Επιχειρήσεις και ανθρώπινα δικαιώματα

1. Τι δικαστική προστασία έχω στη χώρα σας ως θύμα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις; Στην προστασία αυτή περιλαμβάνεται αποζημίωση;

Για τη χορήγηση προστασίας στα θύματα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις αρμόδια είναι τα τακτικά δικαστήρια.

Τα άτομα των οποίων τα δικαιώματα έχουν παραβιαστεί μπορούν να ζητήσουν προστασία προσφεύγοντας, είτε μέσω αστικής είτε μέσω ποινικής διαδικασίας, ενώπιον των τακτικών δικαστηρίων και στη συνέχεια, κατά περίπτωση, ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου.

Στην περίπτωση αστικής φύσεως παραβιάσεων, κατά κανόνα μπορείτε να αμυνθείτε ασκώντας αγωγή με αίτημα να διαταχθεί συγκεκριμένη ενέργεια μέσω αυτής της αγωγής, μπορείτε, ως ενάγων, να απαιτήσετε την εκπλήρωση νομικής υποχρέωσης. Κατά κανόνα, ο ενάγων μπορεί να ζητήσει την απόδοση πράγματος από τον εναγόμενο, ή να υποχρεωθεί ο εναγόμενος να προβεί σε συγκεκριμένη ενέργεια, να παύσει ή να απόσχει από παράνομη συμπεριφορά ή να ανεχθεί συγκεκριμένη συμπεριφορά. Ο ενάγων μπορεί επίσης να επιδιώξει την εκπλήρωση της υποχρέωσης αποζημίωσης για περιουσιακή ζημία ή ηθική βλάβη που προκλήθηκε από υπαίτια συμπεριφορά του εναγομένου.

Σε περίπτωση που η παραβίαση των δικαιωμάτων απορρέει από πράξη η οποία έχει χαρακτηριστικά εγκλήματος, ένα μέσο άμυνας είναι η υποβολή καταγγελίας ενώπιον οποιασδήποτε αστυνομικής ή εισαγγελικής αρχής ή, προφορικά, ενώπιον δικαστηρίου. Κατόπιν τούτου, ο εισαγγελέας μπορεί να ασκήσει ποινική δίωξη εισάγοντας την υπόθεση ενώπιον δικαστηρίου, το οποίο θα αποφασίσει επί της ενοχής του κατηγορουμένου και θα επιβάλει την ποινή. Κατά τη λήψη των αποφάσεών του, το δικαστήριο απολαύει ανεξαρτησίας και υπόκειται μόνο στους νόμους.

Σε περίπτωση που το θύμα υπέστη βλάβη της υγείας του ή χρηματική ζημία ή ηθική βλάβη ως συνέπεια της αξιόποινης πράξης, ή αν η αξιόποινη πράξη είχε ως αποτέλεσμα τον προσπορισμό οφέλους του δράστη σε βάρος του θύματος, το θύμα μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο να διαταχθεί ο κατηγορούμενος, στο πλαίσιο της καταδικαστικής απόφασης, να καταβάλει χρηματική ικανοποίηση για τη χρηματική ζημία ή την ηθική βλάβη που υπέστη το θύμα συνεπεία της αξιόποινης πράξης (η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως παράσταση πολιτικής αγωγής) [1]. Το θύμα μπορεί να υποβάλει αυτή την αξίωση έως τη διεξαγωγή της αποδεικτικής διαδικασίας στη δίκη ή, σε περίπτωση που επιτευχθεί συμφωνία σχετικά με την ενοχή και την ποινή, το αργότερο κατά την πρώτη ακρόαση επί της εν λόγω συμφωνίας.

Το θύμα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων (το οποίο καλείται ζημιωθείς) δεν έχει το δικαίωμα να ασκήσει έφεση κατά της απόφασης του δικαστηρίου επικαλούμενο ανακρίβεια του διατακτικού της (δηλαδή ανακρίβεια της ίδιας της απόφασης). Ωστόσο, το θύμα μπορεί να ασκήσει έφεση κατά της απόφασης του δικαστηρίου επί της χρηματικής ικανοποίησης για χρηματική ζημία ή ηθική βλάβη ή επί της απόδοσης του αδικαιολόγητου πλουτισμού του δράστη, επικαλούμενο ανακρίβεια της απόφασης, εφόσον το θύμα είχε υποβάλει σχετική αξίωση.

