Uwaga: niedawno wprowadzono na tej stronie zmiany w oryginalnej wersji językowej hiszpański. Strona w wybranej przez Ciebie wersji językowej jest obecnie tłumaczona przez nasze służby tłumaczeniowe.
Swipe to change

Rozwód i separacja sądowa

Hiszpania
Autor treści:
European Judicial Network
Europejska sieć sądowa (w sprawach cywilnych i handlowych)

1 Po spełnieniu jakich warunków można uzyskać rozwód?

Od czasu reformy wprowadzonej ustawą nr 15/2005 uzyskanie rozwodu w Hiszpanii nie wymaga uprzedniej separacji ani spełnienia żadnych przesłanek ustawowych, ponieważ rozwód może orzec bezpośrednio organ sądowy (orzeczenie rozwodu musi mieć formę prawomocnego wyroku sądu).

Postępowanie rozwodowe może zostać wszczęte na wniosek jednego z małżonków, obojga małżonków lub jednego z małżonków za zgodą drugiego małżonka. Aby uzyskać wyrok orzekający rozwód, wystarczy spełnić następujące wymogi i przesłanki:

  1. od chwili zawarcia małżeństwa upłynęły trzy miesiące, jeżeli powództwo rozwodowe zostało wytoczone przez obydwoje małżonków lub przez jedno z małżonków za zgodą drugiego;
  2. od chwili zawarcia małżeństwa upłynęły trzy miesiące, jeżeli o rozwód wnosi wyłącznie jedno z małżonków;
  3. powództwo rozwodowe można wytoczyć bez dochowania jakiegokolwiek terminu po zawarciu związku małżeńskiego, jeżeli potwierdzono, że istnieje zagrożenie życia, integralności cielesnej, wolności, integralności moralnej lub wolności i integralności seksualnej małżonka wytaczającego powództwo lub dzieci obojga małżonków lub jednego z nich.

Z informacji przedstawionych powyżej wynika, iż do uzyskania rozwodu wystarczy, że jedno z małżonków nie będzie chciało kontynuować związku małżeńskiego i wniesie pozew rozwodowy po upływie wskazanego powyżej terminu lub – w ostatnim opisanym przypadku – również przed upływem tego terminu, a pozwany nie będzie mógł sprzeciwić się wniesieniu takiego pozwu z uwagi na przesłanki materialne.

Oprócz rozwodu małżonkowie mogą również wnieść o orzeczenie separacji sądowej, przy czym w przypadku separacji sądowej należy spełnić takie same wymogi jak w przypadku rozwodu, lecz więzi małżeńskie nie zostają zerwane. Separacja sądowa oznacza ustanie wspólnego pożycia, ale nie rozwiązuje małżeństwa, co może nastąpić wyłącznie na mocy wyroku orzekającego rozwód.

Jak wspomniano powyżej, postępowanie rozwodowe (a także postępowanie w sprawie separacji sądowej) wszczyna się:

  • w wyniku wniesienia pozwu przez jedno z małżonków;
  • w wyniku wniesienia pozwu przez obydwoje małżonków lub przez jedno z małżonków za zgodą drugiego.

W pierwszym przypadku do pozwu należy załączyć propozycję dotyczącą środków regulujących skutki rozwodu lub separacji. Propozycja zostanie omówiona w toku postępowania, przy czym jeżeli strony nie dojdą do porozumienia, omawiane kwestie rozstrzygnie organ sądowy.

W drugim przypadku małżonkowie mogą przedłożyć umowę (convenio regulador) zawierającą uzgodnienia w sprawie działań dotyczących domu rodzinnego małżonków, a także postanowienia w kwestii pieczy nad dziećmi i środków na utrzymanie dzieci, podziału wspólnego majątku oraz świadczeń alimentacyjnych pomiędzy małżonkami. Postępowanie toczy się przed sądem, przy czym sędzia orzeka w sprawach dotyczących małoletnich dzieci pozostających pod władzą rodzicielską. Jeżeli dana sprawa nie dotyczy małoletnich dzieci pozostających pod władzą rodzicielską, pozew może rozpatrzyć sąd, przy czym rozstrzygnięcie wydaje sekretarz sądowy (Letrado de la Administración de Justicia), albo notariusz, który sporządza akt notarialny.

Przepisy dotyczące separacji i rozwodu mają nieograniczone zastosowanie do wszystkich rodzajów związków małżeńskich między osobami tej samej płci bądź płci przeciwnej, ponieważ zgodnie z ustawą nr 13/2005 prawo do zawarcia związku małżeńskiego na tych samych warunkach przysługuje zarówno mężczyznom, jak i kobietom, przy czym związek małżeński wywołuje te same skutki niezależnie od tego, czy małżonkowie są tej samej płci czy płci przeciwnej.

2 Jakie są podstawy orzeczenia rozwodu?

Od czasu reformy wprowadzonej ustawą nr 15/2005 uzyskanie rozwodu w Hiszpanii nie wymaga spełnienia żadnych konkretnych przesłanek, ponieważ pozostawanie w związku małżeńskim uznaje się za wyraz wolnej woli małżonków.

Jedyny wymóg dotyczy upływu minimalnego okresu od zawarcia związku małżeńskiego przed wniesieniem o rozwód (z wyjątkiem określonych przypadków). Okres ten wynosi:

  1. trzy miesiące od chwili zawarcia małżeństwa, jeżeli powództwo rozwodowe zostało wytoczone przez obydwoje małżonków lub przez jedno z małżonków za zgodą drugiego;
  2. trzy miesiące od chwili zawarcia małżeństwa, jeżeli o rozwód wnosi wyłącznie jedno z małżonków;
  3. powództwo rozwodowe można wytoczyć bez dochowania jakiegokolwiek terminu po zawarciu związku małżeńskiego, jeżeli potwierdzono, że istnieje zagrożenie życia, integralności cielesnej, wolności, integralności moralnej lub wolności i integralności seksualnej małżonka wytaczającego powództwo lub dzieci obojga małżonków lub jednego z nich.

3 Jakie są skutki rozwodu w odniesieniu do:

3.1 osobistych relacji pomiędzy małżonkami (np. nazwisko)?

