An expert is a person appointed by the court or the parties in order to provide his expertise on a certain subject during court proceedings. Their duty is to the court even if the parties have appointed the expert.

Usually, national laws lay down the duties and responsibilities of experts. Most countries stipulate requirements (education, training and/or certification) for recognition as an expert in court proceedings. Currently, there is no agreement between the Member States on the requirements for (judicial) experts and national nomenclatures significantly differ from one another.

There are many types of experts:

• An expert witness will be asked to interpret facts and/or give an opinion based on their expertise in technical matters or on their experience so as to clarify the parties’ arguments;
• A technical expert will be asked to give their opinion on technical or scientific issues;
• A legal expert may be consulted about rules, practices and rights applicable to foreign law;
• Other experts.

The national factsheets on experts and expertise provide information about existing national lists and registers of experts, requirements experts have to adhere to, remuneration and liability of experts, as well as information about the conduct of expert proceedings.

These national factsheets have been compiled by the European Expert and Expertise Institute (EEEI) within the framework of the Find an Expert project, funded under the Justice Programme of the European Commission.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Huma biss dawk il-persuni li, b’deċiżjoni tal-Ministru tal-Ġustizzja jew tal-uffiċjal delegat mill-Ministru tal-Ġustizzja u fuq il-parir tal-Kummissjoni ta’ Akkreditament, jiddaħħlu fir-reġistru nazzjonali tal-esperti tal-qorti u t-tradutturi, l-interpreti u t-tradutturi-interpreti ġuramentati li huma awtorizzati jkollhom it-titlu ta’ espert tal-qorti u li jaċċettaw u jwettqu kompiti bħala esperti tal-qorti jew li jkollhom it-titlu ta’ traduttur, interpretu jew traduttur-interpretu ġuramentat u li jwettqu kompiti ta’ traduzzjoni jew interpretazzjoni fdati lilhom mil-liġi.

Il-persuni fiżiċi jiddaħħlu fir-reġistru msemmi jekk:

• ikunu ċittadini ta’ Stat Membru tal-Unjoni Ewropea jew ikunu legalment residenti hemmhekk;
• ma jkunux ġew ikkundannati b’sentenza finali, anke jekk sospiża, għal reat kriminali li tirriżulta f’multa, f’xogħol jew fi priġunerija, bl-eċċezzjoni ta’ kundanni għal reati kontra r-regolamenti tat-traffiku fit-toroq u kundanni li, fl-opinjoni tal-Ministru tal-Ġustizzja, ma jikkostitwixxux b’mod ċar ostakolu għall-għoti ta’ opinjonijiet ta’ esperti fil-qasam tal-għarfien espert u l-ispeċjalizzazzjoni li fihom ikunu rreġistrati bħala esperti jew għat-twettiq ta’ xogħol ta’ traduzzjoni jew interpretazzjoni minn tradutturi, interpreti u tradutturi-interpreti ġuramentati fil-lingwi li fihom ikunu rreġistrati bħala traduttur, interpretu jew traduttur-interpretu ġuramentat. Dan japplika b’analoġija għal persuni li jkunu ġew ikkundannati barra mill-pajjiż għal piena tal-istess natura b’sentenza li tkun saret res judicata;
• ikollhom mill-inqas 21 sena jekk ikunu traduttur, interpretu jew traduttur-interpretu ġuramentat;
• jipprovdu evidenza li għandhom il-ħiliet professjonali u l-għarfien legali meħtieġa;
• jiddikjaraw bil-miktub li huma għad-dispożizzjoni tal-awtoritajiet ġudizzjarji;
• jipprovdu evidenza ta’ kompetenza professjonali u għarfien legali;
• jimpenjaw ruħhom li jkomplu jitħarrġu fil-qasam tal-kompetenza tagħhom;
• jimpenjaw ruħhom li jirrispettaw il-kodiċi ta’ etika stabbilit mir-Re, li jipprevedi tal-anqas il-prinċipji ta’ indipendenza u imparzjalità;
• ikunu ħadu ġurament.

Is-Servizz Pubbliku Federali għall-Ġustizzja jġestixxi r-reġistru u jaġġornah kontinwament.

Id-dħul fir-reġistru nazzjonali huwa validu għal perjodu ta’ 6 snin, li jistgħu jiġu estiżi kull darba għall-istess perjodu. Għalissa, l-entrati huma provviżorji biss sakemm tiġi stabbilita l-kummissjoni tal-akkreditazzjoni. Il-kummissjoni tal-akkreditazzjoni bdiet il-ħidma tagħha fil-bidu ta’ Ġunju 2019. Il-kważi 4,000 espert/traduttur/interpretu kollha se jkollhom jiġu eżaminati sat-30 ta’ Novembru 2022.

Ġie stabbilit pjan tranżizzjonali li permezz tiegħu l-esperti li jaħdmu għall-awtoritajiet ġudizzjarji huma meħtieġa jikkonformaw mad-dispożizzjonijiet tiegħu mhux aktar tard minn 6 snin wara d-data tad-dħul fis-seħħ tal-Liġi tal-10 ta’ April 2014. B’riżultat ta’ dan, ġie pospost għall-1 ta’ Diċembru 2022.

Fl-24 ta’ Diċembru 2020 daħlet fis-seħħ liġi ġdida tal-20 ta’ Diċembru 2020 li ppermettiet lill-esperti kollha jiġu rreġistrati fil-bażi tad-data provviżorja. Ir-reġistrazzjoni provviżorja tagħhom hija limitata sat-30 ta’ Novembru 2022.

Bħalissa, l-imħallfin biss għandhom aċċess għar-reġistru. Fil-futur, dan għandu jkun aċċessibbli għal kulħadd fuq is-sit web tas-Servizz Pubbliku Federali għall-Ġustizzja.

Sabiex jiġi inkluż fir-reġistru, l-espert irid juri li għandu l-kapaċità professjonali u l-għarfien legali meħtieġa (l-Artikolu 555/8, 4 tal-Kodiċi Ġudizzjarju).

Din il-prova tiġi pprovduta:

• Fir-rigward tal-kompetenza professjonali:
  • għall-esperti tal-qorti, permezz ta’ diploma miksuba fil-qasam tal-għarfien espert li fih l-applikant qed japplika għar-reġistrazzjoni bħala espert ġudizzjarju u bi prova ta’ 5 snin esperjenza rilevanti matul it-8 snin ta’ qabel l-applikazzjoni għar-reġistrazzjoni, jew fin-nuqqas ta’ diploma, bi prova ta’ 15-il sena esperjenza rilevanti matul l-20 sena ta’ qabel l-applikazzjoni għar-reġistrazzjoni;
  • għat-tradutturi, l-interpreti u t-tradutturi-interpreti ġuramentati, kwalunkwe diploma miksuba jew evidenza ta’ mill-inqas sentejn esperjenza rilevanti miksuba matul perjodu ta’ 8 snin qabel l-applikazzjoni għar-reġistrazzjoni jew kwalunkwe evidenza oħra ta’ għarfien tal-lingwa/i li fir-rigward tagħha jkunu applikaw għar-reġistrazzjoni. L-esperti tal-qorti u t-tradutturi, l-interpreti u t-tradutturi-interpreti ġuramentati domiċiljati f’pajjiż ieħor tal-UE jistgħu jagħtu prova tal-kompetenza professjonali tagħhom billi jiġu rreġistrati f’reġistru simili f’pajjiżhom stess, u jridu jipprovdu prova ta’ dan. Digriet Reġju li għandu jiġi adottat mill-Parlament Federali se jiddetermina l-obbligi ta’ “taħriġ u edukazzjoni ulterjuri”.
• Fir-rigward tal-għarfien legali:  ċertifikat maħruġ wara t-tmiem ta’ kors ta’ taħriġ li jissodisfa l-kundizzjonijiet stabbiliti fid-Digriet Reġju tat-30 ta’ Marzu 2018.

II. Remunerazzjoni tal-esperti tal-qorti

F’kawżi ċivili, it-tariffa tal-espert tal-qorti tiġi stabbilita mill-partijiet. Madankollu, il-qorti jkollha l-aħħar kelma u tista’ tiddeċiedi li tnaqqas it-tariffa tal-espert tal-qorti propost.

F’materji kriminali, Digriet Reġju jiddetermina it-tariffa tal-esperti tal-qorti.

Il-partijiet ma jistgħux jiksbu għajnuna legali biex ikopru t-tariffa tal-espert.

III. Responsabbiltà tal-esperti tal-qorti

L-esperti tal-qorti huma responsabbli skont ir-regoli ġenerali (liġi ċivili/kuntrattwali). Ir-responsabbiltà tal-espert ma hijiex limitata bil-liġi.

IV. Aktar informazzjoni dwar il-proċedura ta’ għarfien espert

Id-dispożizzjonijiet legali ewlenin applikabbli għall-għarfien espert ġudizzjarju fil-Belġju huma l-Artikoli 962–991j tal-Kodiċi Ġudizzjarju Belġjan: (test disponibbli bl-Olandiż, bil-Franċiż u bil-Ġermaniż).

Is-sistema legali Belġjana ma tagħmilx distinzjoni bejn tipi differenti ta’ esperti iżda tinkludi biss l-esperti tal-qorti. Hija tagħmel distinzjoni biss bejn l-esperti tal-qorti minn naħa waħda u t-tradutturi/l-interpreti min-naħa l-oħra.

Dan it-titlu huwa protett.

1. Ħatra tal-esperti

Skont il-Kodiċi Ġudizzjarju Belġjan, l-imħallfin u l-maġistrati istrutturi biss u/jew il-Prosekutur Pubbliku jistgħu jaħtru espert tal-qorti.

Madankollu, il-partijiet fil-kawża ma humiex ipprojbiti milli jitolbu l-opinjoni tal-espert tagħhom stess. Dan l-espert privat imbagħad jissejjaħ “konsulent tekniku”. Il-liġi ma tirregolax l-intervent tiegħu.

L-Artikolu 962 tal-Kodiċi Ġudizzjarju Belġjan jistipula li: “Sabiex isolvi tilwima mressqa quddiemu jew fil-każ ta’ theddida oġġettiva u preżenti ta’ tilwima, l-imħallef jista’ jagħti struzzjonijiet lill-esperti biex jagħmlu sejbiet jew jagħtu opinjoni ta’ natura teknika. L-imħallef jista’ jaħtar l-esperti li l-partijiet ikunu qablu fuqhom. L-imħallef jista’ jiddevja biss mill-għażla tal-partijiet b’deċiżjoni motivata.”

a) Ħatra minn qorti

Ma hemm l-ebda differenza bejn il-ħatra tal-esperti għall-finijiet ta’ proċedimenti quddiem qorti ċivili jew kriminali. L-Artikoli 555/6 sa 555/16 tal-Kodiċi Ġudizzjarju huma applikabbli kemm f’materji ċivili kif ukoll f’materji kriminali (l-Artikolu 2 tal-Kodiċi Ġudizzjarju).

Ħlief fil-każijiet previsti fl-Artikolu 555/15 tal-Kodiċi Ġudizzjarju (f’każijiet ta’ urġenza jew fejn ma jkun disponibbli l-ebda espert bl-għarfien espert u bl-ispeċjalizzazzjoni meħtieġa), il-qrati huma obbligati jaħtru espert irreġistrat fir-Reġistru Nazzjonali tal-Esperti Ġudizzjarji.

Il-qrati ċivili għandhom id-diskrezzjoni li jaħtru kwalunkwe espert mir-reġistru li huma jqisu xieraq għall-kompitu propost. Huma jistgħu jaħtru wkoll esperti magħżula mill-partijiet u ma jistgħux jiddevjaw minn din l-għażla mingħajr raġuni ġustifikata.

L-esperti għandhom obbligu legali li jivverifikaw li ma jkunux f’kunflitt ta’ interess.

b) Ħatra mill-partijiet

Kull parti tista’ titlob l-opinjoni tal-espert tagħha stess f’materji ċivili. Dan l-espert jissejjaħ “konsulent tekniku”. Meta jaħtru “konsulent tekniku”, il-partijiet ma humiex meħtieġa jsegwu xi regola jew proċedura partikolari.

2. Proċedura

Il-qorti għandha d-diskrezzjoni li tiddeċiedi jekk tkunx meħtieġa perizja għat-tilwima jew biex tiġi stabbilita l-verità.

Ir-rwol tal-espert huwa li jagħti opinjoni lill-qorti bi tweġiba għall-kompitu speċifiku li tagħtihom il-qorti.

Il-qorti qatt ma tkun marbuta bl-opinjoni tal-espert.

Fi proċedimenti ċivili, il-qorti tissorvelja l-progress tal-opinjoni tal-espert u tiżgura li l-iskadenzi jiġu ssodisfati u li tinstema’ x-xhieda tal-espert.

L-espert għandu jikkonforma mat-termini tal-kompitu tiegħu.

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport billi jagħmlu dikjarazzjonijiet u jipprovdu kontroperizja.

L-esperti jistgħu jikkuntattjaw lill-partijiet matul il-proċedimenti iżda sabiex jiġi rrispettat il-prinċipju tad-dibattitu kontradittorju, kwalunkwe komunikazzjoni trid issir fil-preżenza tal-partijiet kollha.

a) Ir-rapport tal-esperti

L-espert jippreżenta r-riżultati tal-valutazzjoni tiegħu f’rapport.

Ir-rapport jinkludi l-preliminarji, ix-xogħol u s-sejbiet tal-espert kif ukoll il-konklużjonijiet tiegħu. Ikun jinkludi wkoll id-dokumenti kollha kkonsultati mill-espert.

Ir-rapport finali jiġi ppreżentat lill-qorti li tkun ħatret l-espert.

Fil-kawżi ċivili, jekk il-qorti ma ssibx il-kjarifiki meħtieġa, hija tista’ tordna jew li l-istess espert jagħmel perizja supplimentari jew li tingħata opinjoni perizja oħra.

b) Is-smigħ mill-qorti

Il-qorti tista’ tisma’ lill-espert fis-seduta. Fuq talba tal-espert jew tal-partijiet, l-imħallef jista’ wkoll jisma’ l-konsulenti tekniċi tal-partijiet.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Hemm lista uffiċjali ta’ esperti fir-Repubblika Ċeka.

Skont l-Artikolu 15 tal-Att Nru 254/2019 dwar l-esperti, l-uffiċċji tal-esperti u l-istituti tal-esperti (“l-Att dwar l-Esperti”), implimentat bid-Digriet ta’ Implimentazzjoni tal-Ministeru tal-Ġustizzja Nru 503/2020 tas-26 ta’ Novembru 2020, il-lista ta’ esperti hija aċċessibbli għall-pubbliku.

Il-lista ta’ esperti hija disponibbli hawnhekk. L-uffiċċji u l-istituti tal-esperti kkwalifikati biex iwettqu xogħol ta’ esperti jinsabu wkoll fil-lista.

Il-Ministeru tal-Ġustizzja huwa responsabbli għaż-żamma tal-lista ta’ esperti.

Skont l-Artikolu 5(1) tal-Att dwar l-Esperti, kif implimentat bid-Digriet Nru 503/2020, l-esperti jridu jissodisfaw il-kriterji li ġejjin sabiex jiġu inklużi fil-lista. Huma jridu:

• ikollhom l-uffiċċju rreġistrat, ir-residenza permanenti, l-indirizz ta’ kuntatt jew ir-residenza reġistrata tagħhom bħala persuna barranija fir-Repubblika Ċeka;
• ikollhom il-livell meħtieġ ta’ edukazzjoni (edukazzjoni universitarja fejn possibbli; inkella l-ogħla livell ta’ edukazzjoni li jista’ jinkiseb);
• ikollhom mill-inqas 5 snin esperjenza professjonali attiva fil-qasam u s-settur ikkonċernat;
• ikollhom edukazzjoni speċjalizzata addizzjonali jew ċertifikat ta’ kompetenza professjonali (għall-oqsma u s-setturi elenkati fl-Anness 2 tad-Digriet ta’ Implimentazzjoni Nru 505/2020);
• igawdu minn kapaċità ġuridika sħiħa (ikunu kompletament kapaċi jieħdu sehem fi proċedimenti legali);
• ikollhom kondotta kriminali nadifa (il-persuna ma tridx tkun ġiet ikkundannata b’sentenza li tkun res judicata b’reat kriminali volontarju jew negliġenti mwettaq b’rabta mat-twettiq ta’ attività ta’ espert jew ta’ negozju, sakemm ma jitqisux li ma ġewx ikkundannati);
• ikollhom il-materjal u l-faċilitajiet tekniċi u t-tagħmir meħtieġa;
• ikunu għaddew minn eżami ta’ ammissjoni organizzat mill-Ministeru tal-Ġustizzja;
• ma jkunux falluti;
• l-awtorizzazzjoni tagħhom biex iwettqu x-xogħol ta’ espert ma tkunx ġiet irrevokata f’dawn l-aħħar 5 snin għal ksur serju jew ripetut tad-dmirijiet ta’ espert; u
• ma jridux ikunu ġew immultati CZK 100 000 jew aktar f’dawn l-aħħar 3 snin għal reati elenkati fl-Att dwar l-Esperti.

Il-konformità mal-kundizzjonijiet speċifiċi stabbiliti fl-Artikoli 6 u 7 tal-Att dwar l-Esperti hija meħtieġa għat-twettiq tal-attivitajiet ta’ uffiċċju jew istitut ta’ esperti.

L-esperti jridu jieħdu ġurament sabiex ikunu rreġistrati. Il-ġurament huwa kif ġej: “Inwiegħed li se nikkonforma mal-liġi fix-xogħol tiegħi ta’ espert, se nwettaq l-attività tiegħi ta’ espert b’mod imparzjali u indipendenti, se nagħmel użu sħiħ mill-għarfien kollu tiegħi, se nieħu ħsieb li nkompli neduka ruħi, u se nżomm kunfidenzjali l-fatti li nitgħallem matul il-ħidma tiegħi bħala espert.”

Biex jiġu inklużi fil-lista, l-esperti jridu jippreżentaw applikazzjoni lill-Ministeru tal-Ġustizzja.

Madankollu, ma għandhomx għalfejn jissottoskrivu għal kodiċi ta’ kondotta jew kodiċi ta’ etika.

L-esperti jistgħu jitneħħew mil-lista għal waħda mir-raġunijiet li ġejjin:

• l-espert imut jew l-uffiċċju jew l-istitut ta’ esperti jiġi xolt;
• l-espert iħabbar li waqaf jaħdem bħala espert;
• deċiżjoni biex tiġi rtirata l-awtorizzazzjoni tiegħu biex iwettaq xogħol ta’ espert tidħol fis-seħħ legalment.

L-iskadenza tad-dritt li wieħed jagħmel xogħol ta’ espert wara l-irtirar tal-awtorizzazzjoni mill-Ministeru hija rregolata mill-Artikolu 14(1) tal-Att dwar l-Esperti. Din id-dispożizzjoni tapplika f’każijiet fejn espert ma jibqax jissodisfa l-kundizzjonijiet għall-ħatra tiegħu, ma jkunx ippreżenta prova ta’ assigurazzjoni ta’ responsabbiltà obbligatorja, ma jkunx jista’ jwettaq xogħolu fit-tul għal raġunijiet mediċi, professjonali jew raġunijiet serji oħra, ikun inattiv b’xi mod ieħor (inqas minn tliet perizji prodotti matul il-5 snin preċedenti), jew jekk l-espert ikun kiser b’mod serju u persistenti l-obbligi stabbiliti fl-Att dwar l-Esperti.

Il-lista ta’ esperti tiġi aġġornata regolarment mill-Ministeru tal-Ġustizzja.

Espert jista’ jinstab billi tintuża l-għodda ta’ tiftix. Din l-għodda ta’ tiftix tinkludi l-esperti, l-uffiċċji ta’ esperti u l-istituti ta’ esperti kollha.

L-esperti jidhru fuq il-lista skont il-qasam, is-settur u, fejn xieraq, l-ispeċjalizzazzjoni tagħhom. Bħalissa hemm 52 qasam ewlieni stabbilit mill-Att dwar l-Esperti. L-Anness 1 tad-Digriet ta’ Implimentazzjoni Nru 505/2020 fih lista ta’ setturi ta’ esperti fid-diversi oqsma ta’ għarfien espert.