2. Έχετε ειδικούς κανόνες για κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Οι κανόνες αυτοί ισχύουν και για περιβαλλοντικά εγκλήματα ή περιπτώσεις σοβαρής εργασιακής εκμετάλλευσης;

Οι περιπτώσεις κατάφωρων παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετωπίζονται ως αδικήματα βάσει του Ποινικού Κώδικα. Κατά την επιμέτρηση της ποινής, το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη τη φύση και τη βαρύτητα των αδικημάτων, καθώς και τις προσωπικές περιστάσεις του δράστη και τα συμφέροντα του θύματος που προστατεύονται από τον νόμο. Ο Ποινικός Κώδικας καθορίζει εν γένει αυστηρότερες ποινές για συγκεκριμένα αδικήματα που προβλέπονται σε αυτόν και τα οποία παρουσιάζουν αυξημένη βαρύτητα για την κοινωνία. Η βαρύτητα αυτή μπορεί να συνίσταται στον ιδιαίτερα σοβαρό κίνδυνο πρόκλησης βλάβης στο θύμα, στην πρόκληση ιδιαίτερα σοβαρής βλάβης στο θύμα, στον τρόπο τέλεσης του εγκλήματος ή σε συγκεκριμένα κίνητρα του δράστη. Στις ανωτέρω περιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνονται η εκ προθέσεως τέλεση αξιόποινης πράξης ή η τέλεσή της από βαριά αμέλεια του δράστη, η κατά συρροή τέλεση αξιόποινων πράξεων, ο προσπορισμός σημαντικού ή μεγάλου περιουσιακού οφέλους με την τέλεση αξιόποινης πράξης ή η πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης ή θανάτου του θύματος.

Ο Ποινικός Κώδικας περιέχει ειδικό κεφάλαιο που αφορά τα περιβαλλοντικά αδικήματα. Πέραν των θεμελιωδών στοιχείων που συνθέτουν την υπόσταση αυτών των αδικημάτων, ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει επίσης ορισμένες επιβαρυντικές περιστάσεις που αντικατοπτρίζουν την αυξημένη βαρύτητα των εν λόγω αδικημάτων για την κοινωνία, και καθορίζει αυστηρότερες ποινές σε περίπτωση που συντρέχουν οι περιστάσεις αυτές. Στις εν λόγω ποινές περιλαμβάνεται ακόμη και η ποινή φυλάκισης, στην περίπτωση φυσικών προσώπων, ενώ στην περίπτωση νομικών προσώπων, η λύση της οντότητας.

Τα ανωτέρω ισχύουν, τηρουμένων των αναλογιών, και για την εργασιακή εκμετάλλευση. Ο Ποινικός Κώδικας δεν περιλαμβάνει τον όρο «εργασιακή εκμετάλλευση», ωστόσο η δουλεία και η ειλωτεία [2], η αναγκαστική εργασία και άλλες μορφές εκμετάλλευσης [3] που εξομοιούνται προς το αδίκημα της εμπορίας ανθρώπων μπορούν να υπαχθούν σε αυτόν τον όρο. Στην έννοια αυτή εμπίπτουν επίσης οι ιδιαίτερα καταχρηστικοί όροι εργασίας [4], που αποτελούν ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των στοιχείων που συνιστούν το αδίκημα της παράνομης απασχόλησης αλλοδαπών. Για τα αδικήματα αυτά προβλέπονται επίσης επιβαρυντικές περιστάσεις, η συνδρομή των οποίων επισύρει αυστηρότερες ποινές.

3. Είμαι θύμα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων η οποία προκλήθηκε από δραστηριότητες μιας ευρωπαϊκής διεθνικής εταιρείας που έλαβαν χώρα εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχω πρόσβαση στα δικαστήρια της χώρας σας εάν δεν είμαι υπήκοος της ΕΕ ή δεν ζω στην ΕΕ; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να κάνω προσφυγή για παραβίαση των δικαιωμάτων μου; Πού μπορώ να βρω επιπλέον πληροφορίες;

Γενικά, ισχύει η απάντηση στην ερώτηση 1. Κατά κύριο λόγο, οι τσεχικές αρχές είναι αρμόδιες για τη διεκπεραίωση υποθέσεων των οποίων τα περιστατικά έλαβαν χώρα στην Τσεχική Δημοκρατία, εκτός εάν ορίζεται διαφορετικά στο δίκαιο της ΕΕ ή σε διεθνείς συνθήκες.