Pierwszym skutkiem rozwodu jest zerwanie więzi małżeńskiej. Rozwód powoduje ustanie obowiązku wspólnego pożycia i wzajemnej pomocy, a małżonkowie mogą bez przeszkód zawrzeć nowy związek małżeński.

W odróżnieniu od przepisów obowiązujących w innych państwach zgodnie z prawem hiszpańskim żona nie jest zobowiązana do przyjęcia nazwiska męża po zawarciu związku małżeńskiego.

3.2 podziału majątku małżonków?

Rozwód skutkuje ustaniem małżeńskiego ustroju majątkowego oraz zniesieniem majątku wspólnego zgromadzonego przez małżonków, co oznacza podział wspólnych składników majątku, który zostanie przeprowadzony zgodnie z zasadami rządzącymi ustrojem majątkowym przyjętym przy zawieraniu małżeństwa.

3.3 małoletnich dzieci małżonków?

Wyrok orzekający rozwód nie wywiera wpływu na stosunki między rodzicami i dziećmi zrodzonymi z małżeństwa – nie dotyczy to jednak kwestii związanych z prawem pieczy nad dzieckiem, o którym rozstrzyga sąd orzekający o rozwodzie, przyznając prawo pieczy nad dzieckiem jednemu z małżonków i zapewniając drugiemu z małżonków prawo do osobistej styczności z dzieckiem albo przyznając wspólne prawo pieczy nad dzieckiem obojgu małżonkom.

Za zgodą sądu rodzice mogą podjąć decyzję o wspólnym wykonywaniu prawa pieczy w drodze porozumienia (osiągniętego na etapie sporządzania wstępnego projektu umowy albo w toku postępowania). Jeżeli osiągnięcie takiego porozumienia okaże się niemożliwe, sąd może orzec wspólną pieczę na wniosek jednej ze stron po uzyskaniu opinii prokuratury (Ministerio Fiscal), biorąc pod uwagę konieczność najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka. W niektórych wspólnotach autonomicznych w Hiszpanii preferuje się wspólną pieczę, co oznacza, że wspólna piecza będzie dorozumianym rozwiązaniem w braku okoliczności uzasadniających inne rozstrzygnięcie (zasada ta obowiązuje w Aragonii, Kraju Basków i w pewnym stopniu w Katalonii). Podobnie, ponownie biorąc pod uwagę dobro małoletnich, można uzgodnić sprawowanie pieczy przez jedno z rodziców lub nawet zastosować rozwiązanie mieszane lub hybrydowe (podział pieczy nad poszczególnymi dziećmi pomiędzy rodziców lub objęcie niektórych dzieci pieczą przez jedno z rodziców przy jednoczesnym objęciu wspólną pieczą pozostałych dzieci).

Co do zasady rozwód nie zwalnia rodziców ze spoczywających na nich obowiązków względem ich dzieci, dlatego też obydwoje rodzice są zobowiązani do ponoszenia kosztów utrzymania dzieci oraz do wspólnego sprawowania władzy rodzicielskiej nad dziećmi.

Zazwyczaj oznacza to, że małżonek, który nie sprawuje pieczy nad dziećmi, jest zobowiązany do wypłacania świadczenia alimentacyjnego na rzecz małżonka sprawującego pieczę do czasu, aż dzieci staną się niezależne finansowo lub do czasu, gdy z własnej winy nie osiągną niezależności finansowej. W przypadku przyznania prawa do wspólnej pieczy co do zasady każde z rodziców ponosi koszty zwykłego utrzymania dzieci w okresie, w którym dzieci z nim zamieszkują (koszty ubrań, żywności lub zakwaterowania), podczas gdy w odniesieniu do pozostałych wydatków otwiera się rachunek wspólny, na który każde z rodziców dokonuje comiesięcznych wpłat. Jeżeli jednak sytuacja finansowa obojga rodziców znacząco się różni, nie istnieją żadne przeszkody, by jedno z rodziców przekazywało drugiemu pewną sumę pieniędzy przeznaczoną na pokrycie wydatków na dzieci w okresie, w którym dzieci z nim zamieszkują.

3.4 obowiązku alimentacyjnego względem współmałżonka?

Rozwód skutkuje ustaniem obowiązku wspólnego pożycia i wzajemnej pomocy; dlatego też żadne z małżonków nie jest zobowiązane do utrzymywania drugiego. Jeżeli jednak rozwód powoduje nierówność majątkową pomiędzy małżonkami, wskutek czego jedno z małżonków znajdzie się w gorszej sytuacji finansowej niż w czasie małżeństwa, wówczas małżonek znajdujący się w niedostatku ma prawo do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka w celu wyrównania dorobków.

Na niektórych terytoriach obowiązują w tej dziedzinie przepisy szczególne.

4 Co w praktyce oznacza termin prawny „separacja sądowa”?

Separacja sądowa oznacza, że małżonkowie przestali prowadzić wspólne gospodarstwo domowe – innymi słowy, orzeczenie separacji sądowej znosi obowiązek wspólnego pożycia, ale nie rozwiązuje więzi małżeńskiej i pozostaje bez wpływu na ewentualne ustalenia alimentacyjne, jakie mogły zostać poczynione w celu wyrównania dorobków. Ponadto po orzeczeniu separacji sądowej małżonkowie nie mogą już korzystać ze składników majątku stanowiących własność drugiego z małżonków w celu pokrywania kosztów prowadzenia gospodarstwa domowego. Podobnie separacja sądowa (a nawet faktyczna separacja) powoduje obalenie domniemania ojcostwa męża matki, zgodnie z którym domniemywa się, że dzieci urodzone w ciągu mniej niż 300 dni po orzeczeniu separacji są dziećmi męża matki.

5 Jakie są warunki orzeczenia separacji sądowej?

Podobnie jak w przypadku rozwodu, od czasu reformy wprowadzonej ustawą nr 15/2005 uzyskanie separacji sądowej w Hiszpanii nie wymaga spełnienia żadnych określonych przesłanek, ponieważ pozostawanie w związku małżeńskim uznaje się za wyraz wolnej woli małżonków.

