zasady dotyczące urzędów publicznych i najważniejszych instytucji w państwie, określając status prawny i zadania:

• parlamentu,
• Prezydenta Republiki,
• rządu,
• autonomicznych organów regulacyjnych (önálló szabályozó szerv),
• Trybunału Konstytucyjnego (Alkotmánybíróság),
• sądów i prokuratury,
• Rzecznika Praw Podstawowych (alapvető jogok biztosa),
• samorządów terytorialnych (helyi önkormányzat),
• Węgierskiego Banku Narodowego,
• Państwowej Izby Obrachunkowej (Állami Számvevőszék),
• węgierskich sił zbrojnych,
• policji i służb bezpieczeństwa narodowego,
• referendum ogólnokrajowego.

Część ustawy zasadniczej zatytułowana „Szczególny reżim prawny” zawiera przepisy dotyczące stanu nadzwyczajnego, stanu wyjątkowego, stanu mobilizacji ochronnej, nieoczekiwanej napaści i stanu zagrożenia.

2. Ustawy

Na Węgrzech ustawy uchwala parlament. Ustawa zasadnicza wymaga, aby przepisy odnoszące się do podstawowych praw i obowiązków były określane w drodze ustawy. Parlament przyjmuje ustawy zwykłą większością głosów (ponad połowy deputowanych obecnych podczas głosowania). Nie dotyczy to określonych w ustawie zasadniczej tzw. ustaw organicznych (sarkalatos törvény), do których przyjęcia i zmiany wymagana jest większość dwóch trzecich głosów deputowanych obecnych podczas głosowania.

Zgodnie z ustawą zasadniczą w ustawie organicznej określa się przepisy dotyczące na przykład obywatelstwa, kościołów, praw narodowości żyjących na Węgrzech, statusu i wynagrodzenia posłów do parlamentu i Prezydenta Republiki, Trybunału Konstytucyjnego, samorządów terytorialnych, szczegółowych zasad stosowania godła i flagi oraz odznaczeń państwowych.

Zgodnie z ustawą zasadniczą większości głosów dwóch trzecich wszystkich posłów do parlamentu wymagają: upoważnienie do uznania wiążącej mocy traktatów założycielskich i zmieniających Unii Europejskiej, ogłoszenie stanu wyjątkowego i stanu wojennego oraz zawarcie pokoju.

Przed przyjęciem ustawy nr XXXI z 1989 r. o zmianie konstytucji Rada Prezydencka Węgier była uprawniona do wydawania rozporządzeń (z mocą ustawy). Z punktu widzenia hierarchii norm prawnych obowiązujące nadal rozporządzenia z mocą ustawy uznaje się za mające taki sam status jak ustawy.

3. Rozporządzenia (rendeletek)

W ustawie zasadniczej uznaje się następujące rodzaje rozporządzeń: rozporządzenie rządu, rozporządzenie premiera, rozporządzenie ministra, rozporządzenie prezesa Węgierskiego Banku Narodowego, rozporządzenie kierownika autonomicznego organu regulacyjnego, rozporządzenie samorządowe. Ponadto w czasie stanu nadzwyczajnego rozporządzenie może wydać Rada Obrony Kraju (Honvédelmi Tanács), a w czasie stanu wyjątkowego – Prezydent Republiki.

3.1. Rozporządzenia rządu

Uprawnienie rządu do wydawania rozporządzeń może mieć charakter pierwotny lub opierać się na delegacji ustawowej. Uprawnienie pierwotne określa art. 15 ust. 3 ustawy zasadniczej, zgodnie z którym rząd, działając w ramach swych uprawnień, wydaje rozporządzenia w sprawach nieregulowanych ustawą. Rozporządzenie rządu nie może być sprzeczne z ustawą. Nie stanowi to ograniczenia uprawnień parlamentu, bowiem parlament może włączyć do swych uprawnień dowolny obszar legislacyjny.

Zgodnie z ustawą zasadniczą oraz ustawą nr CXXX z 2010 r. o stanowieniu prawa rząd może również, na mocy konkretnej delegacji ustawowej, uchwalać rozporządzenia wykonawcze do ustaw. Zgodnie z § 5 ust. 1 ustawy nr CXXX z 2010 r. w upoważnieniu do uchwalania przepisów wykonawczych należy określić podmiot upoważniony oraz przedmiot i zakres upoważnienia. Upoważniony podmiot nie może udzielać dalszych delegacji innemu podmiotowi (zakaz subdelegacji).

3.2. Rozporządzenia premiera

Ustawa zasadnicza przewiduje, że również premier rządu może wydawać rozporządzenia, na przykład rozporządzenie, w którym wyznacza spośród ministrów wicepremiera. W hierarchii norm prawnych rozporządzenie premiera zajmuje taką samą pozycję jak rozporządzenia ministrów.

3.3. Rozporządzenia ministrów

W hierarchii norm prawnych rozporządzenia ministrów znajdują się niżej niż rozporządzenia rządu. Zgodnie z ustawą zasadniczą minister, na podstawie swych ustawowych uprawnień bądź upoważnienia otrzymanego w drodze rozporządzenia rządowego (wydanego w ramach kompetencji rządu), może samodzielnie albo w porozumieniu z innym ministrem wydać rozporządzenie, które nie może być sprzeczne z ustawą, rozporządzeniem rządowym ani rozporządzeniami prezesa Węgierskiego Banku Narodowego.

3.4. Rozporządzenia prezesa Węgierskiego Banku Narodowego

Prezes Węgierskiego Banku Narodowego, na podstawie ustawowego upoważnienia, w ramach swoich uprawnień wynikających z ustawy organicznej, może wydawać rozporządzenia, które nie mogą być sprzeczne z ustawą.

3.5. Rozporządzenia kierownika autonomicznego organu regulacyjnego

Zgodnie z art. 23 ust. 4 ustawy zasadniczej kierujący autonomicznym organem regulacyjnym, na podstawie upoważnienia określonego ustawą i działając w zakresie swoich kompetencji określonych ustawą organiczną, wydaje rozporządzenia, które nie mogą być sprzeczne z ustawami ani z rozporządzeniami rządu, rozporządzeniami premiera, rozporządzeniami ministrów i rozporządzeniami prezesa Węgierskiego Banku Narodowego.

3.6. Rozporządzenia samorządowe

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy zasadniczej, działając w ramach swych uprawnień, samorząd terytorialny może uchwalać rozporządzenia na podstawie ustawowego upoważnienia w celu uregulowania spraw lokalnych nieuregulowanych ustawą lub innymi aktami normatywnymi. Rozporządzenia samorządowe nie mogą być sprzeczne z żadnymi innymi przepisami prawa.

Szczegółowe przepisy dotyczące rozporządzeń przyjmowanych przez jednostki samorządu terytorialnego zawiera ustawa nr CLXXXIX z 2011 r. o samorządach terytorialnych Węgier.

4. Umowy międzynarodowe i zasady prawa międzynarodowego

Rząd Węgier może zawierać umowy międzynarodowe z innymi państwami lub rządami innych państw. Na Węgrzech stosunek pomiędzy umowami międzynarodowymi a prawem krajowym opiera się na systemie dualistycznym, tj. umowy międzynarodowe stają się częścią prawa krajowego w wyniku ich ogłoszenia w węgierskich aktach prawnych (promulgacja).

Zasady prawa międzynarodowego

Zgodnie z art. Q ust. 3 ustawy zasadniczej Węgry przyjmują powszechnie uznane przepisy prawa międzynarodowego. Międzynarodowe prawo zwyczajowe oraz ogólne zasady prawa międzynarodowego stają się więc automatycznie częścią prawa węgierskiego bez konieczności ich transformacji.

II. Nielegislacyjne źródła prawa

1. Instrumenty prawne administracji publicznej (közjogi szervezetszabályozó eszközök)

Węgierski system prawny obejmuje również instrumenty prawne administracji publicznej, które nie są uznawane za przepisy prawa, mimo że zawierają przepisy normatywne. W ustawie o stanowieniu prawa (ustawa nr CXXX z 2010 r.) wyróżniono dwa rodzaje instrumentów prawnych administracji publicznej: decyzje normatywne (normatív határozat) i zalecenia normatywne (normatív utasítás). Są to zasady postępowania, które nie są powszechnie wiążące, tzn. nie obowiązują wszystkich, lecz są wewnętrznymi przepisami, zasadami organizacji i funkcjonowania, które mają zastosowanie tylko do podmiotu wydającego lub podległych mu podmiotów i osób. W decyzjach i zaleceniach normatywnych nie można ustanawiać praw i obowiązków obywateli. Instrumenty prawne administracji publicznej nie mogą być sprzeczne z przepisami prawa i nie mogą być powtórzeniem przepisów prawa.

We wcześniejszej ustawie o stanowieniu prawa (ustawa nr XI z 1987 r.) za źródła prawa niezaliczane do przepisów prawa (tzw. pozostałe instrumenty prawne administracji rządowej) uznano także komunikaty statystyczne i wytyczne prawne. W nowej ustawie o stanowieniu prawa tych źródeł prawa już się nie wymienia, jednak podczas gdy wytyczne prawne utraciły swoją moc wraz z wejściem w życie nowej ustawy (w dniu 1 stycznia 2011 r.), wydane przed tą datą komunikaty statystyczne pozostają w mocy do czasu ich uchylenia. (Wydane przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego komunikaty statystyczne zawierają wiążące prawnie przepisy, które obejmują wyłącznie statystyczne pojęcia, metody, klasyfikacje, wykazy i liczby).

1.1. Decyzje normatywne

W drodze decyzji normatywnych parlament, rząd i pozostałe jednostki centralnej administracji publicznej, a także Trybunał Konstytucyjny oraz Rada Budżetowa (Költségvetési Tanács) mogą określać swoją organizację i funkcjonowanie oraz program działania.

Również jednostki samorządu terytorialnego mogą określać w drodze decyzji normatywnych swoją działalność i program działania, a także działalność, program działania, organizację i funkcjonowanie podległych im podmiotów. Podobnie organy samorządowe reprezentujące narodowości mogą określać w decyzjach normatywnych organizację, funkcjonowanie, działalność i program działania – swoje i podległych im podmiotów.

1.2. Zalecenia normatywne

W ramach swoich kompetencji i zgodnie z przepisami prawa Prezydent Republiki, premier, przewodniczący centralnych organów administracji publicznej (z wyjątkiem rządu), przewodniczący Krajowego Urzędu Sądownictwa, prokurator krajowy, Rzecznik Praw Podstawowych, prezes Węgierskiego Banku Narodowego, przewodniczący Państwowej Izby Obrachunkowej, przewodniczący stołecznych lub komitatowych instytucji rządowych, a także burmistrzowie i notariusze publiczni (jegyző) mogą wydawać zalecenia normatywne określające organizację i funkcjonowanie oraz działalność podmiotów podległych im pod względem zarządzania lub nadzoru.

Ponadto parlament, Prezydent Republiki, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Podstawowych, autonomiczne organy regulacyjne, a także kancelaria premiera i podmioty odpowiedzialne na organizację ministerstwa mogą wydawać zalecenia normatywne w dziedzinach określonych ustawą, mające zastosowanie do członków personelu danej instytucji.

2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego odgrywają ważną rolę w węgierskim systemie prawnym.

Zgodnie z ustawą o Trybunale Konstytucyjnym (ustawa nr CLI z 2011 r.) do zadań Trybunału należy:

• sprawdzanie zgodności przepisów prawa z ustawą zasadniczą w trybie ex post (kontrola następcza);
• sprawdzanie (w trybie ex ante) zgodności z ustawą zasadniczą ustaw już uchwalonych, lecz jeszcze nie ogłoszonych, oraz niektórych postanowień umów międzynarodowych;
• indywidualne postępowanie kontrolne na wniosek sędziego: jeśli w trakcie rozpoznawania sprawy sędzia musi zastosować przepis prawny, który uważa za niezgodny z ustawą zasadniczą lub taką niezgodność stwierdził już Trybunał Konstytucyjny, wówczas sędzia – poza zawieszeniem postępowania sądowego – może się zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności danego przepisu lub aktu prawnego z ustawą zasadniczą oraz o uchylenie jego stosowania;
• rozpatrywanie skarg konstytucyjnych składanych z powodu naruszenia praw zagwarantowanych w ustawie zasadniczej: skargę konstytucyjną może złożyć osoba fizyczna lub organizacja, której dotyczy sprawa, jeśli w toku postępowania prowadzonego w tej sprawie zastosowano przepis niezgodny z ustawą zasadniczą, a więc doszło do naruszenia prawa zagwarantowanego w ustawie zasadniczej, oraz wykorzystano istniejące środki zaskarżenia bądź takie środki nie przysługują;
• badanie zgodności aktów ustawodawczych z umowami międzynarodowymi;
• usuwanie niezgodności z ustawą zasadniczą wynikających z pominięcia ustawodawczego;
• rozstrzyganie konfliktów kompetencyjnych w obrębie organów państwowych oraz pomiędzy instytucjami samorządowymi a innymi organami państwowymi;
• dokonywanie wykładni przepisów ustawy zasadniczej;
• prowadzenie postępowań we wszystkich sprawach, które ustawowo wchodzą w zakres jego kompetencji.

Trybunał Konstytucyjny szczegółowo uzasadnia swoje orzeczenia. Orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego nie można zaskarżyć i są one powszechnie obowiązujące.

3. Orzecznictwo sądów

Wywiązując się z obowiązku zapewnienia jednolitego stosowania prawa i udzielania wskazówek sądom niższej instancji, węgierski Sąd Najwyższy (Kúria, przed dniem 1 stycznia 2012 r. zwana Sądem Najwyższym) wydaje orzeczenia dotyczące jednolitego stosowania prawa (jogegységi határozat) oraz orzeczenia dotyczące zasad (elvi határozat).

Procedura dotycząca jednolitości może zostać wszczęta w przypadku, gdy rozwój lub jednolitość praktyki sądowniczej wymaga przyjęcia orzeczenia służącego zapewnieniu jednolitości w zasadniczych kwestiach bądź gdy jedna z izb Sądu Najwyższego zamierza dokonać odstępstwa od orzeczenia wydanego przez inną izbę Sądu Najwyższego. Orzeczenie dotyczące jednolitości prawa jest wiążące dla sądów.

Orzeczenia dotyczące zasad wywodzą się z praktyki izb Sądu Najwyższego i również sprzyjają jednolitości w orzekaniu.

Orzeczenia w sprawie jednolitości prawa oraz orzeczenia dotyczące zasad są publikowane w urzędowym zbiorze orzecznictwa Sądu Najwyższego.

III. Zakres stosowania prawa

Zasięg terytorialny przepisów prawa obejmuje terytorium Węgier; w przypadku rozporządzeń samorządowych zasięg ten jest ograniczony do obszaru właściwości danego organu samorządowego. Zakres podmiotowy przepisów prawa obejmuje osoby fizyczne, osoby prawne i organizacje niemające osobowości prawnej, znajdujące się na terytorium Węgier, oraz obywateli węgierskich przebywających za granicą. W przypadku rozporządzeń samorządowych zakres ten obejmuje osoby fizyczne, osoby prawne i organizacje niemające osobowości prawnej, znajdujące się na obszarze właściwości danego samorządu terytorialnego.

Ustawa o stanowieniu prawa zawiera zakaz stosowania prawa z mocą wsteczną i stanowi, że w przepisie prawa nie można ustanawiać ani zwiększać obowiązków, znosić ani ograniczać praw ani też uznać jakiegoś działania za niezgodne z prawem w odniesieniu do okresu poprzedzającego ogłoszenie tego przepisu.

W akcie prawnym należy zawsze określić datę jego wejścia w życie w taki sposób, aby zapewnić odpowiedni czas na przygotowanie się do jego stosowania.

Akty ustawodawcze i przepisy wykonawcze do nich muszą mieć tę samą datę wejścia w życie. Akt prawny (lub przepis prawny) traci moc w wyniku uchylenia lub – jeśli zawiera wyłącznie przepisy zmieniające lub uchylające – na podstawie ustawy o stanowieniu prawa.

IV. Prawnicze bazy danych

Na Węgrzech dziennik urzędowy, tj. Magyar Közlöny, jest publikowany w postaci elektronicznej, a jego treści przysługuje przymiot autentyczności.

Węgierski dziennik urzędowy zawiera akty prawne (z wyjątkiem rozporządzeń samorządowych) oraz następujące rodzaje dokumentów:

• orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, które podlegają ogłoszeniu w węgierskim dzienniku urzędowym zgodnie z przepisami prawa lub na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego;
• decyzje parlamentu;
• orzeczenia dotyczące jednolitości prawa wydawane przez Sąd Najwyższy;
• opinie Państwowej Komisji Wyborczej;
• załączniki, w tym zbiór orzeczeń (Határozatok Tára);
• Biuletyn Urzędowy (Hivatalos Értesítő).

Narodowa baza aktów prawnych (Nemzeti Jogszabálytár) zawiera wszystkie przepisy prawa (z wyjątkiem rozporządzeń samorządowych) oraz inne instrumenty prawne administracji publicznej obowiązujące w dniu wyszukiwania. Ustawodawstwo jest przedstawione w formie ujednoliconej wraz z poprawkami i innymi zmianami.

Bazę można przeszukiwać według tytułu i numeru, istnieje również możliwość przeszukiwania treści.

Dostęp do baz danych jest nieodpłatny i nie wiąże się z żadnymi ograniczeniami.

Powiązane strony

Hiteles Elektronikus Magyar Közlöny

Nemzeti jogszabálytár

Źródła prawa

• Ustawy (prawo pierwotne);
• Rozporządzenia, zarządzenia, nakazy, regulaminy (prawo wtórne); oraz
• prawo UE, w tym orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Konstytucja jest podstawowym źródłem prawa krajowego i stanowi, że ustawy uchwalane są przez parlament w formie ustaw parlamentarnych. Parlament może jednak delegować kompetencje ustawodawcze na rzecz innych organów (tj. ministrów, władz i organów publicznych itp.), które uprawnione są do przyjmowania ustawodawstwa wtórnego w zakresie umocowania przekazanego ustawą parlamentu.

Krajowy porządek prawny musi być również postrzegany z perspektywy prawodawstwa UE, a szczególnie Traktatu o przystąpieniu.

Na Malcie orzecznictwo sądowe nie ma charakteru precedensu: sądy dokonują wykładni przepisów prawnych zawartych w poszczególnych aktach. Nie oznacza to jednak, że orzeczenia sądowe nie maja charakteru wiążącego. W rzeczywistości sędziowie co do zasady nie odchodzą od zasad ustanowionych na podstawie utrwalonego orzecznictwa, chyba że zaistnieją ku temu ważne przyczyny. W praktyce sądy niższej instancji stosują się do wykładni Sądu Najwyższego.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Traktaty międzynarodowe mogą również stanowić część wewnętrznego ustawodawstwa Malty.

Europejska konwencja praw człowieka

Na mocy przyjętej przez maltański parlament ustawy XIV z 1987 r., europejska konwencja praw człowieka została włączona do prawa maltańskiego. Żaden przepis ustawowy na Malcie nie może stać w sprzeczności z prawami i wolnościami określonymi w konwencji. Kontrolę przestrzegania wspomnianej zasady powierzono sądom.

Hierarchia norm

Na szczeblu krajowym konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym, na kolejnych szczeblu znajdują się ustawy parlamentu, a następnie ustawodawstwo wtórne. Jednak, jak wspomniano powyżej, Traktat o przystąpieniu i regulacje wydane przez UE są prawnie wiążące i obowiązują na Malcie, tak jak we wszystkich państwach członkowskich, i muszą być brane pod uwagę obok prawa UE.

Ramy instytucjonalne

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

Zasadniczo stosowany jest system podziału i równowagi (checks and balances) władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Choć te trzy filary władzy wykonują swoje kompetencje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze w zastrzeżonych dla nich sferach, system podziału i równowagi, który Malta przejęła z angielskiej zasady państwa prawa, pozwala na sprawne funkcjonowanie systemu prawnego na Malcie.

Proces ustawodawczy

System parlamentarny Malty oparty jest na modelu brytyjskim, co po 180 latach rządów brytyjskich nie jest zaskoczeniem. Minister przedstawia projekt ustawy, który jest następnie publikowany w dzienniku ustaw w celu przeprowadzenia w parlamencie pierwszego czytania. W zależności od wagi rozpatrywanej ustawy, istnieje możliwość opublikowania wcześniej białej księgi. Izba Reprezentantów (House of Representatives) powołuje następnie komisję i po drugim czytaniu, podczas którego posłowie mają możliwość przedstawienia ogólnych uwag dotyczących proponowanego projektu ustawodawczego, na etapie pracy w komisjach analizuje się szczegółowo każdy artykuł i proponuje poprawki. Po zakończeniu etapu prac w komisjach projekt zostaje odesłany do parlamentu do ostatniego, trzeciego czytania, a następnie po uzyskaniu zgody Prezydenta Republiki, staje się ustawą.

Co do zasady ustawa wchodzi w życie w dniu jej opublikowania, o ile w samej ustawie nie określono , że właściwy minister może wprowadzić ją w życie (w całości lub w części) w innym terminie.