L-esperti jridu jdaħħlu d-dettalji tal-ħidma esperta tagħhom b’mod elettroniku f’reġistru ta’ perizji li jkun aċċessibbli mill-bogħod u miżmum mill-Ministeru tal-Ġustizzja.

II. Il-kwalifiki tal-espert

Huma biss il-persuni li jkunu kisbu l-livell meħtieġ ta’ taħriġ u t-tul minimu ta’ esperjenza professjonali attiva fil-qasam u s-settur speċjalizzat tagħhom li jistgħu jinħatru bħala esperti. Is-sħubija f’organizzazzjoni professjonali ta’ esperti mhijiex meħtieġa biex jitwettaq xogħol ta’ espert.

Madankollu, ċerti oqsma u setturi ta’ esperti jeħtieġu prova ta’ kompetenza professjonali maħruġa minn assoċjazzjoni professjonali stabbilita legalment bi sħubija obbligatorja, pereżempju fis-settur tal-kostruzzjoni (skont l-Anness 2 tad-Digriet ta’ Implimentazzjoni Nru 505/2020) biex isir xogħol ta’ espert fihom.

L-esperti huma meħtieġa jaġġornaw jew jestendu l-għarfien tagħhom. Il-Ministeru tal-Ġustizzja huwa involut fit-taħriġ u l-appoġġ professjonali ulterjuri tal-esperti.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

Ir-remunerazzjoni tal-esperti hija rregolata jew minn kuntratt ma’ klijent li jitlob perizja jew mill-Att dwar l-Esperti u d-Digriet ta’ Implimentazzjoni Nru 504/2020 dwar it-tariffi tal-esperti.

Hemm restrizzjonijiet fuq kif l-esperti jistgħu jiġu remunerati. Ir-remunerazzjoni kuntrattwali mhijiex permissibbli jekk il-perizja tintalab minn awtorità pubblika (eż. qorti jew awtorità amministrattiva).

Minbarra r-remunerazzjoni, l-espert huwa intitolat għal rimborż tal-ispejjeż fi flus kontanti u kumpens għat-telf ta’ ħin, inkluż il-ħin li jqatta’ jivvjaġġa b’rabta ma’ xogħol ta’ espert lejn post li mhuwiex l-uffiċċju rreġistrat tal-espert.

L-esperti maħtura mill-qorti jistgħu jirċievu pagamenti bil-quddiem.

It-tariffi tal-esperti jitħallsu kif ġej:

Proċedura ċivili

It-tariffi tal-esperti huma inklużi fl-ispejjeż tal-proċedimenti. Kull parti tħallas l-ispejjeż imġarrba mill-parti nnifisha u mir-rappreżentanti tal-parti. Il-qorti tagħti lill-parti li tirbaħ kawża partikolari għalkollox ir-rimborż tal-ispejjeż imġarrba fl-eżerċizzju effiċjenti jew fid-difiża tad-dritt tal-parti kontra l-parti telliefa. Jekk parti tirbaħ il-kawża biss parzjalment, il-qorti tqassam ir-rimborż tal-ispejjeż b’mod ġust jew tiddikjara li l-ebda waħda mill-partijiet ma hija intitolata għal tali rimborż. Abbażi tar-riżultati tal-proċedimenti, l-Istat huwa intitolat li jiġi rimborżat mill-partijiet għall-ispejjeż imġarrba mill-Istat fuq il-proċedimenti, sakemm ma jkunx hemm aspettattiva li l-partijiet se jkunu eżentati mit-tariffi tal-qorti.

Proċedimenti kriminali

L-ispejjeż tat-tmexxija tal-proċedimenti kriminali, inklużi l-proċedimenti ta’ eżekuzzjoni, jitħallsu mill-Istat. Jekk l-intimat jinstab ħati b’sentenza li tkun res judicata, huwa meħtieġ iħallas somma f’daqqa lill-Istat bħala rimborż għal tali spejjeż, inkluż f’każijiet fejn tkun intalbet perizja fil-proċedimenti. L-ispejjeż li jaqbżu dan il-limitu ta’ somma f’daqqa jitħallsu kompletament mill-Istat. Ħlief għal xi eċċezzjonijiet, l-ispejjeż tal-perizji mhux mitluba mill-Istat ma jitħallsux mill-Istat.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-esperti huma responsabbli skont l-Att dwar l-Esperti għal reati mwettqa minnhom (l-Artikolu 39) jew għat-twettiq possibbli tar-reat kriminali ta’ sperġur u perizja falza, jekk il-perizja kienet falza, storta għall-aħħar jew mhux kompluta (l-Artikolu 346 tal-Att Nru 40/2009, il-Kodiċi Kriminali).

L-Att dwar l-Esperti jipprevedi wkoll ir-responsabbiltà speċjali tal-esperti skont id-dritt privat. L-esperti huma meħtieġa jipprovdu kumpens għal kwalunkwe dannu li jikkawżaw b’rabta mal-ħidma tagħhom bħala espert. Madankollu, l-esperti jinħelsu mir-responsabbiltà jekk jagħtu prova li ma setgħux jipprevjenu l-ħsara anke bl-isforzi kollha li setgħu kienu meħtieġa minnhom.

Ir-responsabbiltà tal-esperti mhijiex soġġetta għal limitu massimu speċifikat mil-liġi.

L-assigurazzjoni obbligatorja tal-espert tikkontribwixxi biex tkopri r-responsabbiltà tagħhom għad-danni kkawżati mill-eżekuzzjoni tax-xogħol tagħhom bħala espert.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Il-leġiżlazzjoni ewlenija applikabbli għax-xogħol tal-esperti fir-Repubblika Ċeka hija l-Att Nru 254/2019 dwar l-esperti, l-uffiċċji tal-esperti u l-istituti tal-esperti, l-Att Nru 99/1963, il-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili, l-Att Nru 141/1961 dwar il-proċedimenti tal-qorti kriminali (il-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali), u l-Att Nru 500/2004, il-Kodiċi tal-Proċedura Amministrattiva.

Ir-regoli ġenerali għall-ħatra ta’ espert mill-awtoritajiet pubbliċi huma simili għal proċedimenti quddiem il-qrati ċivili, kriminali u amministrattivi.

In-nomina ta’ “espert”, “uffiċċju ta’ esperti” u “istitut ta’ esperti” tista’ tintuża biss minn persuni awtorizzati.

Is-sistema legali tar-Repubblika Ċeka ma tagħmilx distinzjoni bejn esperti maħtura mill-qorti, esperti tekniċi, esperti tal-liġi jew kwalunkwe tip ieħor ta’ espert.

L-għadd totali ta’ esperti mdaħħla fil-lista tal-esperti huwa ta’ madwar 6 000.

1. Ħatra tal-esperti

Espert jista’ jinħatar minn qorti, minn awtorità pubblika oħra jew mill-partijiet fil-proċedimenti.

Fi proċedimenti tal-qorti ċivili u amministrattiva, mhuwiex possibbli li jinħatar espert qabel il-bidu tal-proċedimenti.

Fil-proċedimenti kriminali, l-Artikolu 105(1) tal-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali jipprevedi dan li ġej: “Jekk il-kjarifika tal-fatti rilevanti għall-proċedimenti kriminali teħtieġ għarfien espert, l-awtorità involuta fil-proċedimenti kriminali għandha titlob opinjoni professjonali. Jekk tali proċedura ma tkunx biżżejjed minħabba l-kumplessità tal-kwistjoni li tkun qed tiġi vvalutata, għandu jinħatar espert mill-awtorità involuta fil-proċedimenti kriminali. Fi proċedura ta’ qabel il-proċess, l-espert jinħatar mill-awtorità involuta fil-proċedimenti kriminali li tqis li perizja hija meħtieġa għad-deċiżjoni (bħal uffiċjal tal-pulizija jew prosekutur pubbliku); inkella, l-espert jinħatar mill-prosekutur pubbliku jekk il-kwistjoni tkun ġiet irrinvjata lura għal investigazzjoni ulterjuri, jew mill-imħallef li jippresjedi fil-proċedimenti tal-qorti. L-akkużat u, fil-proċedimenti tal-qrati, il-prosekutur pubbliku jiġu nnotifikati dwar il-ħatra ta’ espert. Persuni oħra jiġu nnotifikati dwar il-ħatra ta’ espert jekk dan jitqies neċessarju għalihom biex jagħmlu xi ħaġa jew jippermettu xi ħaġa fir-rigward tal-iżvolġiment tal-proċedimenti tal-espert, pereżempju biex l-espert ikun jista’ jaċċessa ċertu post.”

1.a Ħatra minn qorti

Il-qorti tista’ taħtar esperti biex jivvalutaw kwistjonijiet speċjalizzati ta’ fatt li huma meħtieġa f’każ speċifiku. Hemm ukoll każijiet ta’ liġi ċivili u kriminali fejn il-ħatra ta’ espert hija obbligatorja (xi każijiet isegwu wkoll mill-ġurisprudenza). L-esperti jistgħu jinħatru għal proċedura preliminari jew ta’ qabel il-proċess.

L-Artikolu 105(1) tal-Att Nru 141/1961 dwar il-proċedimenti fil-qrati kriminali (il-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali) jipprevedi dan li ġej: “Jekk il-kjarifika tal-fatti rilevanti għall-proċedimenti kriminali teħtieġ għarfien espert, l-awtorità involuta fil-proċedimenti kriminali għandha titlob opinjoni professjonali. Jekk tali proċedura ma tkunx biżżejjed minħabba l-kumplessità tal-kwistjoni li tkun qed tiġi vvalutata, għandu jinħatar espert mill-awtorità involuta fil-proċedimenti kriminali.”

Ma hemm l-ebda differenza fundamentali fil-ħatra ta’ esperti għal proċedimenti quddiem il-qrati ċivili, kriminali u amministrattivi.

L-esperti għandhom obbligu legali li jirrapportaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess.

F’każijiet fejn l-esperti jinħatru minn qorti, il-qorti trid tagħżilhom mil-lista ta’ esperti. Sakemm dan ma jkunx prekluż miċ-ċirkostanzi, jinħatru esperti bl-uffiċċju reġistrat jew l-indirizz ta’ kuntatt tagħhom fid-distrett tal-qorti reġjonali fejn il-qorti jkollha s-sede jew il-fergħa tagħha. Jekk l-ebda espert bħal dan ma jkun inkluż fil-lista, jew jekk l-ebda espert irreġistrat ma jkun jista’ jħejji r-rapport, il-qorti tista’ b’mod eċċezzjonali taħtar persuna li ma tkunx inkluża fil-lista ta’ esperti — “espert ad hoc maħtur mill-qorti” (l-Artikolu 26 tal-Att dwar l-Esperti) — biex tħejji l-perizja.

1.b Ħatra mill-partijiet

Il-partijiet fil-proċedimenti jistgħu jaħtru espert kull meta jkunu jridu. Il-perizja mħejjija minn espert (irreġistrat fil-lista nazzjonali ta’ esperti) maħtur minn parti għandha l-istess awtorità bħal perizja mħejjija minn espert maħtur mill-qorti. Madankollu, tali perizja trid tinkludi klawżola tal-espert li tiddikjara li l-espert huwa konxju mill-konsegwenzi tas-sottomissjoni ta’ perizja li jkun jaf li hija falza (l-Artikolu 127a tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili; l-Artikolu 110a tal-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali).

Il-partijiet m’għandhomx għalfejn isegwu xi proċedura partikolari meta jaħtru espert. Madankollu, ir-rapport tal-espert irid ikun fih informazzjoni dwar jekk l-espert huwiex imħallas kuntrattwalment u din ir-remunerazzjoni ma tridx tiddependi fuq l-eżitu tax-xogħol tal-espert.

Espert ma jistax jinħatar miż-żewġ partijiet fi proċedimenti tal-qorti fl-istess ħin.

Qorti ma tistax tordna li ż-żewġ partijiet jaħtru b’mod konġunt espert wieħed (bħal f’kawżi ta’ valur baxx jew rapidi) minflok ma kull parti taħtar l-espert tagħha stess.

Il-partijiet fit-tilwima jridu jipprovdu struzzjonijiet dettaljati lill-espert u mistoqsijiet li l-espert għandu jwieġeb.

2. Proċedimenti

2.a Proċedimenti ċivili

Jekk il-qorti jkollha dubji dwar il-korrettezza ta’ perizja, jew jekk il-perizja ma tkunx ċara jew ma tkunx kompluta, l-espert irid jintalab jiċċara jew jipprovdi aktar informazzjoni. Jekk dan ma jseħħx, il-qorti tqabbad espert ieħor biex jeżamina mill-ġdid il-perizja. L-esperti normalment jiġu kontroeżaminati matul il-proċess.

Imħallef qatt ma jkun marbut b’perizja. Il-perizja hija tal-istess importanza bħal kwalunkwe prova oħra. L-imħallef huwa obbligat li jevalwaha b’mod oġġettiv u fil-kuntest ta’ provi oħra. Ma hemm l-ebda preżunzjoni tal-eżattezza ta’ perizja ppreżentata minn espert maħtur mill-qorti. Perizja mħejjija minn espert maħtur minn parti għandha l-istess forza bħal dik ta’ espert maħtur mill-qorti.

Il-partijiet jistgħu jqajmu oġġezzjonijiet biex jikkontestaw rapport ta’ espert.

Ma hemm l-ebda proċedura li biha l-esperti jiltaqgħu qabel il-proċess jew jiġu kontroeżaminati qabel il-proċess biex ifittxu li jirrestrinġu l-kwistjonijiet u biex il-qorti tifhem id-differenzi fl-opinjonijiet. L-esperti jistgħu jkunu f’kuntatt mal-partijiet matul il-proċedimenti, iżda ma jistgħux jissottomettu rapport jekk ikun hemm dubji dwar l-imparzjalità tagħhom.

Hekk kif espert isir konxju ta’ kwalunkwe fatt li jeskludihom, huwa għandu jinnotifika lill-parti li talbet ir-rapport; l-istess obbligu japplika wkoll għal partijiet oħra fil-proċedimenti. Id-deċiżjoni dwar jekk espert għandux jiġi eskluż tittieħed mill-awtorità li tkun ħatret l-espert.

Il-partijiet fil-proċedimenti huma meħtieġa jikkooperaw mal-esperti. F’xi każijiet, il-partijiet huma mitluba li jiġu eżaminati jew interrogati mill-espert.

B’mod partikolari, l-esperti mhumiex meħtieġa jorganizzaw laqgħat mal-partijiet biex jiġbru l-kummenti tagħhom.

1. Perizja

Perizja trid tkun kompluta, veritiera u tista’ tiġi rieżaminata. Ir-rekwiżiti formali għal perizja huma stabbiliti fl-Artikoli 27 u 28 tal-Att dwar l-Esperti u fid-Digriet ta’ Implimentazzjoni Nru 503/2020.

Dettalji meħtieġa ta’ perizja:

• Paġna ta’ quddiem
• Termini ta’ referenza
• Lista ta’ sorsi
• Konstatazzjonijiet
• Opinjoni
• Ġustifikazzjoni f’dettall suffiċjenti biex ikun jista’ jsir rieżami
• Konklużjoni
• Annessi
• Klawżola tal-espert
• Stampar tas-siġill tal-espert
• Firma (firma elettronika kwalifikata għal perizja f’forma elettronika)

L-esperti mhumiex meħtieġa jipprovdu perizja preliminari.

Fil-perizji tagħhom, l-esperti mhumiex meħtieġa jindirizzaw l-argumenti tal-partijiet lil hinn mill-kamp ta’ applikazzjoni tat-termini ta’ referenza tal-qorti.

L-esperti huma meħtieġa jwettqu l-ħidma esperta tagħhom personalment u biss fil-qasam, is-settur u, fejn xieraq, l-ispeċjalizzazzjoni li għalihom huma awtorizzati, bid-diliġenza dovuta, b’mod indipendenti, imparzjali u fil-limitu ta’ żmien miftiehem jew stabbilit. L-esperti jistgħu, bi qbil mal-persuna li titlob il-perizja, jaħtru konsulent biex jeżamina kwistjonijiet sussidjarji.

L-esperti għandhom iżommu l-kunfidenzjalità fir-rigward tat-twettiq tal-ħidma tagħhom.

L-esperti jistgħu jirrifjutaw li jissottomettu perizja biss għar-raġunijiet stabbiliti mil-liġi (l-Artikolu 19 tal-Att dwar l-Esperti).

L-esperti jissottomettu l-perizji tagħhom bil-miktub. Il-liġi tippermetti s-sottomissjoni ta’ perizja f’forma elettronika jew orali jekk il-parti li tkun talbet il-perizja taqbel ma’ dan.

L-esperti jistgħu jintalbu jikkonfermaw, iżidu jew jispjegaw l-opinjoni tagħhom quddiem il-qorti.

2. Seduta fil-qorti

L-esperti jridu jattendu s-seduta preliminari jekk jitħarrku mill-qorti.

Iridu jidhru wkoll fis-seduta orali sabiex iwieġbu mistoqsijiet magħmula mill-qorti u mill-partijiet meta jiġu mistiedna jagħmlu dan.

L-esperti normalment jiġu kontroeżaminati matul il-proċess.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn persuni ta’ kuntatt f’diversi pajjiżi, magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti (EEEI).

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Fid-Danimarka hemm diversi tipi ta’ esperti u l-ħatra, il-proċedimenti u jekk ikunx hemm lista/reġistru pubbliċi tal-esperti jiddependi fuq liema tip ta’ espert ikun involut.

Eżempji ta’ esperti:

• Assessur espert
• Assessur tat-tribunal tal-kera
• Esperti tat-tfal
• Valutazzjoni minn espert
• Esperti tekniċi f’każijiet minuri

Barra minn hekk, l-assoċazzjonijiet jistgħu jipprovdu kompetenza esperta f’ċerti oqsma.

F’xi każijiet il-qorti tista’ ssib l-espert f’bażi tad-data interna, li l-qrati kollha tad-Danimarka għandhom aċċess għaliha. Il-proċedimenti għall-ħatra ta’ dawn l-esperti jistgħu jvarjaw, iżda fattur komuni għall-esperti kollha huwa li jridu jkunu ta’ reputazzjoni mhux intappna. Il-lista/ir-reġistru ta’ dawn l-esperti xi drabi jiġu ppubblikati wkoll fuq is-sit web tal-qrati tad-Danimarka sabiex tiġi żgurata t-trasparenza.

F’każijiet oħra l-qorti tista’ taħtar kwalunkwe persuna li hija tqis xierqa u kompetenti. F’dawn il-każijiet, xi organizzazzjonijiet pubbliċi għandhom reġistri ta’ esperti, li l-qorti tista’ tagħżel minnhom meta l-kwistjoni tkun taqa’ fi ħdan il-qasam ta’ kompetenza tagħhom, pereżempju l-forensika. Meta ma jkunx hemm lista u jekk iż-żewġ litiganti jaqblu, il-qorti taħtar espert li jidher kompetenti. Jistgħu jinħatru biss persuni ta’ reputazzjoni mhux intappna.

II. Kwalifiki tal-esperti

Ma hemm l-ebda rekwiżit għall-kwalifiki tal-esperti. Il-Qorti mhijiex marbuta bl-opinjoni tal-esperti iżda tista’ tivvalutaha b’mod liberu. Dan japplika wkoll għall-valur probatorju tal-biċċa evidenza. Fil-każ li l-Amministrazzjoni tal-Qrati Daniża tikkunsidra l-applikazzjonijiet tal-esperti li jkunu jixtiequ joperaw bħala espert f’każijiet minuri, l-Amministrazzjoni tal-Qrati Daniża tikkonsulta lill-organizzazzjonijiet industrijali rilevanti u titlob fedina penali. Apparti minn dan, ma hemm l-ebda rekwiżit fir-rigward tal-isfond edukattiv jew professjonali tal-esperti.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

Ir-remunerazzjoni tiddependi fuq liema tip ta’ espert ikun involut fil-każ.

Ir-remunerazzjoni tal-assessuri esperti, tal-assessuri tat-tribunal tal-kera u tal-esperti tat-tfal hija preskritta u hija l-Amministrazzjoni tal-Qrati Daniża li tistabbilixxi r-regoli għar-remunerazzjoni (l-Artikolu 93 tal-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja u l-Artikolu 172 tal-Att dwar is-Servizzi Soċjali).