Jedyny wymóg dotyczy upływu minimalnego okresu od zawarcia związku małżeńskiego przed wszczęciem postępowania o orzeczenie separacji sądowej (z wyjątkiem określonych przypadków). Okres ten wynosi:

  1. trzy miesiące od chwili zawarcia małżeństwa, jeżeli powództwo o orzeczenie separacji sądowej zostało wytoczone przez obydwoje małżonków lub przez jedno z małżonków za zgodą drugiego;
  2. trzy miesiące od chwili zawarcia małżeństwa, jeżeli o separację sądową wnosi wyłącznie jedno z małżonków;
  3. powództwo o orzeczenie separacji sądowej można wytoczyć bez dochowania jakiegokolwiek terminu po zawarciu związku małżeńskiego, jeżeli potwierdzono, że istnieje zagrożenie dla życia, integralności cielesnej, wolności, integralności moralnej lub wolności i integralności seksualnej małżonka wytaczającego powództwo lub dzieci obojga małżonków lub jednego z nich.

6 Jakie są skutki prawne separacji sądowej?

Separacja sądowa wywołuje takie same skutki prawne jak rozwód – jedyna różnica polega na tym, że orzeczenie separacji sądowej nie powoduje zerwania więzi małżeńskiej. W związku z tym możliwe jest pełne pojednanie się małżonków i przywrócenie małżeństwa bez konieczności zawierania przez nich nowego związku małżeńskiego. Aby pojednanie wywoływało skutki prawne, małżonkowie powinni powiadomić o tym sąd. Jednocześnie jeżeli pomiędzy małżonkami istnieje małżeńska wspólność majątkowa (taka jak sociedad de gananciales, w ramach której uznaje się, że połowa zarobków każdego z małżonków należy do współmałżonka), po orzeczeniu separacji sądowej następuje jej zniesienie i ustanowienie rozdzielności majątkowej.

7 Co w praktyce oznacza termin „unieważnienie małżeństwa”?

Unieważnienie małżeństwa (mające zastosowanie do małżeństw osób tej samej płci i do małżeństw osób płci przeciwnej) oznacza ustalenie przez sąd, że zawarte małżeństwo było obarczone wadami, które skutkowały jego nieważnością od samego początku – co w praktyce oznacza, że małżeństwo nigdy nie istniało i w związku z tym nie wywołało żadnego skutku prawnego. W konsekwencji obydwoje małżonkowie odzyskują status osób stanu wolnego.

Unieważnienie małżeństwa pociąga za sobą rozwiązanie i zniesienie małżeńskiego ustroju majątkowego oraz znosi spoczywający na małżonkach obowiązek wspólnego pożycia i wzajemnej pomocy.

W odróżnieniu od separacji sądowej lub rozwodu uznanie małżeństwa za niebyłe oznacza, że nie jest należne obowiązkowe świadczenie alimentacyjne, bowiem przesłanką jego przyznania jest istnienie ważnego małżeństwa. Przepisy przewidują jednak możliwość zasądzenia odszkodowania na rzecz małżonka, który działał w dobrej wierze, w przypadku gdy drugi z małżonków zawarł związek małżeński, działając w złej wierze.

Skutki prawne, które wystąpiły przed wydaniem wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa, pozostają w mocy w odniesieniu do dzieci małżonków. Są one zatem takie same jak w przypadku separacji sądowej lub rozwodu.

Oprócz wyroku sądu cywilnego orzekającego unieważnienie małżeństwa w Hiszpanii uznaje się również skutki w sferze cywilnej wydawanych przez sądy kościelne wyroków stwierdzających nieważność małżeństwa kościelnego lub decyzji papieskich dotyczących krótkich, nieskonsumowanych małżeństw, które wymagają procedury zatwierdzającej (podobnej do postępowania w sprawie exequatur), przy czym sprawy te rozpatrują sądy pierwszej instancji (Juzgados de Primera Instancia), najlepiej specjalizujące się w sprawach rodzinnych, o ile takie istnieją. Podstawą tego rodzaju uznania jest umowa pomiędzy państwem hiszpańskim a Stolicą Apostolską dotycząca spraw prawnych, podpisana dnia 3 stycznia 1979 r.

8 Jakie są warunki orzeczenia unieważnienia małżeństwa?

Przesłanki unieważnienia małżeństwa są następujące:

1.         jedno z małżonków nie wyraziło zgody na zawarcie związku małżeńskiego;

2.         małżeństwo zostało zawarte pomimo istnienia jednej z przeszkód małżeńskich, mianowicie:

1. jedna z osób zawierających związek małżeński była osobą małoletnią podlegającą władzy rodzicielskiej, chyba że osoba taka ukończyła 14. rok życia i uzyskała zgodę sądu na zawarcie związku małżeńskiego (brak przepisanego wieku),

2. jedna ze stron pozostawała już w związku małżeńskim w chwili zawarcia małżeństwa (bigamia),

3. małżonkowie są dla siebie wstępnymi lub zstępnymi lub jedno z nich jest dzieckiem przysposobionym drugiego (pokrewieństwo),

4. małżonkowie są spokrewnieni do trzeciego stopnia – wuj/stryj, ciotka/stryjenka z siostrzeńcem/bratankiem, siostrzenicą/bratanicą – chyba że sąd wyraził na to zgodę (pokrewieństwo);

3. jedna ze stron została skazana za zabójstwo lub współudział w zabójstwie poprzedniego małżonka którejkolwiek ze stron, chyba że została ułaskawiona przez Ministra Sprawiedliwości;

4. małżeństwo nie zostało zawarte w obecności sędziego, burmistrza lub innego urzędnika ani w obecności świadków. Ważność małżeństwa nie zostanie jednak podważona z powodu braku kompetencji lub niezgodnego z prawem umocowania osoby udzielającej małżeństwa, jeżeli przynajmniej jedno z małżonków działało w dobrej wierze, a urzędnik wykonywał powierzone mu funkcje publicznie;

5. jedna ze stron zawarła związek małżeński pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony lub co do tych cech osobistych współmałżonka, które miały decydujące znaczenie dla wyrażenia przez nią zgody na zawarcie związku małżeńskiego;

6. jedna ze stron zawarła związek małżeński pod przymusem lub pod wpływem groźby.