Prawnicze bazy danych

Krajowa legislacyjna baza danych: Zbiór praw Malty – usługi prawne

Za pośrednictwem tej bazy danych udostępniane są bezpłatnie:

• wszystkie akty krajowego ustawodawstwa - pierwotnego i wtórnego;
• publikacje prawne, w tym pozostałe akty prawne, projekty, obwieszczenia prawne i uchwały jednostek samorządu terytorialnego.

Powiązane strony

Zbiór praw Malty

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Niderlandy

Na tej stronie przedstawiono informacje na temat systemu prawnego w Niderlandach.

W skład rządu niderlandzkiego wchodzą ministrowie oraz monarcha. Pod tym względem czyni to Niderlandy nietypowym przypadkiem wśród zachodnioeuropejskich monarchii, ponieważ w większości z nich monarcha nie wchodzi w skład rządu. Od czasu gruntownej zmiany konstytucji w 1848 r. Niderlandy są monarchią konstytucyjną z systemem parlamentarnym.

Źródła prawa

Rodzaje aktów prawnych – opis

Konstytucja zapewnia ramy prawne organizacji państwa niderlandzkiego oraz tworzy podstawę ustawodawstwa. Umowy pomiędzy Niderlandami a innymi państwami stoją najwyżej w hierarchii źródeł prawa. Artykuł 93 konstytucji stanowi, iż postanowienia umów oraz decyzji instytucji międzynarodowych mogą mieć bezpośredni skutek prawny w niderlandzkim systemie prawnym, w którym to przypadku postanowienia te mają pierwszeństwo przed prawem niderlandzkim. Na terytorium Królestwa Niderlandów nie stosuje się obowiązujących przepisów ustawowych, jeżeli są niezgodne z tymi postanowieniami. Stąd też przepisy unijne zawarte w traktatach, rozporządzeniach i dyrektywach są głównym źródłem prawa w Niderlandach.

Statut Królestwa Niderlandów jest dokumentem regulującym stosunki konstytucyjne między Niderlandami, Arubą, Curaçao i Sint Maarten.

Prawo stanowi się na szczeblu krajowym. Na podstawie delegacji ustawowej rząd centralny może wydawać szczegółowe przepisy w formie zarządzeń oraz rozporządzeń ministerialnych. Przewidziano również możliwość wydawania zarządzeń o charakterze niezależnym (niemających podstawy ustawowej). Konstytucja nadaje uprawnienia do przyjmowania aktów normatywnych organom niższego szczebla podlegającym prawu publicznemu (prowincjom, miastom oraz zarządom gospodarki wodnej).

Orzecznictwo jest również źródłem prawa, bowiem znaczenie orzeczeń sądowych wykracza poza rozstrzygnięcie konkretnej sprawy, w której wydano dane orzeczenie. Orzeczenia sądów wyższej instancji służą jako wskazówki. Orzeczenia Sądu Najwyższego (Hoge Raad) mają szczególne znaczenie, ponieważ zadaniem tego sądu jest zapewnianie jednolitego stosowania prawa. Zatem w nowych sprawach sąd niższej instancji przy wydawaniu wyroku uwzględnia orzeczenie Sądu Najwyższego.

Dla rządu oraz wymiaru sprawiedliwości istotne są również ogólne zasady prawa. Niekiedy do ogólnych zasad prawa odnoszą się same przepisy, na przykład kodeks cywilny (zasadność i uczciwość). Sąd może również uwzględniać ogólne zasady prawa przy wydawaniu orzeczeń.

Kolejnym źródłem prawa jest prawo zwyczajowe, nazywane również prawem niepisanym. Co do zasady zwyczaj stosuje się wyłącznie wówczas, gdy odsyła do niego akt normatywny, ale w przypadku sprzeczności sąd może również uwzględnić zwyczaj w swoim orzeczeniu. Prawo zwyczajowe nie może być źródłem prawa w przypadku orzekania o popełnieniu przestępstwa (art. 16 konstytucji).

Hierarchia źródeł prawa

Art. 94 konstytucji stanowi, iż niektóre normy prawa międzynarodowego mają charakter nadrzędny w hierarchii norm prawnych. Przepisy ustawowe niezgodne z tymi normami nie mają zastosowania. Prawo Unii Europejskiej, ze względu na swój charakter, ma pierwszeństwo przed prawem krajowym. Po nim w hierarchii kolejno znajdują się Statut Królestwa Niderlandów, konstytucja oraz ustawy. Stoją one wyżej w hierarchii niż inne przepisy. Akty normatywne przyjmują wspólnie rząd i parlament (Staten-Generaal – czyli przedstawiciele narodu pochodzący z wyborów).

Przyjmuje się również, że akt normatywny może w całości lub w części stracić moc obowiązującą tylko w wyniku przyjęcia kolejnego aktu normatywnego. Ponadto zgodnie z ogólną zasadą wykładni przepisy szczególne stoją wyżej w hierarchii niż przepisy ogólne. Należy również zauważyć, że w tradycji kontynentalnej akt normatywny uznaje się za źródło prawa zajmujące wyższe miejsce w hierarchii niż orzecznictwo.

Struktura instytucjonalna

Organy odpowiedzialne za stanowienie prawa

Proces legislacyjny

Akty normatywne przyjmuje wspólnie rząd i parlament. Projekty ustaw może przedstawiać rząd lub niższa izba parlamentu (Tweede Kamer der Staten-Generaal). Rada Państwa (Raad van State) doradza na temat projektów ustaw i zarządzeń. Opinii pozostałych zainteresowanych stron zasięga się zazwyczaj na etapie przygotowywania projektu ustawy.

Co do zasady Rada Ministrów przyjmuje projekty ustaw i przekazuje je Wydziałowi Doradczemu Rady Państwa celem uzyskania jego rekomendacji. Rząd przygotowuje odpowiedź na zalecenia w formie sprawozdania. Następnie przesyła projekt ustawy – z wszelkimi niezbędnymi zmianami – izbie niższej listem królewskim (Koninklijke boodschap). Zmiany do projektu ustawy można wprowadzać podczas debaty w izbie niższej. To właśnie izbie niższej przysługuje prawo wprowadzania zmian. Po przyjęciu projektu przez izbę niższą debatuje nad nim izba wyższa (Eerste Kamer der Staten-Generaal). izba wyższa może jedynie przyjąć lub odrzucić projekt ustawy. Na tym etapie nie można już wprowadzać dalszych zmian. Po przyjęciu projektu przez izbę wyższą monarcha i minister podpisują akt, dzięki czemu zyskuje on przymiot ustawy.

Prawnicze bazy danych

Overheid.nl jest centralnym punktem dostępu do wszelkich informacji na temat instytucji rządowych w Niderlandach. Na stronie tej można uzyskać dostęp do przepisów na szczeblu lokalnym i krajowym.

Portal Officielebekendmakingen.nl zapewnia dostęp do dzienników urzędowych ( Staatsblad, Staatscourant i Tractatenblad). Pod tym adresem znajdują się również wszystkie publikacje parlamentu niderlandzkiego.

Czy dostęp do bazy danych jest nieodpłatny?

Dostęp do stron internetowych jest bezpłatny.

Powiązane strony

Rząd krajowy

Regering

Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Druga Izba parlamentu Niderlandów

Government.nl

Houseofrepresentatives.nl

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Austria

Wprowadzenie – na tej stronie przedstawiono informacje na temat austriackiego systemu prawnego oraz zarys prawa austriackiego.

Źródła prawa

Prawo austriackie jest głównie prawem pisanym. Prawo zwyczajowe odgrywa natomiast bardzo ograniczoną rolę. Orzeczenia sądów najwyższej instancji stanowią źródło cennych wytycznych w kwestii stosowania prawa i mają duże znaczenie, niemniej orzecznictwo nie jest formalnie uznawane za źródło prawa.

Konstytucja austriacka stanowi, że powszechnie uznawane zasady prawa międzynarodowego stanowią część austriackiego prawa federalnego, i przewiduje włączenie umów międzynarodowych do austriackiego systemu prawnego (w drodze przyjęcia ustawy szczególnej lub bez takiej ustawy). Miejsce postanowień takich umów w hierarchii aktów prawnych ramach krajowego systemu prawnego zależy od ich treści.

Zatwierdzenie umów międzynarodowych, które zmieniają lub uzupełniają konstytucję, przez Radę Narodową Austrii (Nationalrat) wiąże się z koniecznością uzyskania w głosowaniu kwalifikowanej większości głosów przewidzianej dla federalnych ustaw konstytucyjnych. Do umów zmieniających lub uzupełniających ustawy stosuje się te same wymogi dotyczące kworum, co w przypadku ustaw.

Co do zasady Prezydent Federalny podpisuje umowy międzynarodowe na wniosek rządu federalnego lub upoważnionego przez rząd ministra federalnego. Zawarcie umowy dotyczącej kwestii politycznych lub umowy, która zmienia lub uzupełnia ustawodawstwo, wymaga uprzedniej zgody Rady Narodowej Austrii. Prezydent Federalny może upoważnić rząd federalny lub właściwych członków rządu federalnego do zawarcia pewnych kategorii umów międzynarodowych, które nie dotyczą kwestii politycznych lub nie zmieniają ani nie uzupełniają ustawodawstwa.

Zgodnie z austriacką konstytucją w każdym z dziewięciu krajów związkowych (Bundesländer) obowiązuje odrębne prawo konstytucyjne kraju związkowego, niezależnie od federalnego prawa konstytucyjnego. Prawo konstytucyjne kraju związkowego nie może być sprzeczne z federalnym prawem konstytucyjnym, co oznacza, że jest podrzędne względem tego prawa. Tego rodzaju porządek pierwszeństwa pomiędzy federalnymi przepisami prawnymi a przepisami krajów związkowych nie jest jednak zasadą. Od 1988 r. kraje związkowe mogą zawierać umowy międzynarodowe regulujące kwestie wchodzące w zakres ich kompetencji. W sprawach zagranicznych pierwszeństwo należy jednak do rządu federalnego.

Rodzaje aktów prawnych – hierarchia norm

Rada Narodowa Austrii uchwala federalne ustawodawstwo konstytucyjne większością dwóch trzecich głosów oddanych w obecności co najmniej połowy ogółu posłów. Ustawodawstwo uchwalane w ten sposób musi być wyraźnie oznaczone jako „ustawa konstytucyjna” (Verfassungsgesetz) lub „przepisy konstytucyjne” (Verfassungsbestimmung).

Z kolei ważne rozstrzygnięcie w sprawie przepisu opartego na ustawie federalnej wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów w głosowaniu z udziałem co najmniej jednej trzeciej posłów Rady Narodowej Austrii.

1. Zasady przewodnie konstytucji

Przedstawione poniżej zasady podstawowe konstytucji austriackiej (Grundprinzipien) stanowią najważniejsze zasady systemu prawnego państwa:

• zasada państwa demokratycznego,
• zasada rozdziału władz,
• zasada rządów prawa,
• zasada republikańskiej formy państwa,
• zasada państwa federalnego oraz
• zasada państwa liberalnego.

Łącznie powyższe zasady składają się na podstawowy porządek konstytucyjny (verfassungsrechtliche Grundordnung).

Zasady te są niezwykle istotne z konstytucyjnego punktu widzenia. Jeżeli szeroko zakrojona zmiana konstytucji skutkuje odstąpieniem od którejś z zasad przewodnich lub istotnie zmienia zależność pomiędzy tymi zasadami, uznaje się, że konstytucja została zmieniona w znaczący sposób, w związku z czym konieczne jest przeprowadzenie referendum.

2. Pierwotne i wtórne prawo Unii

Przystąpienie Austrii do Unii Europejskiej w dniu 1 stycznia 1995 r. wymagało zasadniczej zmiany konstytucji austriackiej. Od chwili przystąpienia Austrii do Unii austriacki system prawny opiera się nie tylko na austriackim prawie konstytucyjnym, ale również na prawie Unii (dualizm konstytucyjny). Przeważa pogląd, że prawo Unii jest nadrzędne wobec prawa krajowego i wobec zwykłego federalnego prawa konstytucyjnego, lecz nie wobec zasad przewodnich konstytucji.

3. „Zwykłe” federalne prawo konstytucyjne

W prawie konstytucyjnym ustanowiono zasady prowadzenia polityki państwa, ponieważ określono w nim szczegółowo:

• proces legislacyjny,
• status najważniejszych organów w państwie,
• relacje między rządem federalnym a krajami związkowymi w procesie stanowienia i stosowania prawa oraz
• zasadę kontroli działań rządu przez sądy powszechne.

4. Ustawodawstwo federalne

Podstawowa zasada rządów prawa określona w konstytucji stanowi, że w stosowaniu prawa organy administracji publicznej i sądy są związane ustawą. W konstytucji przewidziano podział uprawnień ustawodawczych między rząd federalny i kraje związkowe.

5. Rozporządzenia

Rozporządzenia (Verordnungen) to akty normatywne o charakterze generalnym wydawane przez organy administracji. W konstytucji przewidziano ogólne upoważnienie do wydawania rozporządzeń wykonawczych, które służą doprecyzowaniu aktów o charakterze generalnym, najczęściej ustaw. Rozporządzenia zmieniające lub uzupełniające ustawę wymagają wyraźnej delegacji konstytucyjnej.

6. Decyzje

Decyzje (Bescheide) to głównie akty o charakterze wykonawczym wydawane przez organy administracji, skierowane wyłącznie do wskazanych adresatów.

Struktura instytucjonalna

Władza ustawodawcza

W konstytucji przewidziano podział uprawnień ustawodawczych między rząd federalny i kraje związkowe oraz różne podmioty biorące udział w procesie ustawodawczym.

Ustawodawstwo federalne uchwala Rada Narodowa Austrii (Nationalrat – izba niższa), zazwyczaj z udziałem Rady Związkowej Austrii (Bundesrat – izba wyższa austriackiego parlamentu). 183 członków Rady Narodowej Austrii wybierają obywatele w wyborach bezpośrednich. Członków Rady Związkowej wybierają natomiast parlamenty krajów związkowych (Landtage). Co do zasady Rada Związkowa jest uprawniona wyłącznie do wniesienia sprzeciwu wobec projektu ustawy, który wywiera skutek zawieszający.

Prawo kraju związkowego stanowią parlamenty krajów związkowych.

Proces legislacyjny

W izbie niższej inicjatywa ustawodawcza przysługuje:

• samym członkom izby niższej (poselski projekt ustawy),
• rządowi federalnemu (rządowy projekt ustawy) lub
• Radzie Związkowej (Bundesrat).

Ponadto Rada Narodowa Austrii ma obowiązek rozpatrzyć inicjatywę obywatelską, gdy podpisało się pod nią 100 tys. wyborców lub jedna szósta wyborców w trzech krajach związkowych.

W praktyce większość projektów ustaw zgłasza rząd federalny. Projekty ustaw rządu federalnego muszą zostać jednogłośnie zatwierdzone przez rząd federalny (na posiedzeniu). Projekty ustaw sporządza właściwy minister, przy czym przed ich zatwierdzeniem przez rząd odbywają się konsultacje, w trakcie których kraje związkowe lub inne zainteresowane strony mogą zgłaszać uwagi.

Po przyjęciu ustawy przez Radę Narodową Austrii konieczna jest zgoda Rady Związkowej. (Projekty ustaw federalnych dotyczących finansów nie muszą być przedkładane Radzie Związkowej – wynika to z zasady suwerenności Rady Narodowej Austrii w kwestiach federalnych). Następnie Kanclerz przekazuje projekty ustaw Prezydentowi do poświadczenia (Beurkundung).

Izba niższa może zarządzić referendum w sprawie projektu ustawy. O potrzebie przeprowadzenia referendum może również zadecydować większość członków izby niższej. W takim przypadku projekt ustawy, nad którym odbyła się już debata w izbie niższej, musi zostać zatwierdzony w drodze referendum, zanim zostanie poświadczony. Referendum jest również wymagane w przypadku zasadniczej zmiany konstytucji.

Podpisując ustawę, Prezydent poświadcza, że uchwalono ją zgodnie z konstytucją. Poświadczenie musi następnie uzyskać kontrasygnatę Kanclerza.

Z chwilą uzyskania kontrasygnaty Kanclerza ustawy federalne są ogłaszane w federalnym dzienniku urzędowym (Bundesgesetzblatt). O ile ustawa federalna nie stanowi inaczej (działanie z mocą wsteczną lub określone vacatio legis), wchodzi ona w życie z końcem dnia, w którym ją ogłoszono w federalnym dzienniku urzędowym i dokonano dystrybucji wydania, w którym została ogłoszona.

Ustawę można uchylić w sposób wyraźny (uchylenie formalne) albo w drodze przyjęcia nowej ustawy, której treść nie jest spójna z wcześniejszymi przepisami (uchylenie materialne) bez wyraźnego wskazania, że wcześniej obowiązujące przepisy straciły moc (lex posterior derogat legi priori). Przepisy szczególne stosuje się przed przepisami ogólnymi (lex specialis derogat legi generali). Okres obowiązywania ustawy może być również określony z góry.

Prawnicze bazy danych

System informacji prawnej Republiki Austrii (Rechtsinformationssystem des Bundes), którym zarządza Federalne Ministerstwo Cyfryzacji i Spraw Gospodarczych, udostępnia online ustawodawstwo austriackie.

Czy dostęp do bazy danych jest nieodpłatny?

Dostęp do Rechtsinformationssystem des Bundes jest nieodpłatny.

Krótki opis zawartości

System informacji prawnej Republiki Austrii zawiera informacje na następujące tematy:

Prawo federalne

1. prawo federalne (wersja skonsolidowana)
2. autentyczna wersja austriackiego federalnego dziennika urzędowego (Bundesgesetzblatt) od 2004 r.
3. austriacki federalny dziennik urzędowy (Bundesgesetzblatt) z lat 1945–2003
4. dzienniki urzędowe cesarstwa i rzeszy (Reichs-, Staats- i Bundesgesetzblatt) z lat 1848–1940
5. zbiory ustaw i rozporządzeń z lat 1740–1848 (zewn.)
6. dzienniki urzędowe Rzeszy Niemieckiej (Reichsgesetzblatt) z lat 1919–1945 (zewn.)
7. projekty ustaw (Begutachtungsentwürfe)
8. rządowe projekty ustaw (Regierungsvorlagen)

Prawo krajów związkowych

1. prawo krajów związkowych (wersja skonsolidowana)
2. autentyczne i nieautentyczne dzienniki urzędowe krajów związkowych (Landesgesetzblätter) (różne okresy)

Akty prawa miejscowego: wybrane akty prawa miejscowego z następujących krajów związkowych:

1. Karyntia (wszystkie gminy)
2. Dolna Austria
3. Górna Austria
4. Salzburg
5. Styria
6. Wiedeń

Orzecznictwo

1. Trybunał Konstytucyjny (Verfassungsgerichtshof)
2. Trybunał Administracyjny (Verwaltungsgerichtshof)
3. wykaz aktów normatywnych sporządzony przez Trybunał Administracyjny
4. wyroki Sądu Najwyższego (Oberster Gerichtshof), wyższych sądów krajowych (Oberlandsgerichte), sądów krajowych (Landesgerichte), sądów rejonowych (Bezirksgerichte) i Sądu Najwyższego ds. Patentów i Znaków Towarowych (Oberste Patent- und Markensenat), a także orzecznictwo międzynarodowe
5. Federalny Sąd Administracyjny (Bundesverwaltungsgericht)
6. krajowe sądy administracyjne (Landesverwaltungsgerichte)
7. Federalny Trybunał Obrachunkowy (Bundesfinanzgericht) (zewn.)
8. Organ Ochrony Danych (Datenschutzbehörde) (przed 2014 r.: Datenschutzkommission)
9. komisje dyscyplinarne, Najwyższa Komisja Dyscyplinarna (Disziplinaroberkommission), Komisja Odwoławcza (Berufungskommission)
10. Organ Nadzorczy ds. Reprezentacji Pracowniczej (Personalvertretungsaufsichtsbehörde, przed 2014 r.: Personalvertretungs-Aufsichtskommission)
11. komisje ds. równego traktowania (Gleichbehandlungskommissionen) od 2014 r.
12. komisje ds. równego traktowania od 2008 r. (zewn.)
13. dokumentacja finansowa, Niezależny Trybunał Obrachunkowy (Unabhängiger Finanzsenat) (zewn.)
14. niezależne trybunały administracyjne (Unabhängige Verwaltungssenate) – wybrane orzecznictwo z lat 1991–2013
15. Trybunał ds. Azylu (Asylgerichtshof) – od lipca 2008 r. do 2013 r.
16. Niezależna Federalna Rada ds. Azylu (Unabhängiger Bundesasylsenat) – wybrane decyzje z okresu od 1998 r. do końca czerwca 2008 r.
17. Trybunał ds. Środowiska Naturalnego (Umweltsenat) – wybrane orzecznictwo z lat 1994–2013
18. Federalna Rada ds. Komunikacji (Bundeskommunikationssenat) – wybrane decyzje z lat 2001–2013
19. organy sprawujące nadzór nad procesem udzielania zamówień (Vergabekontrollbehörden) – wybrane decyzje do 2013 r.
20. orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądu Kasacyjnego w sprawach cywilnych i karnych (1885–1897) (zewn.)
21. zbiór orzeczeń wydanych przez austriacki Sąd Rzeszy (Reichsgericht) w latach 1869–1918 (zewn.)
22. zbiór orzeczeń wydanych przez austriacki Trybunał Konstytucyjny w latach 1919–1979 (zewn.)
23. zbiór orzeczeń wydanych przez austriacki Trybunał Konstytucyjny w latach 1876–1934 (zewn.)