Fi proċedimenti ċivili fejn tkun meħtieġa valutazzjoni minn espert, pereżempju rapport tekniku, ma hemmx rati preskritti u lanqas restrizzjonijiet għat-tariffi tal-esperti. Il-ħlas tagħhom ma jistax isir bil-quddiem. Il-qorti tistabbilixxi t-tariffa pagabbli lill-espert maħtur mill-qorti għar-rapport u l-attendenza tiegħu fil-qorti kif ukoll għar-rimborż ta’ kwalunkwe spiża li jkun għamel. Qabel id-deċiżjoni, il-qorti titlob lill-partijiet għall-kummenti tagħhom. Fl-istess ħin, il-qorti tiddeċiedi kif it-tariffa għandha tiġi allokata bejn il-partijiet (l-Artikolu 208 tal-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja).

Il-parti li tkun talbet lill-qorti biex tikkummissjona rapport ta’ espert u r-rappreżentant legali tal-parti huma responsabbli għall-ispejjeż involuti. Madankollu, il-parti l-oħra u r-rappreżentant legali tagħha huma wkoll responsabbli għall-porzjon tal-ispejjeż li jkun attribwibbli għat-tweġib tal-mistoqsijiet tagħha. Il-parti li tkun talbet il-konvokazzjoni tal-espert sabiex jattendi għas-seduta hija responsabbli għall-ispejjeż f’dan ir-rigward. Il-qorti tista’ tordna lill-partijiet sabiex jipprovdu garanzija għall-ispejjeż tar-rapport tal-espert li jkunu talbu (l-Artikolu 208 tal-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja).

Fi proċedimenti kriminali, japplikaw regoli simili fir-rigward tar-rapporti tal-esperti (bil-modifiki neċessarji) (l-Artikolu 210 tal-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja).

Fir-rigward tal-esperti tekniċi f’każijiet minuri, l-esperti jridu jagħtu stima tal-ispejjeż fuq l-ispejjeż mistennija u ma jistgħux iwieġbu l-mistoqsijiet tekniċi qabel ma tiġi rranġata r-remunerazzjoni. Sussegwentement, il-partijiet iridu jikkummentaw dwar l-istima tal-ispejjeż tal-esperti. Huwa sinifikanti li jekk il-partijiet ma jkunux jistgħu jagħtu garanzija għall-ispejjeż, il-qorti tista’ tiddeċiedi li l-każ ikompli mingħajr ir-rapport tal-espert. L-amministrazzjoni tal-Qrati Daniża tistabbilixxi ir-regoli (l-Artikolu 404 tal-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja).

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Ma hemm l-ebda regola speċifika applikabbli għar-responsabbiltà tal-esperti. L-espert irid jirrispetta r-regoli professjonali li jirregolaw l-ispeċjalità, l-imparzjalità u s-segretezza professjonali tiegħu. Ir-responsabbiltà tagħhom għalhekk hija regolata mir-regoli ġenerali u mir-regoli tal-obbligi. Dawn ir-regoli ma jipprovdu l-ebda limitu massimu għar-responsabbiltà.

L-espert li ma jikkonformax mar-regoli professjonali kif mistenni jista’ jiġi sostitwit, it-tariffa tiegħu titnaqqas jew jista’ wkoll jitqies responsabbli.

L-imġiba kriminali fit-twettiq tal-missjoni proprja tista’ twassal għal akkużi kriminali.

Fl-aħħar nett, ma hemm l-ebda obbligu biex tiġi koperta r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni tar-responsabbiltà professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Ir-regoli dwar il-proċedimenti tal-Esperti jistgħu jinstabu f’leġiżlazzjoni differenti u jiddependu mit-tip ta’ espert involut. Madankollu, il-biċċa l-kbira tar-regoli tinsab fl-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja (l-Att konsolidat 2021-09-15 Nru 1835). Rigward l-esperti tat-tfal, ir-regoli jinsabu parzjalment fl-Att dwar is-Servizzi Soċjali.

Partijiet mill-Att dwar l-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja huma tradotti għall-Ingliż.

1. Ħatra ta’ esperti

Fi kwistjonijiet ċivili, l-esperti jistgħu jinħatru mill-qorti jew mill-partijiet. Parti tista’ titlob lill-qorti biex tikkummissjona espert sabiex jirrapporta dwar mistoqsija waħda jew aktar.

F’materji kriminali, il-qorti tiddeċiedi jekk għandux ikun hemm intervent ta’ esperti meta dan jintalab mill-imputat jew mill-prosekuzzjoni. Kemm id-difiża kif ukoll il-prosekuzzjoni jistgħu jsejħu xhieda esperti.

L-esperti jridu jirrappurtaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess ma’ xi waħda mill-partijiet.

F’każijiet minuri (każijiet mingħajr valur ekonomiku jew b’valur ta’ anqas minn 50 000 krona Daniżi), l-imħallef jista’ jiddeċiedi li jitlob opinjoni esperta. L-esperti li joperaw f’kawżi minuri jinħatru mill-Amministrazzjoni tal-Qrati Daniża.

(a) Ħatra minn qorti

L-imħallef li jippresiedi/il-qorti jaħtru l-assessuri esperti, eċċ. għall-każ individwali, meta l-perizja tagħhom titqies neċessarja li tiġi rappreżentata. L-imħallef li jippresiedi jagħżel assessur espert mil-lista/mir-reġistru/mill-bażi tad-data interna rilevanti iżda, f’xi sitwazzjonijiet, mhumiex obbligati minn dawn. Qabel ma l-imħallef li jippresiedi/il-qorti jiddeċiedu li jaħtru l-assessuri esperti, il-partijiet jistgħu jikkummentaw dwar id-deċiżjoni.

F’każijiet fejn tintalab valutazzjoni ta’ espert mill-partijiet, dawn jistgħu jaħtru espert, iżda l-qorti mhijiex marbuta bid-deċiżjoni tagħhom. Meta l-partijiet jaqblu dwar l-isem ta’ espert, l-imħallef ġeneralment jaħtar lilu (anki jekk mhuwiex obbligat li jagħmel dan). Jekk il-qorti taħtar l-espert, hija għandha tinforma lill-partijiet dwar il-persuna li jkun beħsiebha taħtar u tippermetti lill-partijiet jissottomettu l-kummenti tagħhom. Jekk tkun teżisti lista/reġistru, il-qorti jew il-parti normalment jagħżlu espert minnha, iżda mhux dejjem huma obbligati li jagħmlu dan.

(b) Ħatra mill-partijiet

Meta l-partijiet ikunu jridu jaħtru espert biex joħroġ opinjoni, huma jridu jsegwu proċess partikolari: kull meta l-partijiet jitolbu rapport ta’ espert f’każijiet ċivili, huma jridu jippreżentaw talba bil-miktub lill-qorti. It-talba jrid ikun fiha informazzjoni dwar l-iskop tar-rapport tal-espert u l-oġġett li għandu jiġi valutat mill-esperti.

Jekk il-qorti tippermetti, il-partijiet iridu jissottomettu l-mistoqsijiet tagħhom lill-qorti. Wara li tirċievi l-mistoqsijiet, il-qorti taħtar espert wieħed jew aktar. Kif deskritt aktar ’il fuq, il-partijiet ukoll jaħtru espert, iżda l-qorti mhijiex marbuta bil-ħatra tagħhom.

2. Proċedura

(a) Proċedura Ċivili

Il-proċedura tiddependi fuq liema tip ta’ espert ikun involut fil-każ. Xi drabi l-espert jissejjaħ għal seduta ta’ smigħ fil-qorti biex iwieġeb mistoqsijiet dwar suġġett, pereżempju espert tat-tfal fil-liġi tal-familja, valutazzjoni esperta ta’ mistoqsijiet tekniċi, u xi drabi l-espert irid ifassal biss rapport bil-miktub. Drabi oħra l-espert jaġixxi bħal imħallef u jkun parti mid-deliberazzjonijiet.

Hawn taħt hawn żewġ eżempji:

L-assessur espert maħtur mill-imħallef li jippresiedi/mill-qorti għall-każ individwali, meta l-kompetenza esperta tiegħu titqies neċessarja li tiġi rappreżentata, jaġixxi bħal imħallef (iżda b’għarfien espert f’dixxiplina speċifika) u jieħu sehem fid-deliberazzjonijiet tal-qrati. Fil-liġi tal-familja, il-qorti tkun assistita minn esperti tat-tfal.

F’każijiet fejn il-valutazzjoni ta’ espert tkun rilevanti fir-rigward ta’ kwistjoni, l-espert irid iwieġeb il-mistoqsijiet li jkun irċieva mill-qorti permezz ta’ rapport bil-miktub indirizzat lill-qorti. L-espert irid jinforma lill-partijiet dwar il-ħin u l-post tal-ispezzjoni. Jekk ir-rapport tal-espert ikun nieqes, il-qorti tista’ titlob lill-espert biex jerġa’ jwettaq l-ispezzjoni jew jissupplimentah f’rapport bil-miktub addizzjonali. Hemm mudelli predefiniti għar-rapport tal-espert. Il-qorti ma timmonitorjax l-attività tal-espert. Wara li jiġi ppreżentat ir-rapport, il-partijiet jistgħu jistaqsu mistoqsijiet addizzjonali lill-espert, jekk dan ikun permess mill-qorti. Il-qorti mbagħad tiddeċiedi jekk il-mistoqsijiet addizzjonali għandhomx jitwieġbu bil-miktub mill-espert f’rapport supplimentari jew b'mod orali mill-espert f’seduta ta’ smigħ fil-qorti. L-espert jista’ jiġi msejjaħ ukoll biex jattendi seduta ta’ smigħ fil-qorti biex iwieġeb mistoqsijiet relatati mar-rapport.

L-opinjonijiet bil-miktub jew orali tal-esperti jiġu kkontestati mill-partijiet matul il-proċess. Fi kwalunkwe każ, l-imħallef qatt ma huwa marbut bl-opinjonijiet tal-espert.

(b) Oħrajn

F’każijiet kriminali, ix-xhieda esperti huma wkoll opzjoni. Huma jiġu mħarrka u ġeneralment jattendu għas-seduta.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Hemm reġistri komprensivi ta’ esperti. Hemm madwar 200-300 qasam ta’ speċjalizzazzjoni differenti.

• L-esperti maħtura pubblikament u ġuramentati mill-kmamar tal-kummerċ u tal-industrija jistgħu jinstabu hawnhekk.
• L-esperti maħtura pubblikament u ġuramentati mill-kmamar tal-artiġjanat jistgħu jinstabu hawnhekk.
• L-esperti maħtura pubblikament u ġuramentati mill-kmamar tal-agrikoltura jistgħu jinstabu fis-siti web reġjonali tal-kmamar tal-agrikoltura.
• L-esperti maħtura pubblikament u ġuramentati mill-kmamar tal-periti jistgħu jinstabu fis-siti web tal-kmamar reġjonali tal-periti.
• L-informazzjoni dwar l-esperti maħtura pubblikament u ġuramentati mill-kmamar tal-inġiniera u dwar ir-reġistri tista’ tinstab hawnhekk.
• L-esperti rreġistrati mill-kamra tal-kontabilisti jistgħu jinstabu hawnhekk.
• Bażi tad-data oħra tista’ tinstab taħt https://www.bvs-ev.de/sachverstaendigenverzeichnis/, li hija federazzjoni ta’ esperti maħtura pubblikament u ġuramentati.
• L-esperti mediċi ma humiex obbligati li jiġu maħtura pubblikament u li jingħataw il-ġurament. Sabiex wieħed isib espert mediku, il-listi jinżammu mis-siti web reġjonali ta’ assoċjazzjonijiet mediċi.

Il-ħatra ta’ espert mir-reġistru hija prattika largament segwita mill-qrati. Jekk ir-rekwiżiti jiġu ssodisfati, l-espert jiġi rreġistrat awtomatikament. Il-kmamar tar-reġistrazzjoni nnominati mill-Istat huma responsabbli biex jaġġornaw ir-reġistri fil-pront.

Id-dispożizzjonijiet legali prinċipali applikabbli għall-użu ta’ esperti ġudizzjarji fil-Ġermanja huma:

• §§ 401 et seq. tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili (Zivilprozessordnung, ZPO)
• l-Artikolu 36 tal-Att dwar ir-Regolamentazzjoni tal-Kummerċ;
• § 91 tal-Att dwar ir-Regolamentazzjoni tal-Artiġjanat;
• ir-Regoli tal-Proċedura Amministrattiva;
• ir-Regoli tal-Proċedura Kriminali;
• il-Kodiċi ta’ Prattika tal-Kmamar.

II. Il-Kwalifiki tal-Esperti

Persuna tista’ tiġi elenkata bħala espert jekk ikollha livell partikolarment għoli ta’ kwalifika fil-qasam ta’ kompetenza tagħha. Sabiex jiġi elenkat, huwa obbligatorju li l-applikant ikollu esperjenza professjonali xierqa. Il-kompetenza trid tintwera billi tiġi ppreżentata dokumentazzjoni xierqa tal-ħidma tal-espert. (eż. CV, kopji taċ-ċertifikati għall-kwalifiki akkademiċi u professjonali rilevanti kollha, esperjenzi tax-xogħol, referenzi, rapporti, taħriġ). Hemm ukoll eżami mill-kmamar tal-industrija u l-kummerċ/il-kmamar tas-snajja’, u, fil-każ tal-periti u l-inġiniera, mill-kmamar professjonali tagħhom. Minbarra l-kwalifiki, għandhom jintwerew ukoll edukazzjoni u esperjenza, indipendenza u integrità ulterjuri.

L-esperti maħtura pubblikament u ġuramentati normalment jiġu rreġistrati għal 5 snin. Qabel jintemm il-perjodu ta’ 5 snin, huma jridu juru l-kompetenza, l-integrità u t-taħriġ ulterjuri tagħhom sabiex jerġgħu jinħatru u b’hekk jiġu rreġistrati għal 5 snin oħra (eż. permezz ta’ verifika u rieżami tar-rapporti li jridu jiġu sottomessi għal reġistrazzjoni ġdida ta’ 5 snin). L-entitajiet responsabbli jridu jipprovdu t-taħriġ. Jekk l-espert jonqos milli jsegwi r-regoli tiegħu jew ma jżommx il-ħiliet tiegħu aġġornati, il-kmamar huma awtorizzati jneħħuh mir-reġistru.

III. Rimunerazzjoni tal-esperti

F’materji ċivili, amministrattivi u kriminali, ir-rimunerazzjoni tiġi kkalkulata abbażi tal-Att Ġermaniż dwar ir-Rimunerazzjoni u l-Gratifiki Ġudizzjarji (Justizvergütungs- und -entschädigungsgesetzes, JVEG).

Tista’ ssir applikazzjoni għal pagamenti bil-quddiem u pagamenti akkont.

Kull meta l-espert jaħdem f’missjoni barra mill-qorti, ir-rimunerazzjoni tiddependi mill-ftehim ta’ kumpens individwali.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-espert huwa responsabbli għal opinjoni esperta skorretta sew jekk jiġi kkummissjonat minn persuni privati u sew jekk mill-qrati. Jekk l-espert li jaħdem għal qorti jkun ħejja opinjoni esperta skorretta b’intenzjoni jew b’negliġenza gravi u din l-opinjoni esperta skorretta tifforma l-bażi ta’ deċiżjoni tal-qorti, il-parti li ssofri dannu tista’ tieħu azzjoni legali sabiex tiġi kkumpensata għal dan id-dannu (§839a tal-Kodiċi Ċivili - Bürgerliches Gesetzbuch, BGB).

Kull meta l-espert jaħdem f’missjoni barra mill-qorti, japplikaw id-dispożizzjonijiet ġenerali dwar ir-responsabbiltà (kuntrattwali).

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

1. Ħatra tal-esperti

L-espert jinħatar mill-qorti. Madankollu, il-partijiet għandhom id-dritt li jagħmlu proposti dwar min għandu jinħatar.

a) Ħatra minn qorti

Il-qorti normalment tuża lista jew reġistru ta’ esperti. Il-qorti tista’ taħtar ukoll kwalunkwe espert li tqis li jkun xieraq u kompetenti. Espert maħtur mill-qorti huwa espert maħtur u mogħti l-istruzzjonijiet mill-qorti. Id-dmir ewlieni huwa li jassisti lill-qorti bl-għarfien espert tiegħu.

b) Ħatra mill-partijiet

Jekk il-partijiet jaqblu dwar ċerti persuni li jridu jinħatru bħala esperti, il-qorti tkun marbuta li ssegwi l-qbil tagħhom; iżda l-qorti tista’ tillimita l-għażla magħmula mill-partijiet għal ċertu għadd ta’ persuni.

Jekk parti tkun tixtieq taħtar espert fuq in-naħa tagħha sabiex tassistiha, dan l-espert ma jitqiesx bħala espert ġudizzjarju iżda bħala wieħed privat.

2. Proċedura

a) Proċedura ċivili

Il-qorti trid tagħti r-raġunijiet għad-deċiżjonijiet tagħha u tagħmel referenza għall-konklużjonijiet tal-espert jekk il-qorti ssegwi l-opinjoni tal-espert. Il-qorti mhijiex marbuta bl-opinjoni tal-espert, iżda madankollu, l-opinjoni tal-espert spiss tkun kruċjali għas-sentenza. F’każ ta’ aċċess fuq il-post, l-espert irid jikkuntattja lill-partijiet kollha. Meta, pereżempju, l-espert ikun jeħtieġ aktar informazzjoni mill-partijiet, din ġeneralment tkun trid tiġi ġestita mill-qorti.

i. Rapport tal-espert

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport tal-espert maħtur permezz ta’ dikjarazzjonijiet jew billi jimpjegaw espert privat u jissottomettu r-rapport tagħhom lill-qorti, u b’hekk jipprovdu għarfien espert kuntrarju.

ii. Seduta tal-qorti

Għall-kumpilazzjoni ta’ provi, jistgħu jinbdew proċedimenti indipendenti qabel il-proċess (“selbständiges Beweisverfahren”). F’dan il-kuntest, l-espert jista’ jinħatar qabel ma jseħħu l-proċedimenti prinċipali. L-ambitu ta’ dawn il-proċedimenti huwa ristrett għall-preservazzjoni tal-provi għall-proċedimenti ġudizzjarji sussegwenti jew biex tiġi evitata l-litigazzjoni.

Is-seduta tal-qorti ssegwi Kodiċi ta’ Prattika u regoli proċedurali. L-espert irid iwieġeb l-interrogatorju b’mod oġġettiv, komprensibbli u komprensiv. Ma hemm l-ebda kontroeżami fid-dritt proċedurali Ġermaniż, iżda jistgħu jsiru mistoqsijiet mhux biss mill-imħallef, iżda wkoll mil-litiganti.

b) Oħrajn

Fil-kawżi kriminali, il-qorti għandha taħtar l-espert minn reġistru rikonoxxut ta’ esperti ġudizzjarji; għandha tintgħażel biss persuna oħra jekk dan ikun meħtieġ minħabba ċirkostanzi speċjali (§73(2) tal-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali - Strafprozessordnung, SPO). Il-qorti tista’ tiggwida l-attività tal-espert. Regoli oħra jistgħu jinstabu fil-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali - Strafprozessordnung, SPO.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret waqt il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti (EEEI).

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Skont l-Att Estonjan dwar l-Eżamijiet Forensiċi, Espert huwa persuna li tipprovdi perizja mhux legali jew legali f’każijiet fejn dan ikun permess bil-liġi. Xi esperti huma impjegati minn istituzzjonijiet tal-Istat (“esperti forensiċi”), oħrajn huma rreġistrati fil-lista ta’ istituzzjoni tal-esperti.

Hemm listi uffiċjali tal-esperti fl-Estonja. Il-listi jistgħu jiġu aċċessati mill-persuni kollha. Il-listi jistgħu jitniżżlu jew jinqraw hawnhekk u hawnhekk.

L-Istitut tax-Xjenza Forensika Estonjan, li huwa laboratorju forensiku tal-Istat, huwa responsabbli biex iżomm dawn il-listi aġġornati. Persuna li tikkonforma mar-rekwiżiti speċifikati fil-klawsoli 6 (1) 1)–3) u (2) 1) u 2) tal-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi għandha tiġi rreġistrata fit-tieni lista msemmija hawn fuq.