4. Μπορούν θεσμικά όργανα όπως ο Διαμεσολαβητής/Συνήγορος του Πολίτη, οι φορείς ισότητας ή οι εθνικοί φορείς για τα ανθρώπινα δικαιώματα να υποστηρίξουν τα θύματα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράττονται από ευρωπαϊκές διεθνικές εταιρείες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Μπορούν οι φορείς αυτοί να διερευνήσουν την υπόθεσή μου εάν δεν είμαι υπήκοος της ΕΕ ή δεν ζω στην ΕΕ; Υπάρχουν στη χώρα σας άλλες δημόσιες υπηρεσίες (π.χ. επιθεωρήσεις εργασίας ή περιβάλλοντος) που μπορούν να διερευνήσουν την υπόθεσή μου; Πού μπορώ να βρω πληροφορίες για τα δικαιώματά μου;

Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, ο Διαμεσολαβητής μπορεί να παράσχει στήριξη και προστασία στα θύματα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις. Η εν λόγω στήριξη περιλαμβάνει ειδικότερα την παροχή συνδρομής σε πολίτες της ΕΕ, τη διερεύνηση αναφορών που αφορούν κρατικά διοικητικά όργανα, καθώς επίσης τη συνεργασία με τα θύματα διακρίσεων και την καθοδήγησή τους. Όσον αφορά την παροχή συνδρομής σε πολίτες της ΕΕ, όλοι οι πολίτες της ΕΕ μπορούν να προσφύγουν στον Διαμεσολαβητή, υποβάλλοντας αίτηση για συνδρομή σε ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματά τους ως εργαζομένων και ως Ευρωπαίων πολιτών. Στο πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας, ο Διαμεσολαβητής παρέχει στους πολίτες της ΕΕ πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματά τους, τις αρχές στις οποίες θα πρέπει να απευθυνθούν και τις ενέργειες στις οποίες μπορούν να προβούν. Ο Διαμεσολαβητής παρέχει επίσης καθοδήγηση σε περιπτώσεις εικαζόμενης διακριτικής μεταχείρισης λόγω ιθαγένειας και σε περιπτώσεις κατάθεσης αιτήσεων για την κίνηση δικαστικών διαδικασιών σε υποθέσεις διακριτικής μεταχείρισης. Ο Διαμεσολαβητής μπορεί να επικοινωνήσει με τις αρχές που έχουν παρεμφερείς αρμοδιότητες σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Πέραν της αναφοράς στον Διαμεσολαβητή, τα θύματα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να απευθυνθούν και στο κέντρο SOLVIT στην Τσεχική Δημοκρατία. Το κέντρο SOLVIT διερευνά καταγγελίες σε περιπτώσεις στις οποίες μια δημόσια αρχή κράτους μέλους της ΕΕ προέβη σε ενέργειες που δεν συνάδουν με τη νομοθεσία της ΕΕ και θίγει τα δικαιώματα προσώπων [πολιτών και επιχειρήσεων].

Ο Διαμεσολαβητής διερευνά επίσης αναφορές που στρέφονται κατά των κρατικών διοικητικών οργάνων που είναι αρμόδια να παρακολουθούν την εκπλήρωση των υποχρεώσεων των ιδιωτικών οντοτήτων (κατά κανόνα αρχές επιθεώρησης και εποπτικές αρχές). Ωστόσο, ο Διαμεσολαβητής δεν μπορεί να διερευνήσει αυτές καθαυτές τις δραστηριότητες των ιδιωτικών οντοτήτων. Εξίσου σημαντική είναι και η εντολή του Διαμεσολαβητή ως εθνικού οργάνου για την ίση μεταχείριση και την προστασία κατά των διακρίσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Διαμεσολαβητής συνεργάζεται με τα θύματα διακρίσεων και τους παρέχει καθοδήγηση.

Στην Τσεχική Δημοκρατία λειτουργούν επίσης εποπτικοί φορείς σε κάθε τομέα της δημόσιας διοίκησης. Κατά γενικό κανόνα, αυτοί οι φορείς δέχονται την υποβολή προτάσεων και καταγγελιών από το κοινό. Σε περίπτωση που διενεργήσουν έλεγχο και διαπιστώσουν παραβίαση της νομοθεσίας, μπορούν να υποχρεώσουν τον υπαίτιο σε επανόρθωση της κατάστασης, καθώς επίσης να επιβάλουν πρόστιμα στην περίπτωση σοβαρότερων παραβιάσεων. Στους φορείς αυτούς περιλαμβάνονται ενδεικτικά η Česká obchodní inspekce (Τσεχική Αρχή Εποπτείας του Εμπορίου], που εποπτεύει την προμήθεια τροφίμων και την παροχή υπηρεσιών, η Státní zemědělská a potravinářská inspekce (Τσεχική Αρχή Εποπτείας της Γεωργίας και των Τροφίμων) και η Státní veterinární správa (Κρατική Διοίκηση Κτηνιατρικής) για τα είδη διατροφής, καθώς και τα περιφερειακά κέντρα δημόσιας υγείας για τα καλλυντικά προϊόντα και τα είδη που πρόκειται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα. Επίσης, όσον αφορά τις εργασιακές σχέσεις, αρμόδιες είναι η Státní úřad inspekce práce (Κρατική Υπηρεσία Επιθεώρησης Εργασίας) και οι περιφερειακές υπηρεσίες επιθεώρησης εργασίας για ζητήματα περιβάλλοντος, οι πολίτες μπορούν να απευθύνονται στη Česká inspekce životního prostředí (Τσεχική Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Εποπτείας). Κατά κανόνα, η εδαφική αρμοδιότητα αυτών των φορέων περιορίζεται στην Τσεχική Δημοκρατία.

