Πηγές δικαίου
Είδη νομικών πράξεων – περιγραφή
Ο όρος «πηγές του δικαίου» χρησιμοποιείται με τρεις έννοιες:
- «πηγές του δικαίου» υπό την ουσιαστική έννοια – ουσιαστικές πηγές του δικαίου,
- «πηγές του δικαίου» υπό τη γνωσιολογική έννοια – πηγές της γνώσης του δικαίου,
- «πηγές του δικαίου» υπό την τυπική έννοια– τυπικές πηγές του δικαίου.
Ανάλογα με τον τρόπο κατάρτισης των κανόνων του δικαίου και του δεσμευτικού τύπου με τον οποίο εκφράζονται, διακρίνονται συνήθως οι ακόλουθες κατηγορίες πηγών του δικαίου:
- εθιμικοί κανόνες,
- νομικά προηγούμενα (νομολογία),
- κανονιστικές νομικές πράξεις,
- κανονιστικές συμβάσεις,
- γενικές αρχές του δικαίου,
- κοινή λογική,
- σύγχρονες εκδόσεις, νομικά συγγράμματα και εκθέσεις εμπειρογνωμόνων,
- διεθνείς συμφωνίες, εφόσον μεταφερθούν καταλλήλως στην έννομη τάξη της Σλοβακικής Δημοκρατίας.
Ιεραρχία κανόνων δικαίου
Μια από τις βασικές αρχές του σλοβακικού νομικού συστήματος είναι η ιεραρχία των κανόνων του δικαίου. Η κατανόηση του ρόλου αυτής της αρχής στη νομική πρακτική και στην εφαρμογή της νομοθεσίας είναι εξαιρετικά σημαντική από την άποψη της νομιμότητας. Η ιεραρχία των κανόνων του δικαίου δεν αποτελεί, όμως, απλώς ζήτημα λογικής ιεράρχησης και απόδοσης προτεραιότητας σε κάποιους κανόνες. Η ιεράρχηση των πηγών του δικαίου εγγράφεται στη γενικότερη προβληματική της νομιμότητας της εξουσίας. Περιλαμβάνει επίσης ως κατηγορηματική επιταγή την απαίτηση να θεσπίζεται μια νομική πράξη αποκλειστικά από το νομοθετικό όργανο στο οποίο έχει δοθεί η αρμοδιότητα μέσω σχετικής νομικής πράξης, εντός των ορίων που καθορίζονται από την πράξη αυτή και από τη νομοθετική δικαιοδοσία του εν λόγω οργάνου.
Οι κανόνες του δικαίου κατατάσσονται σε κατηγορίες ανάλογα με τη λεγόμενη «νομική ισχύ» τους. Ο όρος αυτός αφορά τα χαρακτηριστικά των κανόνων του δικαίου: ένας κανόνας υπερισχύει έναντι άλλου κανόνα βάσει του υψηλότερου βαθμού νομικής ισχύος του ή ένας κανόνας απορρέει από άλλο κανόνα που έχει υψηλότερο βαθμό νομικής ισχύος. Σε περίπτωση που υπάρχουν κανόνες του δικαίου με διαφορετική νομική ισχύ, ο κανόνας του δικαίου με το χαμηλότερο βαθμό νομικής ισχύος δεν μπορεί να βρίσκεται σε σύγκρουση με τον ισχυρότερο κανόνα, και ο κανόνας με τον υψηλότερο βαθμό νομικής ισχύος υπερισχύει του κανόνα με την ασθενέστερη ισχύ.
Όσον αφορά τον βαθμό νομικής ισχύος, οι κανόνες του δικαίου μπορούν να ταξινομηθούν ιεραρχικά ως εξής:
Κανόνες του πρωτογενούς δικαίου (νομικές πράξεις)
- συνταγματικές πράξεις (αποτελούν πάντοτε πρωτογενές δίκαιο),
- νομικές πράξεις – (πρωτογενές δίκαιο ή δίκαιο που παράγεται από συνταγματικές πράξεις).
Κανόνες του παραγώγου δικαίου (δευτερεύουσα νομοθεσία)
- κυβερνητικοί κανονισμοί/διατάγματα – αποτελούν πάντοτε παράγωγο δίκαιο,
- κανονισμοί των κεντρικών οργάνων της κρατικής διοίκησης - αποτελούν πάντοτε παράγωγο δίκαιο,
- κανονισμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης (υπηρεσιών) – αποτελούν είτε πρωτογενές είτε παράγωγο δίκαιο,
- κανονισμοί που θεσπίζονται κατ’ εξαίρεση από μη κρατικά όργανα- αποτελούν πάντοτε παράγωγο δίκαιο.