II. Kwalifiki tal-esperti

Ir-rekwiżiti minimi għall-għoti tal-istatus ta’ espert forensiku huma bbażati fuq l-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi. Il-kompetenza esperta forensika tinkiseb permezz tat-taħriġ.

It-taħriġ għall-esperti mediċi forensiċi jiġi pprovdut fl-Università ta’ Tartu taħt il-programm ta’ residenza ta’ erba’ snin ta’ mediċina forensika. Ir-residenti jiksbu ħiliet professjonali fl-EFSI, li huwa wieħed mill-bażijiet ta’ taħriġ tal-Università ta’ Tartu.

Ma hemm l-ebda istituzzjoni edukattiva għat-taħriġ ta’ esperti forensiċi fl-oqsma l-oħra tax-xjenza forensika fl-Estonja. L-esperti jingħataw taħriġ fl-EFSI taħt il-gwida ta’ professjonisti bl-esperjenza. Fil-biċċa l-kbira tal-każijiet, it-taħriġ idum sentejn. Il-pjan ta’ taħriġ jinkludi suġġetti kemm ġenerali kif ukoll suġġetti aktar speċifiċi u l-pjan għandu l-għan li jinkisbu kompetenzi professjonali mill-espert. Il-pjan ta’ taħriġ jitħejja abbażi tal-karatteristiċi speċjali ta’ kull tip ta’ kompetenza, filwaqt li jitqiesu wkoll l-isfond akkademiku professjonali u l-esperjenza tax-xogħol preċedenti tal-espert fit-taħriġ.

Jekk impjegat jikkonforma mar-rekwiżiti stabbiliti għal espert forensiku fl-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi, ikun temm it-taħriġ u jkun kiseb esperjenza suffiċjenti biex jipprovdi opinjonijiet esperti indipendenti, huwa jingħata l-istatus ta’ espert forensiku. Wieħed jista’ jibda l-impjieg bħala espert forensiku wara li jieħu l-ġurament tal-espert forensiku previst fl-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

Il-finanzjament tal-eżamijiet huwa deskritt fil-Kapitolu 5 tal-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi. It-twettiq tal-eżamijiet f’istituzzjoni forensika tal-Istat huwa ffinanzjat mill-baġit annwali tal-Istat. It-tariffi eżatti għall-eżamijiet huma stabbiliti fl-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi, § 26.

Ma hemm l-ebda metodu speċifiku għar-remunerazzjoni tal-esperti. Fil-biċċa l-kbira tas-sitwazzjonijiet, l-esperti huma meħtieġa jipprovdu stima qabel ma jinħatru. Il-liġi proċedurali tipprovdi wkoll għar-rifużjoni tal-ispejjeż tal-espert.

L-ispejjeż tal-eżami jinkludu t-totalità tal-ispejjeż imġarrba fil-kuntest tal-eżami, inklużi l-ispejjeż li jirriżultaw minħabba l-implikazzjoni ta’ esperti jew istituzzjonijiet sottokuntrattati. L-ispejjeż ta’ proċedimenti extraġudizzjarji tal-esperti jistgħu jiġu inklużi fl-ispejjeż proċedurali.

L-esperti jistgħu jirċievu avvanz fuq l-ispejjeż.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-esperti għandhom jinfurmaw lil kwalunkwe parti involuta fil-proċedimenti dwar il-bidu tal-eżami. L-għoti intenzjonat ta’ opinjoni esperta falza huwa reat kriminali skont l-Artikolu 321 tal-Kodiċi Kriminali.

L-esperti jinżammu responsabbli skont il-liġi ġenerali tal-obbligi. Barra minn hekk, hemm dispożizzjoni partikolari tal-liġi kriminali li tittratta dwar ir-responsabbiltà tal-espert: Akkuża falza: (1) Is-sottomissjoni ta’ akkużi konxjament foloz dwar it-twettiq ta’ reat kriminali minn persuna oħra hija punibbli b’piena pekunarja jew sa sena priġunerija. (2) L-istess att, jekk jinvolvi l-ħolqien frodulenti ta’ evidenza, huwa punibbli b’piena pekunarja jew sa ħames snin priġunerija.

L-esperti mhumiex obbligati jkopru r-responsabbiltà tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Id-dispożizzjonijiet legali dwar il-proċedimenti tal-esperti fl-Estonja jistgħu jinstabu fi:

• Riigi Teataja
• Il-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali
• Il-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili
• L-Att dwar l-Eżamijiet Forensiċi

Ma hemmx differenzi bejn il-ħatra ta’ esperti fi proċedimenti ċivili jew fi proċedimenti amministrattivi. Fi proċedimenti kriminali, espert forensiku jinħatar fuq talba lill-EFSI sabiex jassisti lill-prosekutur u lill-qorti jekk ikun meħtieġ.

It-titolu ta’ espert mhuwiex protett fl-Estonja. Aktar minn 70% tal-każijiet tal-liġi kriminali, 30% tal-proċedimenti ċivili u 10% tal-proċedimenti amministrattivi jinvolvu esperti.

V.1 Ħatra ta’ esperti

L-esperti jistgħu jinħatru mill-qorti u, f’xi każijiet, anki mill-partijiet. L-esperti jistgħu jinħatru wkoll għall-finijiet ta’ proċedimenti preliminari jew ta’ qabel il-proċess. Ma hemm l-ebda obbligu li jinħatar espert irreġistrat f’waħda mil-listi. Fi proċedimenti kriminali matul il-fażi ta’ qabel il-proċess, espert jista’ jinħatar mill-pulizija (l-awtorità investigattiva) jew minn prosekutur.

Jekk il-partijiet ma jaħtrux espert jew jekk ma jaslux għal ftehim dwar min għandu jinħatar, jew fil-każ li jkun hemm rapport ta’ espert magħmul qabel il-proċess, il-qorti tista’ taħtar espert. F’każijiet tal-liġi ċivili, il-partijiet iridu jħallsu depożitu għall-ispejjeż tal-perizja qabel il-ħatra tal-espert. Il-partijiet jistgħu jissottomettu l-proposti tagħhom dwar min għandu jinħatar bħala espert, iżda dawn mhumiex vinkolanti fuq il-qorti.

Ma hemmx differenzi sinifikanti fir-rigward tal-ħatra ta’ espert minn qrati differenti u f’oqsma differenti tal-ġustizzja.

L-esperti maħtura mill-qorti għandhom obbligu legali li jirrappurtaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess.

V.2 Proċedura

Proċedura Ċivili

Hemm rekwiżit ġenerali għall-esperti biex iwettqu xogħolhom bir-reqqa, b’mod sħiħ u oġġettiv u biex jiżguraw li l-opinjonijiet li jagħtu jkunu xjentifikament validi. Dan japplika għat-tipi kollha ta’ proċedimenti legali.

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport ta’ espert permezz ta’ dikjarazzjonijiet jew billi jipprovdu kontroperizja.

Il-qorti mhijiex marbuta bl-opinjoni tal-espert. Il-qorti tista’ ssegwi l-opinjoni tal-espert anki jekk waħda mill-partijiet tkun ikkontestat l-opinjoni matul il-proċess.

Madankollu, billi r-rapport tal-espert huwa biss biċċa waħda ta’ evidenza fost oħrajn, il-qorti tikkunsidra l-valur probatorju tal-opinjoni tal-espert fir-rigward ta’ evidenza oħra.

Ma hemm l-ebda proċedura li biha l-esperti jiltaqgħu qabel il-proċess jew jiġu kontroeżaminati.

Espert jista' jkun f'kuntatt mal-partijiet matul il-proċedimenti jekk l-espert ikun jeħtieġ aktar informazzjoni.

1. Rapport tal-espert

Fl-Estonja, ir-rapporti tal-esperti jistgħu jiġu ppreżentati bil-miktub u xi drabi b’mod orali. Ħlief fi proċedimenti kriminali, l-espert ma għandux għalfejn isegwi struttura speċifika meta jipprovdi r-rapport tiegħu.

L-espert huwa obbligat jindirizza l-argumenti tal-partijiet fir-rapport finali. Meta l-partijiet jitolbu rapport addizzjonali minħabba kwistjonijiet fir-rapport oriġinali, qorti tista’ tordna rapport addizzjonali. Fil-każ ta’ ambigwità, kontradizzjoni jew insuffiċjenza ta’ opinjoni esperta li ma jkunux jistgħu jiġu eliminati permezz ta’ mistoqsijiet addizzjonali, il-qorti għandha d-dritt tordna eżami ieħor. Ir-rieżami jitwettaq mill-istess espert jew minn espert ieħor.

2. Smigħ fil-qorti

L-esperti ma jattendux għal smigħ preliminari iżda jiġu mistiedna għal smigħ sabiex iwieġbu mistoqsijiet mill-qorti jew mill-partijiet. Hija prattika komuni li l-esperti jiġu kontroeżaminati. L-esperti jistgħu jinstemgħu permezz ta’ konferenza bit-telefown jekk il-partijiet jaqblu dwar dan qabel is-seduta.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ periti

Fil-Greċja, il-periti huma elenkati skont l-ispeċjalizzazzjoni. Ir-reġistri tal-periti jinżammu mill-qrati tal-Prim’Istanza (protodikeía). Ir-reġistri huma pubbliċi iżda jintużaw biss mill-imħallfin li jkunu jixtiequ jaħtru perit. Il-qorti tista’ taħtar perit wieħed jew aktar, jekk hija tqis li l-kwistjonijiet li jkunu qed jiġu kkunsidrati jirrikjedu għarfien speċifiku. Barra minn hekk, il-qorti hija obbligata taħtar esperti jekk dan jintalab minn xi waħda mill-partijiet, sakemm il-qorti wkoll tqis li jkun meħtieġ għarfien speċifiku.

Il-periti jridu japplikaw sabiex jiġu elenkati fir-reġistru.

Wara stedina pubblika biex wieħed japplika f’Qorti tal-Prim’Istanza ċivili (politikó) jew amministrattiva (dioikitikó) (permezz tas-sit web uffiċjali tal-qorti), kwalunkwe parti interessata tista’ tissottometti applikazzjoni bil-miktub, bl-informazzjoni personali tagħha, lir-Reġistru tal-Qorti tal-Prim’Istanza, fejn tiddikjara li:

• la qatt ma nstabet ħatja ta’ reat gravissimu u lanqas ma ġiet akkużata b’tali reat (kakoúrgima) jew b’reat (plimmélima) li wassal sabiex tiċċaħħad mid-drittijiet politiċi tagħha,
• ma ġietx imċaħħda mil-liċenzja professjonali tagħha,
• ma ġietx imċaħħda mid-dritt li tiddisponi liberament mill-proprjetà tagħha minħabba li hija insolventi jew taħt kurazija,
• ma hijiex imħallef, prosekutur jew skrivan.

Wara t-tmiem tal-proċedura tal-applikazzjoni, li sseħħ kull sena, jiġi ppubblikat abbozz ta’ reġistru tal-esperti. Wara perjodu ta’ oppożizzjoni, ir-reġistru finali jiġi approvat mill-qorti tal-prim’istanza ta’ ħafna membri (polymelés protodikeío).

Għall-proċedimenti kriminali, ir-reġistru tal-esperti huwa ġestit mill-Kunsill tal-Imħallfin tar-Reati (symvoúlio plimmeleiodikón) fuq proposta tal-prosekutur. Il-periti jridu jissodisfaw ir-rekwiżiti li ġejjin – huma:

• irid ikollhom aktar minn 21 sena,
• iridu jkunu legalment kapaċi u ma jkollhomx diżabilità mentali,
• ma jridux ikunu nstabu ħatja ta’ xi delitt gravissimu jew delitt li wassal biex jiġu mċaħħda mid-drittijiet politiċi tagħhom jew għat-tkeċċija mis-servizz pubbliku,
• ma jridux ikunu ġew imċaħħda mil-liċenzja professjonali tagħhom,
• ma jridux ikunu kkontribwew għall-ikkawżar tas-sitwazzjoni suġġetta għall-perizja,
• ma jridux ikunu l-imħallfin, il-prosekuturi, is-segretarji jew l-iskrivani kompetenti fil-proċedimenti rilevanti,
• ma jridux ikunu ġew ikkundannati għall-istess delitt bħall-akkużat, u
• ma jridux ikunu l-konjuġi, l-aħwa jew il-qraba mill-qrib tal-imputat.

Il-periti jistgħu jitneħħew mir-reġistru jekk ikunu jixtiequ, jekk ma jibqgħux jissodisfaw ir-rekwiżiti jew jekk l-awtorità kompetenti tiddeċiedi hekk.

ΙΙ. Kwalifiki tal-perit

Il-periti jridu jkunu membri ta’ korp professjonali sabiex ikunu rikonoxxuti bħala esperti.

ΙΙΙ. Remunerazzjoni tal-esperti

Fi proċedimenti kriminali, l-Istat iħallas ir-remunerazzjoni tal-perit. Fir-rigward tal-proċedimenti ċivili, ir-rikorrent irid iħallas avvanz fuq l-ispejjeż għall-esperti maħtura mill-qorti. Fit-tmiem tal-proċess, l-ispejjeż iridu jitħallsu mill-parti li tkun tilfet il-kawża. Il-partijiet jistgħu, taħt ċerti kundizzjonijiet, jiksbu għajnuna legali fir-rigward tar-remunerazzjoni tal-perit.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Il-periti jinżammu responsabbli skont il-liġi ġenerali tal-obbligi. Mhumiex obbligati jkopru r-responsabbiltà potenzjali tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Id-dispożizzjonijiet legali prinċipali applikabbli għall-kompetenza ġudizzjarja fil-Greċja huma l-Artikoli 368–392 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili Grieg (kódikas politikís dikonomías), id-Digriet Irjali Nru 566/1968, u l-Artikolu 20(7) tal-Liġi 2882/2001 (il-Kodiċi ta’ Esproprjazzjoni (kódikas anagkastikón apallotrióseon)). Fuq bażi ta’ każ b’każ, jistgħu japplikaw ukoll l-Artikoli 159-168 tal-Kodiċi Grieg tal-Proċedura Amministrattiva (kódikas dioikitikís dikonomías) u l-Artikoli 183-203 tal-Kodiċi Grieg tal-Proċedura Kriminali (kódikas poinikís dikonomías).

Il-qorti għandha s-setgħa diskrezzjonali li tordna l-kumpilazzjoni tax-xhieda billi l-iskop prevalenti huwa li tiġi aċċertata l-verità. L-uniku limitu għal din is-setgħa huwa l-prinċipju tal-kuntradittorju.

1. Il-ħatra tal-esperti

Il-periti jistgħu jinħatru mill-qorti u mill-partijiet involuti. Il-ħatra ta’ esperti fi proċedimenti amministrattivi hija simili għal dik fi proċedimenti ċivili. Fi proċedimenti quddiem qorti kriminali, il-perit jista’ jinħatar mill-prosekutur jew mill-qorti matul il-fażi tal-investigazzjoni. Għal dan il-għan, hemm reġistru differenti minn dak użat fil-proċedimenti ċivili u l-perit irid jissodisfa rekwiżiti aktar stretti milli fil-proċedimenti ċivili u amministrattivi.

(a) Ħatra minn qorti

Il-qorti ċivili għandha s-setgħa diskrezzjonali li taħtar perit ex officio jew fuq talba espliċita ta’ parti, jekk il-fatti rilevanti ma jkunux jistgħu jiġu stabbiliti mod ieħor. F’dan il-każ, is-seduta orali tiġi posposta għal data wara l-preżentazzjoni tar-rapport tal-perit. Il-qorti hija libera li taħtar kwalunkwe persuna li tqis xierqa biex taġixxi bħala perit. Il-perit irid jirrapporta kwalunkwe kunflitt ta’ interess lill-qorti. Il-periti maħtura mill-qorti għandhom aċċess għall-proċess tal-kawża.

(b) Ħatra mill-partijiet

Hemm tliet tipi ta’ esperti maħtura mill-partijiet fil-Greċja: il-konsulenti tekniċi (l-Artikoli 391-392 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili, l-Artikolu 167 tal-Kodiċi tal-Proċedura Amministrattiva, l-Artikoli 204 et seq. tal-Kodiċi ta’ Proċedura Kriminali), Il-periti ekstraġudizzjarji u x-xhieda esperti. Il-konsulent tekniku jinħatar mill-parti sabiex jimmonitorja l-azzjoni ta’ perit maħtur mill-qorti. Il-perit ekstraġudizzjarju jintgħażel mill-parti. Il-perizja trid tiġi invokata u ppreżentata mill-partijiet, inkella tiġi miċħuda bħala inaċċettabbli. Jekk dawn ir-rekwiżiti jiġu ssodisfati, il-qorti teżamina u tivvaluta liberament il-perizja. Il-perizja ma titqiesx bħala prova. Hija pjuttost marbuta mal-bażi legali tal-argumenti tal-parti. Ix-xhieda esperti huma xhieda b’għarfien xjentifiku jew tekniku speċjali, li jsirulhom mistoqsijiet mill-qorti.

Il-qorti tista’ tiddeċiedi jekk tkunx se tibbaża r-raġunament fis-sentenza tagħha fuq il-perizja. Il-qorti tista’ tibbaża s-sentenza tagħha fuq il-perizja anke jekk il-perizja tkun saret bi ksur tar-regoli proċedurali. Madankollu, jekk il-ksur tar-regoli proċedurali jkun konsiderevoli, il-perizja titqies li ma teżistix. F’dan il-każ, l-imħallef ma jistax jibbaża r-raġunament tas-sentenza fuq il-perizja.

2. Proċedura (Ċivili)

Il-periti maħtura mill-qorti jistgħu jiġu kontroeżaminati mill-konsulenti tekniċi tal-partijiet jekk il-partijiet ikunu ħatru tali konsulenti. L-uniku obbligu tal-perit huwa li jippreżenta l-perizja. Il-periti maħtura mill-partijiet huma permessi li jkunu f’kuntatt mal-partijiet matul il-proċedimenti, filwaqt li l-periti maħtura mill-qorti jeħtieġu l-permess tal-qorti biex jagħmlu dan.

(a) Perizja

Fil-proċedimenti ta’ kompetenza Griegi ma hijiex meħtieġa perizja preliminari. Il-perizja prinċipali tista’ tiġi ppreżentata bil-miktub jew bil-fomm. Il-periti m’għandhomx għalfejn isegwu ċerta struttura meta jipprovdu l-perizja tagħhom.

Jekk il-qorti tqis li l-perizja ma tkunx kompluta jew fil-każ ta’ mġiba ħażina mhux ġustifikata tal-perit, il-qorti tista’ tordna t-tfassil ta’ perizja ġdida jew ta’ perizja addizzjonali ex officio jew fuq talba tal-partijiet. Il-qorti tista’ wkoll tordna li perit iħallas it-tariffi tal-qorti minħabba l-imġiba ħażina mhux ġustifikata tal-perit.

Il-perizja tista’ tiġi kkontestata mid-dikjarazzjonijiet tal-partijiet u permezz ta’ kontroperizja.

(b) Seduta fil-qorti

L-imħallef jordna biss lill-perit sabiex jattendi seduta f’każijiet eċċezzjonali.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti (EEEI).

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Kull qorti tal-appell u l-qorti Suprema Franċiża għal kwistjonijiet ċivili u kriminali (il-Qorti tal-Kassazzjoni) iżżomm lista jew reġistru ta’ esperti.

Madankollu, il-qrati u l-prosekuturi huma liberi li jaħtru kwalunkwe persuna li jqisu xierqa u kompetenti. F’każijiet bħal dawn, huma jridu jagħtu r-raġunijiet għall-għażla li jagħmlu.

Il-listi ta’ esperti jiġu ppubblikati fuq is-siti web tal-qrati u b’mod partikolari fuq is-sit web tal-Qorti tal-Kassazzjoni u tal-qrati tal-appell.