9 Jakie są skutki prawne unieważnienia małżeństwa?

Unieważnienie małżeństwa oznacza, że małżeństwo było nieważne od chwili jego zawarcia. W rezultacie małżonkowie odzyskują status osób stanu wolnego.

Wszelkie skutki prawne, które powstały w okresie od zawarcia unieważnionego małżeństwa do dnia wydania wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa pozostają jednak w mocy w odniesieniu do dzieci oraz do małżonka lub małżonków, którzy działali w dobrej wierze.

Przy znoszeniu małżeńskiej wspólności majątkowej małżonek działający w złej wierze nie jest uprawniony do udziału w majątku małżonka działającego w dobrej wierze.

Jeżeli natomiast istniało pożycie małżeńskie, małżonek działający w dobrej wierze może otrzymać odszkodowanie z tytułu nierówności majątkowej, która mogła zaistnieć w wyniku wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa.

10 Czy istnieją jakieś alternatywne sposoby, poza drogą sądową, rozwiązywania problemów związanych z rozwodem?

W Hiszpanii kwestie związane z mediacją rodzinną zostały uregulowane na szczeblu krajowym w ustawie o mediacji w sprawach cywilnych i gospodarczych. Ustawą nr 5/2012 z dnia 6 lipca 2012 r. wprowadzono do prawa hiszpańskiego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych. Do ogólnych zasad prowadzenia mediacji należy zaliczyć: dobrowolny charakter mediacji i wolny wybór, bezstronność, neutralność i poufność. Poza tymi zasadami istnieją procedury lub wytyczne służące ukierunkowywaniu działań stron biorących udział w mediacji, np. działanie w dobrej wierze i wzajemny szacunek oraz obowiązek współpracy z mediatorem i wspierania mediatora.

Wspomniana powyżej ustawa nr 5/2012 reguluje kwestie związane z „mediacją w sporach transgranicznych”, tj. w sporach, w których przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w państwie innym niż państwo, w którym druga zainteresowana strona ma miejsce zamieszkania, gdy strony decydują się przeprowadzić mediację z własnej inicjatywy lub którą przeprowadza się na mocy obowiązujących przepisów prawa. Dotyczy to również potencjalnych konfliktów lub konfliktów rozstrzyganych na mocy umowy o mediacji, niezależnie od miejsca, w którym umowa taka została zawarta, jeżeli wskutek zmiany miejsca zamieszkania którejkolwiek ze stron zachodzi konieczność wykonania umowy lub zastosowania niektórych jej skutków prawnych na terytorium państwa trzeciego. W sporach transgranicznych między stronami zamieszkującymi w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej miejsce zamieszkania stron ustala się zgodnie z art. 59 i 60 rozporządzenia (WE) nr 44/2001 (rozporządzenie Bruksela I).

Mediacja rodzinna jest postrzegana w prawie hiszpańskim jako alternatywa dla rozwiązywania sporów rodzinnych w postępowaniu sądowym.

Wiele wspólnot autonomicznych, za pośrednictwem swoich autonomicznych parlamentów, przyjęło ustawy o mediacji rodzinnej, którą postrzega się z reguły – poza wymienionymi wyjątkami – jako usługę świadczoną przez publiczne organy zajmujące się kwestiami społecznymi: Andaluzja – ustawa nr 1/2009 z dnia 27 lutego 2009 r. o mediacji rodzinnej w Andaluzji; Aragonia – ustawa nr 9/2011 z dnia 24 marca 2011 r. o mediacji rodzinnej w Aragonii; Asturia – ustawa nr 3/2007 z dnia 23 marca 2007 r. o mediacji rodzinnej; Wyspy Kanaryjskie – ustawa nr 15/2003 z dnia 8 kwietnia 2003 r. o mediacji rodzinnej; Kantabria – ustawa nr 1/2011 z dnia 28 marca 2011 r. o mediacji we Wspólnocie Autonomicznej Kantabrii; Kastylia-La Mancha – ustawa nr 4/2005 z dnia 24 maja 2005 r. o specjalistycznej służbie społecznej ds. mediacji rodzinnej; Kastylia-Leon – ustawa nr 1/2006 z dnia 6 kwietnia 2006 r. o mediacji rodzinnej w Kastylii-Leon; Katalonia (mediacja rodzinna ma szczególnie istotne znaczenie w tej wspólnocie autonomicznej, ponieważ wspólnota ta ma kompetencje ustawodawcze w tej dziedzinie; zgodnie z art. 233 ust. 6 kodeksu cywilnego Katalonii organ sądowy może skierować małżonków na sesję informacyjną poświęconą mediacji, jeżeli uzna, że w danych okolicznościach wciąż istnieje szansa na osiągnięcie porozumienia między małżonkami); Walencja – ustawa nr 7/2001 z dnia 26 listopada 2001 r. regulująca kwestie związane z mediacją rodzinną w Walencji; Galicja – ustawa nr 4/2001 z dnia 31 maja 2001 r. o mediacji rodzinnej; Baleary – ustawa nr 14/2010 z dnia 9 grudnia 2010 r. o mediacji rodzinnej na Balearach; Madryt – ustawa nr 1/2007 z dnia 21 lutego 2007 r. o mediacji rodzinnej w Madrycie oraz Kraj Basków – ustawa nr 1/2008 z dnia 8 lutego 2008 r. o mediacji rodzinnej.

Na szczeblu krajowym w art. 770 ustawy nr 15/2005 z dnia 8 lipca 2005 r. zmieniającej kodeks cywilny i ustawę o postępowaniu cywilnym w zakresie separacji i rozwodu wprowadzono nowy ustęp siódmy regulujący postępowanie w przypadku separacji i rozwodu (z wyjątkiem rozwodu na zgodny wniosek małżonków) oraz unieważnienia małżeństwa, na mocy którego strony mogą wspólnie wystąpić o zawieszenie postępowania, z zastrzeżeniem ogólnych przepisów regulujących przebieg postępowania cywilnego zawartych w art. 19 ust. 4 ustawie o postępowaniu cywilnym, w celu przeprowadzenia mediacji.