Η υπεροχή μιας νομικής πράξης σημαίνει ότι όλοι οι υπόλοιποι κανόνες του δικαίου πρέπει να απορρέουν από αυτήν, πρέπει να είναι συμβατοί με αυτή και να μην βρίσκονται σε σύγκρουση με αυτή. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι, εάν ένας κανόνας του δικαίου ο οποίος βρίσκεται χαμηλότερα στην ιεραρχία αντιβαίνει σε ιεραρχικά ανώτερο κανόνα του δικαίου, εφαρμόζεται ο «ισχυρότερος» κανόνας του δικαίου.
Θεσμικό πλαίσιο
Όργανα αρμόδια για τη θέσπιση νομικών κανόνων
Τα όργανα που αναφέρονται κατωτέρω μπορούν να θεσπίζουν κανόνες δικαίου (νομοθετικά όργανα):
- το Εθνικό Συμβούλιο της Σλοβακικής Δημοκρατίας – το Σύνταγμα της χώρας, συνταγματικές πράξεις, νομικές πράξεις, διεθνείς συνθήκες με ισχύ ανώτερη από νόμο, διεθνείς συνθήκες με ισχύ νόμου,
- η κυβέρνηση της Σλοβακικής Δημοκρατίας – κυβερνητικά διατάγματα,
- υπουργεία και άλλα κεντρικά κρατικά όργανα – διατάγματα, αποφάσεις και μέτρα,
- δήμοι και κοινότητες – γενικά δεσμευτικά διατάγματα,
- πολίτες (ψηφοφόροι) της Σλοβακικής Δημοκρατίας – αποτελέσματα δημοψηφισμάτων με ισχύ συνταγματικής πράξης, αποτελέσματα δημοψηφισμάτων με ισχύ νόμου,
- κάτοικοι κοινότητας ή πόλης – αποτελέσματα τοπικών δημοψηφισμάτων με ισχύ γενικά δεσμευτικού κανονισμού,
- δήμοι, κοινότητες και όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης – γενικά δεσμευτικοί κανονισμοί.
Η νομοθετική διαδικασία
Στάδια της νομοθετικής διαδικασίας:
- υποβολή νομοσχεδίου – νομοθετικής πρωτοβουλίας,
- συζήτηση επί του νομοσχεδίου,
- ψηφοφορία (λήψη απόφασης επί του νομοσχεδίου),
- υπογραφή του εγκριθέντος νομοσχεδίου,
- κύρωση (δημοσίευση) της κανονιστικής νομικής πράξης.
Διαδικασία λήψης αποφάσεων
Νομοθετική διαδικασία
Υποβολή νομοσχεδίου – νομοθετικής πρωτοβουλίας
Το άρθρο 87 παράγραφος 1 του νόμου αριθ. 460/1992 (Σύνταγμα της Σλοβακικής Δημοκρατίας) προβλέπει ότι τα νομοσχέδια υποβάλλονται από:
- τις κοινοβουλευτικές επιτροπές του Εθνικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας,
- τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας (που αναφέρονται επίσης ως βουλευτές),
- την κυβέρνηση της Σλοβακικής Δημοκρατίας.
Τα νομοσχέδια υποδιαιρούνται σε άρθρα και συνοδεύονται από αιτιολογική έκθεση.
Συζήτηση επί του νομοσχεδίου
Σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό του Εθνικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας (νόμος αριθ. 350/1996), τα νομοσχέδια υποβάλλονται σε τρεις αναγνώσεις.
- Κατά την πρώτη ανάγνωση πραγματοποιείται γενική συζήτηση επί της ουσίας ή επί της αρχής (της «φιλοσοφίας») του νομοσχεδίου. Στο στάδιο αυτό δεν υποβάλλονται τροπολογίες ή προσθήκες.