Biex jiġu rreġistrati f’lista ta’ qorti, l-esperti jridu jissodisfaw ir-rekwiżiti li ġejjin:

• ikollhom anqas minn 70 sena. Fil-prattika, l-espert irid ikollu bejn 35 u 57-58 sena biex jiġi rreġistrat f'lista ta’ esperti
• ikun ċittadin tal-Unjoni Ewropea
• ma jridx ikun aġixxa bi ksur tal-unur, tal-integrità u tal-moralità tajba
• ma jridx ikun ġie soġġett għal sanzjoni dixxiplinarja jew amministrattiva li twassal għat-tkeċċija, it-tħassir mir-reġistru, ir-revoka, l-irtirar tal-approvazzjoni jew l-irtirar tal-awtorizzazzjoni
• ma jridx ikun ġie soġġett għal falliment personali jew kwalunkwe sanzjoni oħra prevista mill-Kodiċi Kummerċjali
• perjodu minimu f’attività relatata mal-ispeċjalità tiegħu
• ma jridx ikun wettaq l-ebda attività inkompatibbli mal-indipendenza neċessarja għall-eżerċizzju ta’ missjonijiet ta’ kompetenza (legali) ġudizzjarja
• irid ikun wettaq l-attività prinċipali tiegħu fil-qasam ġudizzjarju.

L-esperti speċjalizzati fit-traduzzjonijiet li japplikaw biex jiġu rreġistrati f’lista ta’ qorti tal-Prim’Istanza jridu jipprattikaw il-professjoni tagħhom fiż-żona lokali tal-qorti speċifika jew jgħixu f’din iż-żona f’każ li jkunu diġà rtiraw

L-applikazzjoni tal-espert biex jiġi rreġistrat tiġi eżaminata mill-prosekutur pubbliku u mill-imħallfin tal-qorti tal-Prim’Istanza. Id-deċiżjoni tittieħed minn assemblea ta’ mħallfin tal-qorti tal-appell.

L-esperti jridu jieħdu ġurament qabel ma jiġu rreġistrati.

Biex wieħed jiġi rreġistrat fil-lista tal-Qorti tal-Kassazzjoni (lista nazzjonali) huwa neċessarju li wieħed ikun ilu rreġistrat f'lista ta’ qorti tal-appell (lista reġjonali) għal mill-anqas ħames snin.

Kull espert li jkun ġie rreġistrat għall-ewwel darba jrid jerġa’ japplika għar-reġistrazzjoni mill-ġdid wara tliet snin. Minn hemm ’il quddiem, l-esperti jridu jerġgħu japplikaw biex jiġu rreġistrati kull ħames snin. Id-deċiżjoni li espert ma jiġix irreġistrat mill-ġdid trid tispeċifika r-raġunijiet għaċ-ċaħda u tista’ tiġi kkontestata

L-esperti jistgħu jitneħħew mir-reġistru permezz ta’ azzjoni dixxiplinarja mill-qorti tal-appell, li tista’ tiġi kkontestata.

Hemm kodiċi ta’ etika ppubblikat mill-Federazzjoni Franċiża tal-esperti.

II. Kwalifiki tal-esperti

Ġeneralment, l-esperti jridu jkunu kwalifikati b’mod suffiċjenti fil-qasam ta’ kompetenza tagħhom.

L-esperti jrid ikollhom esperjenza professjonali u għarfien tar-regoli proċedurali, b’mod partikolari r-regoli applikabbli għall-proċedimenti tal-esperti.

Huma jridu jipparteċipaw f'edukazzjoni kontinwa u dan jiġi vverifikat kull ħames snin mill-qrati tal-appell. L-edukazzjoni kontinwa tal-esperti tinkludi:

• Taħriġ fl-ispeċjalità tagħhom li jiġi pprovdut minn organizzazzjonijiet professjonali;
• Sessjonijiet ta’ taħriġ dwar it-tmexxija tal-proċedimenti tal-esperti, mogħtija minn imħallfin u assoċjazzjonijiet tal-esperti.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

Fi proċedimenti kriminali, hemm regolament dwar it-tariffi tal-esperti relatat ma’ xi kompiti li jwettaq l-espert. F’xi oqsma ta’ kompetenza, il-prosekutur jew l-imħallef inkwirenti jistgħu jniedu sejħa għall-offerti rigward il-missjoni ta’ kompetenza u jagħżlu l-offerta l-aktar vantaġġuża. Il-Ministeru tal-Ġustizzja, permezz tal-baġit tal-ġustizzja, iġorr l-ispejjeż tal-kompetenza esperta.

F’każijiet ċivili, ir-remunerazzjoni ġeneralment tiġi kkalkulata fuq il-bażi tan-numru ta’ sigħat li l-espert ikun qatta’ fuq il-każ, immultiplikati b’rata fis-siegħa, li magħhom jiżdiedu l-ispejjeż u l-VAT.

Il-Qorti tiddeċiedi dwar l-ammont tar-remunerazzjoni tal-espert, fi ħdan proċedura kontenzjuża, billi tqis jekk ir-rapport ġiex ippreżentat fil-ħin, il-kwalità tar-rapport tal-espert u l-livell ta’ diliġenza li biha l-espert ikun wettaq il-kompitu tiegħu.

Normalment huwa l-attur li jħallas avvanz fuq ir-remunerazzjoni tal-espert. Il-qorti tista’, madankollu, tordna liż-żewġ partijiet biex iħallsu parti mill-avvanz fuq dawn l-ispejjeż.

Fid-deċiżjoni finali tagħha, il-qorti tordna lill-parti telliefa biex tħallas ir-remunerazzjoni tal-espert.

Hija disponibbli għajnuna legali biex tkopri l-ispejjeż tal-proċedimenti tal-esperti.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-espert huwa obbligat ikopri r-responsabbiltà possibbli permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

L-assigurazzjoni tkopri r-responsabbiltà ċivili u professjonali tal-espert, inklużi l-missjonijiet fi Stati Membri oħra tal-Unjoni Ewropea.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

F’każijiet kriminali, l-esperti jistgħu jinħatru mill-imħallef inkwirenti, mill-prosekutur pubbliku jew minn uffiċjal tal-pulizija b’awtorità xierqa (officier de police judiciaire: uffiċjal tal-pulizija li, skont il-liġi Franċiża, huwa inkarigat mill-investigazzjonijiet kriminali u jista’ jżomm persuni suspettati taħt arrest).

Fil-każijiet l-oħra kollha, l-espert jinħatar mill-qorti biss, ex officio jew fuq talba ta’ waħda mill-partijiet.

Fi proċedimenti ċivili, rapport preliminari tal-esperti mhuwiex obbligatorju, iżda huwa rakkomandat ħafna u spiss ikun meħtieġ b’mod speċifiku fil-proċedimenti ċivili. L-espert jippreżenta rapport finali bil-miktub. Jekk l-espert iħoss il-ħtieġa li jikkonsulta ma’ tekniku speċjalizzat f’qasam differenti ta’ kompetenza, l-espert jehmeż l-opinjoni tat-tekniku mar-rapport tal-espert. Il-Qorti tista’ titlob lill-espert jixhed waqt seduta orali jekk ir-rapport ma jkunx bażi suffiċjenti għad-deċiżjoni tal-Qorti. Ir-rapport finali jrid iwieġeb kull mistoqsija li ssir mill-qorti u jqis il-kummenti kollha indirizzati mill-partijiet lill-espert matul il-proċedimenti tal-esperti.

1. Ħatra ta’ esperti

It-titolu ta’ espert (expert de justice) huwa protett bil-liġi kriminali. L-espert jiġi rreġistrat f’lista miżmuma mill-qrati tal-appell u l-Qorti Suprema.

Hemm bejn 8 000 u 10 000 espert ġudizzjarju fi Franza.

F’każijiet ċivili, kummerċjali u amministrattivi, l-esperti jistgħu jinħatru fil-proċedimenti preliminari jew ta’ qabel il-proċess. 80% tal-proċedimenti tal-esperti jinbdew f’tali stadju ta’ qabel il-proċess.

Il-qorti taħtar espert meta tkun teħtieġ xi kompetenza teknika għas-soluzzjoni tat-tilwima: il-qorti tista’ taħtar l-espert ex officio jew fuq it-talba ta’ waħda mill-partijiet. L-imħallef jiddeċiedi liema parti għandha tħallas avvanz fuq l-ispejjeż li se jintużaw biex jitħallsu t-tariffi tal-espert.

Il-partijiet jistgħu jissuġġerixxu espert, iżda huma dejjem il-qorti jew il-prosekutur pubbliku li jiddeċiedu liema espert jinħatar. Sakemm ma jingħatawx raġunijiet speċifiċi, l-espert irid jintgħażel minn lista mħejjija minn qorti tal-appell.

Fi proċedimenti ċivili, il-partijiet huma involuti ħafna fl-operazzjonijiet tal-espert. Huma jridu jikkooperaw u jwieġbu t-talbiet kollha għad-dokumenti mill-espert. Huma jistgħu jistaqsu direttament lill-espert waqt il-laqgħat kontenzjużi u jitolbu lill-espert biex jikkummenta dwar ir-rimarki tagħhom. Dawn il-possibbiltajiet huma ferm aktar limitati fil-proċedimenti kriminali fejn l-espert jaħdem taħt id-dipendenza qawwija tal-imħallef jew tal-prosekutur li jkun ħatru.

2. Proċedura

It-testi legali ewlenin li jikkonċernaw il-kompetenza esperta ġudizzjarja fi Franza:

• Il-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali u l-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili
• Il-Liġi 71-498 tad-29 ta’ Ġunju 1971 dwar l-esperti ġudizzjarji, emendata diversi drabi, b’mod partikolari fit-18 ta’ Novembru 2016
• Id-Digriet tat-23 ta’ Diċembru 2004, emendat diversi drabi.

L-esperti jistgħu jkunu f’kuntatt mal-partijiet matul il-proċedimenti iżda f’konformità stretta mal-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi. L-eċċezzjonijiet huma relatati mas-sigrieti mediċi jew kummerċjali.

Ma hemm l-ebda struttura imposta għar-rapporti li jiktbu l-esperti, iżda jeżistu inizjattivi biex jimtela dan in-nuqqas.

Madankollu, fir-rapport l-esperti jridu:

• jispjegaw fid-dettall l-argumentazzjoni tagħhom;
• jispeċifikaw id-dokumenti li fuqhom ikunu bbażaw l-opinjoni tagħhom;
• iwieġbu għad-dikjarazzjonijiet tal-partijiet;
• jagħtu lista sħiħa tad-dokumenti li jkunu ġew ikkomunikati lilhom.

Meta l-qorti tkun talbet rapport preliminari, l-espert jibagħtu lill-partijiet sabiex jiġbor id-dikjarazzjonijiet tagħhom.

F’każijiet kriminali, l-espert irid jattendi għas-seduta ta’ smigħ. F’każijiet ċivili, il-qorti tista’ titlob lill-espert sabiex jattendi għas-seduta ta’ smigħ.

L-espert jista’ jkun obbligat jipproduċi rapport addizzjonali permezz ta’ deċiżjoni tal-qorti, pereżempju wara li l-partijiet ikunu ikkummentaw dwar ir-rapport u jkunu għamlu mistoqsijiet addizzjonali.

Il-qorti tikkontrolla l-progress tal-investigazzjonijiet tal-espert. Dan il-kompitu huwa assenjat lil imħallef speċifiku tal-qrati tal-Prim’Istanza.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Fuq il-bażi tal-għarfien espert tagħhom, l-esperti maħtura mill-qorti jipprovdu lill-Qorti bis-servizz ta’ opinjoni esperta meta jkun meħtieġ, sabiex il-fatti fil-proċedimenti jkunu jistgħu jiġu aċċertati jew iċċarati.

Il-Qrati tal-Kontea u dawk Kummerċjali jżommu lista ta’ esperti li jistgħu jinħatru mill-qrati kif ukoll lista ta’ persuni ġuridiċi, istituti, istituzzjonijiet u korpi Statali li ġew awtorizzati li jwettqu l-funzjoni ta’ espert (minn hawn ’il quddiem: lista ta’ Entitajiet Legali). Il-listi huma ppubblikati fuq is-siti elettroniċi tal-Qrati.

Il-Ministeru tal-Ġustizzja jżomm lista elettronika unika ta’ esperti li jistgħu jinħatru mill-qrati li hija maqsuma skont l-oqsma ta’ kompetenza, u lista ta’ entitajiet legali għat-territorju kollu tar-Repubblika tal-Kroazja, u jippubblikahom fuq is-sit web tiegħu.

Il-proċedura għall-inklużjoni ta’ esperti fil-lista tinbeda b’talba ppreżentata lill-President tal-kontea jew lill-qorti kummerċjali, li għandha ġuriżdizzjoni fuq il-post ta’ residenza tar-rikorrent jew is-sede tal-entità legali. Iċ-ċittadini tal-Istati Membri tal-Unjoni Ewropea u ċ-ċittadini tal-Istati firmatarji tal-Ftehim dwar iż-Żona Ekonomika Ewropea li ma għandhomx residenza permanenti fir-Repubblika tal-Kroazja, għandhom jitolbu lill-Qorti tal-Kontea ta’ Zagreb jew il-Qorti Kummerċjali ta’ Zagreb sabiex jiġu maħtura.

Jekk il-kandidat għall-inklużjoni fil-lista jissodisfa r-rekwiżiti, il-President tal-Kontea rispettiva ta’ Qorti Kummerċjali għandu jibgħat lill-kandidat għal valutazzjoni tal-għarfien tiegħu/tagħha dwar l-istruttura tal-ġudikatura, l-amministrazzjoni pubblika u t-terminoloġija legali, qabel ma j/tiddeċiedi dwar il-ħatra tiegħu/tagħha bħala espert elenkat. L-eżami jsir mill-kumitati ta’ valutazzjoni tal-għarfien tal-qrati tal-kontea, li għandhom president u żewġ membri fost l-imħallfin ta’ dik il-qorti. Kandidat għal xogħol full-time li għandu lawrja fil-liġi mhuwiex meħtieġ li jagħmel l-eżami. Il-President tal-qorti adatta jirreferi kandidat għar-reġistrazzjoni u li jkun għadda mill-eżami, għal taħriġ vokazzjonali f’assoċazzjoni professjonali ta’ esperti tal-qorti. (Madankollu, speċjalista forensiku li jkollu permess validu ta’ xogħol (liċenzja) kif ukoll l-impjegati li jwettqu għarfien espert f’istituti, istituzzjonijiet u korpi governattivi mhumiex obbligati li jagħmlu taħriġ vokazzjonali f’oqsma ta’ kompetenza li għalihom dawn l-istituti, istituzzjonijiet u korpi governattivi ġew awtorizzati li jwettqu għarfien espert).

Wara li j/tlesti t-taħriġ professjonali u j/tiġbor evidenza dwar l-eliġibbiltà għall-ħatra bħala espert irreġistrat, jew dwar l-issodisfar tal-kundizzjonijiet għat-twettiq ta’ għarfien espert ġudizzjarju, il-president tal-kontea jew dik kummerċjali rispettiva j/tiddeċiedi dwar it-talba permezz ta’ deċiżjoni.

Esperti maħtura mill-qorti jew entitajiet legali jridu jkunu assigurati matul il-perjodu kollu ta’ twettiq ta’ għarfien espert. Evidenza tal-kuntratt ta’ assigurazzjoni ta’ responsabbiltà konkluż (polza ta’ assigurazzjoni) għandha tiġi ppreżentata lill-president tal-kontea jew qorti kummerċjali kompetenti, qabel l-inklużjoni fil-lista tal-ħatra u kull sena sussegwenti matul il-perjodu tal-ħatra jew tal-approvazzjoni.

Il-lista tal-ħatra ta’ esperti hija valida għal perjodu ta’ erba’ snin. Entità, istitut, istituzzjoni jew korp governattiv legali għandhom ikunu awtorizzati li jwettqu perizja ġudizzjarja għal perjodu ta’ erba’ snin.

L-espert maħtur jieħu ġurament quddiem il-president tal-qorti, li ħatru bħala espert irreġistrat.

Wara li jgħaddi ż-żmien li għalih huwa/hija j/tinħatar, espert elenkat jista’ jinħatar mill-ġdid għal mandat ta’ erba’ snin u entità legali, istitut, istituzzjoni jew korp statali, tista’ terġa’ tiġi approvata biex tkun tista’ twettaq perizja tal-qorti. It-talba għal ħatra mill-ġdid jew approvazzjoni għandha tiġi ppreżentata mhux aktar tard minn 30 jum qabel l-iskadenza tal-ħatra attwali.

Il-ħatra ta’ espert għar-reġistru għandha tiġi rrevokata (temporanjament) mill-President tal-kontea jew tal-qorti kummerċjali rilevanti:

• jekk mitluba mill-espert,
• jekk l-espert jibdel il-post tar-residenza tiegħu, jekk jiġi determinat li l-kundizzjonijiet għar-reġistrazzjoni ma ġewx issodisfati jew li l-kundizzjonijiet għall-ħatra ma baqgħux issodisfati,
• jekk, abbażi ta’ deċiżjoni finali tal-awtorità kompetenti, ikun ġie ddikjarat mhux idoneu biex iwettaq attivitajiet fiż-żona li għaliha jkun inħatar,
• jekk ġie imċaħħad mill-kapaċità ġuridika permezz ta’ sentenza finali,
• jekk ikun instab ħati ta’ reat kriminali li huwa ostaklu għad-dħul fis-servizz pubbliku,
• jekk iwettaq il-kompiti ta’ espert in mala fide jew b’negliġenza,
• jekk huwa jonqos milli jissottometti, meta jiskadi l-perjodu preskritt, prova tal-konklużjoni ta’ kuntratt ta’ assigurazzjoni ta’ obbligazzjoni għat-twettiq tad-dmirijiet ta’ espert reġistrat,
• jekk ma jikkonformax mad-dispożizzjonijiet dwar is-segretezza ta’ kulma sar jaf matul it-twettiq ta’ perizja.

Il-President tal-kontea jew il-qorti kummerċjali rilevanti jirrevoka b’mod permanenti espert mil-lista jekk l-espert iwettaq ix-xogħol ta’ espert maħtur mill-qorti wara li l-ordni ta’ rifjut temporanju jew projbizzjoni tat-twettiq tal-kompiti tiegħu jkunu saru eżegwibbli.

L-esperti, jew l-entitajiet legali li huma awtorizzati jwettqu xogħolhom bħala esperti maħtura mill-qorti, huma obbligati li minnufih jirrappurtaw kwalunkwe bidla fid-data tagħhom lill-qorti li tkun ħatrithom jew awtorizzathom fil-lista. Il-qorti hija obbligata li minnufih timplimenta dawn il-bidliet fil-listi li fihom huma rreġistrati l-esperti jew l-entitajiet legali li jistgħu jinħatru mill-qrati.

II. Kwalifiki tal-esperti

L-Ordinanza dwar l-esperti maħtura mill-qorti (“Gazzetta Uffiċjali” 38/14, 123/15, 29/16 Korrezzjoni u 61/19) tistabbilixxi l-kondizzjonijiet u l-proċedura għall-ħatra, id-drittijiet u d-dmirijiet ta’ esperti maħtura mill-qorti.

Persuna tista’ taħdem bħala espert maħtur mill-qorti jekk il-persuna tissodisfa r-rekwiżiti li ġejjin:

1. hu/hi ċittadin(a) tar-Repubblika tal-Kroazja, ċittadin(a) ta’ Stat Membru tal-Unjoni Ewropea jew ċittadin(a) ta’ Stat li huwa parti mill-Ftehim dwar iż-Żona Ekonomika Ewropea,

2. hu/hi kapaċi j/twettaq id-dmirijiet ta’ espert maħtur mill-qorti,

3. wara li j/tkun lesta/lestiet l-istudji xierqa jew l-iskejjel, ikun/tkun ħadem/ħadmet fil-professjoni, jiġifieri:

• mill-inqas tmien snin - jekk hu/hi tkun lesta/lestiet lawrja universitarja jew lawrja ta’ speċjalizzazzjoni postuniversitarja;
• mill-inqas 10 snin — jekk i/tkun lesta/lestiet l-istudji universitarji tal-ewwel lawrja jew l-istudji universitarji professjonali rilevanti;
• mill-inqas 12-il sena - jekk i/tkun lesta/lestiet l-edukazzjoni sekondarja xierqa, u ma jkun hemm l-ebda lawrja universitarja tal-ewwel grad jew lawrja universitarja professjonali tal-ewwel grad jew lawrja post-graduate speċjalizzata,

4. hu/hi j/ttemm b’suċċess l-eżami tal-għarfien dwar l-organizzazzjoni tal-ġudikatura, l-amministrazzjoni tal-istat u t-terminoloġija legali,

5. i/tkun temm(et) b’suċċess taħriġ vokazzjonali kif definit mill-assoċazzjoni professjonali rilevanti,

6. hu/hi għandu/għandha kuntratt ta’ assigurazzjoni ta’ obbligazzjoni għat-twettiq ta’ espert maħtur mill-qorti,

7. hu/hi kiseb/kisbet il-lawrji rilevanti fl-oqsma ta’ kompetenza tiegħu/tagħha,

8. ma jkunx hemm ostakli għad-dħul fis-servizz ċivili tal-persuna.