Do postępowania sądowego w transgranicznych sprawach małżeńskich zastosowanie mają przepisy art. 55 rozporządzenia (WE) nr 2201/2003 (rozporządzenie Bruksela II bis), zgodnie z którym na wniosek organu centralnego lub osoby posiadającej odpowiedzialność rodzicielską organy centralne są zobowiązane do współpracy w określonych sprawach, aby zapewnić osiągnięcie celów rozporządzenia. Muszą one zatem podejmować wszelkie stosowne środki, aby m.in. ułatwić osiągnięcie porozumienia między osobami posiadającymi odpowiedzialność rodzicielską w drodze mediacji lub przy użyciu innych środków.

Mediacja jest również możliwa w przypadkach uprowadzenia dziecka za granicę, chociaż w takiej sytuacji proces mediacji musi przebiegać jak najszybciej, a wszelkie działania muszą się koncentrować w jak najmniejszej liczbie sesji. Zawieszenie procesu mediacji w żadnym wypadku nie może przekraczać przewidzianego prawem terminu na rozstrzygnięcie sprawy dotyczącej uprowadzenia. Jeżeli mediacja prowadzi do porozumienia (które może również obejmować inne kwestie), musi zostać zatwierdzona przez sędziego, z uwzględnieniem obowiązującego ustawodawstwa oraz najlepszego interesu dziecka. Właściwość rzeczowa sądów w sprawach związanych z uprowadzeniem dziecka różni się jednak od tej w sprawach z zakresu prawa rodzinnego. Te pierwsze należą do kompetencji sądów w stolicach prowincji, natomiast te drugie mogą prowadzić sądy w każdym okręgu sądowym. W związku z tym, jeżeli umowa obejmuje szereg różnych kwestii, może wymagać zatwierdzenia przez odrębne sądy (tj. sąd w stolicy prowincji w sprawach związanych z uprowadzeniem dziecka i odpowiedni sąd rodzinny w odniesieniu do innych aspektów).

W postępowaniach cywilnych z zakresu prawa rodzinnego, które podlegają właściwości sądów ds. przemocy wobec kobiet (Juzgados de Violencia sobre la Mujer), mediacja nie jest dozwolona.

11 Gdzie należy złożyć pozew/wniosek o rozwód/separację sądową/unieważnienie małżeństwa? Jakich formalności należy dopełnić i jakie dokumenty należy załączyć do pozwu/wniosku?

a) Gdzie należy wnieść pozew

Po ustaleniu jurysdykcji krajowej sądów hiszpańskich do rozpoznania sprawy (określonej w rozporządzeniu nr 2101/2003 – unieważnienie małżeństwa, separacja sądowa, rozwód i władza rodzicielska; w rozporządzeniu nr 4/2009 – świadczenia alimentacyjne; od dnia 29 stycznia 2019 r. – w rozporządzeniu (UE) 2016/1103 w sprawie małżeńskich ustrojów majątkowych oraz w art. 22c ustawy organicznej o sądownictwie (Ley Orgánica del Poder Judicial – LOPJ) – w odniesieniu do spraw nieobjętych zakresem stosowania powyższych rozporządzeń lub w przypadkach, w których odsyłają one do prawa krajowego) na terytorium Hiszpanii pozew o rozwód, separację sądową lub unieważnienie małżeństwa (z wyjątkiem spraw rozpatrywanych przez notariusza w przypadku separacji sądowej lub rozwodu na zgodny wniosek małżonków w braku małoletnich dzieci) należy wnieść do sądu pierwszej instancji. W niektórych okręgach sądowych funkcjonują sądy pierwszej instancji specjalizujące się w prawie rodzinnym. W szczególności należy się zwrócić do sądu pierwszej instancji:

  • właściwego dla miejsca położenia wspólnego domu małżonków;
  • jeżeli małżonkowie zamieszkują w różnych okręgach sądowych, powód może wybrać jeden z następujących sądów:
    • sąd właściwy dla miejsca położenia ostatniego wspólnego domu małżonków lub
    • sąd właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego lub
    • jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania ani miejsca zwykłego pobytu, powód może wnieść pozew do sądu właściwego dla miejsca, w którym znajdowało się ostatnie miejsce zamieszkania pozwanego, według własnego uznania;
  • w przypadku braku możliwości ustalenia sądu właściwego przy zastosowaniu powyższych kryteriów pozew należy wnieść do sądu pierwszej instancji właściwego dla miejsca zamieszkania powoda;
  • pozew o rozwód lub separację sądową składany wspólnie przez obydwoje małżonków można wnieść do sądu:
    • właściwego dla ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków lub
    • właściwego dla miejsca zamieszkania jednego z powodów;
  • wnioski o zarządzenie środków tymczasowych może rozpoznawać sędzia sądu pierwszej instancji właściwego dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Dodatkowe informacje o hiszpańskich organach sądowych można znaleźć pod adresem https://www.mjusticia.gob.es/cs/Satellite/Portal/es/administracion-justicia/organizacion-justicia/cartografia-judicial/cartografia-partidos.

W sprawach rozpatrywanych przez notariusza (co stanowi rozwiązanie alternatywne dla postępowania sądowego, jeżeli strony nie mają małoletnich dzieci pozostających pod opieką – nawet jeżeli w tego rodzaju sprawach nie orzeka sędzia, lecz sekretarz sądowy) odpowiedni dokument urzędowy musi zostać sporządzony przez notariusza właściwego dla miejsca, w którym małżonkowie ostatnio wspólnie zamieszkiwali, lub właściwego dla miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu któregokolwiek z powodów.

b) Formalności i dokumenty

W przypadku wyboru drogi sądowej pozew o unieważnienie małżeństwa, separację sądową lub rozwód musi zostać wniesiony na piśmie i podpisany przez adwokata towarzyszącego powodowi bądź reprezentującego go pełnomocnika (letradoprocurador). Małżonkowie, którzy składają wspólny pozew o separację sądową lub rozwód, mogą korzystać z usług tych samych prawników.