Inne publikacje:

1. przepisy dotyczące egzaminów mistrzowskich i zawodowych zgodnie z ustawą o działalności gospodarczej (Gewerbeordnung)
2. oficjalne przepisy regulujące funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych – autentyczne od 2002 r.
3. plany dotyczące infrastruktury opieki zdrowotnej (ÖSG, RSG)
4. urzędowe biuletyny weterynaryjne (OVB) – od dnia 15 września 2004 r.

Okólniki o charakterze ogólnym (Erlässe)

1. okólniki wydawane przez ministerstwa federalne
2. wytyczne i okólniki wydawane przez Federalne Ministerstwo Finansów (zewn.)
3. okólniki dotyczące spraw społecznych, wydawane przez Federalne Ministerstwo Pracy, Spraw Społecznych, Zdrowia i Ochrony Konsumentów (Bundesministerium für Arbeit, Soziales, Gesundheit und Konsumentenschutz) (zewn.)

Austriackie ustawy

Niektóre austriackie ustawy są również dostępne w języku angielskim.

Dodatkowe informacje

Dodatkowe informacje można uzyskać na stronie internetowej Rechtsinformationssystem des Bundes.

Polska jest republiką, w której obowiązuje demokratyczna forma rządów. Władza ustawodawcza należy do Parlamentu składającego się z izby niższej - Sejmu - i izby wyższej - Senatu. Organami władzy wykonawczej są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów. Władza sądownicza spoczywa w rękach sądów i trybunałów.

Podstawą polskiego systemu prawnego jest kontynentalny system prawny (oparty na tradycji prawa cywilnego). System sądów powszechnych w Polsce tworzą sądy apelacyjne, sądy okręgowe i sądy rejonowe. Właściwość ich rozciąga się na sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sądownictwo administracyjne sprawowane jest przez Naczelny Sąd Administracyjny, sprawujący kontrolę sądową nad administracją publiczną.

Sąd Najwyższy jest najwyższym organem władzy sądowniczej Rzeczypospolitej Polskiej i tym samym najwyższą instancją odwoławczą. Do najważniejszych zadań Sądu Najwyższego należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w Polsce (wspólnie z sądami powszechnymi, administracyjnymi i wojskowymi), rozpoznawanie kasacji jako nadzwyczajnego środka odwoławczego oraz podejmowanie uchwał dotyczących wykładni prawa.

Organem władzy sądowniczej jest Trybunał Konstytucyjny, który orzeka w następujących sprawach:

• zgodność wydanych aktów prawnych z konstytucją
• spory kompetencyjne między organami administracji centralnej
• zgodność celów i działalności partii politycznych z konstytucją
• skargi konstytucyjne wniesione przez obywateli.

Wersja angielska ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i innych odpowiednich ustaw znajduje się na stronie internetowej polskiego Trybunału Konstytucyjnego.

Źródła prawa

Źródłami prawa w Polsce są konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Konstytucja uznawana jest za najważniejsze źródło polskiego prawa. Znajdują się w niej przepisy regulujące polski system prawny, organizację instytucji, system sądowy oraz organy samorządu terytorialnego. Konstytucja reguluje także wolności i prawa obywatela. Obecnie obowiązująca konstytucja została uchwalona w 1997 r. Tekst polskiej konstytucji jest dostępny na stronie internetowej niższej izby polskiego Parlamentu (Sejmu) w j. polskim, angielskim, niemieckim, francuskim i rosyjskim.

Rodzaje instrumentów prawnych - opis

Ustawy są źródłem powszechnie obowiązującego prawa, a przedmiotem ich regulacji są istotne kwestie. Ustawa może regulować każdą sprawę. W niektórych przypadkach konstytucja przewiduje regulowanie przez ustawę kwestii o szczególnym znaczeniu, przykładowo budżetu czy statusu prawnego obywateli.

Zgodnie z polską konstytucją ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga zgody wyrażonej w ustawie uchwalonej przez Parlament i podpisanej przez Prezydenta. Dotyczy to sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, wolności, praw i obowiązków obywatelskich, członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacjach międzynarodowych oraz innych spraw przewidzianych w konstytucji.

Rozporządzenia wydawane są przez organy rządowe wskazane w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.

W kompetencji Rady Ministrów znajduje się wydawanie uchwał o charakterze wewnętrznym, które są wiążące tylko w stosunku do jednostek organizacyjnych podległych instytucji wydającej uchwałę. Uchwały nie mogą jednak być podstawą prawną wydawania decyzji dotyczących obywateli, osób prawnych czy innych podmiotów.

Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej na podstawie upoważnienia ustawowego mogą wydawać akty prawa miejscowego obowiązujące w danych jednostkach podziału administracyjnego.

Hierarchia norm

Konstytucja jest najważniejszym źródłem prawa w Polsce. Po konstytucji w hierarchii norm miejsca zajmują kolejno: ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, dyrektywy i decyzje Unii Europejskiej, ustawy, rozporządzenia rządowe oraz akty prawa miejscowego.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych

Władza ustawodawcza sprawowana jest przez Sejm i Senat, dwie izby tworzące polski Parlament. Posłowie są wybierani na czteroletnią kadencję. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Radzie Ministrów. Prawo złożenia projektu legislacyjnego przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli uprawnionych do głosowania w wyborach do Sejmu.

Sejm rozpatruje wniosek w trzech czytaniach. Jeżeli wniosek został przyjęty przez Sejm i Senat, zostaje on przesłany Prezydentowi do podpisu. Przed podpisaniem wniosku Prezydent może skierować go do Trybunału Konstytucyjnego w celu zbadania jego zgodności z konstytucją.

Rada Ministrów zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji, wyraża zgodę na zawarcie innych umów międzynarodowych lub wypowiada takie umowy.

Proces decyzyjny

Prawo inicjatywy ustawodawczej

Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli uprawnionych do głosowania w wyborach do Sejmu.

W większości przypadków projekty ustaw przedkładane są przez Radę Ministrów lub posłów.

Projekt wraz z uzasadnieniem musi być przedłożony Marszałkowi Sejmu, który przekazuje do Prezydentowi, Senatowi oraz Przewodniczącemu Rady Ministrów (premierowi).

Czytanie ustaw

Sejm rozpatruje projekt w trzech czytaniach. Projekty są rozpatrywane także przez określone komisje Sejmu i Senatu.

Przyjęcie

W terminie 30 dni od przedłożenia mu projektu Senat musi przyjąć go bez żadnych poprawek, wnieść poprawki lub odrzucić projekt w całości. Sejm może odrzucić poprawki Senatu wyłącznie absolutną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Ogłoszenie

Po zakończeniu procedury w Sejmie i Senacie Marszałek Sejmu przedkłada Prezydentowi przyjęty projekt ustawy do podpisania. Prezydent podpisuje projekt w terminie 21 dni od przedłożenia oraz zarządza jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni. Data wejścia w życie może być również określona w tekście ustawy. Zgodnie z polskim prawem ustawa może zostać uchylona wyłącznie przez inną ustawę. Data utraty mocy prawnej przez ustawę lub inny akt prawny musi być określona w tekście ustawy lub uchylającego aktu prawnego.

Prawnicze bazy danych

Akty prawne wydane począwszy od 1918 r. znajdują się na stronie Internetowego Systemu Aktów Prawnych (Sejm), łącznie z wykazem tych aktów.

Dostęp do bazy danych jest bezpłatny.

1. Akty prawne lub źródła prawa, z których wynikają przepisy prawne

Tradycyjnie uznawanymi źródłami prawa w Portugalii są:

1. ustawy zasadnicze, obejmujące samą konstytucję portugalską, różne przepisy prawa konstytucyjnego oraz ustawy zmieniające konstytucję;
2. „przepisy i zasady ogólnego lub powszechnego prawa międzynarodowego”, „postanowienia ustanowione w należycie ratyfikowanych lub zatwierdzonych umowach międzynarodowych”, „przepisy wydane przez właściwe organy organizacji międzynarodowych, do których należy Portugalia (…), pod warunkiem że jest to przewidziane w odpowiednich traktatach założycielskich” oraz „postanowienia traktatów regulujących funkcjonowanie Unii Europejskiej oraz przepisy wydane przez instytucje unijne w ramach wykonywania powierzonych im zadań” – art. 8 konstytucji;
3. zwykłe ustawy, obejmujące ustawy uchwalane przez Zgromadzenie Republiki, dekrety z mocą ustawy uchwalane przez rząd oraz regionalne dekrety legislacyjne uchwalane przez Zgromadzenia Ustawodawcze Regionów Autonomicznych Azorów i Madery;
4. instrumenty równoważne ustawom, takie jak akty prawne zatwierdzające konwencje, traktaty lub umowy międzynarodowe, ogólnie wiążące uchwały Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności określonych środków z konstytucją lub z prawem, układy zbiorowe pracy oraz inne instrumenty zbiorowe regulujące stosunki pracy;
5. regulacje lub akty prawne rangi podustawowej uzupełniające ustawy oraz określające przepisy szczegółowe umożliwiające stosowanie lub wprowadzanie ustaw. Obejmują one dekrety wykonawcze (decretos regulamentares), rozporządzenia (regulamentos), dekrety (decretos), regionalne dekrety wykonawcze (decretos regulamentares regionais), decyzje (resoluções), regulaminy (regimentos), zarządzenia (portarias), ministerialne rozporządzenia wykonawcze (despachos normativos), przepisy porządkowe wydawane przez gubernatorów cywilnych (regulamentos policiais dos governadores civis) oraz zarządzenia i uchwały wydawane przez organy samorządu terytorialnego (posturas e os regulamentos autárquicos).

2. Inne źródła prawa

Dopuszczalność i znaczenie innych źródeł spoza sfery uprawnień politycznych państwa w zakresie stanowienia prawa pisanego stanowi przedmiot sporu w doktrynie. Wynika on z tego, iż niektórzy przedstawiciele doktryny uznają, że rolą tych źródeł jest stanowienie prawa, inni – że wysłowienie jego zasad, zaś jeszcze inni – że źródła te pełnią obydwie te role. Czasem wprowadza się rozróżnienie między źródłami bezpośrednimi a pośrednimi pozwalające uniknąć pewnych trudności wynikających z tych różnic koncepcyjnych.

Jako potencjalne źródła prawa często podaje się następujące kategorie:

1. prawo zwyczajowe, czyli powtarzalne, zwyczajowe zachowanie powszechnie uważane za wiążące. Zwyczaj można uznać za źródło prawa wyłącznie w niektórych dziedzinach. Skonstruowane w ten sposób normy prawne powszechne są między innymi w prawie międzynarodowym publicznym (np. zasada immunitetu jurysdykcyjnego państwa), prawie prywatnym międzynarodowym i prawie administracyjnym;
2. orzecznictwo, czyli zbiór zasad wynikających z orzeczeń i uchwał sądów; niektórzy przedstawiciele doktryny nie uznają orzecznictwa za faktyczne źródło prawa, lecz jedynie za wskazówkę interpretacyjną w trakcie dokonywania wykładni prawa. Rozwiązania przyjęte w orzeczeniach sądowych sądy mogą powielać w innych sprawach w zależności od doniosłości argumentów logicznych i merytorycznych, które stanowią ich podstawę. Niektórzy autorzy zaliczają do tej kategorii nie tylko orzeczenia sądowe w konkretnych sprawach, ale również orzeczenia mające moc prawną (powszechnie obowiązujące uchwały Trybunału Konstytucyjnego), ponieważ uważają, że wszystkie te instrumenty stanowią właściwie źródło powszechnie obowiązującego prawa;
3. prawo słuszności, oznaczające, że sądy mają prawo formułować normy prawne uwzględniające specyfikę poszczególnych rozpoznawanych spraw, polegając na ogólnych zasadach sprawiedliwości i etyki sędziowskiej. Art. 4 kodeksu cywilnego stanowi, że „sądy mogą wydawać orzeczenia w oparciu o zasadę słuszności wyłącznie wówczas, gdy: a) istnieje przepis prawny, który na to zezwala; b) strony osiągnęły w tej sprawie porozumienie oraz możliwe jest wniesienie środka zaskarżenia do sądu wyższej instancji; c) strony ustaliły uprzednio, że będą polegać na zasadzie słuszności”;
4. Powtarzające się praktyki społeczne (usos), których nie uznaje się za obowiązkowe, lecz które postrzega się jako istotny element czynności prawnych, szczególnie w przypadku formalizowania stosunków prawnych, zwłaszcza w dziedzinie handlu. Sądy mogą je brać pod uwagę wówczas, gdy jest to przewidziane prawem oraz nie jest „sprzeczne z zasadami dobrej wiary” – art. 3 kodeksu cywilnego. W związku z tym same te praktyki nie mają charakteru prawotwórczego i często nie uznaje się ich za rzeczywiste źródło prawa;
5. teorii prawa, czy też doktryny, nie należy uznawać za rzeczywiste źródło prawa, chociaż odgrywa ona ważną rolę w rozwoju naukowym i technicznym wiedzy prawnej oraz ma istotny wpływ na ostateczne rezultaty prac osób odpowiedzialnych za wykładnię i stosowanie norm prawnych.

3. Hierarchia źródeł prawa

Odniesienia do hierarchii norm prawnych dotyczą względnego statusu poszczególnych aktów prawnych, czyli ich pozycji w uporządkowanej strukturze.

W tym kontekście pojawiają się argumenty, że hierarchię można ustalić wyłącznie na podstawie metody tworzenia prawa. Zgodnie z tym poglądem hierarchia nie opiera się na względnym statusie norm prawnych, lecz ustala się ją wyłącznie na podstawie źródeł tych norm.

Kolejność tę można ustalić niezależnie od tego, które podejście zostanie przyjęte.

Hierarchia poszczególnych źródeł prawa wymienionych w części pierwszej kształtuje się następująco:

1. konstytucja i ustawy zasadnicze;
2. przepisy i zasady ogólnego lub powszechnego prawa międzynarodowego oraz postanowienia umów międzynarodowych [tj. wszystkie akty prawne wymienione w pkt 1 lit. b)];
3. ustawy i dekrety z mocą ustawy;
4. regionalne dekrety legislacyjne;
5. akty prawne wywołujące skutki równoważne z ustawą;
6. rozporządzenia.

4. Procedury wprowadzania do portugalskiego porządku prawnego przepisów prawa międzynarodowego

Wprowadzanie międzynarodowych aktów prawnych do prawa portugalskiego odbywa się zgodnie z następującymi zasadami określonymi w art. 8 konstytucji portugalskiej:

1. „przepisy i zasady ogólnego lub powszechnego prawa międzynarodowego są integralną częścią prawa portugalskiego”;
2. „postanowienia należycie ratyfikowanych lub zatwierdzonych umów międzynarodowych stają się częścią prawa portugalskiego z chwilą ich oficjalnego ogłoszenia i pozostają w mocy, dopóki są wiążące dla państwa portugalskiego na gruncie międzynarodowym”;
3. „przepisy wydane przez właściwe organy organizacji międzynarodowych, do których należy Portugalia, obowiązują bezpośrednio w prawie portugalskim, pod warunkiem że jest to przewidziane w odpowiednich traktatach założycielskich”;
4. „postanowienia traktatów regulujących funkcjonowanie Unii Europejskiej oraz przepisy wydane przez instytucje unijne w ramach wykonywania powierzonych im zadań obowiązują w prawie portugalskim zgodnie z przepisami prawa Unii oraz z poszanowaniem podstawowych zasad demokratycznego państwa prawa”.

5. Poszczególne organy uprawnione do przyjmowania przepisów prawa

Organami uprawnionymi do przyjmowania przepisów prawa są Zgromadzenie Republiki, rząd, rządy regionalne i Zgromadzenia Ustawodawcze Azorów i Madery, organy samorządu terytorialnego oraz niektóre organy administracji.

6. Proces ustawodawczy

Sposób stanowienia prawa zależy od konkretnych procedur obowiązujących poszczególne organy odpowiedzialne za stanowienie prawa. Akty prawne, w zależności od ich rodzaju, przyjmuje się w odmiennych trybach. Poniżej opisano dwie najbardziej sformalizowane i najważniejsze procedury stanowienia prawa.

Najbardziej złożona procedura, z udziałem Zgromadzenia Republiki, składa się z poniższych etapów:

1. inicjatywa ustawodawcza: „uprawnionymi podmiotami są członkowie Zgromadzenia, grupy parlamentarne oraz rząd, a także, na warunkach określonych prawem, grupy zarejestrowanych wyborców. Uprawnienie do wystąpienia z inicjatywą ustawodawczą w odniesieniu do regionów autonomicznych przysługuje właściwym regionalnym Zgromadzeniom Ustawodawczym” (art. 167 ust. 1 konstytucji);
2. wstępne dopuszczenie, publikacja, rejestracja, nadanie numeru i ocena: etap ten obejmuje ocenę dopuszczalności projektu ustawy, publikację tekstu w Dzienniku Urzędowym Zgromadzenia Republiki, procedurę administracyjną oraz, na koniec, ocenę jego treści;
3. debata i przyjęcie: etap ten obejmuje debatę dotyczącą zagadnień ogólnych, kolejną debatę dotyczącą kwestii szczegółowych, głosowanie nad całością projektu, głosowanie nad jego kwestiami szczegółowymi oraz końcowe głosowanie ogólne. Do przyjęcia projektu ustawy konieczna może być zwykła większość, bezwzględna większość lub kwalifikowana większość głosów;
4. kontrola przez prezydenta Republiki w terminie przewidzianym prawem, po zakończeniu której prezydent może promulgować ustawę w proponowanym brzmieniu lub skorzystać z prawa weta. W tym drugim przypadku akt prawny poddaje się powtórnie pod obrady Zgromadzenia Republiki. W przypadku potwierdzenia wyników głosowania lub wprowadzenia poprawek tekst ponownie przekazuje się prezydentowi do promulgacji, co również musi nastąpić w określonym terminie. Do zadań prezydenta należą „promulgacja ustaw, dekretów z mocą ustawy oraz dekretów wykonawczych i zarządzanie ich ogłoszenia, a także podpisywanie uchwał Zgromadzenia Republiki w sprawie zatwierdzenia umów międzynarodowych i innych dekretów rządowych” (art. 134 lit. b) konstytucji);
5. ogłoszenie: po promulgacji nowego aktu prawnego prezydent zarządza jego ogłoszenie w Dzienniku Urzędowym Republiki Portugalskiej (Diário da República).

Procedura stanowienia prawa przez rząd obejmuje poniższe etapy:

1. inicjatywa ustawodawcza: kancelaria danego ministra przedstawia projekt aktu prawnego;
2. konsultacje: na tym etapie minister występujący z inicjatywą ma obowiązek przeprowadzić konsultacje i zasięgnąć opinii organów określonych w konstytucji i przepisach prawnych;
3. ocena wstępna i szczegółowa: po wstępnym zatwierdzeniu projekty podlegają badaniu i ocenie;
4. zatwierdzenie: chociaż niektóre rodzaje aktów prawnych nie wymagają zatwierdzenia przez Radę Ministrów, to na niej zazwyczaj spoczywa obowiązek zatwierdzenia projektu;
5. kontrola: „W terminie czterdziestu dni od dnia otrzymania dekretu rządowego celem jego ogłoszenia (…) prezydent Republiki albo promulguje dekret, albo korzysta z prawa weta. W tym drugim przypadku prezydent informuje rząd na piśmie o przyczynach swojej decyzji” (art. 136 ust. 4 konstytucji);
6. ogłoszenie ostatecznego tekstu w Dzienniku Urzędowym Republiki Portugalskiej.

7. Procedury wprowadzania w życie przepisów prawa krajowego

„Ustawy obowiązują dopiero po ich ogłoszeniu w dzienniku urzędowym”. „Po ogłoszeniu ustawy wchodzi ona w życie po upływie określonego w niej terminu, a jeżeli w ustawie nie określono takiego terminu, po upływie terminu przewidzianego w przepisach szczególnych” (art. 5 kodeksu cywilnego).

Zgodnie z art. 2 ustawy nr 74/98 z dnia 11 listopada 1998 r. w obecnym brzmieniu:

„1. Akty prawne oraz inne akty powszechnie obowiązujące wchodzą w życie w terminie w nich określonym; w żadnym wypadku nie wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia”.

„2. Jeżeli nie określono takiego terminu, akty, o których mowa w ust. 1, wchodzą w życie na całym terytorium Portugalii i za granicą piątego dnia po ich ogłoszeniu”.

„4. Bieg terminu, o którym mowa w ust. 2, rozpoczyna się w dniu następującym bezpośrednio po publikacji na stronie internetowej prowadzonej przez przedsiębiorstwo Imprensa Nacional Casa da Moeda, SA”.

8. Metody usuwania ewentualnych kolizji między różnymi przepisami prawa

W tej kwestii najważniejszą rolę odgrywa Trybunał Konstytucyjny, który stwierdza niekonstytucyjność wszelkich przepisów niezgodnych z konstytucją portugalską lub usankcjonowanymi w niej zasadami.

Orzekając w konkretnych sprawach, sądy nie mogą stosować przepisów, które naruszają konstytucję lub usankcjonowane w niej zasady.