It-taħriġ vokazzjonali ma jistax idum aktar minn sena. L-assoċazzjonijiet professjonali huma obbligati li jaħtru mentors għat-taħriġ vokazzjonali. Espert irreġistrat jista’ jinħatar bħala mentor għat-taħriġ jekk ikollu mill-inqas ħames snin esperjenza fit-twettiq tax-xogħol ta’ espert maħtur mill-qorti. Il-lista ta’ mentors għandha tiġi trażmessa lill-qrati tal-kontea u dawk kummerċjali. L-abbiltà ta’ kandidat (li jkun ġie riferut għal taħriġ vokazzjonali) li jwettaq id-dmirijiet ta’ espert maħtur mill-qorti għandha tiġi determinata abbażi tar-rapport dwar it-taħriġ professjonali mwettaq mill-applikant. Fi żmien xahar wara t-tlestija tat-taħriġ professjonali, l-assoċazzjoni professjonali rilevanti hija meħtieġa tfassal opinjoni bil-miktub dwar il-livell ta’ suċċess tat-taħriġ tal-kandidat u dwar il-kompetenza tiegħu li jwettaq ix-xogħol ta’ espert maħtur mill-qorti, ibbażat fuq rapport miktub minn mentor tat-taħriġ. L-assoċazzjoni professjonali rilevanti hija meħtieġa tibgħat dan ir-rapport lill-President tal-kontea jew tal-qorti kummerċjali rilevanti.

It-tobba speċjalizzati jissodisfaw ir-rekwiżiti għall-inklużjoni tagħhom fil-lista wara li jkunu għaddew mill-eżami speċjalizzat.

L-entitajiet ġuridiċi huma eliġibbli għat-twettiq ta’ perizja ġudizzjarja:

• jekk huma jkunu wkoll irreġistrati fil-qasam tagħhom ta’ perizja għal qasam partikolari;
• jekk l-impjegati tagħhom ikunu ġew inklużi fil-lista ta’ esperti fil-qasam li għalih tkun qed tintalab l-approvazzjoni;
• jekk hu/hi għandu/għandha kuntratt ta’ assigurazzjoni ta’ obbligazzjoni għat-twettiq ta’ perizja.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

Fil-proċedimenti tal-qorti, l-esperti huma primarjament magħżula mil-lista ta’ esperti reġistrati.

L-esperti maħtura mill-qorti huma intitolati għal tariffi u kumpens ta’ spejjeż materjali. L-ammont ta’ kumpens huwa ddeterminat individwalment mill-qorti skont lista ta’ prezzijiet speċjali għal kumpens ta’ spejjeż materjali u tariffi ta’ esperti maħtura mill-qorti. Il-lista ta’ prezzijiet ta’ hawn fuq hija parti integrali mill-Ġabra ta’ Regoli dwar esperti maħtura mill-qorti.

L-espert maħtur mill-qorti jiġi rimborżat għall-perizja wara li din tkun tlestiet.

IV. Obbligazzjoni tal-esperti

Espert maħtur mill-qorti jew entita ġuridika jridu jkunu assigurati matul il-perjodu kollu ta’ twettiq ta’ perizja. L-inqas ammont ta’ assigurazzjoni ta’ obbligazzjoni għat-twettiq ta’ perizja ġudizzjarja huwa ta’ HRK 200 000,00 (madwar EUR 26 807,50) għal persuni fiżiċi u HRK 500 000,00 (madwar EUR 67 018,74) għal entitajiet ġuridiċi.

Ċittadin ta’ Stat Membru tal-UE jew Partijiet tal-Istat għall-Ftehim dwar iż-Żona Ekonomika Ewropea jista’ jkun assigurat għat-twettiq ta’ dmirijiet bħala espert f’pajjiżu.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar proċedimenti għal esperti

Il-ħatra ta’ espert hija regolata mil-liġijiet proċedurali, jiġifieri mill-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili u mill-Kodiċi tal-Proċedura Kriminali.

VI. Ħatra tal-esperti

Esperti maħtura mill-qorti fuq talba ta’ parti jew ex officio fi proċediment ġudizzjarju partikolari, meta jkun meħtieġ li tiġi ppreżentata evidenza minn esperti biex jiġu stabbiliti jew jiġu ċċarati l-fatti li għad iridu jiġu ddeterminati.

VI.1. Rapport tal-espert

Il-forma tas-sejbiet u l-opinjonijiet ta’ espert maħtur mill-qorti mhijiex regolata. Il-Qorti tiddetermina jekk l-espert għandux jippreżenta l-konklużjonijiet u l-opinjoni tiegħu oralment biss waqt is-seduta jew jissottomettihom bil-miktub qabel is-seduta ta’ smigħ. Il-Qorti għandha tistabbilixxi skadenza bil-miktub għas-sottomissjoni tas-sejbiet u tal-opinjonijiet, li ma tistax taqbeż is-60 jum. L-espert irid dejjem jiddikjara l-opinjoni tiegħu/tagħha. Il-Qorti tipprovdi lill-partijiet b’sejba u opinjoni bil-miktub mhux aktar tard minn 15-il jum qabel is-seduta ta’ smigħ li fiha se jiġu diskussi s-sejbiet.

VI.2. Seduta ta’ smigħ mill-qorti

Il-Qorti tista’ tagħmel mistoqsijiet dwar is-sejbiet tal-espert waqt is-seduta ta’ smigħ tal-qorti.

L-informazzjoni ppreżentata hawn inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżul mill-Istitut Ewropew għall-Perizji u għall-Esperti (EEEI, European Expertise & Experts Institute).

Jekk jogħġbok innota li l-verżjoni bil-lingwa oriġinali ta' din il-paġna ġiet emendata reċentement. Il-verżjoni tal-lingwa li qed tara bħalissa attwalment qed tiġi ppreparata mit-tradutturi tagħna.
Jekk jogħġbok innota li dawn il-lingwi li ġejjin: diġà ġew tradotti.

Sib espert - Lussemburgu

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Il-Ministeru tal-Ġustizzja għandu reġistru ta' esperti ġudizzjarji. Ir-reġistru jiddistingwi bejn esperti fi 12-il qasam. Huwa disponibbli għall-professjonisti kollha u għall-pubbliku hawnhekk. Filwaqt li r-reġistru kien imfassal għal kwistjonijiet kriminali u amministrattivi, huwa jintuża wkoll għal kwistjonijiet ċivili u kummerċjali. Il-qrati mhumiex obbligati jaħtru esperti li jidhru fir-reġistru, iżda ġeneralment hekk jagħmlu.

Il-professjonisti japplikaw għand il-Ministeru tal-Ġustizzja biex jiġu elenkati. Fajl komplut (li jinkludi diploma fil-qasam inkwistjoni, evidenza tal-esperjenza professjonali, CV u l-estratt tal-fedini penali) jintbagħat lill-Ministeru tal-Ġustizzja, li mbagħad jibda proċedura ta’ verifika, fost l-oħrajn dwar l-affidabbiltà tal-espert. il-ministeru jiddeċiedi jekk għandux jirreġistra lill-espert billi jivverifika l-kwalifika tal-kandidat (inklużi l-lawrji fil-qasam u l-edukazzjoni ulterjuri) u l-esperjenza. Jekk jiġu ammessi fir-reġistru, l-esperti jridu jieħdu ġurament fil-qorti.

Ladarba jiġi deżinjat mill-Ministeru tal-Ġustizzja u ġuramentat minn qorti, il-kontenut tar-reġistru jiġi ppubblikat fil-Ġurnal uffiċjali tal-Lussemburgu. Ladarba jkunu elenkati, l-esperti ma għandhom l-ebda obbligu partikolari. Huma ma għandhom għalfejn jibagħtu l-ebda rapport tal-attività lill-ministeru. Mhumiex obbligati jsegwu edukazzjoni kontinwa. Ir-reġistru jiġi aġġornat f’intervalli regolari.

L-esperti jistgħu jiġu revokati jekk jiksru l-obbligi tagħhom jew ir-regoli etiċi professjonali jew għal raġunijiet serji oħra. Raġunijiet bħal dawn iseħħu jekk ma jibqgħux jissodisfaw il-kwalifika meħtieġa, ikunu nstabu li ma kinux qed iwettqu d-dmir tagħhom jew ma jibqgħux jippreżentaw l-affidabbiltà meħtieġa, pereżempju jkunu nstabu ħatja ta’ reat. Espert jitkeċċa b’deċiżjoni tal-ministru wara li jkun ħa l-parir tal-prosekutur pubbliku u wara li jkun sema’ lill-espert ikkonċernat. It-tkeċċija tieħu l-forma ta’ revoka permezz ta’ digriet ministerjali. Ir-revoka tista’ tiġi kkontestata quddiem il-qorti amministrattiva. Ma hemm ebda kodiċi ta’ kondotta jew etika speċifiċi applikabbli għall-esperti. Madankollu, iridu jiġu rispettati l-kodiċijiet etiċi jew professjonali oħra li japplikaw għall-professjoni speċifika tal-espert.

II. Kwalifiki tal-esperti

L-esperti jridu jiksbu ċertu livell edukattiv fid-dixxiplina speċjalizzata tagħhom sabiex ikunu jistgħu jsejħu lilhom infushom esperti. Dawn il-lawrji huma essenzjali biex huma jiġu rreġistrati fir-reġistru tal-esperti li għandu l-Ministeru tal-Ġustizzja. L-esperti la għandhom għalfejn ikunu membri ta’ korp professjonali biex jipprattikaw bħala esperti, u lanqas għandhom għalfejn itejbu l-ħiliet tagħhom b’mod regolari (ma hemm l-ebda sistema ta’ edukazzjoni legali kontinwa, iżda l-esperti jistgħu jsegwu taħriġ fuq bażi volontarja).

III. Rimunerazzjoni tal-esperti

Ir-rimunerazzjoni tal-esperti hija stabbilita permezz ta’ regolament. F’każijiet speċifiċi, speċjalment jekk il-missjoni tal-espert tkun partikolarment kumplessa, il-qorti tista’ tiddeċiedi li ma tapplikax it-tariffa legali. Fil-prattika, l-esperti ġeneralment jitolbu lill-partijiet biex jiftiehmu li jħallsu ammont ogħla mit-tariffa legali. Fi kwistjonijiet ċivili, meta jinħatru mill-qorti, waħda mill-partijiet tkun obbligata tħallas lill-espert bil-quddiem. L-esperti jistgħu jirċievu ħlas bil-quddiem fuq it-tariffi tagħhom li jaqbżu t-tariffa legali. Iżda fit-tmiem tal-proċedimenti, fis-sentenza dwar il-merti, il-qorti tiddeċiedi min għandu jġorr il-piż finali tal-ispejjeż. Il-piż tal-ispejjeż jista’ jinqasam bejn il-partijiet. Il-partijiet jistgħu jiksbu għajnuna legali fir-rigward tar-rimunerazzjoni tal-espert bir-rati preskritti.

Fi kwistjonijiet kriminali, il-ħlas bil-quddiem fuq l-ispejjeż dejjem jitħallas mill-Istat. L-imputat ikollu jħallas ir-rimunerazzjoni tal-espert biss jekk l-imputat jiġi kkundannat. L-esperti mitluba mill-prosekutur jistgħu jitħallsu wkoll mill-Istat.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Ma hemm l-ebda regola speċifika applikabbli għar-responsabbiltà tal-esperti. L-azzjoni tagħhom għalhekk hija rregolata mir-regoli ġenerali tal-obbligi. Dawn ir-regoli ma jipprevedu l-ebda limitu massimu tar-responsabbiltà. Ma hemm l-ebda obbligu biex ir-responsabbiltà possibbli tal-espert tiġi koperta permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Il-ħatra tal-esperti hija rregolata bi statut speċifiku tas-7 ta’ Lulju 1971, il-“Loi du 7 juillet 1971 portant en matière répressive et administrative, institution d’experts, de traducteurs et d’interprètes assermentés et complétant les dispositions légales relatives à l’assermentation des experts, traducteurs et interprètes”. Din il-liġi tirrigwarda biss kwistjonijiet kriminali u amministrattivi. Ma teżisti l-ebda liġi speċifika fi kwistjonijiet ċivili. Ċerti dispożizzjonijiet tal-kodiċijiet tal-proċedura kriminali jew ċivili huma rilevanti, kif ukoll l-istatut ġenerali dwar il-proċedura amministrattiva tal-21 ta’ Ġunju 1999, il-“loi du 21 juin 1999 portant règlement de procedure devant les juridictions administratives”.

Ma hemmx differenzi fundamentali bejn il-proċeduri tal-ħatra fi kwistjonijiet ċivili, amministrattivi u kriminali. Madankollu, fi kwistjonijiet kriminali, l-imputat għandu drittijiet aktar estensivi milli fi kwistjonijiet oħra. Il-maġġoranza l-kbira tal-esperti ġudizzjarji jinħatru fil-proċedimenti preliminari, qabel il-proċess. Mill-anqas nofs it-talbiet għall-ħatra ta’ espert jinbdew fil-proċeduri preliminari. Il-ħatra ta’ esperti matul il-proċedimenti prinċipali mhijiex komuni ħafna.

1. Ħatra ta’ esperti

Fil-Lussemburgu, l-esperti ġudizzjarji jinħatru mill-qrati jew jiġu ingaġġati mill-partijiet. L-imħallfin biss jistgħu jaħtru esperti bl-istatus ta’ esperti ġudizzjarji, jew fuq talba tal-partijiet jew ex officio. F’materji kriminali, l-imħallef inkwirenti, il-“juge d’instruction”, ħafna drabi jaħtar l-espert, jew fuq talba tal-imputat jew tal-prosekutur. L-imħallef inkwirenti jista’ wkoll jaħtar l-espert ex officio. Billi d-deċiżjoni tal-imħallef inkwirenti hija deċiżjoni preliminari, il-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi ma japplikax.

Fid-dritt kriminali, hemm regoli speċjali għall-koesperti jew għall-kontroesperti li jkunu għad-dispożizzjoni tal-imputat.

Fi kwistjonijiet ċivili, kummerċjali u amministrattivi, espert jista’ jinħatar qabel il-proċess jekk ikun hemm urġenza speċjali.

a) Ħatra minn qorti

Matul il-proċedimenti prinċipali, qorti taħtar espert ġudizzjarju meta tkun teħtieġ parir dwar kwistjonijiet tekniċi li jinqalgħu matul il-proċedimenti. Dan, il-qrati jistgħu jagħmluh fuq talba tal-partijiet jew ex officio. L-esperti jridu jirrappurtaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess ma’ xi parti.

Ħatra ta’ espert qabel il-proċess hija possibbli jekk il-kwistjoni tkun urġenti jew jekk il-kompetenza esperta tkun meħtieġa fid-dawl ta’ litigazzjoni imminenti dwar il-merti. Il-ħatra tal-espert f’dan l-istadju preliminari hija l-uniku għan tal-proċedimenti, u tirrikjedi li l-partijiet jippreżentaw talba speċifika. Ġeneralment, dawn il-proċedimenti ma jistgħux jinbdew mingħajr ma l-konvenut ikollu l-opportunità li jinstema’ mill-imħallef. Madankollu, f’każijiet ta’ urġenza estrema, l-esperti ġudizzjarji jistgħu jinħatru immedjatament, iżda f’dan il-każ, il-konvenut irid ikollu l-opportunità li jinstema’ fi stadju aktar ’il quddiem.

Meta jagħmlu rikors għall-ħatra ta’ espert ġudizzjarju jew meta jikkummentaw dwar is-suġġeriment tal-qorti li taħtar wieħed, il-partijiet jistgħu jipproponu ismijiet u jaqblu dwar espert speċifiku. Jekk qorti tiddeċiedi li taħtar espert ġudizzjarju fuq inizjattiva proprja, hija għandha tavża b’dan lill-partijiet u tfittex il-kummenti tagħhom qabel ma tieħu din id-deċiżjoni. Il-qrati mhumiex obbligati jaħtru esperti li jidhru fir-reġistru tal-esperti, għalkemm din hija ġeneralment il-prassi tagħhom.

b) Ħatra mill-partijiet

Filwaqt li l-partijiet qatt ma jaħtru esperti ġudizzjarji, il-partijiet jistgħu jiġu involuti fil-ħatra ta’ espert mill-qorti. Huma jistgħu jaqblu fuq il-missjoni tal-espert, fuq il-piż tal-ispejjeż u saħansitra fuq espert speċifiku. Imbagħad jibagħtu ittra tal-ħatra komuni lill-espert magħżul. Jekk iż-żewġ partijiet jaqblu, l-imħallef jista’ jippermetti li jinħatar dak l-espert. Dan jiġri ta' spiss fil-proċedimenti preliminari.

2. Proċedura (Ċivili)

Ladarba jinħatar, l-espert ġudizzjarju jlaqqa’ lill-partijiet biex jiddiskuti l-każ magħhom. L-esperti ġeneralment jikkomunikaw permezz tal-avukati mal-partijiet u jinfurmaw ukoll lill-qorti dwar l-iżviluppi. Ma hemmx regoli speċifiċi dwar kif dan jiġi ġestit ħlief għar-rekwiżit li jiġi rrispettat il-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi f'kull ħin: kull parti għandha d-dritt tesprimi l-fehma tagħha dwar l-aspetti kollha tal-każ f’kull ħin.

Hemm żewġ attenwazzjonijiet ta’ dan il-prinċipju. Dawn jikkonċernaw l-eżamijiet ta’ aspetti purament fattwali mill-esperti u l-investigazzjonijiet li jinvadu l-isfera privata (jiġifieri eżami mediku). Iżda f’dawn il-każijiet, l-espert irid jippreżenta r-riżultati tal-investigazzjonijiet lill-partijiet l-oħra qabel ma jiffinalizza r-rapport tiegħu.

Il-progress tal-investigazzjonijiet tal-espert jiġi mmonitorjat mill-qorti kompetenti. Meta ssirilha talba għal dan il-għan, il-qorti tista’ taqbel li l-espert ma jkunx kwalifikat b’mod suffiċjenti u taħtar espert differenti. Billi, fil-maġġoranza kbira tal-każijiet, jinħatar biss espert wieħed, ma hemm l-ebda proċedura li biha espert jiltaqa’ qabel il-proċess biex inaqqas il-kwistjonijiet.

a) Rapport tal-espert

L-espert jippreżenta r-rapport tiegħu bil-miktub. Ma hemm l-ebda struttura partikolari li l-espert irid isegwi fir-rapport tiegħu. L-espert għandu l-obbligu li jwettaq il-missjoni tiegħu b’lealtà u billi jirrispetta l-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi. Huwa jrid jindirizza l-mistoqsijiet fattwali kollha kontenuti fil-missjoni tiegħu iżda ma jistax iwieġeb mistoqsijiet legali. Il-mandat tal-espert se jkun limitat mill-qorti, ħlief għall-proċeduri fejn l-espert ikun ġie maħtur mill-partijiet, mingħajr l-intervent tal-imħallef, fejn huwa ser jindirizza t-tħassib tal-partijiet.

Mhuwiex obbligatorju rapport preliminari, iżda dan jista’ jiġi prodott jekk mitlub miċ-ċirkustanzi tal-każ speċifiku. Dan huwa partikolarment il-każ jekk jinqalgħu mistoqsijiet ġodda matul it-twettiq tal-missjoni jew jekk il-partijiet jonqsu milli jikkollaboraw mal-espert.