- Κατά τη δεύτερη ανάγνωση, το νομοσχέδιο συζητείται στις αρμόδιες κοινοβουλευτικές επιτροπές. Κάθε νομοσχέδιο υποβάλλεται υποχρεωτικά προς συζήτηση στην επιτροπή συνταγματικών θεμάτων, ειδικότερα προκειμένου να διασφαλισθεί ότι είναι συμβατό με το Σύνταγμα της Σλοβακικής Δημοκρατίας, τις συνταγματικές πράξεις, τις διεθνείς συμβάσεις που δεσμεύουν τη Σλοβακική Δημοκρατία, τους νόμους και το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη συνέχεια, μπορούν να υποβληθούν τροπολογίες και προσθήκες επί των οποίων διεξάγεται ψηφοφορία αφού ολοκληρωθούν οι συζητήσεις στις κοινοβουλευτικές επιτροπές. Για τον λόγο αυτό, πριν από τη συζήτηση του νομοσχεδίου στην ολομέλεια του Εθνικού Συμβουλίου, επιδιώκεται σύγκλιση των θέσεων των σχετικών επιτροπών. Στη συνέχεια το νομοσχέδιο διαβιβάζεται στο Εθνικό Συμβούλιο, όταν η επιτροπή συντονισμού εγκρίνει την κοινή έκθεση των επιτροπών με ειδικό ψήφισμα. Η έκθεση αυτή αποτελεί τη βάση για τη συζήτηση και την ψηφοφορία για το νομοσχέδιο κατά τη δεύτερη ανάγνωση στο Εθνικό Συμβούλιο της Σλοβακικής Δημοκρατίας.
- Η τρίτη ανάγνωση περιορίζεται σε εκείνες τις διατάξεις του νομοσχεδίου για τις οποίες κατά τη δεύτερη ανάγνωση εγκρίθηκαν τροπολογίες ή προσθήκες. Κατά την τρίτη ανάγνωση, οι μόνες αλλαγές τις οποίες μπορούν να προτείνουν οι βουλευτές αφορούν διορθώσεις νομοτεχνικής φύσεως που αφορούν λάθη στη διατύπωση. Τροπολογίες και προσθήκες που αποσκοπούν στη διόρθωση άλλου είδους λαθών πρέπει να υποβάλλονται από 30 τουλάχιστον μέλη του Εθνικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας. Αφού αυτές συζητηθούν, διεξάγεται ψηφοφορία επί του συνόλου του νομοσχεδίου.
Ψηφοφορία (λήψη απόφασης επί του νομοσχεδίου)
Για τη θέσπιση νόμου απαιτείται η υπερψήφισή του από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων μελών του Συμβουλίου.
Για τη θέσπιση ή την τροποποίηση του συντάγματος ή για την κατάργηση άρθρου του συντάγματος απαιτείται ειδική πλειοψηφία, δηλαδή πλειοψηφία τριών πέμπτων επί του συνόλου των μελών του Εθνικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας (3/5 των 150).
Στο Εθνικό Συμβούλιο υπάρχει απαρτία εφόσον παρευρίσκεται η απόλυτη πλειοψηφία των μελών του.
Υπογραφή του εγκριθέντος νομοσχεδίου
Εφόσον εγκριθεί, η πρόταση νόμου υπογράφεται από :
- τον πρόεδρο της Σλοβακικής Δημοκρατίας,
- τον πρόεδρο του Εθνικού Συμβουλίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας,
- τον πρωθυπουργό της Σλοβακικής Δημοκρατίας.
Το στάδιο αυτό της διαδικασίας περιλαμβάνει τον έλεγχο του περιεχομένου, της διαδικαστικής ορθότητας και της τελικής μορφής του εγκριθέντος νομοσχεδίου. Με την υπογραφή τους, οι προαναφερθέντες ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι εγκρίνουν το νομοσχέδιο όπως έχει διατυπωθεί.
Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, εφόσον διαπιστώσει ατέλειες στο περιεχόμενο του εγκριθέντος νομοσχεδίου, μπορεί να ασκήσει τη λεγόμενη ανασταλτική αρνησικυρία. Παραπέμπει τότε το εγκριθέν νομοσχέδιο, μαζί με τις παρατηρήσεις του, στο Εθνικό Συμβούλιο της Σλοβακικής Δημοκρατίας ώστε να συζητηθεί εκ νέου.
Κατόπιν, το διαβιβασθέν νομοσχέδιο εξετάζεται κατά δεύτερη και τρίτη ανάγνωση. Στο σημείο αυτό, το Εθνικό Συμβούλιο μπορεί, αν και δεν υποχρεούται, να λάβει υπόψη τις παρατηρήσεις του προέδρου. Η ανασταλτική αρνησικυρία μπορεί να ανατραπεί από το Εθνικό Συμβούλιο με νέα ψηφοφορία. Στην περίπτωση αυτή ο νόμος πρέπει να κυρωθεί, ακόμη και χωρίς την υπογραφή του προέδρου.