Przy dokonywaniu wykładni mającej na celu ocenę okoliczności faktycznych sądy usuwają wszelkie kolizje między różnymi przepisami prawa, uwzględniając przy tym każdorazowo wspomnianą powyżej hierarchię źródeł prawa. Przeprowadzając ten proces, traktują system prawny jako jednolitą całość, z pominięciem wszelkich luk lub niespójności, w szczególności tych o charakterze logicznym lub semantycznym, oraz oceniają okoliczności stanowiące przesłanki uchwalenia przepisów i szczególne warunki panujące w toku postępowania. Proces ten zawsze wymaga przynajmniej minimalnej zgodności w brzmieniu przepisów, nawet jeżeli są one wysłowione w sposób niedoskonały, uwzględniając podejście przyjęte w ustawodawstwie oraz zakładając, że ustawodawca wybrał „najrozsądniejsze” rozwiązania oraz był w stanie „wyrazić swoje zamiary w odpowiedni sposób” (art. 9 kodeksu cywilnego).

Informacje na temat kolizji przepisów w obszarze prawa prywatnego międzynarodowego znajdują się w sekcji „Prawo właściwe”.

Prawnicze bazy danych

Digesto jest to portugalska urzędowa prawnicza baza danych zawierająca akty ogłaszane w dzienniku urzędowym ( Diário da República).

Digesto — Zintegrowany System Informacji Prawnej

System Digesto, utworzony na mocy rozporządzenia Rady Ministrów nr 48/92 z dnia 31 grudnia 1992 r., zawiera:

1. akty ustawodawcze ogłoszone w seriach I i II dziennika urzędowego;
2. nieodpłatne, zintegrowane, szczegółowe i aktualne informacje prawne, a w szczególności:
   1. daty wygaśnięcia i daty wejścia w życie aktów ogłoszonych w serii I dziennika urzędowego od dnia 5 października 1910 r., różnych dokumentów z poprzednich dziesięcioleci oraz aktów ogłoszonych w serii II dziennika urzędowego przetwarzanych przez PCMLEX (centralna baza danych systemu Digesto), a także adnotacje dotyczące tych aktów i dokumentów;
   2. wszelkie istotne informacje, takie jak przepisy zezwalające, regulujące i wykonawcze, przyjęte i wdrożone zmiany, mające zastosowanie prawo Unii, wytyczne administracyjne wydane przez Dyrekcję Generalną do spraw Budżetu (Direção-Geral do Orçamento), orzecznictwo i układy zbiorowe pracy;
   3. dostęp do trzech innych baz danych: LEGAÇOR – regionalna baza danych ustawodawstwa Azorów, REGTRAB – specjalna baza danych dotycząca przepisów prawa pracy oraz DGO-DOUT – specjalna baza danych zawierająca okólniki i opinie Dyrekcji Generalnej do spraw Budżetu;
   4. dzięki zapewnionej interoperacyjności z prawniczymi bazami danych Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokuratury Generalnej (PGR) i parlamentu portugalskiego (poprzez jego bazę danych AP – Atividade Parlamentar) – dostęp do orzecznictwa najważniejszych sądów, opinii PGR i wszelkich dokumentów roboczych dotyczących ustaw od początku procesu ustawodawczego do dnia ich ogłoszenia.

Elektroniczny dziennik urzędowy (Diário da República Eletrónico – DRE)

Zgodnie z dekretem z mocą ustawy nr 83/2016 z dnia 16 grudnia 2016 r. publikacja dziennika urzędowego stanowi nieodpłatną i powszechnie dostępną usługę elektroniczną i odbywa się wyłącznie w internecie. Jest to usługa publiczna świadczona przez przedsiębiorstwo Imprensa Nacional-Casa da Moeda, S. A. (INCM), które publikuje dziennik urzędowy na swojej stronie internetowej. Dostęp do dziennika jest nieodpłatny i powszechny, zaś użytkownicy mogą zapoznać się z treścią aktów ustawodawczych ogłoszonych w seriach I i II dziennika urzędowego, wydrukować je, zarchiwizować i przeszukiwać w formie elektronicznej.

W ramach usługi elektronicznego dziennika urzędowego można uzyskać dostęp do:

1. tekstów aktów prawnych podlegających ogłoszeniu w dzienniku urzędowym na mocy konstytucji i pozostałych przepisów, a w szczególności ustawy nr 74/98 z dnia 11 listopada 1998 r. zmienionej i ponownie ogłoszonej w drodze ustawy nr 43/2014 z dnia 11 lipca 2014 r.;
2. narzędzia umożliwiającego zapoznanie się z aktualnym skonsolidowanym tekstem odpowiedniego aktu prawnego (tekst skonsolidowany nie ma mocy prawnej);
3. narzędzia umożliwiającego tłumaczenie pojęć prawnych;
4. narzędzia umożliwiającego wyszukiwanie na podstawie słów kluczowych aktów podlegających ogłoszeniu w dzienniku urzędowym;
5. należycie przetworzonych i usystematyzowanych informacji prawnych;
6. powiązanych sektorowych baz danych, które zawierają dodatkowe informacje prawne, dotyczące w szczególności orzecznictwa, prawa Unii, wytycznych administracyjnych i teorii prawa;
7. możliwości nieodpłatnego przesyłania spisów treści serii I i II dziennika urzędowego na skrzynki poczty elektronicznej subskrybentów.

Przydatne linki

Dziennik urzędowy – Portugalia

Źródła prawa

Źródłami rumuńskiego prawa są:

• konstytucja rumuńska;
• ustawy uchwalone przez parlament (ustawy konstytucyjne, ustawy organiczne i ustawy zwykłe);
• dekrety Prezydenta Rumunii;
• rządowe akty prawne (rozporządzenia, rozporządzenia w trybie pilnym, decyzje);
• akty prawne wydawane przez instytucje administracji centralnej (zarządzenia ministerialne, zalecenia i regulaminy);
• akty prawne wydawane przez organy samorządu terytorialnego (rady okręgowe, rady lokalne, Radę Generalną Bukaresztu);
• prawo Unii (rozporządzenia, dyrektywy);
• umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Rumunię.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

W Rumunii wyróżnia się następujące instrumenty prawne:

• nadrzędnym aktem prawnym w Rumunii jest konstytucja. Reguluje ona ustrój Rumunii jako państwa narodowego, unitarnego i niepodzielnego oraz stosunki pomiędzy organami władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, a także pomiędzy organami publicznymi a obywatelami i osobami prawnymi;
• ustawy konstytucyjne są uchwalane na mocy uprawnień konstytucyjnych, tzn. na podstawie decyzji wybieranego i zwoływanego w tym celu zgromadzenia konstytucyjnego;
• ustawy organiczne regulują kwestie o dużym znaczeniu dla państwa, takie jak granice państwowe, obywatelstwo rumuńskie, godło państwowe i pieczęć państwowa, prawo własności i dziedziczenia, organizacja i przeprowadzanie referendów, przestępstwa, wymiar kar i zasady ich odbywania, organizacja i sposób funkcjonowania Najwyższej Rady Sądownictwa, sądów, prokuratury i Trybunału Obrachunkowego, prawa osób poszkodowanych przez organy publiczne, system obrony narodowej, organizacja organów rządowych oraz partie polityczne;
• ustawy zwykłe regulują wszystkie pozostałe kwestie nieobjęte zakresem regulacji ustaw organicznych. Ustawa zwykła nie może wprowadzać poprawek ani zmian do aktów normatywnych wyższego rzędu, takich jak ustawa organiczna lub konstytucja;
• w szczególnych przypadkach (okresy między sesjami parlamentarnymi) niektóre dziedziny określone przez parlament mogą być regulowane rozporządzeniami rządowymi na mocy przekazanych uprawnień ustawodawczych. Rozporządzenia takie wydaje się na podstawie specjalnej ustawy delegacyjnej, zgodnie z przewidzianymi w niej warunkami i zakresem działania. W nadzwyczajnych sytuacjach rząd może uchwalać rozporządzenia w trybie pilnym w każdej dziedzinie, jeżeli uzna to za konieczne;
• decyzje rządowe określają sposób skutecznego wykonywania ustaw, jak również różne inne aspekty organizacyjne ich wykonania;
• akty prawne (zarządzenia i zalecenia) są wydawane przez instytucje administracji centralnej wyłącznie na podstawie ustaw, decyzji rządowych i rozporządzeń rządowych jako odnoszące się do nich akty wykonawcze;
• akty niezależnych organów administracji;
• akty prawne wydawane przez organy samorządu terytorialnego (rady okręgowe, rady lokalne, Radę Generalną Bukaresztu) regulują sprawy należące do kompetencji samorządów terytorialnych.

Inne źródła prawa

• Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i orzecznictwo sądów UE.
• Chociaż orzecznictwo krajowe nie jest źródłem prawa, orzeczenia Wysokiego Trybunału Kasacyjnego i Sprawiedliwości, służące zapewnieniu jednolitej wykładni niektórych norm prawnych, są bez wątpienia wtórnymi źródłami prawa. Ponadto orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, które są skuteczne erga omnes, a nie tylko inter partes litigantes, można również uznać za wtórne źródło prawa.
• Zgodnie z art. 1 ustawy nr 287/2009 Kodeks cywilny źródłami prawa cywilnego są: prawo stanowione, prawo zwyczajowe i ogólne zasady prawa. Prawo zwyczajowe obejmuje tradycję (zwyczaj) i praktykę zawodową.
• We wspomnianej powyżej ustawie przewidziano następujące zasady stosowania zwyczaju jako źródła prawa:
  • zwyczaj stosuje się w przypadkach nieuregulowanych przez prawo. Jeżeli nie obowiązują żadne zwyczaje, zastosowanie mają przepisy prawne dotyczące podobnych sytuacji, a jeśli nie ma takich przepisów, obowiązują ogólne zasady prawa;
  • w sytuacjach uregulowanych przez prawo zwyczaj stosuje się tylko wtedy, gdy akt prawny wyraźnie się do niego odwołuje;
  • za źródło prawa uznaje się wyłącznie zwyczaje, które są zgodne z porządkiem publicznym i przyjętymi zasadami moralności;
  • zainteresowana strona ma obowiązek dowieść istnienia zwyczaju i jego treści. O istnieniu zwyczaju świadczy jego uwzględnienie w zbiorach opracowanych i opublikowanych przez właściwe podmioty lub organy, o ile nie stwierdzono inaczej.

Hierarchia norm prawnych

Hierarchia norm prawnych w Rumunii jest następująca:

• konstytucja rumuńska i ustawy konstytucyjne znajdują się na szczycie hierarchii norm. Wszystkie inne akty prawne muszą być z nimi zgodne;
• ustawy organiczne zajmują drugie miejsce w hierarchii norm prawnych. Parlament uchwala ustawy organiczne kwalifikowaną większością głosów;
• ustawy zwykłe to trzeci pod względem ważności rodzaj norm prawnych. Ustawy zwykłe uchwala parlament zwykłą większością głosów. Ustawa zwykła nie może wprowadzać poprawek do ustaw organicznych lub konstytucji ani ich zmieniać;
• rozporządzenia rządowe znajdują się na czwartym miejscu w hierarchii norm;
• decyzje rządowe zajmują piąte miejsce w hierarchii norm prawnych;
• akty prawne wydawane przez instytucje administracji centralnej i niezależne organy administracji stanowią szósty szczebel w hierarchii norm;
• akty prawne wydawane przez samorząd terytorialny (rady okręgowe, rady lokalne, Radę Generalną Bukaresztu) znajdują się na ostatnim miejscu w hierarchii norm prawnych.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

Zgodnie z konstytucją państwo opiera się na konstytucyjnych, demokratycznych zasadach podziału władzy (na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) oraz na mechanizmie kontroli i równowagi.

Zgodnie z zasadą podziału władzy do jej sprawowania uprawnione są następujące podmioty: parlament, rząd oraz organy wymiaru sprawiedliwości. Równowagę sił pomiędzy władzami publicznymi a obywatelami gwarantują również Trybunał Konstytucyjny, rumuński Rzecznik Praw Obywatelskich (Avocatul Poporului din România ), Trybunał Obrachunkowy (Curtea de Conturi) i Rada Legislacyjna (Consiliul Legislativ).

Parlament jest najwyższym organem przedstawicielskim obywateli i jedynym organem władzy ustawodawczej kraju. Składa się z Izby Deputowanych i Senatu. Władza ustawodawcza należy co do zasady wyłącznie do parlamentu, jednak w pewnych przypadkach dzieli on tę funkcję z władzą wykonawczą (rządem) i elektoratem (obywatelami).

Rząd może wydawać rozporządzenia na podstawie szczególnej ustawy delegacyjnej uchwalonej przez parlament. W wyjątkowych okolicznościach wymagających natychmiastowej reakcji rząd może również wydawać rozporządzenia w trybie pilnym.

Proces legislacyjny

Proces legislacyjny składa się z trzech etapów:

1. etap rządowy, zwany przedparlamentarnym, obejmuje:

• przygotowanie projektu aktu ustawodawczego na szczeblu rządowym;
• przekazanie projektu aktu ustawodawczego do konsultacji społecznych na warunkach określonych przepisami;
• zatwierdzenie projektu aktu ustawodawczego przez Radę Legislacyjną, w wyniku uzgodnień międzyresortowych, a także przez inne instytucje;
• przyjęcie projektu aktu ustawodawczego przez rząd;

2. etap parlamentarny obejmuje:

• przekazanie projektu aktu ustawodawczego do jednej z izb parlamentu (Izby Deputowanych lub Senatu jako izby pierwszej), zależnie od kompetencji przyznanych im na mocy konstytucji rumuńskiej;
• debatę i przyjęcie sprawozdania/opinii na temat projektu aktu ustawodawczego w stałych komisjach parlamentarnych (w niektórych sytuacjach można powoływać komisje specjalne);
• posiedzenie plenarne, na którym izba pierwsza wypowiada się na temat projektu aktu ustawodawczego i związanych z nim wniosków legislacyjnych. Izba pierwsza ma 45 dni na ustosunkowanie się do projektu aktu ustawodawczego i wniosków legislacyjnych, licząc od daty ich przedstawienia w prezydium;
  • w przypadku kodeksów lub innych szczególnie obszernych uregulowań prawnych termin wynosi 60 dni od daty ich przedstawienia w prezydium;
  • termin zostaje skrócony do 30 dni dla rządowych rozporządzeń uchwalanych w trybie pilnym;
• w przypadku przekroczenia wyznaczonego terminu projekt aktu ustawodawczego lub wniosek legislacyjny uważa się za przyjęty. Zostaje on przekazany do Izby Deputowanych, która podejmuje ostateczną decyzję.

Projekty aktów prawnych / wnioski legislacyjne są następnie poddawane pod głosowanie (są przyjmowane lub odrzucane) i przekazywane do izby „decyzyjnej” (Izby Deputowanych lub Senatu), która przyjmuje ostateczną wersję aktu;

3. etap postparlamentarny polega na:

• kontroli konstytucyjności ustawy (kontrola a priori; Trybunał Konstytucyjny sprawdza zgodność danej ustawy z konstytucją). Z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z konstytucją może wystąpić Prezydent Rumunii, przewodniczący którejkolwiek z izb parlamentu, rząd, Wysoki Trybunał Kasacyjny i Sprawiedliwości, rumuński Rzecznik Praw Obywatelskich, co najmniej 50 posłów lub co najmniej 25 senatorów. Trybunał Konstytucyjny może również przeprowadzić kontrolę z urzędu;
• na zakończenie procesu ustawę ogłasza Prezydent w terminie 20 dni od jej otrzymania. Jeżeli Prezydent zażądał ponownego rozpatrzenia ustawy (z takim żądaniem może wystąpić tylko raz) lub jeżeli zwrócił się o zbadanie jej zgodności z konstytucją, ogłoszenie ustawy następuje w terminie 10 dni od otrzymania ustawy po jej ponownym rozpatrzeniu albo od otrzymania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego potwierdzającego zgodność tej ustawy z konstytucją;
• ustawa wchodzi w życie w terminie trzech dni od daty jej opublikowania w części I rumuńskiego dziennika urzędowego (Monitorul Oficial al României) lub w terminie późniejszym, określonym w ustawie.

Prawnicze bazy danych

a) Portal legislacyjny, prowadzony przez Ministerstwo Sprawiedliwości, jest systemem informacji prawnej umożliwiającym wszelkim zainteresowanym osobom szybki, nieodpłatny i nieograniczony dostęp do prawa krajowego w postaci aktualnego stanu prawnego w skonsolidowanej formie. Wspomniana aplikacja jest połączona z unijnym portalem N-Lex – Wspólny dostęp do prawa krajowego.

Portal legislacyjny został opracowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach projektu, na którego realizację otrzymano dotację z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego „Rozwój Zdolności Administracyjnych” (Dezvoltarea Capacității Administrative).

Dostępna na portalu baza danych podlega codziennej aktualizacji i umożliwia dostęp do ponad 150 000 aktów ustawodawczych z okresu od 1989 r. do chwili obecnej, a także do zbioru wcześniejszych aktów ustawodawczych.

Bazę danych można przeszukiwać, stosując następujące kryteria:

• słowa w tytule,
• słowa w tekście,
• rodzaj dokumentu,
• numer dokumentu,
• ogłoszenie w dzienniku urzędowym (rodzaj i numer dziennika),
• data ogłoszenia,
• organ uchwalający dany akt itp.

b) Nieodpłatny, publiczny dostęp do rumuńskich aktów legislacyjnych jest możliwy również za pośrednictwem innej rumuńskiej prawniczej bazy danych stworzonej, prowadzonej i aktualizowanej przez Radę Legislacyjną.

Jest to wersja online zbioru prawa rumuńskiego (Repertoriul legislației României®) – oficjalnego archiwum rumuńskich aktów prawnych, w którym można uzyskać dokładne i rzetelne informacje na temat stanu prawnego każdego z aktów w różnych okresach.

Baza danych obejmuje okres od 1864 r. do chwili obecnej.

Bazę danych można przeszukiwać, stosując następujące kryteria:

• kategoria/rodzaj aktu prawnego,
• numer,
• rok (okres) wydania,
• przedział czasowy publikacji,
• ogłoszenie w dzienniku urzędowym (rodzaj, numer, rok wydania dziennika),
• słowa kluczowe w tytule,
• stan prawny aktu (obowiązujący, wygasły),
• inne kryteria (akty ustawodawcze, indywidualne, ogłoszone, nieogłoszone).

W ramach wewnętrznej sieci komputerowej Rady Legislacyjnej działa na bieżąco aktualizowana baza danych zawierająca szczegółowe informacje prawne niezbędne w procesie przyjmowania projektów aktów ustawodawczych oraz ustawodawstwo wykorzystywane w procesie legislacyjnym.

c) Dostęp do kolejnej prawniczej bazy danych (choć inaczej zorganizowanej) można uzyskać ze strony internetowej Izby Deputowanych (jednej z izb parlamentu). Przeszukiwanie może odbywać się według:

• rodzaju aktu prawnego,
• numeru,
• daty,
• organu władzy publicznej, który wydał akt,
• daty publikacji i słów kluczowych (zarówno w tytule, jak i w treści aktu).

Czy dostęp do bazy danych jest nieodpłatny?

Tak, dostęp do bazy danych jest nieodpłatny.

Źródła prawa

Rodzaje aktów prawnych – opis

Abstrakcyjne normy prawne w systemie prawnym Republiki Słowenii przyjmuje się zarówno na szczeblu państwowym, jak i na szczeblu samorządowym. Akty prawne przyjmowane na szczeblu państwowym to konstytucja (ustava), ustawy (zakoni) oraz przepisy wykonawcze, dzielące się na dwie główne kategorie: dekrety (uredbe) oraz rozporządzenia (pravilniki).

Organy samorządu terytorialnego co do zasady wydają akty prawa miejscowego (odloki).

W systemie prawnym Słowenii nie uznaje się precedensu sądowego jako wiążącego źródła prawa, co oznacza, że sądy niższej instancji nie są formalnie związane orzeczeniami sądów wyższej instancji. Sądy niższej instancji biorą jednak często pod uwagę orzecznictwo sądów wyższej instancji oraz Sądu Najwyższego (Vrhovno sodišče) i powielają linię orzeczniczą tych sądów.

Sąd Najwyższy obradujący w pełnym składzie może wydawać opinie prawne (načelna pravna mnenja) na temat zasad prawnych, które przyczyniają się do jednolitego stosowania prawa. Na mocy ustawy o sądach (Zakon o sodiščih ) tego rodzaju opinie są wiążące wyłącznie dla izb Sądu Najwyższego i mogą zostać zmienione wyłącznie wówczas, gdy Sąd Najwyższy ponownie obraduje w pełnym składzie. Sądy niższej instancji stosują się jednak zazwyczaj do tych opinii, a Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wymaga, aby odpowiednio uwzględniano stanowisko strony przytaczającej wcześniej przyjętą opinię prawną dotyczącą danej kwestii.