5. Υποχρεώνει η χώρα σας τις ευρωπαϊκές διεθνικές εταιρείες να διαθέτουν μηχανισμούς υποβολής καταγγελιών ή υπηρεσίες διαμεσολάβησης για παραβιάσεις που προκαλούνται από τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες; Οι υποχρεώσεις αυτές ισχύουν και για παραβιάσεις που διαπράχθηκαν εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Ποιος είναι υπεύθυνος για την παρακολούθηση αυτών των δραστηριοτήτων στη χώρα σας; Υπάρχουν διαθέσιμες δημόσιες εκθέσεις που να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία αυτών των συστημάτων;

Το τσεχικό δίκαιο δεν υποχρεώνει τις ευρωπαϊκές διεθνικές εταιρείες να διαθέτουν μηχανισμούς υποβολής καταγγελιών ή υπηρεσίες διαμεσολάβησης για παραβιάσεις που προκαλούνται από τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, ούτε τις υποχρεώνει να παρακολουθούν τις εν λόγω δραστηριότητες. Συνεπώς, ως ελάχιστο μέτρο, η τσεχική κυβέρνηση έχει απευθύνει στις επιχειρήσεις τη σύσταση να εξετάσουν το ενδεχόμενο να θέσουν σε εφαρμογή δικούς τους, εσωτερικούς μηχανισμούς δέουσας επιμέλειας για τον εντοπισμό και την εξάλειψη των κινδύνων για τα ανθρώπινα δικαιώματα [5]. Απαραίτητη προϋπόθεση της διαδικασίας αυτής θα πρέπει να είναι η συμμετοχή ομάδων των ενδιαφερομένων – των εργαζομένων και των πολιτών που επηρεάζονται άμεσα. Ωστόσο, η σύσταση της κυβέρνησης δεν είναι νομικά δεσμευτική.

6. Έχω ειδικά δικαιώματα εάν είμαι ευάλωτο θύμα που ζητά αποκατάσταση για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις οποίες εμπλέκονται επιχειρήσεις; Μπορώ να έχω πρόσβαση σε νομική συνδρομή και υπό ποιους όρους; Ποιες δαπάνες καλύπτονται από τη νομική συνδρομή; Έχω πρόσβαση σε νομική συνδρομή υπό τους ίδιους όρους εάν δεν είμαι υπήκοος της ΕΕ ή δεν ζω στην ΕΕ;

Σε περίπτωση που ένα άτομο αιτείται προστασία των δικαιωμάτων του στο πλαίσιο αστικής διαδικασίας, μπορεί να υποβάλει αίτηση στο δικαστήριο για τον διορισμό νομικού εκπροσώπου. Το δικαστήριο διορίζει νομικό εκπρόσωπο υπό τον όρο ότι ο εν λόγω διάδικος πληροί τις προϋποθέσεις απαλλαγής από την καταβολή δικαστικών εξόδων, σε περιπτώσεις στις οποίες η εκπροσώπηση του διαδίκου είναι αναγκαία για την προστασία των συμφερόντων του. Ομοίως, το δικαστήριο διορίζει νομικό σύμβουλο μόνον εάν το απαιτεί η προστασία των συμφερόντων του διαδίκου (ιδίως στις πιο περίπλοκες διαδικασίες) ή στην περίπτωση διαδικασιών στις οποίες είναι υποχρεωτική η εκπροσώπηση από νομικό σύμβουλο (συμβολαιογράφο).