Do pozwu o separację sądową, unieważnienie małżeństwa lub rozwód należy załączyć:

  • akt małżeństwa i akty urodzenia dzieci; załączenie samej książeczki rodzinnej (Libro de Familia) nie jest wystarczające;
  • dokumenty będące podstawą pozwu złożonego przez małżonka lub małżonków;
  • dokumenty wymagane do przeprowadzenia oceny sytuacji finansowej małżonków oraz, w stosownych przypadkach, dzieci małżonków, takie jak: deklaracje podatkowe, wyciągi z listy płac, wyciągi bankowe, akty własności lub zaświadczenia o wpisie składników majątku do rejestru, jeżeli strony wnoszą o zarządzenie środków o charakterze majątkowym;
  • projekt umowy (convenio regulador), jeżeli małżonkowie wytoczyli powództwo o separację sądową lub rozwód, wnosząc wspólny pozew.

W przypadku wyboru drogi notarialnej (separacja sądowa lub rozwód na zgodny wniosek małżonków w braku małoletnich dzieci pozostających pod władzą rodzicielską) powyższe dokumenty są niezbędne do sporządzenia dokumentu urzędowego, przy czym nawet w obecności notariusza podczas sporządzania dokumentu urzędowego małżonkom musi towarzyszyć praktykujący adwokat.

12 Czy mogę uzyskać pomoc prawną na pokrycie kosztów postępowania?

Hiszpania przyznaje prawo do bezpłatnej pomocy prawnej obywatelom hiszpańskim, obywatelom innych państw członkowskich Unii Europejskiej oraz obywatelom państw trzecich przebywającym w Hiszpanii, jeżeli są w stanie udowodnić, że nie dysponują środkami wystarczającymi do wszczęcia postępowania sądowego.

Osoba jest uprawniona do skorzystania z pomocy prawnej, jeżeli nie dysponuje wystarczającymi środkami oraz jeżeli wartość zasobów i przychodów obliczonych w skali roku na podstawie wszystkich rodzajów dochodów i na gospodarstwo domowe nie przekracza następujących progów:

a) dwukrotności wielofunkcyjnego publicznego wskaźnika dochodów (indicador público de renta de efectos múltiples IPREM) w wysokości obowiązującej w momencie składania wniosku o udzielenie pomocy prawnej w przypadku osób, które nie należą do żadnego gospodarstwa domowego;

b) dwuipółkrotności wielofunkcyjnego publicznego wskaźnika dochodów w wysokości obowiązującej w momencie składania wniosku o udzielenie pomocy prawnej w przypadku osób, które należą do gospodarstwa domowego obejmującego mniej niż cztery osoby;

c) trzykrotności tego wskaźnika w przypadku gospodarstw domowych składających się z co najmniej czterech osób.

Obliczanie IPREM

Wniosek o przyznanie pomocy prawnej należy kierować do izby adwokackiej (Colegio de Abogados) mającej siedzibę w okręgu sądowym, w którym znajduje się sąd lub trybunał właściwy do przeprowadzenia rozprawy, lub do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy; w tym ostatnim przypadku organ sądowy przekaże wniosek właściwej miejscowo izbie adwokackiej.

Izby adwokackie zostały wyznaczone do przyjmowania wniosków o pomoc prawną w sporach transgranicznych. W takich sporach organem przekazującym wniosek jest izba adwokacka właściwa dla miejsca zwykłego pobytu lub dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Obywatel Unii, którego państwo jest stroną Porozumienia europejskiego w sprawie przekazywania wniosków o przyznanie pomocy sądowej, może zwrócić się do organu centralnego wyznaczonego przez jego państwo do wykonywania postanowień tego porozumienia.

Wniosek należy złożyć przed wszczęciem postępowania lub, jeżeli stroną ubiegającą się o pomoc prawną jest pozwany, przed złożeniem odpowiedzi na pozew. Zarówno powód, jak i pozwany mogą jednak zwrócić się o przyznanie pomocy prawnej również w późniejszym terminie, o ile wykażą, że ich sytuacja materialna uległa zmianie.

Jeżeli majątek wspólny małżonków jest niewystarczający, a jedno z małżonków nie może skorzystać z pomocy prawnej ze względu na sytuację ekonomiczną drugiego z małżonków, drugie z małżonków może zostać zobowiązane do pokrycia całości lub części kosztów postępowania zgodnie z procedurą litis expensas (koszty postępowania podlegające szczególnemu traktowaniu w trakcie postępowania rozwodowego).

13 Czy istnieje możliwość wniesienia odwołania od orzeczenia rozwodu/separacji sądowej/unieważnienia małżeństwa?

Od orzeczeń wydawanych przez sądy hiszpańskie w postępowaniach o separację sądową, rozwód i unieważnienie małżeństwa można wnosić środki zaskarżenia. Apelację należy wnieść w ciągu dwudziestu dni do sądu pierwszej instancji, który wydał zaskarżony wyrok; sądem właściwym do rozpoznania apelacji jest sąd prowincji (Audiencia Provincial). W niektórych przypadkach po wydaniu orzeczenia w postępowaniu odwoławczym strona może wnieść skargę kasacyjną, a w stosownych przypadkach – nadzwyczajny środek zaskarżenia z tytułu naruszenia przepisów postępowania do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (Tribunal Supremo).

W Hiszpanii orzeczenia wydawane w postępowaniach o unieważnienie małżeństwa, separację sądową i rozwód nie podlegają tymczasowemu wykonaniu, jeżeli wniesiono od nich apelację (z wyjątkiem orzeczeń regulujących zobowiązania i stosunki majątkowe związane z głównym przedmiotem postępowania), mimo że wniesienie apelacji nie wywołuje skutku zawieszającego w odniesieniu do środków zarządzonych w wyroku, które podlegają bezpośredniemu wykonaniu, nawet jeśli wyrok został zaskarżony. Ponadto, jeżeli apelacja dotyczy wyłącznie środków wskazanych w wyroku, część wyroku dotycząca unieważnienia małżeństwa, separacji sądowej lub rozwodu uprawomocni się nawet w przypadku wniesienia apelacji.