Ustawy i inne przepisy muszą być zgodne z powszechnie przyjętymi zasadami prawa międzynarodowego i wiążącymi Słowenię umowami międzynarodowymi (art. 8 konstytucji). Ratyfikowane i ogłoszone umowy międzynarodowe stosuje się bezpośrednio. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego Słowenii (Ustavno sodišče) dotyczącym hierarchii aktów prawnych umowy międzynarodowe mają pierwszeństwo przed przepisami ustawowymi. Ratyfikowane umowy międzynarodowe stają się częścią krajowego systemu prawnego, a tym samym tworzą prawa i obowiązki osób fizycznych i prawnych w Słowenii (o ile są bezpośrednio stosowane).

Słoweński system prawny należy do rodziny systemów kontynentalnych i jest oparty na prawie rzymskim, co oznacza, że prawo zwyczajowe nie stanowi części systemu prawnego. Słoweński ustawodawca uznaje jednak w pewnym stopniu prawo zwyczajowe. Na przykład na mocy art. 12 kodeksu zobowiązań (Obligacijski zakonik) regulującego umowy między osobami fizycznymi i prawnymi zwyczaje biznesowe, uzus i praktyki ustalone między stronami uwzględnia się przy ocenie wymaganego działania oraz jego skutków dla zobowiązań podmiotów gospodarczych względem innych podmiotów gospodarczych.

Sprawując swój urząd, sędzia jest związany konstytucją, ustawami, ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego oraz ratyfikowanymi i ogłoszonymi umowami międzynarodowymi. Ustawa o sądach stanowi, że gdy sprawy cywilnej nie można rozstrzygnąć na podstawie obowiązujących przepisów, sędzia bierze pod uwagę przepisy mające zastosowanie w podobnych przypadkach. Jeżeli pomimo to rozstrzygnięcie sprawy pozostaje prawnie wątpliwe, sędzia wydaje orzeczenie w oparciu o ogólne zasady krajowego porządku prawnego. Rozstrzygając sprawę, ma on obowiązek postępować zgodnie z tradycją prawną i zasadami doktryny prawa. Sędzia ma obowiązek zawsze działać tak, jakby miał orzekać w nieskończonej liczbie przypadków tego samego rodzaju.

Hierarchia norm prawnych

Wszystkie normy prawne muszą być zgodne z konstytucją. Ustawy i inne przepisy muszą być zgodne z powszechnie przyjętymi zasadami prawa międzynarodowego i wiążącymi Słowenię umowami międzynarodowymi (art. 8 zdanie pierwsze konstytucji). Przepisy wykonawcze i akty prawa miejscowego muszą być ponadto zgodne z ustawami.

Akty o charakterze generalnym wydawane w ramach wykonywania władzy publicznej (splošni akti za izvrševanje javnih pooblastil) muszą być zgodne z konstytucją, ustawami i przepisami wykonawczymi.

Akty o charakterze indywidualnym i czynności organów państwowych, organów samorządu terytorialnego oraz osób sprawujących władzę publiczną muszą być oparte na uchwalonej ustawie lub rozporządzeniu przyjętym w celu jej wykonania.

Jeżeli chodzi o pierwszeństwo prawa Unii Europejskiej, konstytucja zapewnia podstawę do uznania tego pierwszeństwa w słoweńskim systemie prawnym poprzez stwierdzenie, że akty prawne i decyzje przyjęte w obrębie organizacji międzynarodowych, na rzecz których Słowenia przekazała część swoich suwerennych praw (w tym przypadku – Unii Europejskiej), należy stosować w Słowenii zgodnie z przepisami prawnymi tych organizacji.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie aktów normatywnych

Ustawy przyjmuje niższa izba dwuizbowego parlamentu słoweńskiego, tj. Zgromadzenie Narodowe (Državni zbor). Zgodnie z art. 80 i 81 konstytucji w skład Zgromadzenia Narodowego wchodzi 90 posłów reprezentujących obywateli Słowenii. Osiemdziesięciu ośmiu posłów wybiera się w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. W skład Zgromadzenia Narodowego wchodzą zawsze: jeden przedstawiciel narodowej wspólnoty włoskiej i jeden przedstawiciel narodowej wspólnoty węgierskiej, wybierani głosami członków tych wspólnot. Zgromadzenie Narodowe wybiera się na czteroletnią kadencję.

Dekrety wydaje rząd (Vlada), zaś rozporządzenia wydają poszczególni ministrowie. Zgodnie z art. 110–119 konstytucji w skład rządu wchodzą premier (predsednik vlade) i ministrowie. W granicach swoich kompetencji rząd i poszczególni ministrowie są niezależni i ponoszą odpowiedzialność przed Zgromadzeniem Narodowym, które może ich postawić w stan oskarżenia (przed Trybunałem Konstytucyjnym), uchwalić wotum nieufności lub zakończyć okres sprawowania przez nich urzędu w drodze interpelacji. Premier, wybrany przez Zgromadzenie Narodowe, przedstawia kandydatów na ministrów, których powołuje (i odwołuje) Zgromadzenie Narodowe.

Trybunał Konstytucyjny pełni kluczową rolę w strukturach instytucjonalnych, ponieważ może uchylać ustawy, przepisy wykonawcze i akty prawa miejscowego, które uzna za niezgodne z konstytucją. Wydaje on również opinie w sprawie konstytucyjności umów międzynarodowych i rozpoznaje indywidualne skargi konstytucyjne poszkodowanych obywateli, które można wnosić po wyczerpaniu wszystkich innych środków ochrony prawnej.

Akty prawa miejscowego przyjmują rady gmin i rady miejskie (občinski sveti, mestni sveti) wybierane w wyborach bezpośrednich przez mieszkańców gminy.

Proces ustawodawczy

Prawo do przedłożenia Zgromadzeniu Narodowemu projektu ustawy przysługuje: rządowi, poszczególnym posłom Zgromadzenia Narodowego, wyższej izbie parlamentu, tj. Radzie Narodowej (Državni svet), oraz pięciu tysiącom wyborców. Zgodnie z regulaminem (Poslovnik Državnega zbora) zwykła procedura w Zgromadzeniu Narodowym obejmuje trzy czytania projektu ustawy.

Ponadto regulamin przewiduje postępowanie w trybie pilnym, tj. nadzwyczajnym. Zgodnie z art. 86 Zgromadzenie Narodowe może podejmować decyzje, jeżeli na posiedzeniu obecna jest większość posłów i jeżeli ustawa zostanie uchwalona większością głosów oddanych przez obecnych posłów, chyba że określona jest inna większość. Rada Narodowa może zawetować uchwaloną ustawę, a Zgromadzenie Narodowe może uchylić takie weto większością głosów ogółu posłów.

Referendum ustawodawcze (Zakonodajni referendum, przewidziane w art. 90 konstytucji) reguluje ustawa o referendum i inicjatywie obywatelskiej (Zakon o referendumu in o ljudski iniciativi). Może ono zostać zarządzone z inicjatywy samego Zgromadzenia Narodowego lub na wniosek Rady Narodowej, jednej trzeciej liczby posłów lub czterdziestu tysięcy wyborców. Wyborcy mają możliwość zatwierdzenia lub odrzucenia ustawy uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe, zanim ogłosi ją prezydent (Predsednik republike).

Prezydent ogłasza uchwaloną ustawę w terminie ośmiu dni od dnia jej uchwalenia. Zgodnie z art. 154 konstytucji wszystkie akty normatywne muszą zostać ogłoszone przed ich wejściem w życie. Akty normatywne przyjmowane przez instytucje państwowe ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Republiki Słoweńskiej (Uradni list Republike Slovenije – UL RS), zaś uchwały i inne akty prawa miejscowego ogłasza się w lokalnych dziennikach urzędowych.

Zmiany konstytucji przyjmuje się w drodze szczególnej procedury przewidzianej w konstytucji. Wniosek w sprawie zmiany konstytucji może złożyć 20 posłów Zgromadzenia Narodowego, rząd lub 30 000 wyborców. Zgromadzenie Narodowe podejmuje decyzję w sprawie takiego wniosku większością dwóch trzecich głosów oddanych przez obecnych posłów, jednak zmianę można przyjąć wyłącznie wówczas, gdy zostanie ona zatwierdzona większością dwóch trzecich głosów ogółu posłów. Art. 87 konstytucji stanowi, że Zgromadzenie Narodowe Republiki Słowenii może określać prawa i obowiązki obywateli i innych osób wyłącznie w drodze ustawy.

Rozporządzenia i decyzje UE wydawane przez instytucje Unii są w Republice Słowenii stosowane bezpośrednio. Ich obowiązywanie nie jest uzależnione od ich ratyfikacji ani ogłoszenia w dzienniku urzędowym.

Umowy międzynarodowe, których Republika Słowenii jest sygnatariuszem, wchodzą w życie z dniem ich ratyfikowania przez Zgromadzenie Narodowe w drodze szczególnej procedury. Umowy międzynarodowe są ratyfikowane na mocy ustawy zgłoszonej przez rząd. Ustawę ratyfikującą umowę międzynarodową przyjmuje się zwykłą większością głosów oddanych przez obecnych posłów, chyba że w konstytucji lub ustawie przewidziano inaczej.

Prawnicze bazy danych

System informacji prawnej (Pravno-informacijski sistem – PIS)

System informacji prawnej – rejestr przepisów Republiki Słowenii (Register predpisov Republike Slovenije) jest powiązany ze zbiorem przepisów innych organów państwowych oraz dziennikiem urzędowym.

Ustawodawstwo Zgromadzenia Narodowego (Zakonodaja državnega zbora)

Baza danych zawierająca ustawodawstwo Zgromadzenia Narodowego obejmuje teksty wszystkich ustaw i innych aktów będących przedmiotem obrad Zgromadzenia Narodowego. Zawiera ona:

• skonsolidowane teksty ustaw (prečiščena besedila zakono) – oficjalne skonsolidowane teksty ustaw uchwalonych od dnia 29 listopada 2002 r. i ogłoszonych w dzienniku urzędowym oraz nieoficjalne skonsolidowane teksty ustaw od dnia 17 czerwca 2007 r.;
• uchwalone ustawy (sprejeti zakoni) – ustawy uchwalone przez Zgromadzenie Narodowe i ogłoszone w dzienniku urzędowym od odzyskania niepodległości w dniu 25 czerwca 1991 r.;
• przyjęte akty (sprejeti akti) – akty przyjęte przez Zgromadzenie Narodowe i ogłoszone w dzienniku urzędowym od dnia 28 listopada 1996 r.;
• projekty ustaw (predlogi zakonov) – projekty ustaw przedłożone pod obrady w bieżącej kadencji Zgromadzenia Narodowego (baza danych zawiera również przyjęte projekty ustaw, których nie ogłoszono jeszcze w dzienniku urzędowym);
• czytania ustaw (obravnave zakonov) (zakończenie procedury) – zbiory dokumentów dotyczących wszystkich posiedzeń, na których odbyło się czytanie ustaw przedłożonych pod obrady Zgromadzenia Narodowego po dniu 28 listopada 1996 r.;
• projekty aktów (predlogi aktov) – projekty aktów przedłożone pod obrady w bieżącej kadencji Zgromadzenia Narodowego (baza danych zawiera również przyjęte projekty aktów, których nie ogłoszono jeszcze w dzienniku urzędowym);
• czytania aktów (obravnave aktov) (zakończenie procedury) – zbiory dokumentów dotyczących wszystkich posiedzeń, na których odbyło się czytanie aktów przedłożonych pod obrady Zgromadzenia Narodowego po dniu 28 listopada 1996 r.;
• projekty uchwał (predlogi odlokov) – projekty uchwał przedłożone pod obrady w bieżącej kadencji Zgromadzenia Narodowego (baza danych zawiera również przyjęte projekty uchwał, których nie ogłoszono jeszcze w dzienniku urzędowym);
• czytania uchwał (obravnave odlokov) (zakończenie procedury) – zbiory dokumentów dotyczących wszystkich posiedzeń, na których odbyło się czytanie uchwał przedłożonych pod obrady Zgromadzenia Narodowego po dniu 28 listopada 1996 r.

Dziennik Urzędowy Republiki Słowenii (Uradni list Republike Slovenije – UL RS)

Wszystkie przepisy krajowe ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Republiki Słowenii. Wszystkie dokumenty publikuje się online.

Powiązane strony

Ustawodawstwo Zgromadzenia Narodowego

system informacji prawnej

Dziennik Urzędowy Republiki Słowenii (UL RS)

Informacje na temat porządku prawnego w Słowacji można znaleźć na stronie internetowej Europejska Sieć Sądowa: porządek prawny w sprawach cywilnych.

Źródła prawa

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Terminu „źródła prawa” używa się w trzech znaczeniach:

1. źródła prawa w sensie materialnym – materialne źródła prawa;
2. źródła prawa w sensie epistemologicznym – źródła wiedzy o prawie;
3. źródła prawa w sensie formalnym – formalne źródła prawa.

Ze względu na sposób powstawania norm prawnych i na obowiązujące formy ich wyrażania tradycyjnie rozróżnia się następujące źródła prawa:

• zwyczaj prawny;
• precedens (prawo tworzone przez sędziów);
• akty normatywne;
• umowy o charakterze normatywnym;
• ogólne zasady prawa;
• zasady współżycia społecznego;
• współczesne opracowania, literatura prawna i opinie ekspertów;
• umowy międzynarodowe, jeżeli zostały należycie włączone do porządku prawnego Republiki Słowackiej.

Hierarchia norm prawnych

Jedną z podstawowych zasad słowackiego porządku prawnego jest hierarchia norm prawnych. Zrozumienie jej właściwego miejsca w praktyce ustawodawczej oraz w stosowaniu prawa ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia zgodności z prawem. Hierarchia norm nie jest jednak wyłącznie kwestią zwykłego logicznego pierwszeństwa lub podporządkowania. Dotyczy ona całości kwestii prawowitej władzy i obejmuje również kategoryczny imperatyw, zgodnie z którym przepis może ustanowić wyłącznie organ uprawniony do tego na mocy ustawy – w granicach określonych w tej ustawie oraz w ramach kompetencji ustawodawczych tego organu.

Przepisy klasyfikuje się według tzw. „mocy prawnej”. Moc prawna odnosi się do właściwości przepisów prawa, które przesądzają o tym, że jeden przepis jest podrzędny względem drugiego (tj. przepisu o wyższej mocy prawnej), lub do sytuacji, w której konkretny przepis wyprowadzono z przepisu o wyższej mocy prawnej. W sytuacji, w której występują przepisy o różnej mocy prawnej, przepis o niższej mocy prawnej nie może być sprzeczny z przepisem o wyższej mocy prawnej, natomiast przepis o wyższej mocy prawnej może uchylić przepis o niższej mocy prawnej.

Pod względem poziomów mocy prawnej przepisy można sklasyfikować hierarchicznie w sposób następujący:

Ustawodawstwo pierwotne (ustawy)

• ustawy konstytucyjne (należące zawsze do ustawodawstwa pierwotnego),
• ustawy (należące do ustawodawstwa pierwotnego lub wywodzące się z ustaw konstytucyjnych).

Ustawodawstwo wtórne (ustawodawstwo niższego rzędu)

• rozporządzenia rządu – należące zawsze do ustawodawstwa wtórnego,
• przepisy wydawane przez instytucje administracji centralnej – należące zawsze do prawodawstwa wtórnego,
• przepisy wydawane przez organy samorządowe – należące do ustawodawstwa pierwotnego lub wtórnego,
• przepisy wydawane w wyjątkowych okolicznościach przez organy inne niż instytucje administracji centralnej – zawsze będące prawodawstwem wtórnym.

W systemie prawnym nadrzędność aktu oznacza, że wszystkie inne przepisy prawne muszą z niego wypływać, muszą być z nim zgodne i nie mogą być z nim sprzeczne. W praktyce oznacza to, że gdy przepis usytuowany niżej w hierarchii jest sprzeczny z przepisem wyższej rangi, należy przestrzegać przepisu wyższej rangi.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za stanowienie prawa

Do przyjmowania przepisów prawa uprawnione są wymienione poniżej organy (organy prawodawcze):

• Rada Narodowa Republiki Słowackiej (Národná rada Slovenskej republiky) – konstytucja, ustawy konstytucyjne, ustawy, umowy międzynarodowe rangi ponadustawowej, umowy międzynarodowe z mocą ustawy,
• rząd Republiki Słowackiej – rozporządzenia rządu,
• ministerstwa i inne instytucje administracji centralnej – decyzje wykonawcze, dekrety wykonawcze i rozporządzenia wykonawcze;
• rady gmin i miast – uchwały powszechnie obowiązujące,
• organy władz gminnych i miejskich oraz organy samorządowe – uchwały powszechnie obowiązujące.

Proces legislacyjny

Etapy procesu legislacyjnego:

• wniesienie projektu ustawy – inicjatywa ustawodawcza,
• debata nad projektem ustawy,
• głosowanie (decyzja w sprawie projektu ustawy),
• podpisanie przyjętego projektu ustawy,
• ogłoszenie (promulgacja) ustawy.

Proces decyzyjny

Proces legislacyjny

Wniesienie projektu ustawy – inicjatywa ustawodawcza

Zgodnie z art. 87 ust. 1 ustawy nr 460/1992 (Konstytucja Republiki Słowackiej) projekty ustaw mogą być wnoszone przez:

• komisje Rady Narodowej Republiki Słowackiej,
• członków Rady Narodowej Republiki Słowackiej,
• rząd Republiki Słowackiej.

Zgłoszone projekty ustaw przedstawia się w podziale na artykuły wraz z uzasadnieniem.

Debata nad projektem ustawy

Zgodnie z regulaminem Rady Narodowej Republiki Słowackiej (ustawa nr 350/1996) projekty ustaw rozpatruje się w trzech czytaniach:

1. Pierwsze czytanie obejmuje ogólną debatę nad istotą lub tzw. filozofią projektu ustawy. Na etapie tego czytania nie można zgłaszać poprawek ani wniosków.
2. W trakcie drugiego czytania projekt ustawy jest omawiany w komisji lub komisjach Rady Narodowej, do których został skierowany. Komisja Konstytucyjna ocenia każdy projekt ustawy przede wszystkim w celu zapewnienia zgodności ze słowacką konstytucją, ustawami konstytucyjnymi, umowami międzynarodowymi wiążącymi Republikę Słowacką, ustawami oraz prawem Unii. Na tym etapie istnieje możliwość zgłaszania poprawek i wniosków, które poddaje się pod głosowanie po zakończeniu prac w komisjach. Z tego względu konieczne jest uzgodnienie stanowisk przed rozpoczęciem debaty nad projektem ustawy w Radzie Narodowej. Po zatwierdzeniu przez Komisję Koordynacyjną wspólnego sprawozdania komisji w trybie uchwały specjalnej projekt ustawy trafia do Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Sprawozdanie to stanowi podstawę debaty w Radzie Narodowej i głosowania nad projektem ustawy w drugim czytaniu.
3. Trzecie czytanie ogranicza się do tych przepisów projektu ustawy, w odniesieniu do których zatwierdzono poprawki lub wnioski w drugim czytaniu. W trzecim czytaniu jedynymi zmianami, jakie mogą zaproponować członkowie parlamentu, są poprawki błędów w redakcji legislacyjnej oraz błędów gramatycznych i ortograficznych. Poprawki i wnioski mające na celu usunięcie innych błędów musi zgłosić co najmniej 30 członków Rady Narodowej Republiki Słowackiej. Po ich przedyskutowaniu projekt ustawy poddaje się pod głosowanie w całości.

Głosowanie (decyzja w sprawie projektu ustawy)

Aby można było uchwalić ustawę, za jej przyjęciem musi zagłosować co najmniej połowa obecnych posłów.

Zmiana konstytucji oraz uchylenie jej poszczególnych artykułów wymagają większości kwalifikowanej, tzn. trzech piątych głosów wszystkich członków Rady Narodowej Republiki Słowackiej (3/5 ze 150).

Do osiągnięcia kworum Rady Narodowej Republiki Słowackiej wymagana jest obecność co najmniej połowy jej członków.

Podpisanie przyjętego projektu ustawy

Przyjęty projekt ustawy podpisuje:

• Prezydent Republiki Słowackiej,
• przewodniczący Rady Narodowej Republiki Słowackiej,
• premier Republiki Słowackiej.

Ten etap procedury obejmuje sprawdzenie treści, poprawności proceduralnej i ostatecznej formy przyjętego projektu ustawy. Podpisując ustawę, wymienieni wyżej urzędnicy najwyżsi rangą według konstytucji zatwierdzają jej treść.

Prezydent ma prawo zgłosić „weto zawieszające” i odmówić podpisania przyjętej ustawy, jeżeli uzna, że jej treść zawiera wady. Prezydent odsyła następnie przyjętą ustawę, wraz ze swoimi uwagami, do Rady Narodowej Republiki Słowackiej do ponownego rozpatrzenia.

Odbywa się wówczas drugie i trzecie czytanie zwróconej ustawy. Na tym etapie Rada Narodowa Republiki Słowackiej może uwzględnić uwagi Prezydenta, choć nie ma takiego obowiązku. Rada Narodowa może odrzucić „weto zawieszające” w ponownym głosowaniu – ustawa zostanie wówczas ogłoszona, nawet bez podpisu Prezydenta.