Κύρωση (δημοσίευση) της κανονιστικής νομικής πράξης
Η κύρωση είναι το τελικό στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας. Οι νομικές πράξεις που ισχύουν σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας δημοσιεύονται επισήμως στην Επίσημη Εφημερίδα της Σλοβακικής Δημοκρατίας (Zbierka zákonov). Η δημοσίευση αυτή αποτελεί αρμοδιότητα του σλοβακικού Yπουργείου Δικαιοσύνης.
Έναρξη ισχύος
Με τη δημοσίευση, οι κανονιστικές νομικές πράξεις αποκτούν νομική ισχύ.
Οι νομικές πράξεις τοπικής κλίμακας, δεδομένου του γεωγραφικά περιορισμένου πεδίου εφαρμογής τους, δημοσιεύονται μέσω ανάρτησης των πράξεων αυτών σε επίσημο πίνακα ανακοινώσεων για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συνήθως 15 ημερών.
Ρύθμιση συγκρούσεων μεταξύ διαφορετικών πηγών δικαίου
Μια κανονιστική νομική πράξη με χαμηλότερο βαθμό νομικής ισχύος δεν μπορεί να βρίσκεται σε αντίθεση με νομική πράξη υψηλότερου βαθμού νομικής ισχύος.
Μια κανονιστική νομική πράξη μπορεί να καταργηθεί ή να τροποποιηθεί μόνο με νομική πράξη ίσης ή ανώτερης νομικής ισχύος.
Σε περίπτωση σύγκρουσης κανόνων δικαίου ίσης νομικής ισχύος, στην πράξη ακολουθείται η αρχή σύμφωνα με την οποία η πλέον πρόσφατη διάταξη καταργεί ή τροποποιεί προηγούμενη διάταξη και ένας ειδικός κανόνας καταργεί ή τροποποιεί γενικό κανόνα.
Το Συνταγματικό δικαστήριο της Σλοβακικής Δημοκρατίας ασκεί έλεγχο και αποφαίνεται επί της συμβατότητας:
- των νόμων με το σύνταγμα,
- των κυβερνητικών διαταγμάτων, γενικώς δεσμευτικών νομικών διατάξεων των υπουργείων και άλλων κεντρικών κρατικών οργάνων με το σύνταγμα, τις συνταγματικές πράξεις και τους νόμους,
- των γενικώς δεσμευτικών κανονισμών των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης με το σύνταγμα και τους νόμους,
- των γενικώς δεσμευτικών νομικών διατάξεων των τοπικών οργάνων της κρατικής διοίκησης με το σύνταγμα, τους νόμους και άλλες γενικώς δεσμευτικές νομικές διατάξεις,
- των γενικώς δεσμευτικών νομικών διατάξεων με τις διεθνείς συνθήκες που έχουν δημοσιευθεί με τον τρόπο που προβλέπεται για τη δημοσίευση των νομικών πράξεων.
Σε περίπτωση κατά την οποία το Συνταγματικό δικαστήριο της χώρας αποφανθεί ότι υπάρχει σύγκρουση μεταξύ νομικών διατάξεων, οι διατάξεις αυτές, τα σχετικά μέρη τους ή οι κανόνες που περιλαμβάνονται σε αυτά παύουν να ισχύουν. Εάν τα όργανα που εξέδωσαν τις διατάξεις αυτές δεν τις ευθυγραμμίσουν με τις σχετικές, ιεραρχικά ανώτερες νομικές πράξεις εντός της προθεσμίας που προβλέπεται στην απόφαση του δικαστηρίου, οι διατάξεις, τα σχετικά μέρη τους ή οι κανόνες που περιλαμβάνουν παύουν να ισχύουν.