Στις ποινικές διαδικασίες, στα θύματα αξιόποινων πράξεων παρέχεται εξειδικευμένη συνδρομή, η οποία περιλαμβάνει ψυχολογική υποστήριξη, κοινωνικές συμβουλές, νομική συνδρομή, παροχή νομικών πληροφοριών και πρόσβαση σε προγράμματα αποκατάστασης. Το θύμα έχει επίσης δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες σχετικά με την υπόθεση που αφορά το αδίκημα. Όσον αφορά τη νομική συνδρομή, σε αυτήν περιλαμβάνονται, ενδεικτικά, η εκπροσώπηση σε διαδικασίες ενώπιον δικαστηρίων και άλλων αρχών, η παροχή νομικών συμβουλών, η σύνταξη εγγράφων και η εκπόνηση νομικών αναλύσεων.

Θύμα που έχει υποστεί σοβαρή σωματική βλάβη από αδίκημα που τελέστηκε με δόλο, καθώς και οι επιζώντες συγγενείς θύματος του οποίου ο θάνατος προκλήθηκε από αδίκημα το οποίο τελέστηκε με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να υποβάλουν αίτηση για δωρεάν νομική συνδρομή ή με μειωμένο τίμημα. Το δικαστήριο παρέχει δωρεάν νομική συνδρομή ή με μειωμένο τίμημα εφόσον το θύμα / οι επιζώντες συγγενείς αποδείξουν ότι δεν διαθέτουν τους πόρους για την καταβολή των εξόδων που συνεπάγεται ο διορισμός δικηγόρου. Την απόφαση αυτή μπορεί να λάβει το δικαστήριο και στην περίπτωση που το θύμα / οι επιζώντες συγγενείς έχουν υποβάλει αξίωση αποζημίωσης και η εκπροσώπηση από δικηγόρο δεν είναι προδήλως περιττή. Πέραν των ανωτέρω περιπτώσεων, δωρεάν νομική συνδρομή παρέχεται, κατόπιν αίτησης, στα ιδιαιτέρως ευάλωτα θύματα, στα οποία περιλαμβάνονται: παιδιά, ηλικιωμένοι και άτομα με αναπηρία, καθώς και τα θύματα των αδικημάτων που καθορίζονται συναφώς στον νόμο, όπως τα θύματα της εμπορίας ανθρώπων. Τα άτομα αυτά δικαιούνται εν γένει δωρεάν εξειδικευμένη υποστήριξη και απολαύουν πρόσθετων ειδικών δικαιωμάτων, όπως είναι το δικαίωμα να απαιτήσουν την αποφυγή κάθε επαφής με τον δράστη και το δικαίωμα προστασίας κατά τη διάρκεια εξέτασης ή υποβολής εγγράφων.

Τα άτομα τα οποία εμπλέκονται σε διαφορά με πρόσωπο που διαμένει ή έχει την καταστατική του έδρα εκτός της Τσεχικής Δημοκρατίας, και τα οποία δεν διαθέτουν τους πόρους για την καταβολή των δικαστικών εξόδων μπορούν να υποβάλουν αίτηση για ευεργέτημα πενίας σε διασυνοριακές διαφορές σύμφωνα με την οδηγία για το ευεργέτημα πενίας στις διαφορές αυτές. Το εν λόγω ευεργέτημα πενίας καλύπτει την παροχή νομικών συμβουλών προκειμένου να επιτευχθεί η διευθέτηση της διαφοράς πριν γίνει προσφυγή ενώπιον δικαστηρίου, νομική αρωγή για την υποβολή υπόθεσης ενώπιον δικαστηρίου και εκπροσώπηση ενώπιον του δικαστηρίου, και συμβολή στα δικαστικά έξοδα ή απαλλαγή από αυτά.

Οι υπήκοοι τρίτων χωρών που δεν ζουν στην ΕΕ αλλά έχουν πέσει θύματα παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε συνάρτηση με επιχειρηματική τους δραστηριότητα στην Τσεχική Δημοκρατία έχουν πρόσβαση σε νομική συνδρομή, υπό τους ίδιους όρους που ισχύουν και για τους πολίτες της Τσεχικής Δημοκρατίας.

[1] Άρθρο 43 παράγραφος 3 του νόμου αριθ. 141/1961 περί ποινικών διαδικασιών (Κώδικας Ποινικής Δικονομίας)

[2] Άρθρο 168 παράγραφος 1 και παράγραφος 2 στοιχείο δ) του Ποινικού Κώδικα (εμπορία ανθρώπων)

[3] Άρθρο 168 παράγραφος 1 και παράγραφος 2 στοιχείο ε) του Ποινικού Κώδικα (εμπορία ανθρώπων)

[4] Άρθρο 342 παράγραφος 1 του Ποινικού Κώδικα (παράνομη απασχόληση αλλοδαπών)

[5] Εθνικό σχέδιο δράσης για τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα για την περίοδο 2017-2022 [Národní akční plán pro byznys a lidská práva na období 2017-2022], σελίδα 30