Ogłoszenie (promulgacja) ustawy

Ostatnim etapem procesu legislacyjnego jest ogłoszenie ustawy. Przepisy mające zastosowanie do całego terytorium państwa podlegają promulgacji w dzienniku urzędowym Republiki Słowackiej (Zbierka zákonov). Za ogłoszenie odpowiada słowackie Ministerstwo Sprawiedliwości. Dziennik urzędowy jest państwowym narzędziem promulgacji Republiki Słowackiej. Ukazuje się on w formie elektronicznej i papierowej. Wersja elektroniczna i papierowa dziennika urzędowego wywołują takie same skutki prawne i mają jednakową zawartość. Wersja elektroniczna dziennika urzędowego jest dostępna nieodpłatnie za pośrednictwem portalu Slov-Lex.

Wejście w życie

Akty ustawodawcze wchodzą w życie z dniem ich ogłoszenia w dzienniku urzędowym.

Akty ustawodawcze zaczynają obowiązywać 15 dnia po ich ogłoszeniu w dzienniku urzędowym, chyba że w treści przepisów określono inną datę.

Inne akty zaczynają obowiązywać z dniem ich ogłoszenia w dzienniku urzędowym.

Sposoby rozstrzygania konfliktów między poszczególnymi źródłami prawa

Akt normatywny o niższej mocy prawnej nie może być sprzeczny z aktem normatywnym o wyższej mocy.

Akt normatywny można zmienić lub uchylić wyłącznie aktem normatywnym o takiej samej lub wyższej mocy prawnej.

W praktyce przy rozstrzyganiu niezgodności między aktami prawnymi o takiej samej mocy prawnej stosuje się zasadę, że późniejszy akt prawny uchyla lub zmienia akt wcześniejszy, a bardziej szczegółowa norma prawna uchyla lub zmienia normę prawną o charakterze ogólnym.

Trybunał Konstytucyjny Republiki Słowackiej orzeka w przedmiocie:

• zgodności ustaw z konstytucją;
• zgodności rozporządzeń rządu i powszechnie obowiązujących przepisów prawa wydawanych przez ministerstwa i inne instytucje administracji centralnej z konstytucją, ustawami konstytucyjnymi i ustawami;
• zgodności powszechnie obowiązujących uchwał wydawanych przez organy samorządowe z konstytucją i ustawami;
• zgodności powszechnie obowiązujących przepisów wydawanych przez lokalne organy administracji centralnej z konstytucją, ustawami oraz innymi powszechnie obowiązującymi przepisami prawa;
• zgodności powszechnie obowiązujących przepisów prawa z umowami międzynarodowymi ogłoszonymi w trybie określonym dla promulgacji ustaw.

Jeżeli Trybunał Konstytucyjny stwierdzi niezgodność między przepisami prawa, przepisy te – ich części lub poszczególne artykuły – tracą moc obowiązującą. W przypadku gdy organy, które wydały przepisy, nie dokonają ich harmonizacji z właściwymi przepisami o wyższej mocy prawnej w przewidzianym ustawowo terminie, którego bieg rozpoczyna się od dnia wydania orzeczenia, przepisy te – ich części lub poszczególne artykuły – tracą moc.

Prawnicze bazy danych

Baza danych Slov-Lex Ministerstwa Sprawiedliwości Republiki Słowackiej

Prowadzony przez Ministerstwo Sprawiedliwości portal „Elektroniczna baza aktów prawnych (Slov-Lex)” opiera się na dwóch wzajemnie połączonych systemach informatycznych:

1. systemie informatycznym eZbierka (e-Zbiór) zawierającym wiążące teksty skonsolidowane przepisów i innych norm w formie elektronicznej przeznaczone dla adresatów tych przepisów i norm;
2. systemie informatycznym eLegislatíva (e–Ustawodawstwo), który służy do zarządzania procesem ustawodawczym na każdym jego etapie i jest wyposażony w zaawansowane narzędzia edycji dostępne dla ustawodawców.

Korzyści dla grup docelowych

Z uwagi na rosnącą liczbę i złożoność przepisów coraz trudniej jest stosować w praktyce podstawową zasadę prawną, zgodnie z którą wszyscy obywatele powinni być zaznajomieni z ważnymi i obowiązującymi przepisami oraz być świadomi swoich praw i obowiązków. Projekt Slov-Lex przyczyni się do poprawy wdrażania tej zasady, zapewniając skuteczny dostęp do obowiązujących przepisów wszystkim:

• obywatelom – stanowiący część projektu system eZbierka przyniesie w szczególności takie korzyści jak ułatwienie dostępu do obowiązujących przepisów pod kątem formalnym i merytorycznym, bez konieczności uiszczania opłat, oraz poprawa znajomości nowych przepisów wśród obywateli;
• przedstawicielom zawodów prawniczych – zyskają oni stały dostęp do obowiązujących przepisów i możliwość otrzymania powiadomienia o nowych przepisach słowackich lub unijnych, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i szczegółowym, tj. w zakresie przepisów regulujących dziedziny ich specjalizacji;
• przedsiębiorcom – zyskają oni stały, nieodpłatny dostęp do obowiązujących przepisów i możliwość zapoznania się z nowymi przepisami słowackimi lub unijnymi, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i szczegółowym, tj. w zakresie przepisów regulujących obszary ich działalności; lepsze otoczenie regulacyjne stworzy korzystniejsze warunki dla rozwoju przedsiębiorczości i ograniczy obciążenie administracyjne związane z prowadzeniem działalności;
• jednostkom samorządu lokalnego i regionalnego – otrzymają one stały, nieodpłatny dostęp do źródeł obowiązujących przepisów przy jednoczesnym ograniczeniu obarczającego je obciążenia administracyjnego (które wynika z wymagającego pod względem administracyjnym i kosztownego obowiązku zapewniania dostępu do zbioru aktów prawnych w dni robocze, co wymaga wykupienia abonamentu i archiwizacji papierowych wersji zbioru) przez zastąpienie tego uciążliwego obowiązku zapewniania wspomaganego dostępu do zbioru w dni robocze;
• organom administracji publicznej – z jednej strony projekt zapewni stały, nieodpłatny dostęp do źródeł obowiązujących przepisów, a z drugiej – ograniczy obciążenie administracyjne, a tym samym koszt finansowy procesu ustawodawczego, jak również zapewni możliwość lepszej realizacji zadań w zakresie stanowienia prawa i wdrażania prawodawstwa Unii Europejskiej;
• organom wymiaru sprawiedliwości – zyskają one stały i szybki dostęp do obowiązujących przepisów zgodnie ze stanem prawnym na dowolnie wybrany dzień w przeszłości oraz możliwość zapoznania się z zamieszczonymi w orzeczeniach odesłaniami do przepisów obowiązujących w dowolnej chwili, co doprowadzi do przynajmniej częściowego wyeliminowania rutynowych czynności wykonywanych przez sędziów i urzędników sądowych oraz zwiększenia skuteczności ich pracy;
• organom ustawodawczym – zyskają one dostęp do skutecznego narzędzia do sporządzania projektów aktów prawnych i zarządzania procesem ustawodawczym, co wyeliminuje część uciążliwych formalności administracyjnych i pozwoli im skoncentrować się w większym stopniu na treści rozpatrywanych wniosków ustawodawczych.

Powiązane strony

Portal prawny i informacyjny Slov-Lex

Źródła prawa

„Źródła prawa” to źródła norm prawnych. W Finlandii wyróżnia się krajowe i międzynarodowe źródła prawa.. Niektóre z nich są pisane, inne niepisane. Poniżej przedstawiono w skrócie wszystkie źródła prawa.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Krajowe źródła prawa

Najważniejszym krajowym źródłem prawa są pisane akty normatywne (prawo stanowione). W tym kontekście termin „akty normatywne” powinien być interpretowany szeroko, jako oznaczający konstytucję, ustawy zwykłe (zwane również ustawami parlamentu), dekrety wydawane przez Prezydenta Republiki, Radę Ministrów lub przez ministerstwa, oraz akty prawne wydawane przez organy niższych szczebli. Akty prawne wydawane przez organy niższych szczebli oraz dekrety mogą być wydawane tylko na podstawie delegacji zawartej w konstytucji albo ustawie zwykłej, która zazwyczaj określa instytucję lub organ uprawniony do wydania takiego aktu.

Jeżeli dana sytuacja nie jest regulowana prawem stanowionym, art. 1 ust. 11 kodeksu postępowania stanowi, że zwyczaj może być źródłem prawa. Aby zwyczaj mógł być źródłem prawa, musi być oparty na zasadzie słuszności. Prawo zwyczajowe pochodzi z dawnych czasów i jego dzisiejsze rozumienie jest raczej mało konkretne. „Zwyczaj” oznacza obecnie głównie pewne przyjęte praktyki, występujące na przykład w działalności handlowej. Ponieważ zakres unormowań zawartych w prawie stanowionym jest obecnie dość obszerny, zwyczaj stosunkowo rzadko ma znaczenie jako źródło prawa. Jednakże w niektórych dziedzinach, takich jak prawo zobowiązań, nawet obecnie prawo zwyczajowe odgrywa znaczną rolę.

Legislacyjne prace przygotowawcze i orzeczenia sądów są również źródłami prawa. Legislacyjne prace przygotowawcze dostarczają informacji o intencjach ustawodawcy i z tego powodu dokumenty takie wykorzystywane są w wykładni ustawodawstwa. Wśród orzeczeń różnych sądów największe znaczenie jako źródła prawa mają orzeczenia sądów najwyższej instancji, a mianowicie Sądu Najwyższego i Najwyższego Sądu Administracyjnego. Orzeczenia tych dwóch sądów nazywane są precedensami. Jakkolwiek precedensy nie są prawnie wiążące, to mają ogromne znaczenie w praktyce. Orzeczenia innych sądów mogą również stanowić istotne źródła prawa. W przypadkach gdy orzeczenie sądu niższej instancji kończy postępowanie w sprawie, praktyka sądów niższych instancji może istotnie mieć duże znaczenie praktyczne.

Doktryna prawa, ogólne zasady prawa i argumenty faktyczne również stanowią krajowe źródła prawa. Szczególną rolą doktryny prawa jest badanie treści systemu prawnego – wykładni i klasyfikacji norm prawnych – i z tego powodu ma ona również znaczenie jako źródło prawa. Ogólne zasady prawa i argumenty faktyczne są również źródłami prawa. Jak zostanie wykazane poniżej, pozycja tych źródeł w hierarchii źródeł prawa jest jednak słabsza niż pozycja innych źródeł, o których wspomniano powyżej.

Międzynarodowe źródła prawa oraz prawo Unii Europejskiej

Przyjęte przez Finlandię umowy międzynarodowe i inne zobowiązania międzynarodowe są w Finlandii wiążącymi źródłami prawa. Praktyka organów międzynarodowych stosujących takie umowy również odgrywa rolę źródła prawa. Jednym z przykładów źródła prawa należącego do tej kategorii jest Konwencja o ochronie praw człowieka, stąd też praktyka Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ma znaczenie dla interpretacji tej konwencji.

Jako państwo członkowskie Unii Europejskiej Finlandia jest również związana jej aktami normatywnymi – rozporządzeniami i dyrektywami. Są to jedne z najważniejszych elementów prawodawstwa Unii Europejskiej. Rozporządzenia są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, natomiast dyrektywy muszą zostać wdrożone przez państwa członkowskie. Z punktu widzenia prac wstępnych nad przepisami wdrażającymi znaczenie ma interpretacja prawa UE, choć znaczenie to jest wyraźnie dużo mniejsze niż w przypadku prac przygotowawczych nad ustawodawstwem krajowym.

Inne instrumenty regulacyjne UE są wiążące dla Finlandii w takim samym stopniu, jak dla innych państw członkowskich. Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich są również źródłami prawa, ponieważ stanowią część prawa unijnego.

Hierarchia norm

Fińskie źródła prawa dzieli się zwyczajowo na silnie wiążące, słabo wiążące oraz źródła niewiążące. Do źródeł silnie wiążących należą akty normatywne i zwyczaj. Zajmują one zatem najwyższe miejsce w hierarchii. Ich stosowanie jest urzędowym obowiązkiem organów odpowiedzialnych za egzekwowanie prawa; niestosowanie się do nich uważane jest za bezprawne działanie organu. Hierarchia ustawodawstwa krajowego wygląda następująco:

1. konstytucja
2. ustawy zwykłe (ustawy parlamentu)
3. dekrety wydane przez Prezydenta Republiki, Radę Ministrów i ministerstwa
4. akty prawne wydane przez organy niższego szczebla.

Słabo wiążące źródła prawa, czyli źródła znajdujące się o jeden szczebel niżej w hierarchii, obejmują legislacyjne prace przygotowawcze oraz orzeczenia sądowe. Nieuwzględnienie tych źródeł nie powoduje sankcji za bezprawne działanie organu odpowiedzialnego za egzekwowanie prawa, natomiast wzrasta prawdopodobieństwo zakwestionowania decyzji organu przez sąd/organ wyższej instancji. Do niewiążących źródeł prawa należy doktryna prawa, ogólne zasady prawne oraz argumenty faktyczne. Źródła te nie są wiążące, ale można je wykorzystać do wzmocnienia wywodu, a tym samym argumentu, i w ten sposób dodania wagi podstawom, na których opiera się orzeczenie.

Umowy międzynarodowe mają taką samą rangę w hierarchii, jak instrument wykorzystany do ich wykonania w Finlandii. A zatem, jeżeli wykonanie umowy międzynarodowej odbywa się za pomocą ustawy, postanowienia tej umowy mają w hierarchii rangę przepisów ustawy. Jednakże jeżeli zobowiązanie międzynarodowe wykonywane jest na mocy dekretu, jego postanowienia zajmują taką samą pozycję w hierarchii jak przepisy dekretu. Przepisy wykonawcze mają więc analogiczną rangę do przepisów krajowych tego samego szczebla w hierarchii.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych

Zgodnie z fińską konstytucją władzę ustawodawczą w Finlandii sprawuje parlament. Parlament uchwala wszystkie ustawy zwykłe oraz poprawki do konstytucji. Ustawy lub podstawowe akty normatywne uchwalane przez parlament mogą zawierać delegacje dla innych organów do wydawania aktów prawnych w konkretnych sprawach. Na podstawie takich uprawnień Prezydent Republiki, rząd oraz ministerstwo mogą wydawać dekrety. W przypadku braku przepisu określającego organ, który ma wydać dekret, jest on wydawany przez rząd. W pewnych przypadkach organ niższego szczebla może również zostać upoważniony przez ustawę do wydawania aktów prawnych w określonych sprawach. Ma to miejsce wówczas gdy istnieją określone podstawy dotyczące przedmiotu odnośnych przepisów oraz gdy waga tych przepisów nie wymaga, by były uchwalone w formie ustawy lub dekretu. Zakres takiej delegacji musi również być wyraźnie określony. Żadne inne organy poza tymi, o których mowa powyżej, nie są uprawnione do wydawania powszechnie wiążących aktów prawnych.

Proces decyzyjny

Uchwalanie i wejście w życie aktów prawnych

Aby akt prawny został uchwalony, musi być przedmiotem obrad w parlamencie jako projekt rządowy lub jako inicjatywa poselska. Projekty rządowe przygotowywane są w ministerstwach, a następnie omawiane na plenarnych posiedzeniach rządu. Decyzja, czy poddać projekt rządowy pod obrady parlamentu zapada na posiedzeniu prezydialnym.

W parlamencie projekt rządowy jest najpierw przedmiotem debaty wstępnej, po czym zostaje przekazany komisji parlamentarnej do rozpatrzenia. Komisja wysłuchuje opinii ekspertów i sporządza sprawozdanie w sprawie projektu rządowego. Sprawa zostaje następnie przekazana pod obrady sesji plenarnej parlamentu, gdzie sprawozdanie komisji parlamentarnej służy za podstawę do debaty. Decyzja o uchwaleniu projektu ustawy zapada na sesji plenarnej parlamentu w dwóch czytaniach. Parlament może przyjąć projekt ustawy bez wprowadzania poprawek, wprowadzić do niego poprawki lub go odrzucić. Ostateczna decyzja o losie projektu ustawy należy zatem do parlamentu. Projekty zwykłych ustaw uchwalane są zwykłą większością głosów, natomiast poprawka do konstytucji wymaga większości kwalifikowanej.

Po uchwaleniu ustawy przez parlament zostaje ona przesłana do Prezydenta Republiki do zatwierdzenia. Ustawa wchodzi w życie w terminie przewidzianym w projekcie, jednak nie wcześniej niż zostanie opublikowana w organie promulgacyjnym „Ustawy Finlandii”.

Dekrety wydawane przez Prezydenta Republiki, rząd lub jedno z ministerstw przygotowywane są przez ministerstwo zajmujące się daną sprawą. Jeśli chodzi o dekrety prezydenckie, Prezydent Republiki podejmuje decyzję o wydaniu dekretu, działając na podstawie projektów przedstawionych przez rząd. O wydaniu dekretu rządowego decyduje się na posiedzeniu plenarnym rządu, zaś decyzja o wydaniu dekretu ministerialnego zapada w danym ministerstwie. Wszystkie dekrety publikowane są w „Ustawach Finlandii”. Dekret wchodzi w życie w określonym w nim terminie, ale w żadnym przypadku nie wchodzi w życie zanim nie zostanie opublikowany w „Ustawach Finlandii”.

Akty prawne wydawane przez organy niższego szczebla, zazwyczaj nazywane decyzjami bądź rozporządzeniami, przygotowywane są przez zainteresowany organ, który jednocześnie decyduje o ich przyjęciu. Rozporządzenia przyjęte przez organy niższego szczebla wchodzą w życie w przewidzianym terminie i zostają opublikowane w zbiorze rozporządzeń zainteresowanego organu.

Prawnicze bazy danych

Finlex

Finlex jest prawnym bankiem danych składającym się z ponad trzydziestu baz danych. Informacje o ustawodawstwie w bazie Finlex zorganizowane są w postaci sześciu baz danych. Obejmują one między innymi:

• bazę danych tłumaczeń fińskich ustaw i dekretów, w tym tłumaczeń fińskich ustaw parlamentu (w większości w języku angielskim)
• teksty skonsolidowane ustaw i dekretów (w języku fińskim i szwedzkim)
• referencyjną bazę danych, która obejmuje wykaz zmian wprowadzonych w każdej ustawie lub dekrecie
• ustawy i dekrety w języku sámi.

Tłumaczenia fińskich ustaw i dekretów (głównie w języku angielskim) zebrane są w jednej bazie danych. Oryginalne teksty ustaw i dekretów znajdują się w oddzielnych bazach danych. Najnowsze ustawy znajdują się w elektronicznej bazie ustaw Finlandii.

Zbiór orzecznictwa w bazie Finlex składa się z kilkunastu baz danych. Obejmują one precedensy tworzone przez Sąd Najwyższy oraz sprawy rozstrzygane przez Najwyższy Sąd Administracyjny, sądy apelacyjne, sądy administracyjne i sądy szczególne.

Inne bazy danych Finlex zawierają traktaty międzynarodowe, prawodawstwo wtórne i projekty rządowe.

Dostęp do bazy danych jest bezpłatny.

Inne bazy danych

Oprócz bazy Finlex, w Finlandii dostępne są inne bazy danych zawierające ustawodawstwo, orzecznictwo, projekty rządowe oraz piśmiennictwo w dziedzinie prawa. Serwisy Edilex i Suomen laki oferują usługi w postaci wyczerpującej informacji prawnej. Zarówno Edilex, jak i Suomen laki zawierają bazy danych o krajowym ustawodawstwie, orzecznictwie oraz inne materiały. W odniesieniu do tych usług zazwyczaj wymagana jest prenumerata. WSOYPro jest trzecim komercyjnym serwisem informacji prawnej w Finlandii. Dostęp do większości materiałów ograniczony jest do prenumeratorów.

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Szwecja

Na niniejszej stronie przedstawione są informacje o systemie prawnym w Szwecji.

Źródła prawa

W Szwecji istnieją cztery główne źródła prawa: ustawodawstwo, dokumenty przygotowawcze opracowywane w toku procesu ustawodawczego, orzecznictwo i publikacje akademickie.

Ustawodawstwo jest źródłem pierwotnym. Jest ono publikowane w szwedzkim dzienniku ustaw. Ustawodawstwo obejmuje ustawy, rozporządzenia i zarządzenia. Ustawy są przyjmowane przez Riksdag (szwedzki parlament), rozporządzenia – przez rząd, a zarządzenia – przez organy administracji.

Riksdag jest jedyną instytucją publiczną posiadającą kompetencje do przyjmowania nowych ustaw lub do zmiany obowiązującego ustawodawstwa. Obowiązujące ustawodawstwo może być uchylone lub zmienione jedynie na podstawie uchwały Riksdagu.

Orzecznictwo (orzeczenia sądowe) odgrywa istotną rolę w procesie stosowania prawa. Odnosi się to szczególnie do orzeczeń wydawanych przez sądy najwyższych instancji, czyli Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny.

W procesie stosowania prawa korzysta się również z dokumentów dotyczących wniosków ustawodawczych, czyli dokumentów opracowanych w toku procesu ustawodawczego.

Proces decyzyjny

Nowe akty lub zmiany obowiązujących aktów proponuje zazwyczaj rząd. Zanim jednak złoży on projekt nowej ustawy w szwedzkim parlamencie, zwykle dokonuje analizy innych dostępnych wariantów. Zadanie to powierza się komisji powołanej specjalnie do tego celu.