W postępowaniu sądowym o orzeczenie separacji lub rozwodu wszczętym na wspólny wniosek małżonków od wyroku lub postanowienia sądu orzekającego separację sądową lub rozwód, w którym sąd zatwierdza w całości projekt umowy (convenio regulador) przedłożonego sędziemu do zatwierdzenia, nie przysługuje apelacja. Apelację w takim przypadku może wnieść wyłącznie prokurator, jeżeli bierze udział w postępowaniu, działając w interesie małoletnich lub dzieci niemających zdolności do czynności prawnych. W tego rodzaju postępowaniach wszczynanych na wspólny wniosek orzeczenie sądu o oddaleniu powództwa o rozwód lub separację sądową lub o zarządzenie dowolnych lub wszystkich środków zaproponowanych przez małżonków podlega zaskarżeniu. W takich przypadkach wniesienie środka zaskarżenia od orzeczenia w sprawie tego rodzaju środków nie wywołuje skutku zawieszającego bądź pozostaje bez wpływu na wiążący charakter wyroku w odniesieniu do separacji sądowej lub rozwodu.

Jeżeli chodzi o środki tymczasowe i wstępne, jakie sędzia może zastosować przed wszczęciem postępowania w sprawie o separację sądową, unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo w toku takiego postępowania, orzeczenia o zarządzeniu tego rodzaju środków nie podlegają zaskarżeniu, mimo że części tych orzeczeń nie uzyskają przymiotu rzeczy osądzonej. Kontrola orzeczeń w sprawie środków tymczasowych odbywa się nie w postępowaniu odwoławczym, lecz poprzez wydanie wyroku kończącego postępowanie w sprawie o separację sądową, unieważnienie małżeństwa lub rozwód.

14 Co powinienem zrobić, aby państwo członkowskie uznało orzeczenie rozwodu/separacji sądowej/unieważnienia małżeństwa wydane przez sąd innego państwa członkowskiego?

W tej kwestii zastosowanie mają przepisy rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (rozporządzenie Bruksela II bis) obowiązujące we wszystkich państwach członkowskich (oraz w Wielkiej Brytanii, do 31 grudnia 2020 r.; w przyszłości będzie to zależne od warunków umowy ustalonych w fazie negocjacji), z wyjątkiem Danii. W Danii wspomniane kwestie regulują postanowienia Konwencji haskiej z dnia 19 października 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci.

W przypadku gdy chodzi jedynie o aktualizację danych w aktach stanu cywilnego państwa członkowskiego (a do 31 grudnia 2020 r. także Wielkiej Brytanii) na podstawie orzeczenia sądu wydanego w postępowaniu w sprawie o rozwód, separację sądową lub unieważnienie małżeństwa prowadzonym w innym państwie członkowskim (a do 31 grudnia 2020 r. także w Wielkiej Brytanii) i jeżeli zgodnie z ustawodawstwem tego państwa członkowskiego od wspomnianych orzeczeń nie przysługuje już środek zaskarżenia, wówczas wystarczy samo złożenie odpowiedniego wniosku w urzędzie stanu cywilnego dowolnego państwa. Do wniosku należy załączyć:

  • odpis orzeczenia, który powinien spełniać warunki konieczne do potwierdzenia jego autentyczności przewidziane w przepisach obowiązujących w państwie, które wydało taki odpis;
  • zaświadczenie sporządzone na standardowym urzędowym formularzu wydane przez krajowy sąd lub trybunał lub właściwy organ w państwie członkowskim (a do 31 grudnia 2020 r. także w Wielkiej Brytanii), w którym wydano orzeczenie;
  • dokument potwierdzający prawidłowe doręczenie pozwanemu wezwania do stawienia się przed sądem lub poświadczający, w przypadku orzeczenia zaocznego, że pozwany odebrał orzeczenie.

W przypadku ubiegania się o uznanie w Hiszpanii orzeczenia w sprawie rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub separacji sądowej wydanego w innym państwie członkowskim (a do 31 grudnia 2020 r. także w Wielkiej Brytanii), z wyjątkiem Danii, konieczne będzie wniesienie wniosku o uznanie takiego orzeczenia do sędziego sądu pierwszej instancji właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, przeciwko której skierowano wniosek o uznanie orzeczenia lub o wydanie oświadczenia o nieuznaniu orzeczenia, przy czym orzeczenie to nie musi być prawomocne w państwie członkowskim, w którym zostało wydane. Jeżeli strona przeciwna nie zamieszkuje w Hiszpanii, wniosek można złożyć w dowolnym miejscu pobytu albo w ostatnim miejscu zwykłego pobytu takiej strony w Hiszpanii albo, w braku takiego miejsca, w miejscu zamieszkania wnioskodawcy.

Wniosek należy złożyć na piśmie, wyznaczając adwokata (abogado) i pełnomocnika (procurador), i załączyć do niego takie same dokumenty jak dokumenty wskazane powyżej.

Kwestie związane z uznawaniem w Hiszpanii orzeczeń wydanych w Danii regulują przepisy prawa hiszpańskiego. Postępowanie sądowe wszczyna się po wniesieniu wniosku bezpośrednio do sądu pierwszej instancji właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, przeciwko której skierowany jest wniosek o uznanie orzeczenia.

15 Do którego sądu należy się zwrócić, aby sprzeciwić się uznaniu orzeczenia rozwodu/separacji sądowej/unieważnienia małżeństwa wydanego przez sąd innego państwa członkowskiego? Jaka procedura ma zastosowanie w takich sytuacjach?

Procedura występowania z wnioskiem o nieuznanie orzeczenia jest analogiczna do tej stosowanej w przypadku ubiegania się o uznanie orzeczenia. Jeżeli orzeczenie zostało uznane zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady nr 2201/2003, postanowienie o uznaniu orzeczenia można zaskarżyć dopiero po otrzymaniu powiadomienia o wydaniu takiego postanowienia, wnosząc zażalenie do właściwego sądu prowincji (Audiencia Provincial) w terminie przewidzianym w ustawie.