Il-każijiet fejn l-espert jista’ jkollu jippreżenta rapport addizzjonali huma rari. Dan jista’ jseħħ meta l-espert ma jkunx wieġeb il-mistoqsijiet kollha inklużi fil-missjoni tiegħu jew meta jinqalgħu mistoqsijiet addizzjonali aktar ’il quddiem. Il-qorti toħroġ ordni ġdida li tiddikjara l-ħtieġa ta’ input addizzjonali u tispeċifika l-mistoqsijiet li jridu jiġu mwieġba. Il-partijiet jistgħu jagħmlu talba għal kjarifika ulterjuri lill-imħallef. Fil-prattika, madankollu, huwa aktar probabbli li jinħatar espert ieħor, skont is-sodisfazzjon tal-partijiet bl-ewwel rapport.

Ir-rapporti tal-esperti jistgħu jiġu kkontestati kemm mid-dikjarazzjonijiet tal-partijiet kif ukoll minn kontrokompetenza. Il-qrati mhumiex marbuta bl-opinjoni espressa f’rapporti tal-esperti. Il-ġurisprudenza tgħid li l-qorti tista’ tiddevja mill-opinjoni tal-espert jekk ikun hemm raġunijiet tajba biex tagħmel hekk, jiġifieri jekk parti waħda jew iż-żewġ partijiet jagħtu prova li l-espert ikun żbaljat. Ir-rapporti kontradittorji għandhom l-istess valur probatorju, irrispettivament minn jekk l-espert ikunx ġie maħtur mill-qorti jew mill-partijiet. Ir-rapporti mibdija minn xi waħda mill-partijiet, jew ir-rapporti kontradittorji kif ukoll ir-rapporti miktuba mingħajr ma l-espert ikun irrispetta l-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi, jistgħu jiġu ppreżentati u diskussi fil-proċess, iżda m’għandhomx l-istess valur probatorju bħar-rapporti mogħtija b’rispett għal dan il-prinċipju.

b) Smigħ fil-qorti

L-esperti ma għandhom għalfejn jattendu għall-ebda seduta ta’ smigħ preliminari. Huma għandhom jattendu seduta ta’ smigħ sabiex iwieġbu mistoqsijiet mill-qorti wara li jippreżentaw ir-rapport tagħhom. Ma jiġux kontroeżaminati fil-qorti.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Il-qorti tista’ tuża lista jew reġistru tal-persuni interessati biex iservu bħala esperti. Il-lista jew ir-reġistru huma miżmuma mid-Dipartiment tal-Ġustizzja. Il-membri tal-Ġudikatura jżommu d-diskrezzjoni tagħhom dwar min jaħtru bħala espert tal-qorti mil-lista/reġistru li jkunu disponibbli għalihom għall-użu intern. Dan ir-reġistru huwa maħsub biss għall-użu mill-Ġudikatura. Il-persuni interessati li jservu bħala esperti tal-qorti jridu jesprimu l-interess tagħhom sabiex isimhom u d-dettalji tagħhom jiġu inklużi fil-lista mad-Dipartiment tal-Ġustizzja. Huma ma jiħdux ġurament; madankollu, huma mitluba jimlew formola ta’ diliġenza dovuta li biha jagħtu l-kunsens tagħhom għall-verifiki li jitwettqu mid-Dipartiment tal-Ġustizzja u li jissottomettu flimkien mal-formola kopja awtentikata tal-warrant u/jew tal-kwalifiki tagħhom, Ċertifikat tal-Kondotta tal-Pulizija reċenti, Curriculum Vitae Europass u ittra motivazzjonali miktuba bl-idejn. L-għadd totali ta’ persuni interessati li jservu bħala esperti tal-qorti huwa ta’ madwar 1,000. Madankollu, l-Imħallfin u l-Maġistrati jistgħu jaħtru kwalunkwe persuna li jqisu xierqa u kompetenti anke jekk ma tkunx inkluża fil-listi (il-qrati għandhom il-libertà tal-għażla). Fl-aħħar nett, il-Qrati jippubblikaw ukoll tliet listi ta’ esperti tal-qorti, jiġifieri periti u inġiniera ċivili, kontabilisti u inġiniera. Dawn jiġu ppubblikati fil-Gazzetta tal-Gvern kull sena.

Il-lista ta’ esperti għall-2019 hija ppubblikata hawnhekk (p. 4 et seq. tal-PDF).

II. Kwalifiki tal-esperti

L-esperti jridu jkunu kwalifikati sabiex ikunu jistgħu jsejħu lilhom infushom esperti, iżda ma għandhomx għalfejn ikunu membri ta’ korp professjonali. Ma hemm l-ebda sistema ta’ żvilupp professjonali kontinwu jew xi rekwiżit għal titjib regolari. Ma hemmx korsijiet għall-esperti. It-titolu ta’ espert mhuwiex protett u ma hemm ebda distinzjoni bejn tipi differenti ta’ esperti. Il-lista/reġistru ta’ persuni interessati li jservu bħala esperti tal-qorti, li tinżamm mid-Dipartiment tal-Ġustizzja, hija kkategorizzata skont il-qasam ta’ kompetenza.

III. Rimunerazzjoni tal-esperti

Ir-rimunerazzjoni tal-espert tiġi kkalkulata skont tariffa fissa, iżda ma hemm l-ebda restrizzjoni fuq kif jista’ jiġi rimunerat espert. L-espert jitħallas minn waħda mill-partijiet, iżda huwa f’idejn il-qorti li tiddeċiedi liema parti għandha tħallas l-ispejjeż. Hemm il-possibbiltà għall-partijiet li jirċievu għajnuna legali u ma hemm l-ebda rata preskritta. Fir-rigward tal-pagament bil-quddiem, il-qorti tista’ tordna lill-partijiet jagħmlu depożitu fil-qorti u dan jinġibed mill-espert ladarba x-xogħol tiegħu jiġi finalizzat.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Japplikaw il-prinċipji ġenerali tal-liġi tal-obbligi mingħajr l-ebda limitu massimu fuq ir-responsabbiltà. L-esperti mhumiex meħtieġa li jkollhom assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali

Il-ħatra tal-esperti hija rregolata mill-Artikoli 644 sa 682 tal-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili, Kap 12 tal-Liġijiet ta’ Malta.

Barra minn hekk, fil-qasam kriminali, il-ħatra tal-esperti hija rregolata mill-Artikoli 650 sa 657 tal-Kodiċi Kriminali, Kap 9 tal-Liġijiet ta’ Malta.

Ħatra ta’ esperti

Fil-proċedimenti ċivili, l-esperti jinħatru minn qorti u jistgħu anki jiġu suġġeriti mill-partijiet. Għalhekk, l-esperti jinħatru fuq talba tal-qorti jew tal-partijiet f’każijiet fejn ikun meħtieġ li jiġu stabbiliti punti tekniċi. Dan huwa l-każ, pereżempju, fi kwistjonijiet li għandhom x’jaqsmu ma’ bini, inċidenti tat-traffiku, kwistjonijiet kontabilistiċi, problemi mediċi u stimi tad-danni.

Fil-kawżi kriminali, l-esperti jintgħażlu mill-qorti. Il-proċedura ta’ kontestazzjoni ta’ dawn l-esperti hija l-istess bħal dik għall-kawżi ċivili. Fil-kawżi kriminali, l-esperti jistgħu jagħmlu r-rapport tagħhom oralment jew bil-miktub, skont id-direzzjonijiet tal-qorti. Ir-rapport irid jiddikjara l-fatti u ċ-ċirkostanzi li l-konklużjonijiet tal-esperti jkunu bbażati fuqhom. Jekk ir-rapport isir oralment, dan għandu jiġi redatt f’forma miktuba mir-reġistratur jew mill-persuna li taġixxi f’ismu.

1. Ħatra minn qorti

L-esperti għandhom obbligu legali li jiddikjaraw il-kunflitti ta’ interess. Ir-rapporti tal-esperti maħtura mill-qorti għandhom aktar piż minn dawk maħtura mill-partijiet.

2. Ħatra mill-partijiet

Ma hemm l-ebda proċess partikolari għall-ħatra minn parti. Espert uniku jista’ jinħatar b’mod konġunt bi ftehim. Qorti tista’ tordna lill-partijiet biex jaħtru espert uniku.

VI. Proċedura

A) Proċedura ċivili

Ma hemm l-ebda differenza fil-proċedura tal-ħatra għall-proċedimenti preliminari jew ta’ qabel il-proċess.

1. Rapport tal-espert

Il-partijiet mistennija jipprovdu struzzjonijiet dettaljati lill-espert u mistoqsijiet li l-espert għandu jindirizza. Id-digriet tal-qorti li jaħtar l-espert għandu jinkludi t-termini ta’ referenza li l-espert jeħtieġ li jeżamina. Ladarba jippreżentaw ir-rapporti tagħhom u jitħallsu, l-esperti jiġu msejħa biex jieħdu ġurament fuq ir-rapport tagħhom u f’dak il-punt jiġu kontroeżaminati miż-żewġ partijiet.

Ma hemm l-ebda struttura stabbilita għar-rapport, u l-esperti mhumiex meħtieġa jipproduċu rapport preliminari. Huma mistennija jindirizzaw il-mistoqsijiet tal-partijiet fir-rapport finali. L-Artikolu 665 tal-Kodiċi ta’ Organizzazzjoni u Proċedura Ċivili, il-Kapitolu 12 tal-Liġijiet ta’ Malta, jistipula x’għandu jkun fih ir-rapport. Huwa jistipula li r-rapport għandu jiddikjara l-inkjesti magħmula u r-raġunijiet tas-sejbiet. Barra minn hekk, huwa jistipula li r-rapport għandu jkun ittajpjat jew miktub bil-linka b’mod ċar u li jinqara. Ir-rapport ma għandux jiġi ssupplimentat bi pjanti jew mudelli, sakemm il-qorti ma tordnax li jsir hekk jew il-partijiet ma jagħtux il-kunsens tagħhom.

2. Smigħ fil-qorti

Ma hemm l-ebda rekwiżit biex l-espert jattendi seduta ta’ smigħ preliminari. Normalment huwa mistenni li l-esperti jinfurmaw biss lill-partijiet bi kwalunkwe seduta li jkunu se jistabbilixxu u kwalunkwe talba li ssir mill-esperti lill-partijiet għandha ssir waqt tali seduti. L-esperti normalment jiġu kontroeżaminati fis-seduta. Il-qorti ma timmonitorjax jew tikkontrolla l-progress tal-investigazzjonijiet tal-espert u ma hemm l-ebda kontroll tal-kwalità mill-qorti. Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport tal-espert kemm permezz ta’ dikjarazzjonijiet kif ukoll permezz ta’ kontrokompetenza. Il-qorti mhijiex marbuta li tadotta r-rapport tal-espert kontra l-konvinzjoni proprja tagħha.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

Jekk jogħġbok innota li l-verżjoni bil-lingwa oriġinali ta' din il-paġna ġiet emendata reċentement. Il-verżjoni tal-lingwa li qed tara bħalissa attwalment qed tiġi ppreparata mit-tradutturi tagħna.

Sib espert - Olanda

I. Listi u Reġistri ta’ Esperti

Fin-Netherlands hemm żewġ reġistri: wieħed primarjament għad-dritt ċivili u amministrattiv (LRGD) u ieħor primarjament għad-dritt kriminali (NRGD). Minbarra dawn, hemm istitut tal-esperti għall-evidenza forensika (NFI) u Istitut tal-Esperti tal-Liġi Ambjentali (STAB), it-tnejn fuq il-lista tal-impjegati tal-Istat Netherlandiż. Barra minn hekk, hemm l-Assoċjazzjoni Netherlandiża għar-Rapporti Speċjalisti Mediċi (NVMSR). L-esperti huma elenkati skont l-ispeċjalizzazzjoni. Ir-reġistri tal-Esperti jinżammu b’modi differenti, l-LRGD u l-NVMSR huma privati, l-NRGD u l-NFI huma ġestiti mill-Ministeru tal-Ġustizzja, l-STAB huwa korp indipendenti, li jaħdem strettament għall-ġudikatura. L-ebda qorti ma hija responsabbli għar-reġistru, u lanqas għall-kwalità tal-esperti li jidhru fih, fin-Netherlands dan huwa strettament separat. Il-qrati joqogħdu fuq l-assigurazzjonijiet tal-kwalità li jipprovdu dawn il-korpi. Madankollu, l-imħallfin huma involuti fil-proċess ta’ ammissjoni u/jew ta’ akkreditazzjoni tar-reġistri LRGD u NRGD.

Ħoloq:

• Ir-Reġistru Nazzjonali tal-Esperti tal-Qorti
• Ir-Reġistru tal-Esperti tal-Qorti tan-Netherlands
• Esperti dwar il-liġi ambjentali u l-ippjanar spazjali
• L-Assoċjazzjoni Netherlandiża għar-Rapporti Speċjalisti Mediċi

Ir-reġistri NRGD/LRGD, NVMSR u s-sit web tal-STAB huma aċċessibbli pubblikament. Hemm għodod ta’ tiftix, madankollu l-esperti tal-STAB ma jistgħux jiġu kkonsultati mill-partijiet għax dawn jinħatru biss biex jagħtu pariri lill-imħallfin u dan joħloq dubju f’termini ta’ indipendenza. Pubbliku: ara l-paġna sib espert. Din l-għodda tkopri biss l-esperti fir-reġistru LRGD. Hija aċċessibbli skont l-ispeċjalizzazzjoni. L-Esperti kollha li jaħdmu fl-STAB huma rreġistrati wkoll fir-reġistru LRGD.

Il-membri tal-NVMSR jgħaddu minn proċess ta’ taħriġ u eżami qabel ma jikkwalifikaw bħala espert ġudizzjarju membru.

Biex jiġu rreġistrati fl-NRGD, l-esperti jridu jgħaddu minn proċedura ta’ akkreditazzjoni li tqis kemm il-qasam ta’ kompetenza li fih għandhom jeċċellaw b’responsabbiltà kif ukoll fir-rwol tagħhom bħala espert għall-qorti, il-ħiliet meħtieġa biex wieħed ikun espert tajjeb fil-proċedimenti. L-LRGD jibni fuq iċ-ċertifikazzjoni tal-istandards professjonali li huma stabbiliti mill-korpi professjonali u l-assoċjazzjonijiet (kummerċjali) tal-professjoni nnifisha, u edukazzjoni dwar ir-rwol ta’ espert, u sistema ta’ edukazzjoni permanenti.

L-STAB għandu standards stretti ħafna ta’ reklutaġġ u sistema edukattiva permanenti stretta. Ir-rieżami bejn il-pari tar-rapporti tal-Esperti huwa standard għall-STAB.

L-esperti ma għandhomx bżonn jieħdu ġurament. L-esperti jistgħu jitkeċċew mir-reġistri wara lmenti formali li ma segwewx ir-regoli ta’ kondotta applikabbli għall-qrati differenti, li huma simili ħafna.

Ir-reġistri jinżammu aġġornati mill-korpi amministrattivi ta’ ġestjoni.

II. Kwalifiki tal-esperti

L-esperti tal-LRGD iridu jkunu membri ta’ korp professjonali sabiex ikunu jistgħu jsejħu lilhom infushom esperti. Għalhekk, il-kriterji għall-professjonaliżmu u r-rekwiżiti edukattivi huma ddikjarati minn dak il-korp. L-NRGD jistabbilixxi wkoll standards għoljin għall-edukazzjoni sabiex espert jiġi ammess fir-reġistru. L-esperti ħafna drabi jkunu membri ta’ korp professjonali, iżda hemm oqsma “niċċa” li għalihom ma jeżistux korpi professjonali, għalhekk dan mhuwiex strettament obbligatorju. Fl-STAB, fl-LRGD u wisq probabbli fl-NRGD hija meħtieġa edukazzjoni permanenti fil-forma ta’ Żvilupp Professjonali Kontinwu. Pereżempju fl-STAB 15% tal-ħin huwa riżervat għal dan, l-LRGD jirrikjedi minimu ta’ 6 sigħat fis-sena. Ħafna drabi l-korpi professjonali jakkreditaw istituti edukattivi. Huma jridu jagħtu prova li l-edukazzjoni saret, jiġifieri jipprovdu listi ta’ reġistrazzjonijiet fuq l-internet minn partijiet edukattivi. L-edukazzjoni għandha żewġ għanijiet: il-ħiliet fil-kuntest ġudizzjarju u l-kompetenza esperta.

III. Rimunerazzjoni tal-esperti

Fi proċedimenti kriminali u amministrattivi, l-Istat iħallas ir-rimunerazzjoni tal-espert. Hemm sistema fissa ta’ tariffi u l-espert irid jagħmel kalkolu minn qabel. Fl-STAB huwa differenti, l-STAB jitħallas mill-Ministeru tal-Ambjent. F’kawżi ċivili, il-partijiet iħallsu għall-kompetenza esperta.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-esperti jinżammu responsabbli skont il-liġi ġenerali tal-obbligi. L-esperti mhumiex obbligati jkollhom assigurazzjoni tar-responsabbiltà bil-Liġi jew mill-imħallef li jaħtar. L-esperti jistgħu jiġu assigurati mill-kumpanija li jaħdmu għaliha. L-esperti indipendenti jiġu assigurati fid-diskrezzjoni tagħhom stess, madankollu bosta korpi professjonali jagħmlu l-assigurazzjoni tar-responsabbiltà obbligatorja.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Id-dispożizzjonijiet legali prinċipali applikabbli għall-Kompetenza Ġudizzjarja fin-Netherlands huma l-Artikolu 194 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili u l-Artikolu 8.47 Awb, il-Kodiċi għad-Dritt Amministrattiv u liġi għall-Kompetenza Ġudizzjarja fid-Dritt Kriminali.

Dawn il-liġijiet huma qafas: linji gwida dettaljati għall-Kompetenza Ġudizzjarja jinsabu fid-Direzzjoni tal-Prattika għall-esperti f’każijiet tad-dritt ċivili Netherlandiż.

Barra minn hekk, hemm kodiċi ta’ kondotta - b’bażi legali – għall-esperti fid-Dritt Kriminali, u hemm ukoll kodiċi ta’ kondotta maħruġ mill-Qorti Amministrattiva Superjuri għall-kompetenza ġudizzjarja. Għall-biċċa l-kbira tal-forom ta’ kompetenza, hemm rekwiżiti addizzjonali rigward il-kwalità tal-kompetenza jew il-kwalifiki tal-esperti.

It-titolu tal-espert mhuwiex protett.

1 Ħatra ta’ esperti

L-esperti jistgħu jinħatru mill-qorti u mill-partijiet involuti. Il-ħatra tal-esperti fil-proċedimenti amministrattivi hija simili għal dik fil-proċedimenti ċivili, bid-differenza li fid-dritt amministrattiv l-ispejjeż jitħallsu mill-Istat u fil-proċedimenti ċivili l-ispejjeż jitħallsu mill-partijiet. Fil-każijiet kollha, l-espert maħtur mill-qorti għandu d-dmir li jwieġeb il-mistoqsijiet li jsirulu mill-qorti (possibbilment, wara konsultazzjoni mal-partijiet). Fil-proċedimenti quddiem qorti kriminali, jista’ jinħatar espert mill-prosekutur jew mill-imħallef matul il-fażi tal-investigazzjoni. Għal dan il-għan, hemm reġistru rregolat bil-liġi, li għalih l-espert irid jissodisfa rekwiżiti aktar stretti milli fil-proċedimenti ċivili u amministrattivi. L-esperti kollha maħturin mill-qorti għandhom obbligu legali li jirrappurtaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess.