Zanim izba Riksdagu zadecyduje o przyjęciu przedłożonego projektu ustawy lub zmiany do ustawy, projekt musi zostać rozpatrzony w komisji parlamentarnej Riksdagu. Istnieje piętnaście takich komisji, z których każda zajmuje się inną dziedziną, jak np. transport lub oświata.

Po przedstawieniu izbie przez komisję jej zaleceń – w formie sprawozdania komisji – co do decyzji jaką Riksdag powinien podjąć wobec projektów rządowych i poselskich, projekt ustawy poddawany jest debacie, w której uczestniczą wszyscy posłowie do Riksdagu. W następstwie tej debaty podejmowana jest ostateczna decyzja.

Obowiązkiem rządu jest realizowanie uchwał Riksdagu i zapewnienie ich wykonania w sposób określony przez Riksdag. Rządowi pomagają w tym instytucje rządowe, obejmujące wszystkie ministerstwa oraz ok. 300 instytucji państwowych.

Wszystkie ustawy i rozporządzenia publikowane są w szwedzkim dzienniku ustaw (Svensk Författningssamling), dostępnym w formie papierowej oraz w internecie.

Prawnicze bazy danych

Informacje prawne dotyczące administracji państwowej można znaleźć w portalu Lagrummet. W portalu tym znajdują się także łącza pozwalające na dostęp do informacji prawnych rządu, Riksdagu, sądów wyższych instancji i podmiotów rządowych.

Dostęp do tego portalu jest bezpłatny.

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Anglia i Walia

Na niniejszej stronie przedstawiono informacje o prawie i prawniczych bazach danych odnoszących się do systemu prawnego Zjednoczonego Królestwa, ze szczególnym uwzględnieniem jurysdykcji Anglii i Walii.

Źródła prawa

Głównymi źródłami prawa w Zjednoczonym Królestwie na obszarze Anglii i Walii są:

• ustawodawstwo pierwotne w formie ustaw przyjmowanych przez Parlament Zjednoczonego Królestwa i Zgromadzenie Narodowe Walii oraz aktów (Measures) przyjmowanych przez Zgromadzenie Narodowe Walii;
• prawo Unii Europejskiej;
• ustawodawstwo wtórne (lub ustawodawstwo pochodne) w formie rozporządzeń (Statutory Instruments) przyjmowanych przez monarchę, rząd Zjednoczonego Królestwa, rząd walijski (Welsh Assembly Government) lub inne władze; niektóre inne akty ustawodawstwa wtórnego mogą być wydawane jako zarządzenia (Administrative Orders);
• common law (prawo precedensowe) rozwijane poprzez orzeczenia sądowe.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Ustawodawstwo pierwotne, czyli ustawy parlamentu (Acts of Parliament), uchwala Parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie. Mogą one obowiązywać w całym Zjednoczonym Królestwie lub w jakiejkolwiek jego części. Zgromadzenie Narodowe Walii ma kompetencje do przyjmowania ustaw w 20 dziedzinach objętych dewolucją wymienionych w wykazie 7 ustawy o rządzie Walii z 2006 r. (Government of Wales Act 2006). Inne akty ustawodawstwa pierwotnego mogą być wydawane przez monarchę na mocy prerogatyw w różnych formach, takich jak rozporządzenia królewskie (Orders in Council), proklamacje (Proclamations), akty nominacji (Royal Warrants), instrukcje królewskie (Royal Instructions), rozporządzenia (Regulations) oraz dokumenty nadania praw (Letters Patent).

Ustawodawstwo wtórne przyjmowane jest na mocy kompetencji nadanych przez Jej Królewską Mość zasiadającą w radzie (Her Majesty in Council) lub na mocy jej rozporządzenia, przez ministrów, departamenty (ministerstwa), ministrów Walii lub inny organ lub osobę. Jest ono również nazywane ustawodawstwem delegowanym lub wtórnym, a ustawa nadająca to uprawnienie nazywana jest ustawą umocowującą, nadającą uprawnienia lub ustawą „macierzystą” (parent act). Akty ustawodawstwa wtórnego mogą nosić różne tytuły (takie jak: Orders in Council, Regulations lub Rules), przy czym są zwane zbiorczo rozporządzeniami (Statutory Instruments) lub przepisami prawa wtórnego (Statutory Rules).

W lipcu 1999 r. niektóre kompetencje ustawodawcze Parlamentu Zjednoczonego Królestwa przekazano Zgromadzeniu Narodowemu Walii, które ma swoją siedzibę w Cardiff. Zgromadzeniu nadano kompetencje do wydawania rozporządzeń obowiązujących w Walii, jednakże ustawodawstwo pierwotne w sprawach dotyczących Walii jest nadal przyjmowane przez Parlament Zjednoczonego Królestwa. W następstwie uchwalenia ustawy o rządzie Walii z 2006 r. Zgromadzenie otrzymało kompetencje do przyjmowania aktów (ustawodawstwo pierwotne) dotyczących Walii w sprawach, w przypadku których Parlament Zjednoczonego Królestwa przyjął uchwały nadające kompetencje ustawodawcze obejmujące zagadnienia określone we wspomnianej ustawie. Akty (Measures), zanim zaczną obowiązywać, muszą być jednak zatwierdzone przez monarchę zasiadającego w radzie (Sovereign in Council). Zgromadzenie posiada uprawnienia m.in. w zakresie spraw dotyczących rozwoju gospodarczego, oświaty, środowiska naturalnego, zdrowia, mieszkalnictwa, turystyki oraz transportu, natomiast nie posiada uprawnień w zakresie prawa cywilnego i karnego. Ustawodawstwo walijskie uchwalane przez Zgromadzenie Narodowe i walijskich ministrów (rząd Walii) redagowane jest zarówno w języku angielskim, jak i walijskim.

Uprawnienia do zawierania traktatów międzynarodowych w imieniu Zjednoczonego Królestwa należą do Korony, tj. monarchy działającego na mocy prerogatyw królewskich zgodnie z opinią rządu Zjednoczonego Królestwa. Parlament Zjednoczonego Królestwa nie odgrywa formalnej roli w zawieraniu traktatów, jednakże w przypadku gdy traktat wymaga wprowadzenia zmian do ustawodawstwa Zjednoczonego Królestwa lub przyznania środków publicznych, parlament głosuje nad tą kwestią w trybie zwykłym. Aby w Zjednoczonym Królestwie można było wdrożyć każdy z traktatów UE, należy przyjąć odpowiedni akt prawny. Wszystkie traktaty UE podlegają zatem kontroli parlamentarnej. Po wejściu w życie brytyjskiej ustawy o reformie konstytucyjnej i sprawowaniu rządów z 2010 r.(Constitutional Reform and Governance Act) ratyfikacja traktatu będzie możliwa dopiero po: a) uprzednim przedłożeniu parlamentowi przez ministra Korony kopii traktatu, b) opublikowaniu traktatu oraz c) upływie okresu 21 dni sesyjnych, przy czym przez ten okres żadna z izb parlamentu nie opowiedziała się przeciwko ratyfikacji traktatu.

Hierarchia norm

Sądy są głównym organem, który rozstrzyga sprawy dotyczące sprzeczności między różnymi źródłami prawa. Sądy mogą również rozstrzygać spory dotyczące wykładni ustawodawstwa. Jednakże w związku z tym, że Zjednoczone Królestwo nie posiada „pisanej konstytucji”, nie istnieje możliwość zaskarżenia ustawy parlamentu do sądu ze względu na jej sprzeczność z konstytucją. Zgodnie z konstytucyjną doktryną „suwerenności parlamentarnej” Parlament Zjednoczonego Królestwa jest najwyższym organem władzy ustawodawczej w takim znaczeniu, że może przyjmować i uchylać wszelkie akty prawne oraz że żaden inny organ nie może uchylić ani zaskarżyć ważności ustawy parlamentarnej.

Jednakże doktrynę suwerenności parlamentarnej ogranicza członkostwo Zjednoczonego Królestwa w Unii Europejskiej. Na mocy ustawy o Wspólnotach Europejskich (European Communities Act) z 1972 r., prawo Unii Europejskiej stanowi część prawa Anglii i Walii (oraz Szkocji i Irlandii Północnej). Ustawodawstwo krajowe należy poddawać wykładni w taki sposób, by zawsze – gdy to możliwe – było zgodne z prawem UE.

Ustawa z 1998 r. o prawach człowieka (Human Rights Act 1998), która włączyła europejską konwencję praw człowieka do prawa Zjednoczonego Królestwa, nadaje sądom jeszcze jedno uprawnienie umożliwiające zakwestionowanie ustawy parlamentu. Przepisy prawa krajowego należy interpretować – w najszerszym możliwym zakresie – w taki sposób, aby były zgodne z prawami ustanowionymi w konwencji.

Orzeczenia sądów, a w szczególności sądów odwoławczych, odgrywają ważną rolę w rozwoju prawa. Nie tylko zawierają one wiążące rozstrzygnięcia w zakresie wykładni ustawodawstwa, ale są również podstawą common law, które wywodzi się z orzeczeń sądów wydanych we wcześniejszych sprawach (inaczej z orzecznictwa).

W odniesieniu do kwestii związania sądów orzeczeniami, ogólna zasada stanowi, że sąd jest związany wcześniejszymi orzeczeniami wydanymi przez sąd wyższej instancji.

W sprawach z zakresu prawa Unii Europejskiej najwyższą instancją jest Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Dotychczas rolę Sądu Najwyższego Zjednoczonego Królestwa pełniła Izba Lordów (Law Lords), ale została ona zastąpiona przez nowo powołany Sąd Najwyższy, który powstał dnia 1 października 2009 r. Law Lords zasiadający w Izbie Lordów zostali wówczas pierwszymi sędziami Sądu Najwyższego, a Senior Law Lord – jego prezesem

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych i proces decyzyjny

Ustawodawstwo pierwotne uchwala Parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie. Zanim projekt ustawodawczy (zwany bill) stanie się ustawą parlamentarną, musi zostać zatwierdzony przez obie izby parlamentu – Izbę Gmin i Izbę Lordów. W obu izbach prace nad projektem ustawy przebiegają w następujących etapach:

• pierwsze czytanie (formalne przedstawienie projektu bez debaty);
• drugie czytanie (debata ogólna);
• etap pracy w komisjach (szczegółowa analiza, debata i zgłaszanie poprawek). W Izbie Gmin etap ten ma na ogół miejsce w komisji legislacyjnej (Public Bill Committee);
• etap sprawozdania (możliwość wniesienia dalszych poprawek);
• trzecie czytanie (ostatnia sposobność przeprowadzenia debaty; możliwe jest wniesienie poprawek w Izbie Lordów).

Kiedy projekt zostanie przyjęty przez obie izby, powraca do pierwszej izby (gdzie rozpoczęto prace) celem uwzględnienia poprawek drugiej izby.

Tekst końcowy muszą zatwierdzić obie izby. Może dojść do wielokrotnego przesyłania tekstu pomiędzy izbami, dopóki nie zostanie osiągnięte porozumienie co do każdego słowa projektu. Kiedy to nastąpi, projekt może zostać przedstawiony monarsze do podpisu (Royal Assent).

Ustawodawstwo pierwotne jest również przyjmowane przez Zgromadzenie Narodowe Walii. Zanim projekt zacznie obowiązywać, odbywa się nad nim debata w Zgromadzeniu, które następnie go przyjmuje. Wówczas może on zostać przedłożony monarsze do podpisu (Royal Assent). Ustawa (Act of Assembly) obowiązuje i ma zastosowanie w Walii we wszystkich właściwych dziedzinach.

W Zgromadzeniu debata nad projektem rządowym odbywa się w czterech poniżej opisanych etapach.

Etap 1: analiza ogólnych założeń projektu ustawy lub aktu przez komisję (lub komisje) oraz porozumienie Zgromadzenia co do tych głównych założeń.

Etap 2: przeprowadzona przez komisję szczegółowa analiza projektu ustawy lub aktu oraz wszelkich poprawek zgłoszonych przez członków Zgromadzenia.

Etap 3: przeprowadzona przez Zgromadzenie szczegółowa analiza projektu ustawy lub aktu oraz wszelkich poprawek zgłoszonych przez członków Zgromadzenia. Przewodniczący podejmuje decyzję, nad którymi poprawkami Zgromadzenie odbędzie debatę.

Etap 4: głosowanie w Zgromadzeniu nad przyjęciem ostatecznego tekstu projektu ustawy lub aktu.

Kiedy projekt przejdzie przez wszystkie etapy prac parlamentarnych w Parlamencie Zjednoczonego Królestwa lub w Zgromadzeniu Narodowym Walii, zostaje przedstawiony monarsze do podpisu (Royal Assent), w następstwie czego zaczyna obowiązywać (staje się ustawą). Akty (Measures) przyjmowane przez Zgromadzenie Narodowe Walii muszą być przedłożone do zatwierdzenia przez królową zasiadającą w radzie (Queen in Council).

Na ogół ustawodawstwo pierwotne może zostać zmienione lub uchylone tylko przez nowe przepisy ustawodawstwa pierwotnego. Istnieją jednak wyjątki – pewnych zmian i uchyleń można dokonać bowiem na podstawie rozporządzenia. Obejmują one realizację zobowiązań wynikających z członkostwa w UE lub reformy ustawodawczej, która zmniejsza lub eliminuje obciążenia regulacyjne. Takie rozporządzenia, zanim zostaną wydane, muszą być jednak zatwierdzone uchwałą obu izb parlamentu.

Ustawodawstwo pierwotne wchodzi w życie zgodnie z przepisami o wejściu w życie zawartymi w ustawie lub akcie (Measure). Ustawa lub akt może określać konkretną datę wejścia w życie. Akt prawny może wejść w życie niezwłocznie po uzyskaniu podpisu monarchy (Royal Assent), w konkretnym dniu (na ogół co najmniej dwa miesiące po uzyskaniu podpisu monarchy) lub w dniu określonym przez ministra lub ministerstwo w zarządzeniu o wejściu w życie (Statutory Instrument). Dla różnych przepisów aktu prawnego mogą zostać określone różne daty.

Data wejścia w życie każdego aktu ustawodawstwa wtórnego jest na ogół określona w samym akcie. Wyjątkowo data wejścia w życie może być określona przez publikację ogłoszenia w biuletynie urzędowym (London Gazette).

Prawnicze bazy danych

Strona Legislation.gov.uk, zarządzana przez Archiwum Krajowe (National Archives), jest oficjalnym miejscem publikacji ustawodawstwa Zjednoczonego Królestwa.

Na stronie Legislation.gov.uk znajduje się ustawodawstwo obejmujące wszystkie obszary Zjednoczonego Królestwa (Anglia i Walia, Szkocja, Północna Irlandia). Na stronie zamieszczono całe ogólne ustawodawstwo począwszy od 1988 r. do czasów obecnych, większość ustawodawstwa pierwotnego sprzed 1988 r. w wersjach pierwotnych i zmienionych, oraz duży wybór ustawodawstwa od 1948 r., w przypadku gdy jest ono nadal obowiązujące.

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Irlandia Północna

Na niniejszej stronie przedstawiono informacje o prawie i prawniczych bazach danych w Zjednoczonym Królestwie, ze szczególnym uwzględnieniem jurysdykcji Irlandii Północnej.

Źródła prawa

Głównymi źródłami prawa Zjednoczonego Królestwa w okręgu Irlandii Północnej są:

• ustawodawstwo pierwotne w formie ustaw uchwalanych przez Parlament Zjednoczonego Królestwa i ustaw uchwalanych przez Zgromadzenie Irlandii Północnej (Northern Ireland Assembly). Niektóre akty ustawodawstwa pierwotnego odnoszące się do Irlandii Północnej są uchwalane także przez monarchę działającego w radzie prywatnej jako zarządzenia królewskie (Orders in Council), czyli jako akty ustawodawcze (statutory instruments);
• prawo Unii Europejskiej;
• ustawodawstwo wtórne (lub ustawodawstwo podporządkowane) w formie aktów ustawodawczych (statutory instruments) lub aktów wykonawczych (statutory rules) Irlandii Północnej. Niektóre inne akty ustawodawstwa wtórnego mogą być wydawane jako decyzje administracyjne;
• common law (prawo precedensowe) rozwijane poprzez orzeczenia sądowe.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Ustawodawstwo pierwotne, czyli ustawy parlamentarne (Acts of Parliament), uchwala Parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie i mogą one obowiązywać w całym Zjednoczonym Królestwie lub w jakiejkolwiek jego części. Parlament Zjednoczonego Królestwa zatwierdził również przekazanie kompetencji ustawodawczych zdecentralizowanym parlamentom i zgromadzeniom, wskutek czego mogą one przyjmować ustawodawstwo pierwotne obejmujące ograniczony zakres zagadnień i obowiązujące na obszarach ich właściwości. Inne akty ustawodawstwa pierwotnego mogą być wydawane przez monarchę na mocy przywileju w różnych formach, takich jak zarządzenia królewskie (Orders in Council), oświadczenia (proclamations), nakazy królewskie (royal warrants), instrukcje królewskie (royal instructions), rozporządzenia oraz dokumenty nadania praw (letters patent).

Ustawodawstwo wtórne uchwalane jest na mocy uprawnień przyznanych aktem wydanym przez Jej Królewską Mość działającą w radzie prywatnej (Her Majesty in Council), przez ministra, ministerstwo (Ministry lub Department), organy władzy wykonawczej Irlandii Północnej lub inny organ lub osobę albo też uzyskanych na podstawie takiego aktu. Jest również nazywane ustawodawstwem delegowanym lub wtórnym, a akt nadający to uprawnienie określany jest mianem „aktu umocowującego”, „aktu nadającego uprawnienia” lub „aktu macierzystego”. Akty ustawodawstwa wtórnego mogą nosić różne tytuły, takie jak zarządzenia królewskie (Orders in Council), regulacje lub przepisy, które nazywane są zbiorczo „aktami ustawodawczymi” (statutory instruments) lub „aktami wykonawczymi” (statutory rules).

W Irlandii Północnej ustawodawstwo obejmuje akty lub ustawy, którymi mogą być akty Parlamentu Zjednoczonego Królestwa, Parlamentu Irlandii Północnej (1921–1972) lub Zgromadzenia Irlandii Północnej w Belfaście. W różnych okresach działalność zdecentralizowanych rządów w Irlandii Północnej bywała zawieszana i wiele aktów prawodawczych zawartych było w „zarządzeniach królewskich”, które z technicznego punktu widzenia są ustawodawstwem wtórnym, lecz wykorzystywane są jako ustawodawstwo pierwotne. Ustawodawstwo w Irlandii Północnej obejmuje również akty wykonawcze (statutory rules) – ustawodawstwo wtórne lub podporządkowane – uchwalane na mocy aktu Parlamentu Zjednoczonego Królestwa, zarządzenia królewskiego lub aktu Zgromadzenia Irlandii Północnej.

Uprawnienia do zawierania traktatów międzynarodowych w imieniu Zjednoczonego Królestwa należą na mocy przywileju królewskiego do Korony, tj. monarchy działającego zgodnie z zaleceniem rządu Zjednoczonego Królestwa. Parlament Zjednoczonego Królestwa nie odgrywa formalnej roli w zawieraniu traktatów, jednakże gdy traktat wymaga wprowadzenia zmian do ustawodawstwa Zjednoczonego Królestwa lub przyznania środków publicznych, parlament głosuje nad tą kwestią w normalnym trybie. Wszystkie traktaty UE wymagają do ich wdrożenia w Zjednoczonym Królestwie odpowiedniego aktu prawnego, podlegają zatem kontroli parlamentarnej. Zgodnie z przepisami artykułów 20-25 ustawy z 2010 r. o reformie konstytucyjnej i sprawowaniu rządów (Constitutional Reform and Governance Act 2010), które weszły w życie 11 listopada 2010 r., ratyfikacja traktatu będzie możliwa dopiero po: a) przedłożeniu traktatu parlamentowi przez ministra Korony, b) opublikowaniu traktatu, oraz c) upływie okresu 21 dni sesyjnych, przy czym w tym okresie żadna z izb parlamentu nie opowie się przeciwko ratyfikacji traktatu.

Hierarchia norm

W przypadku gdy różne źródła prawa są ze sobą sprzeczne, głównym forum ich rozstrzygania są sądy. Sądy mogą także rozstrzygać spory dotyczące wykładni ustawodawstwa. Jednakże w związku z tym, że Zjednoczone Królestwo nie posiada „pisanej konstytucji”, nie istnieje możliwość zakwestionowania ustawy parlamentu przed sądem, powołując się na jej sprzeczność z konstytucją. Zgodnie z konstytucyjną doktryną „suwerenności parlamentarnej” Parlament Zjednoczonego Królestwa jest najwyższym organem władzy ustawodawczej w takim znaczeniu, że może uchwalać i uchylać wszelkie akty prawne, a żaden inny organ nie może uchylić ani zakwestionować ważności ustawy parlamentarnej.

Jednakże doktryna suwerenności parlamentarnej jest ograniczona przez członkostwo Zjednoczonego Królestwa w Unii Europejskiej. Na mocy ustawy z 1972 r. o Wspólnotach Europejskich (European Communities Act 1972) prawo Unii Europejskiej stanowi część prawa Irlandii Północnej. Ustawodawstwo krajowe należy poddawać wykładni w taki sposób, by zawsze gdy to możliwe było ono zgodne z prawem UE.