Jeżeli sprawa dotyczy orzeczenia wydanego w Danii, należy wszcząć postępowanie w sądzie pierwszej instancji, zanim sąd ten rozpozna wniosek drugiej strony o uznanie orzeczenia. W każdym z tych przypadków należy skorzystać z usług adwokata (letrado) i pełnomocnika (procurador).

16 Jakie przepisy prawa odnoszące się do rozwodu stosuje sąd w postępowaniu rozwodowym pomiędzy małżonkami, którzy nie mieszkają w danym państwie członkowskim, lub którzy są obywatelami różnych państw?

Od czasu wejścia w życie rozporządzenia (UE) nr 1259/2010 w dniu 21 czerwca 2012 r. zgodnie z art. 5 i 8 tego rozporządzenia małżonkowie mogą wybrać prawo właściwe w przypadku separacji prawnej lub rozwodu, jeżeli prawo to spełnia warunki określone w tym rozporządzeniu. Jeżeli małżonkowie nie wybiorą prawa właściwego, rozwód i separację sądową przeprowadza się zgodnie z prawem państwa:

a) w którym znajdowało się miejsce zwykłego pobytu małżonków w chwili wniesienia pozwu lub, w przypadku braku takiego miejsca,

b) w którym znajdowało się ostatnie miejsce zwykłego pobytu małżonków, jeżeli okres ich pobytu w tym państwie nie dobiegł końca wcześniej niż na rok przed wniesieniem pozwu i jeżeli jedno z małżonków w dalszym ciągu zamieszkiwało w tym państwie w chwili wniesienia pozwu lub, w przypadku braku takiego miejsca,

c) którego obywatelstwo obydwoje małżonkowie posiadali w chwili wniesienia pozwu lub, w przypadku braku takiego miejsca,

d) w którym znajduje się sąd, do którego wniesiono stosowny pozew.

Powyższe przepisy mają zastosowanie do rozwodu, chociaż w odniesieniu do jego skutków prawo właściwe może być inne.

Jeżeli chodzi o małżeński ustrój majątkowy, do dnia 29 stycznia 2019 r. (kiedy to wejdzie w życie rozporządzenie nr 1103/2016) prawem właściwym (w braku ustanowienia małżeńskiego ustroju majątkowego w umowie małżeńskiej majątkowej) jest wspólne prawo ojczyste małżonków z chwili zawarcia małżeństwa (prawo wspólnego obywatelstwa). W jego braku jest to prawo ojczyste (wynikające z obywatelstwa) lub prawo miejsca zwykłego pobytu jednego z małżonków wybrane przez małżonków w poświadczonym dokumencie sporządzonym przed zawarciem małżeństwa. W braku powyższego zastosowanie ma prawo wspólnego miejsca zwykłego pobytu bezpośrednio po zawarciu małżeństwa. W braku tego rodzaju wspólnego miejsca pobytu dodatkowym ustrojem majątkowym jest ustrój przewidziany w prawie miejsca zawarcia małżeństwa. Od dnia 29 stycznia 2019 r. rozporządzenie nr 1103/2016 będzie w pełni stosowane, co oznacza, że w braku wyboru zastosowanie ma małżeński ustrój majątkowy przewidziany w prawie: a) państwa pierwszego wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa lub, w przypadku braku takiego miejsca, b) państwa wspólnego obywatelstwa małżonków w chwili zawarcia małżeństwa lub, w jego braku, c) państwa, z którymi oboje małżonkowie są najściślej związani w chwili zawarcia małżeństwa, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności. Jeżeli małżonkowie w chwili zawarcia małżeństwa mają więcej niż jedno obywatelstwo, kryterium prawa wspólnego obywatelstwa nie ma zastosowania.

Kwestie związane z pieczą nad dzieckiem reguluje konwencja haska z dnia 19 października 1996 r., zgodnie z którą podlegają one prawu organu wydającego orzeczenie.

W odniesieniu do środków tymczasowych i środków służących zabezpieczeniu interesu prawnego stosuje się przepisy prawa właściwego dla separacji sądowej, unieważnienia małżeństwa lub rozwodu we wszystkich przypadkach z wyjątkiem środków pilnych, które można zarządzić w odniesieniu do osób lub składników majątku znajdujących się na terenie Hiszpanii nawet w braku jurysdykcji do rozpoznania sprawy.

Jeżeli chodzi o świadczenia alimentacyjne (w tym korzystanie z domu rodzinnego i w stosownych przypadkach obowiązkowe świadczenie alimentacyjne), w braku umowy o wyborze prawa właściwego zastosowanie ma prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego.

Jeżeli chodzi o udowodnienie właściwości prawa państwa trzeciego w Hiszpanii, istnieje konieczność potwierdzenia jego treści i mocy prawnej, przy czym sąd hiszpański może tego dokonać, stosując wszelkie środki, jakie uzna za stosowne w danej sytuacji.

Należy również podkreślić, że postępowania wszczęte w Hiszpanii przeprowadza się zawsze zgodnie z hiszpańskim prawem procesowym, niezależnie od prawa właściwego w zakresie rozwodu, separacji sądowej lub unieważnienia małżeństwa.

 

Ta strona jest częścią portalu Twoja Europa.

Państwa opinia na temat przydatności przedstawionych informacji jest dla nas ważna.

Your-Europe

Ostatnia aktualizacja: 01/06/2021

Za wersję tej strony w języku danego kraju odpowiada właściwy punkt kontaktowy Europejskiej Sieci Sądowej (EJN). Tłumaczenie zostało wykonane przez służby Komisji Europejskiej. Jeżeli właściwy organ krajowy wprowadził jakieś zmiany w wersji oryginalnej, mogły one jeszcze nie zostać uwzględnione w tłumaczeniu. ESS ani Komisja Europejska nie ponoszą odpowiedzialności za wszelkie informacje, dane lub odniesienia zawarte w tym dokumencie. Informacje na temat przepisów dotyczących praw autorskich, które obowiązują w państwie członkowskim odpowiedzialnym za niniejszą stronę, znajdują się w informacji prawnej.