Νομικές βάσεις δεδομένων
Η βάση δεδομένων JASPI του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Σλοβακικής Δημοκρατίας
Η βάση δεδομένων JASPI του σλοβακικού Υπουργείου Δικαιοσύνης σας παρέχει πρόσβαση:
- στους νόμους και κανονισμούς,
- στις ενοποιημένες εκδόσεις τους ύστερα από κάθε τροποποίηση,
- σε διεθνείς συνθήκες, συμφωνίες και άλλες πηγές δικαίου (δημοσιεύονται στην Επίσημη Εφημερίδα της Σλοβακικής Δημοκρατίας),
- σε δικαστικές αποφάσεις και γνωμοδοτήσεις των δικαστηρίων (δημοσιεύονται στη συλλογή δικαστικών αποφάσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας),
- σε αποφάσεις, γνωμοδοτήσεις και πορίσματα του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας,
- σε επιλεγμένες αποφάσεις περιφερειακών δικαστηρίων και πρωτοδικείων,
- σε πληροφορίες σχετικά με νομικούς εμπειρογνώμονες, μεταφραστές και διερμηνείς.
Άλλες πληροφορίες διαθέσιμες στη βάση δεδομένων JASPI:
- νόμοι και κανονισμοί που δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα από το 1945,
- επικαιροποιημένα κείμενα νομικών πράξεων που εγκρίθηκαν, δημόσιων ανακοινώσεων και κανονισμών,
- κείμενα γνωμοδοτήσεων και αποφάσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας από το 1961,
- έγγραφα του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Σλοβακικής Δημοκρατίας από την ίδρυση της ανεξάρτητης Σλοβακικής Δημοκρατίας (1η Ιανουαρίου 1993),
- επιλεγμένες αποφάσεις περιφερειακών δικαστηρίων και πρωτοδικείων,
- πληροφορίες σχετικά με νομικούς εμπειρογνώμονες, μεταφραστές και διερμηνείς.
Η βάση δεδομένων είναι ένα ανοικτό, μη εμπορικό σύστημα, στόχος του οποίου είναι η παροχή δωρεάν πρόσβασης στους πολίτες σε πολύπλοκες νομικές πληροφορίες οι οποίες παρέχονται από το κράτος. Σκοπός του σχεδίου είναι η παροχή ταχείας και διάφανης πρόσβασης σε νομικές πληροφορίες.
Το πληροφοριακό πρόγραμμα «ροή νομοθετικών εργασιών» διαθέτει δύο λειτουργικές εφαρμογές.
- Η πρώτη είναι η εφαρμογή με την ονομασία «Επεξεργαστής νομοσχεδίων», κύρια λειτουργία της οποίας είναι η δημιουργία νομοσχεδίων, σχεδίων τροπολογιών και σχεδίων πολλαπλών τροπολογιών. Ο «Επεξεργαστής» δημιουργεί αυτομάτως δομημένα νομικά κείμενα (δομή XML), σύμφωνα με τους εγκεκριμένους κανόνες της νομοθεσίας. Στην περίπτωση των τροπολογιών, ο χρήστης μπορεί να επεξεργασθεί κατευθείαν την ενοποιημένη έκδοση του ισχύοντος νομικού κειμένου (νομικές πράξεις, κυβερνητικά διατάγματα κ.λπ.), και η εφαρμογή δημιουργεί αυτομάτως μια τροποποιημένη έκδοση. Ο χρήστης μπορεί να προβάλει την ενοποιημένη έκδοση ενός νομικού κειμένου αναδεικνύοντας τις τροπολογίες. Το τελικό προϊόν είναι ένα έγγραφο με δομή XML. Το νομοσχέδιο δημοσιεύεται εν συνεχεία στην «πύλη της ροής νομοθετικών εργασιών» σε διάφορους μορφότυπους.
- Η πύλη παρακολουθεί τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία για όλους τους τύπους νομικών εγγράφων. Ιδιαίτερη προσοχή αποδίδεται στη διακυβερνητική διαδικασία εξέτασης, η οποία περιλαμβάνει επίσης δημόσια διαβούλευση (οποιοσδήποτε μπορεί να υποβάλει σχόλια). Οι χρήστες της πύλης μπορούν να αναζητήσουν εύκολα νομικά κείμενα μέσω διάφορων κριτηρίων και μπορούν επίσης να λάβουν ειδοποιήσεις μέσω μηνύματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή RSS για τις αλλαγές στα διάφορα νομοθετικά στάδια ή τη δημοσίευση ενός νέου νομοσχεδίου στους τομείς των ενδιαφερόντων τους. Στόχος είναι να καταστεί πιο διάφανη και προσιτή στον καθένα η νομοπαρασκευαστική διαδικασία.
Σχετικοί σύνδεσμοι
Πύλη νομοθεσίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Σλοβακικής Δημοκρατίας