Ustawa z 1998 r. o prawach człowieka (Human Rights Act 1998), która włączyła europejską konwencję praw człowieka do prawa Zjednoczonego Królestwa, nadaje sądom jeszcze jedno uprawnienie do kwestionowania ustaw parlamentu. Na ile to możliwe przepisy prawa krajowego należy interpretować w taki sposób, aby wykładnia była zgodna z prawami ustanowionymi w konwencji.

Orzeczenia sądów, a w szczególności sądów odwoławczych, odgrywają ważną rolę w rozwoju prawa. Dostarczają one nie tylko wiążących decyzji w zakresie wykładni przepisów prawa, ale są również podstawą systemu common law, który wywodzi się z orzeczeń sądów zapadłych we wcześniejszych sprawach (czyli orzecznictwa). Ogólna zasada stanowi, że sąd jest związany wcześniejszymi orzeczeniami wydanymi przez sąd wyższej instancji. W odniesieniu do spraw z zakresu prawa Unii Europejskiej najwyższą instancją jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Lordowie prawa (Law Lords) w ramach Izby Lordów działali jako Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa (Supreme Court of the United Kingdom), jednak zostali oni zastąpieni przez nowy Sąd Najwyższy (Supreme Court), który powstał w dniu 1 października 2009 r. Obecni Law Lords zostali pierwszymi sędziami Sądu Najwyższego, a Senior Law Lord objął funkcję jego prezesa.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych

Ustawodawstwo pierwotne uchwalane jest przez Parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie. Zanim projekt ustawy (tzw. bill) stanie się ustawą parlamentarną, musi zostać zatwierdzony przez obie izby parlamentu: Izbę Gmin i Izbę Lordów. W obu izbach proces ten przebiega w następujących etapach:

• pierwsze czytanie (formalne przedstawienie projektu bez debaty);
• drugie czytanie (debata ogólna);
• etap pracy w komisjach (szczegółowe rozważania, debata i poprawki. W Izbie Gmin etap ten odbywa się w komisji legislacyjnej (Public Bill Committee));
• etap sprawozdania (możliwość wniesienia dalszych poprawek);
• trzecie czytanie (ostatnia sposobność przeprowadzenia debaty; możliwe jest wniesienie poprawek w Izbie Lordów).

Kiedy projekt zostanie przyjęty przez obie izby, powraca do pierwszej izby (gdzie rozpoczęto prace) celem uwzględnienia poprawek drugiej izby.

Tekst końcowy muszą zatwierdzić obie izby. Istnieje możliwość, że tekst będzie wielokrotnie przesyłany pomiędzy izbami, dopóki nie zostanie osiągnięte porozumienie co do każdego słowa projektu. Kiedy to nastąpi, projekt może zostać przedłożony do podpisu przez monarchę (Royal Assent).

W Zgromadzeniu Irlandii Północnej ma miejsce podobny proces (obejmujący przedstawienie projektu, rozpatrzenie, debatę i głosowanie), chociaż w tym zdecentralizowanym zgromadzeniu jest tylko jedna izba. Ministrowie, komisje i poszczególni posłowie mogą wystąpić z inicjatywą projektu i przedstawić go przewodniczącemu zgromadzenia w celu rozpatrzenia przez zgromadzenie. Jeżeli przewodniczący stwierdza, że projekt mieści się w kompetencjach prawodawczych zgromadzenia, wprowadza projekt do programu prac i poddaje go debacie w izbie. Projekt zostaje następnie przekazany właściwej komisji prawodawczej do analizy. Komisja składa zgromadzeniu sprawozdanie, umożliwiając posłom szczegółowe rozpatrzenie projektu i zgłaszanie poprawek. Jest on następnie rozpatrywany dalej przez zgromadzenie, po czym następuje ostateczne głosowanie.

Kiedy projekt przejdzie przez wszystkie parlamentarne etapy w Parlamencie Zjednoczonego Królestwa lub w Zgromadzeniu Irlandii Północnej, zostaje przedstawiony monarsze do podpisu (Royal Assent), w następstwie czego staje się ustawą.

Na ogół ustawodawstwo pierwotne może zostać zmienione lub uchylone tylko przez nowe przepisy ustawodawstwa pierwotnego. Istnieją jednak wyjątki – pewne zmiany i uchylenia mogą być poczynione na mocy aktu ustawodawczego, kiedy chodzi o wdrażanie zobowiązań UE lub elementu reformy ustawodawczej, która zmniejsza lub eliminuje obciążenia prawne. Takie akty, zanim zostaną wydane, muszą być jednak zatwierdzone uchwałą obu izb parlamentu.

Ustawodawstwo pierwotne wchodzi w życie zgodnie z przepisami o wejściu w życie zawartymi w danym akcie prawnym. Akt prawny może określać konkretną datę wejścia w życie. Może to być z chwilą uzyskania podpisu monarchy, w konkretnym dniu (na ogół co najmniej dwa miesiące po podpisaniu przez monarchę) lub w dniu określonym przez ministra lub ministerstwo w akcie ustawodawczym. Dla różnych przepisów aktu prawnego mogą zostać określone różne daty.

Data wejścia w życie każdego aktu ustawodawstwa wtórnego jest na ogół określona w samym akcie. Wyjątkowo data wejścia w życie może być określona przez publikację ogłoszenia w dziennikach urzędowych (London Gazette lub Belfast Gazette).

Prawnicze bazy danych

Istnieje szereg prawniczych baz danych.

• Serwis legislacyjny Zjednoczonego Królestwa zawiera pełne teksty wszystkich aktów ustawodawstwa pierwotnego uchwalonego przez Parlament Zjednoczonego Królestwa, Parlament Szkocji, Zgromadzenie Irlandii Północnej oraz Zgromadzenie Narodowe Walii oraz wszystkich aktów ustawodawstwa wtórnego obowiązującego na całym terytorium Zjednoczonego Królestwa lub w jego częściach. Dostęp do informacji jest bezpłatny.
• Zmienione ustawodawstwo pierwotne obejmujące wszystkie części Zjednoczonego Królestwa od roku 1235 do chwili obecnej można znaleźć również w serwisie legislacyjnym Zjednoczonego Królestwa.

Powiązane strony

Serwis legislacyjny Zjednoczonego Królestwa

Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej . Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.

Ustawodawstwo krajowe - Szkocja

Na niniejszej stronie przedstawiono informacje na temat prawa i prawniczych baz danych w Zjednoczonym Królestwie, ze szczególnym uwzględnieniem okręgu jurysdykcyjnego Szkocji.

Źródła prawa

Głównymi źródłami prawa Zjednoczonego Królestwa w okręgu jurysdykcyjnym Szkocji są:

• ustawodawstwo pierwotne w formie ustaw przyjmowanych przez parlament Zjednoczonego Królestwa i ustaw przyjmowanych przez parlament Szkocji;
• prawo Unii Europejskiej;
• ustawodawstwo wtórne (lub ustawodawstwo pochodne) w formie rozporządzeń (Statutory Instruments) lub rozporządzeń szkockich (Scottish Statutory Instruments); niektóre inne akty ustawodawstwa wtórnego mogą być wydawane jako zarządzenia (Administrative Orders);
• common law (prawo precedensowe) rozwijane poprzez orzeczenia sądowe.

Rodzaje instrumentów prawnych – opis

Ustawodawstwo pierwotne, czyli ustawy parlamentarne (Acts of Parliament), przyjmuje parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie, przy czym może ono obowiązywać w całym Zjednoczonym Królestwie lub w jakiejkolwiek jego części. Parlament Zjednoczonego Królestwa zatwierdził również dewolucję kompetencji ustawodawczych na rzecz regionalnych parlamentów i zgromadzeń, wskutek czego mogą one przyjmować przepisy ustawodawstwa pierwotnego obejmujące ograniczony zakres zagadnień i obowiązujące na obszarze ich właściwości. Inne akty ustawodawstwa pierwotnego mogą być wydawane przez monarchę na mocy prerogatyw w różnych formach, takich jak rozporządzenia królewskie (Orders in Council), proklamacje, nakazy królewskie (royal warrants), instrukcje królewskie (royal instructions), rozporządzenia oraz dokumenty nadania praw (letters patent).

Ustawodawstwo wtórne przyjmowane jest na mocy kompetencji nadanych przez Jej Królewską Mość w obrębie prywatnej rady (Her Majesty in Council) lub na mocy jej rozporządzenia, przez ministrów, departamenty (ministerstwa), ministrów Szkocji lub inny organ lub osobę. Jest również nazywane ustawodawstwem delegowanym lub wtórnym, a ustawa nadająca to uprawnienie nazywana jest ustawą umocowującą, nadającą uprawnienia lub ustawą „macierzystą” (parent Act). Akty ustawodawstwa wtórnego mogą nosić różne tytuły (takie jak: orders in Council, regulations lub rules), przy czym są zwane zbiorczo rozporządzeniami (Statutory Instruments) lub rozporządzeniami szkockimi (Scottish Statutory Instruments).

Na mocy ustawy o Szkocji z 1998 r.(Scotland Act 1998) utworzono parlament szkocki z siedzibą w Edynburgu i przekazano mu uprawnienia. W ten sposób (po przeprowadzeniu referendum) przywrócono Szkocji oddzielny parlament, który utraciła ona z chwilą zawarcia unii z Anglią i Walią w 1707 r. Jako że Szkocja pozostaje częścią Zjednoczonego Królestwa, parlament Zjednoczonego Królestwa jest jednak nadal władny stanowić prawo w niektórych dziedzinach. Ustawodawstwo pierwotne może być przyjmowane przez szkocki parlament w dziedzinach przekazanych mu na mocy ustawy o Szkocji z 1998 r. (oraz ustawy o Szkocji z 2012 r.). Dziedziny te obejmują zdrowie, oświatę, władze lokalne, działalność w zakresie opieki społecznej, gospodarkę mieszkaniową, zagospodarowanie przestrzenne, turystykę i rozwój gospodarczy, niektóre aspekty transportu, obszar sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, w tym większość aspektów prawa prywatnego i karnego, policję i straż pożarną, wiele zagadnień z obszaru ochrony środowiska, rolnictwo i rybołówstwo, sport i sztukę, jak również wykonywanie zobowiązań międzynarodowych w obszarach, w których nastąpiło przekazanie kompetencji. Na mocy ustawy o Szkocji z 2012 r. rozszerzono uprawnienia uzyskane na zasadzie dewolucji w dziedzinach dotyczących pewnych kwestii podatkowych. Ministrowie szkoccy w ramach uprawnień przekazanych im przez ustawy parlamentu Zjednoczonego Królestwa lub ustawy parlamentu Szkocji mogą również wydawać rozporządzenia szkockie (Scottish Statutory Instruments).

Uprawnienia do zawierania traktatów międzynarodowych w imieniu Zjednoczonego Królestwa należą do Korony, tj. monarchy działającego na mocy prerogatyw królewskich zgodnie z zaleceniem rządu Zjednoczonego Królestwa. Parlament Zjednoczonego Królestwa nie odgrywa formalnej roli w zawieraniu traktatów, jednakże w przypadku gdy traktat wymaga wprowadzenia zmian do ustawodawstwa Zjednoczonego Królestwa lub przyznania środków publicznych, parlament głosuje nad tą kwestią w trybie zwykłym. Wszystkie traktaty UE wymagają odpowiedniego aktu prawnego, by można było je wdrożyć w Zjednoczonym Królestwie, podlegają zatem kontroli parlamentarnej. Po wejściu w życie brytyjskiej ustawy o reformie konstytucyjnej i sprawowaniu rządów z 2010 r.(Constitutional Reform and Governance Act 2010) ratyfikacja traktatu będzie możliwa dopiero po: a) przedłożeniu najpierw kopii traktatu parlamentowi przez ministra Korony, b) opublikowaniu traktatu oraz c) upływie okresu 21 dni sesyjnych, przy czym przez okres ten żadna z izb parlamentu nie opowie się przeciwko ratyfikacji traktatu.

Hierarchia norm

Sądy są głównym organem, który rozstrzyga sprawy dotyczące sprzeczności pomiędzy różnymi źródłami prawa. Sądy mogą również rozstrzygać spory dotyczące wykładni ustawodawstwa. Jednakże w związku z tym, że Zjednoczone Królestwo nie posiada „pisanej konstytucji”, nie istnieje możliwość zakwestionowania ustawy parlamentu przed sądem ze względu na jej sprzeczność z konstytucją. Zgodnie z konstytucyjną doktryną „suwerenności parlamentarnej” parlament Zjednoczonego Królestwa jest najwyższym organem władzy ustawodawczej, w takim znaczeniu, że może przyjmować i uchylać wszelkie akty prawne oraz że żaden inny organ nie może uchylić ani zakwestionować ważności ustawy parlamentarnej.

Jednakże doktryna suwerenności parlamentarnej jest ograniczona przez członkostwo Zjednoczonego Królestwa w Unii Europejskiej. Na mocy ustawy o Wspólnotach Europejskich (European Communities Act) z 1972 r., prawo Unii Europejskiej stanowi część prawa Anglii i Walii (oraz Szkocji i Irlandii Północnej). Ustawodawstwo krajowe należy poddawać wykładni w taki sposób, by zawsze – gdy to możliwe – było ono zgodne z prawem UE.

Ustawa z 1998 r. o prawach człowieka (Human Rights Act 1998), która włączyła europejską konwencję praw człowieka do prawa Zjednoczonego Królestwa, nadaje sądom jeszcze jedno uprawnienie do kwestionowania ustaw parlamentu. Na ile to możliwe, przepisy prawa krajowego należy interpretować w taki sposób, aby wykładnia była zgodna z prawami zawartymi w konwencji.

Orzeczenia sądów, a w szczególności sądów odwoławczych, odgrywają ważną rolę w rozwoju prawa. Nie tylko zawierają one wiążące rozstrzygnięcia w zakresie wykładni ustawodawstwa, ale są również podstawą common law, które wywodzi się z orzeczeń sądów wydanych we wcześniejszych sprawach (inaczej z orzecznictwa). W odniesieniu do kwestii związania sądów orzeczeniami, ogólna zasada stanowi, że sąd jest związany wcześniejszymi orzeczeniami wydanymi przez sąd wyższej instancji. W odniesieniu do spraw z zakresu prawa Unii Europejskiej najwyższą instancję stanowi Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Sądem karnym najwyższej instancji w Szkocji jest High Court of Justiciary, natomiast funkcję sądu cywilnego najwyższej instancji (Supreme Court for Civil Matters) pełnili w Szkocji dotychczas lordowie prawa (Law Lords) wchodzący w skład Izby Lordów. Zastąpił ich jednak Sąd Najwyższy, który powstał w dniu 1 października 2009 r. Law Lords zostali przy tym pierwszymi sędziami Sądu Najwyższego, a Senior Law Lord –jego prezesem.

Struktura instytucjonalna

Instytucje odpowiedzialne za przyjmowanie regulacji prawnych i proces decyzyjny

Ustawodawstwo pierwotne uchwala parlament Zjednoczonego Królestwa w Londynie. Zanim projekt legislacyjny (tzw. Bill) stanie się ustawą parlamentarną, musi zostać zatwierdzony przez obie izby parlamentu – Izbę Gmin i Izbę Lordów. W obu izbach proces ten przebiega w następujących etapach:

• pierwsze czytanie (formalne przedstawienie projektu bez debaty);
• drugie czytanie (debata ogólna);
• etap pracy w komisjach (szczegółowe rozpatrywanie, debata i zgłaszanie poprawek). W Izbie Gmin etap ten ma na ogół miejsce w komisji legislacyjnej (Public Bill Committee).
• etap sprawozdania (możliwość wniesienia dalszych poprawek);
• trzecie czytanie (ostatnia sposobność przeprowadzenia debaty; możliwe jest wniesienie poprawek w Izbie Lordów).

Kiedy projekt zostanie przyjęty przez obie izby, jest on przekazywany z powrotem do pierwszej izby (gdzie rozpoczęto prace) celem uwzględnienia poprawek drugiej izby.

Tekst końcowy muszą zatwierdzić obie izby. Może dojść do wielokrotnego przesyłania tekstu pomiędzy izbami, dopóki nie zostanie osiągnięte porozumienie co do każdego słowa projektu. Kiedy to nastąpi, projekt może zostać przedstawiony monarsze do podpisania (Royal Assent).

W parlamencie szkockim ma miejsce podobny proces obejmujący przedstawienie projektu, rozpatrzenie, debatę i głosowanie, jakkolwiek w tym przypadku w obrębie parlamentu, któremu przekazano uprawnienia, istnieje tylko jedna izba. Proces ten ma trzy etapy:

• etap 1: właściwa komisja parlamentarna (lub komisje) zapoznaje się z projektem i sporządza sprawozdanie na temat jego ogólnych zasad. Następnie podczas sesji parlamentu projekt zostaje rozpatrzony i odbywa się debata nad tym, czy należy zgodzić się z ogólnymi zasadami projektu. Jeśli parlament wyrazi zgodę, projekt przechodzi do drugiego etapu;
• etap 2: projekt rozpatrywany jest szczegółowo przez komisję, a czasem przez komisję całego parlamentu (Committee of the Whole Parliament). Podczas tego etapu mogą być wprowadzane zmiany, zwane poprawkami do projektu;
• etap 3: projekt jest ponownie rozpatrywany na sesji parlamentu. Mogą być wnoszone dalsze poprawki, parlament poddaje projekt pod debatę i podejmuje decyzję, czy uchwalić projekt w jego ostatecznym kształcie.

Kiedy projekt przejdzie przez wszystkie etapy prac parlamentarnych w parlamencie Zjednoczonego Królestwa lub Szkocji, zostaje przedstawiony monarsze do podpisania (Royal Assent), po tym staje się ustawą. W Szkocji przewidziano okres czterech tygodni, podczas których projekt może zostać zakwestionowany przez urzędników parlamentu ds. prawnych (Law Officers), jeżeli uznają oni, że projekt nie mieści się w kompetencjach ustawodawczych parlamentu szkockiego.

Na ogół ustawodawstwo pierwotne może zostać zmienione lub uchylone tylko przez nowe przepisy ustawodawstwa pierwotnego. Istnieją jednak wyjątki – pewne zmiany i uchylenia mogą być wprowadzone na mocy Statutory Instrument, jeżeli dotyczą one wdrażania zobowiązań UE lub elementu reformy ustawodawczej, która zmniejsza lub eliminuje obciążenia regulacyjne. Zanim zostaną wydane, rozporządzenia takie muszą być jednak zatwierdzone uchwałą przyjętą przez obie izby parlamentu.

Ustawodawstwo pierwotne wchodzi w życie zgodnie z przepisami wprowadzającymi zawartymi w ustawie. Ustawa może określać konkretną datę wejścia w życie. Może to nastąpić niezwłocznie w dniu podpisania przez monarchę (Royal Assent), w określonym dniu, który przypada na ogół co najmniej dwa miesiące po podpisaniu przez monarchę lub w dniu określonym przez ministra lub ministerstwo w akcie wprowadzającym (Commencement Order – Statutory Instrument). Dla różnych przepisów aktu prawnego mogą zostać określone różne daty.

Data wejścia w życie każdego aktu ustawodawstwa wtórnego jest na ogół określona w samym akcie. Wyjątkowo data wejścia w życie może być określona w drodze obwieszczenia w dziennikach urzędowych (London Gazette lub Edinburgh Gazette).

Prawnicze bazy danych

Dostępny jest szereg prawniczych baz danych.

• Na stronie internetowej Urzędu Informacji Sektora Publicznego (Office of Public Sector Information – OPSI) znajdują się pełne teksty wszystkich aktów ustawodawstwa pierwotnego uchwalonych przez parlament Zjednoczonego Królestwa, parlament Szkocji, zgromadzenie Irlandii Północnej oraz zgromadzenie narodowe Walii, jak również wszystkich aktów ustawodawstwa wtórnego obowiązujących na całym terytorium Zjednoczonego Królestwa lub w jego częściach. Dostęp do tych informacji jest bezpłatny.
• Ustawodawstwo pierwotne wraz ze zmianami od 1235 r. do chwili obecnej, obejmujące wszystkie części Zjednoczonego Królestwa, można znaleźć w bazie aktów prawa stanowionego Zjednoczonego Królestwa (UK Statute Law Database). Dostęp do bazy danych jest bezpłatny.

Chociaż całość szkockiego ustawodawstwa dostępna jest na stronie internetowej OPSI, wszystkie akty ustawodawstwa pierwotnego i wtórnego uchwalone i wprowadzone w życie od momentu dewolucji w 1999 r. są również dostępne na stronie internetowej Urzędu Drukarni Królewskiej dla Szkocji (Office of the Queen's Printer for Scotland). Dostęp do tego ustawodawstwa jest bezpłatny.

Strona internetowa legislation.gov.uk – obejmująca zarówno stronę internetową OPSI, jak i Statute Law Database, oraz zastępująca ustawodawstwo publikowane na stronie internetowej Urzędu Drukarni Królewskiej dla Szkocji – jest oficjalnym miejscem publikacji ustawodawstwa Zjednoczonego Królestwa.

Powiązane strony

Urząd Informacji Sektora Publicznego, Baza aktów prawa stanowionego Zjednoczonego Królestwa, legislation.gov.uk, Urząd Drukarni Królewskiej dla Szkocji