1.a Ħatra minn qorti

Qorti ċivili għandha s-setgħa diskrezzjonali li taħtar espert ex officio jew fuq talba espliċita tal-litiganti jekk il-fatti rilevanti ma jkunux jistgħu jiġu stabbiliti mod ieħor. F’dan il-każ, is-smigħ orali jiġi pospost għal data wara l-preżentazzjoni tar-rapport tal-espert. Il-qorti għandha l-libertà tal-għażla fil-prinċipju sabiex taħtar kwalunkwe persuna li tqis li tkun xierqa sabiex taġixxi bħala espert. Madankollu, il-ħatra ta’ espert mir-reġistru rilevanti hija prattika segwita b’mod wiesa’ mill-qrati kollha. L-espert għandu jirrapporta kwalunkwe kunflitt ta’ interess lill-qorti. L-esperti maħtura mill-qorti għandhom aċċess għall-atti tal-kawża. Fil-proċedimenti ċivili, hemm regoli aktar stretti li japplikaw għas-subesperti li jiġu kkonsultati mill-espert maħtur matul il-missjoni, billi l-partijiet iridu jkunu jafu minn qabel liema persuni jiġu kkonsultati u x’mistoqsijiet ikunu mitluba jwieġbu

1.b Ħatra mill-partijiet

Meta l-partijiet jaħtru espert, dan ġeneralment isir fil-bidu tal-proċedimenti legali, biex jibnu l-każ tagħhom. Il-qorti tista’ tuża dawn ir-rapporti biex tiddeċiedi każ. Fi kwalunkwe ħin fil-proċedimenti, imħallef jista’ jaħtar espert fuq talba tal-partijiet. Dawn kollha jridu jaħdmu skont ir-regoli u l-kodiċijiet ta’ kondotta applikabbli għall-espert maħtur mill-qorti.

Huwa possibbli li ż-żewġ partijiet jitolbu l-ħatra ta’ ċertu espert, ma hemmx regoli speċjali applikabbli. Imħallef jista’ jordna li ż-żewġ partijiet jaħtru espert uniku, iżda din mhijiex prattika komuni.

2 Proċedura

2.a Proċedura ċivili

Il-qorti timmonitorja l-progress tal-investigazzjonijiet tal-esperti f’termini ta’ ġestjoni tal-ħin biss. Ma hemm l-ebda kontroll tal-kwalità fuq il-prestazzjoni tal-espert, ma ssir l-ebda referenza fis-sentenzi. Madankollu l-STAB jirċievi feedback regolari dwar il-prestazzjoni mill-qrati, għalkemm l-STAB rari jintalab fi proċedimenti ċivili.

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport billi jagħtu dikjarazzjonijiet jew billi jipprovdu kontrokompetenza. Il-qrati mhumiex marbuta bir-rapport tal-Espert, iżda ġeneralment isegwu l-espert li jkunu ħatru. L-esperti tal-partijiet għandhom it-tendenza li jkunu anqas influwenti mill-Esperti maħtura mill-qorti. Ma hemm l-ebda proċedura li biha l-esperti jiltaqgħu qabel il-proċess jew jiġu kontroeżaminati qabel il-proċess biex ifittxu li jnaqqsu l-kwistjonijiet u biex il-qorti tifhem id-differenzi.

L-esperti huma permessi li jkunu f’kuntatt mal-partijiet matul il-proċedimenti iżda biss jekk ikun meħtieġ għas-sejbien tal-fatti u fil-preżenza tal-partijiet kollha. L-Espert għandu jagħmel laqgħat fil-preżenza mal-partijiet kollha sabiex jiġbor il-kummenti tagħhom, jekk ma jkunx imxekkel minn standards professjonali bħal f’każijiet mediċi.

1. Rapport tal-espert

Fin-Netherlands hemm Mudell ta’ qafas ta’ rapport. L-esperti huma meħtieġa li jipprovdu rapport preliminari, il-partijiet għandhom id-dritt li jagħmlu l-kummenti. L-espert irid jindirizza l-argumenti tal-partijiet kemm fir-rapport preliminari kif ukoll fir-rapport finali. M’hemm bżonn li jiġi osservat l-ebda rekwiżit speċifiku ieħor fir-rapport. Jekk ikun ordnat mill-qorti, l-espert irid jipproduċi rapport addizzjonali, pereżempju jekk ikun hemm mistoqsijiet addizzjonali. Ir-rapport ġeneralment jingħata bil-miktub, iżda jista’ jingħata wkoll b’mod orali f’seduta ta’ smigħ fil-qorti.

2. Smigħ fil-qorti

Il-qorti tordna lill-espert sabiex jattendi għas-seduti ta’ smigħ biss f’każijiet eċċezzjonali, dan jista’ jintalab mill-partijiet jew jiġi ordnat mill-imħallef. Mhux normali li jsir kontroeżami.

2.b Oħrajn

Id-differenzi għal forom oħra għajr id-dritt ċivili mhumiex sinifikanti.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Fl-Awstrija, il-persuni li jkunu disponibbli biex jaħdmu bħala esperti fi proċedura ġudizzjarja jew f’investigazzjoni mill-uffiċċju tal-prosekutur pubbliku jiddaħħlu fil-lista tal-esperti tal-qorti miżmuma mill-presidenti tal-qrati reġjonali għad-distretti rispettivi tal-qrati reġjonali, bl-entrati mqassma skont il-qasam tal-ispeċjalizzazzjoni.

Ir-reġistri huma disponibbli għall-pubbliku hawnhekk.

L-esperti jridu jippreżentaw applikazzjoni u jgħaddu minn eżami sabiex jiġu inklużi fil-lista tal-esperti tal-qorti.

II. Il-kwalifiki tal-esperti

L-applikanti li jixtiequ jinħatru mill-qrati jridu jagħtu prova tal-esperjenza professjonali fil-qasam ta’ kompetenza tagħhom. L-esperti jrid ikollhom għarfien sostanzjali tal-aktar prinċipji importanti tal-liġi proċedurali Awstrijaka, ikunu jafu kif jiktbu perizja u jridu jipprovdu prova ta’ 10 jew 5 snin ta’ xogħol professjonali matul il-perjodu immedjatament qabel jiġu rreġistrati fil-lista (jekk ikollhom lawrja universitarja rilevanti jew ikunu lestew kors ta’ studju fi skola vokazzjonali ta’ livell ogħla) fil-qasam speċjalizzat inkwistjoni. Barra minn hekk, irid ikollhom kapaċità legali sħiħa u jkunu affidabbli. Biex ikunu affidabbli, l-esperti ma jrid ikun fihom xejn x’tikkritika fihom fil-kondotta ġenerali tagħhom sabiex l-imparzjalità tagħhom u l-kwalità ta’ xogħolhom ikunu garantiti.

L-applikazzjoni għall-inklużjoni fir-reġistru ta’ esperti “ġuramentati u ċċertifikati” (bħala “espert rikonoxxut”, fil-kliem tal-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti (EEEI)) trid tiġi ppreżentata lill-president tal-qorti reġjonali fid-distrett tar-residenza abitwali jew tal-attività professjonali tal-applikant.

Matul il-proċedura ta’ reġistrazzjoni, il-president responsabbli mir-reġistrazzjoni jqabbad kummissjoni biex tħejji perizja dwar jekk ir-rekwiżiti tar-reġistrazzjoni ġewx issodisfati.

L-esperti jridu jieħdu ġurament qabel ma jiġu rreġistrati.

Jekk jissodisfaw ir-rekwiżiti kollha ta’ hawn fuq, dawn jinħatru mill-president responsabbli għar-reġistrazzjoni għal perjodu ta’ 5 snin. Dawn iridu jerġgħu japplikaw wara kull perjodu ta’ 5 snin. Jekk l-esperti jibqgħu jissodisfaw ir-rekwiżiti kollha f’dan iż-żmien, ir-reġistrazzjoni tagħhom fil-lista ta’ esperti tal-qorti tiġi estiża (ġeneralment mingħajr il-bżonn li jagħmlu eżami ieħor).

L-esperti jistgħu jitneħħew mir-reġistru tal-esperti tal-qorti jekk ikunu jixtiequ, jekk ma jibqgħux jissodisfaw ir-rekwiżiti jew jekk il-president responsabbli għar-reġistrazzjoni jiddeċiedi hekk. Id-deċiżjonijiet biex espert jitneħħa jew ma jiġix iċċertifikat mill-ġdid, iridu jkunu debitament motivati u jistgħu jiġu appellati.

Hemm kodiċi tal-etika (Ethikkodex – link hawnhekk) ippubblikat mill-Assoċjazzjoni Awstrijaka tal-Esperti Ġuramentati u Ċċertifikati.

III. Ir-remunerazzjoni tal-esperti

III.1 Informazzjoni ġenerali

It-tariffi tal-esperti huma rregolati mill-Att Awstrijak dwar id-Dritt għat-Tariffi (Gebührenanspruchsgesetz – link hawnhekk). Dak l-Att fih regoli ġenerali applikabbli għall-esperti. Jinkludi wkoll sistema speċifika ta’ kumpens għat-tobba, l-antropologi, id-dentisti, il-veterinarji, l-esperti fl-analiżi kimika u l-esperti fil-vetturi bil-mutur.

III.2 Tariffi

Normalment it-tariffi jiddependu fuq il-kumplessità tal-perizja. Teżisti sistema speċifika ta’ kumpens fil-proċedimenti kriminali u fil-proċedimenti tal-qorti tal-familja, fost l-oħrajn, għal ċerti esperti (ara t-Taqsima III.1).

III.3 Pagament

L-esperti jridu jippreżentaw fattura għat-tariffi tagħhom lill-qorti fi żmien 4 ġimgħat minn meta jagħtu l-perizja tagħhom. L-onorarji ġeneralment jitħallsu permezz ta’ trasferiment bankarju.

III.3.1 Proċedimenti ċivili

Fi proċedimenti ċivili, qabel ma l-espert jibda jaħdem fuq l-opinjoni tiegħu, il-qorti ġeneralment tordna li ż-żewġ partijiet għandhom jagħmlu ħlas bil-quddiem (Kostenvorschuss) lill-qorti. L-ammont ta’ dan il-ħlas jiddependi fuq il-kumplessità tal-kawża u l-grad tal-perizja li jrid jagħti l-espert. Ir-remunerazzjoni ġeneralment tiġi kkalkulata abbażi tal-għadd ta’ sigħat li l-espert ikun qatta’ fuq il-każ, immultiplikat b’rata fis-siegħa. L-ispejjeż u l-VAT huma inklużi wkoll. Il-qorti tordna l-ammont li l-partijiet iridu jiddepożitaw fuq il-bażi tal-esperjenza tagħha. Jekk l-ammont depożitat ma jkunx suffiċjenti, jista’ jiġi ordnat ħlas bil-quddiem ieħor.

III.3.2 Proċedimenti kriminali

Fi proċedimenti kriminali, l-Istat iħallas ir-remunerazzjoni tal-esperti u, fil-każ ta’ kundanna, il-persuna kkundannata trid tirrimborża l-ispejjeż.

III.3.3 Proċedimenti tal-qorti tal-familja

Fil-proċedimenti tal-qorti tal-familja, ir-remunerazzjoni tal-espert ġeneralment titħallas mill-Istat.

III.4 Każijiet ta’ għajnuna legali

B’mod ġenerali, l-għajnuna legali tingħata lil persuni li ma jkunux jistgħu parti mill-ispejjeż tal-proċedimenti jew l-ispejjeż kollha, inklużi l-ispejjeż tal-esperti minħabba s-sitwazzjoni ekonomika tagħhom. Il-benefiċjarji tal-għajnuna legali jridu jirrimborżaw il-ħlasijiet kollha jew parti minnhom, jekk is-sitwazzjoni finanzjarja tagħhom tkun tjiebet b’mod sostanzjali fi żmien 3 snin minn meta jkunu seħħew il-proċedimenti. Għandu jkun innotat li l-parti telliefa dejjem trid tkopri l-ispejjeż tal-parti rebbieħa.

III.5 Rimborż tat-tariffi tal-esperti

Il-qorti tieħu d-deċiżjoni dwar l-ispejjeż tal-esperti f’deċiżjoni awtonoma dwar l-onorarji jew fil-kuntest tas-sentenza tagħha. Għalhekk, l-ispejjeż deċiżi huma eżegwibbli.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-esperti jinżammu responsabbli skont il-liġi ġenerali tal-obbligi. Huma obbligati jkopru r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Is-sit web tal-Assoċjazzjoni Awstrijaka tal-Esperti Ġuramentati u Ċċertifikati (Hauptverband der allgemein beeideten und gerichtlich zertifizierten Sachverständigen Österreichs – link hawnhekk) jipprovdi informazzjoni dettaljata dwar l-ispejjeż (kampjun tat-tariffi) u l-kundizzjonijiet għad-dħul fil-lista ta’ esperti tal-qorti. Is-sit web huwa informattiv ħafna u faċilment aċċessibbli għall-pubbliku.

V.1 Bażijiet legali

Id-dispożizzjonijiet legali prinċipali applikabbli għall-kompetenza ġudizzjarja fl-Awstrija huma:

• L-Artikoli 351 sa 367 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Ċivili Awstrijak (österreichische Zivilprozessordnung (ZPO) – link hawnhekk)
• L-Artikolu 31 tal-Att dwar il-Materji Mhux Ikkontestati (Außerstreitgesetz – link hawnhekk)
• L-Artikoli 52 sa 53a tal-Kodiċi tal-Proċedura Amministrattiva Awstrijak tal-1991 (Allgemeines Verwaltungsverfahrensgesetz – link hawnhekk)
• L-Artikoli 104, 112, 112a u 125 sa 128 tal-Kodiċi ta’ Proċedura Kriminali Awstrijak tal-1975 (österreichische Strafprozessordnung – link hawnhekk).

V.2. Ħatra ta’ esperti

L-esperti jistgħu jinħatru mill-qorti iżda mhux mill-partijiet involuti. Il-ħatra ta’ esperti fi proċedimenti amministrattivi hija simili għal dik fi proċedimenti ċivili. Fi proċedimenti ta’ investigazzjoni kriminali, l-espert jista’ jinħatar mill-prosekutur.

V.2.a. Ħatra minn qorti

Il-qorti ċivili għandha s-setgħa diskrezzjonali li taħtar espert, jew ex officio jew fuq talba espliċita ta’ parti fil-proċedimenti, sakemm il-fatti tal-kawża ma jkunux jistgħu jiġu solvuti mod ieħor. Il-qorti hija libera li taħtar kwalunkwe persuna li tqis xierqa biex taġixxi bħala espert. Il-espert irid jirrapporta kwalunkwe kunflitt ta’ interess lill-qorti. L-esperti maħtura mill-qorti għandhom aċċess għad-dokumenti rilevanti tal-proċess.

V.2.b. Ħatra mill-partijiet

Fl-Awstrija, l-esperti privati jintgħażlu mill-partijiet. Il-perizji tagħhom iridu jiġu asseriti u ppreżentati mill-partijiet, inkella jiġu rrifjutati bħala inammissibbli. Jekk dawn ir-rekwiżiti jiġu ssodisfati, il-qorti teżamina u tivvaluta l-perizja. Ir-rapport huwa meqjus bħala element ta’ prova iżda ma jistax jannulla r-rapport ta’ espert maħtur mill-qorti. Pjuttost, il-perizja tirfed il-bażi ġuridika tal-argument ta’ parti.

Il-qorti tista’ tiddeċiedi jekk tibbażax jew le r-raġunament fis-sentenza tagħha fuq il-perizja tal-espert maħtur mill-parti.

V.3 Proċedura

V.3.a. Rapport tal-espert

Il-perizja tista’ tiġi ppreżentata bil-miktub jew verbalment. Ma hemm l-ebda stipulazzjoni li tirregola l-mod kif għandha tiġi strutturata perizja.

Jekk il-qorti tqis li l-perizja ma hijiex kompluta, jew fil-każ ta’ mġiba ħażina mhux ġustifikata min-naħa tal-espert, il-qorti tista’, ex officio jew fuq talba tal-partijiet, tordna li titħejja perizja ġdida jew supplimentari. Il-qorti tista’ wkoll tordna lill-espert iħallas lill-qorti minħabba l-imġiba ħażina mhux ġustifikata tiegħu.

Il-partijiet jistgħu jippruvaw jinvalidaw jew jikkontestaw il-perizja permezz ta’ sottomissjoni rilevanti jew kontroperizja.

Fi proċedimenti ċivili, il-partijiet ikunu involuti ħafna fil-ħidma tal-esperti. Huma jridu jikkooperaw magħhom u jipprovdulhom kwalunkwe dokument li jitolbu. Huma jistgħu jistaqsuhom mistoqsijiet direttament waqt il-proċedimenti kontradittorji u jitolbuhom jikkummentaw fuq il-kummenti tagħhom.

V.3.b. Smigħ fil-qorti

Fil-każ tas-sottomissjoni ta’ perizja bil-miktub, jekk il-parteċipazzjoni tal-espert fis-seduti tal-qorti hijiex meħtieġa u sa liema punt (fuq talba tal-partijiet, fejn applikabbli) jiġi deċiż mill-qorti.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett “Sib espert” minn kuntatti f’kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Kull qorti reġjonali għandha l-lista ta’ esperti tagħha stess. Il-president tal-qorti reġjonali huwa responsabbli għall-pubblikazzjoni. Ara: https://lublin.so.gov.pl/lista-bieglych,m,m1,2,270 għal Lublin jew http://www.krakow.so.gov.pl/fck_pliki/file/Testowy/Biegli/Biegli_20180205_strona.pdf pliki/file/Testowy/Biegli/Biegli 20180205 strona.pdf għal Krakow. Ir-reġistri huma aċċessibbli għall-pubbliku.

Hemm kwalifika tal-età – persuna li trid tkun espert irid ikollha mill-inqas 25 sena. L-esperti jrid ikollhom għarfien speċjali teoretiku u prattiku f’fergħa speċifika tax-xjenza, tat-teknoloġija, tal-arti, tas-sengħa jew ta’ ħila oħra. Il-kriterji ma humiex formalizzati. Huwa l-president tal-qorti reġjonali li jiġġudika jekk kandidat jissodisfax il-kundizzjonijiet kollha biex isir espert. L-esperti jridu jieħdu ġurament sabiex ikunu rreġistrati. Persuna li tixtieq tiddaħħal fil-lista ta’ esperti trid tippreżenta rikors lill-president tal-qorti reġjonali.

L-espert jista’ jitneħħa mir-reġistru mill-president tal-qorti reġjonali:

• fuq talba tiegħu;
  • jekk l-espert jibqa’ ma jissodisfax ir-rekwiżiti biex iwettaq din il-funzjoni jew jekk jiġi ddeterminat li ma jkunx issodisfahom meta ġie stabbilit u jkun għadu mhux responsabbli għalihom;
• għal raġunijiet importanti, b’mod partikolari jekk ma jwettaqx l-attivitajiet tiegħu kif suppost.

Ma hemm ebda kodiċi ta’ kondotta jew etika speċifiċi applikabbli għall-esperti iżda l-espert ikollu jirrispetta l-kodiċi tal-proċedura ċivili/amministrattiva/kriminali.

Ir-reġistri jiġu aġġornati regolarment. F’Jannar ta’ kull sena, il-president tal-qorti reġjonali jħabbar il-lista ta’ esperti tal-qorti lill-qrati distrettwali u lill-Ministeru għall-Ġustizzja, u jinnotifika lil kulħadd minnufih dwar kwalunkwe bidla fil-lista u l-bidu ta’ proċedimenti kriminali jew inabilitazzjoni fir-rigward ta’ dawn il-persuni.

L-esperti jiġu rreġistrati għal perjodu ta’ ħames snin.

L-esperti jiġu elenkati għal fergħat partikolari tax-xjenza, tat-teknoloġija, tal-arti, tas-snajja’, kif ukoll għal ħiliet oħra. Il-lista ta’ speċjalitajiet hija twila ħafna u varjata.

Ladarba jkunu elenkati, l-esperti ma għandhom l-ebda obbligu partikolari. Ma jkunux obbligati jkomplu jistudjaw, għalkemm jeżistu studji u korsijiet postgradwatorji rilevanti. Madankollu, fil-prattika, jekk ikunu jridu jinħatru għall-perjodu sussegwenti, ikunu jridu jagħtu prova li żiedu l-għarfien tagħhom (billi attendew korsijiet, konferenzi, studji postgradwatorji, eċċ.).

II. Kwalifiki tal-espert

L-esperti jrid ikollhom għarfien speċjali teoretiku u prattiku f’fergħa speċifika tax-xjenza, tat-teknoloġija, tal-arti, tas-sengħa jew ta’ ħila oħra. Il-kriterji ma humiex formalizzati. Huwa l-president tal-qorti reġjonali li jiġġudika jekk kandidat jissodisfax il-kundizzjonijiet kollha biex isir espert.

L-esperti ma humiex meħtieġa jkunu membru ta’ korp professjonali. Formalment ma jiġux mitluba jtejbu l-ħiliet tagħhom b’mod regolari u ma hemm l-ebda sistema ta’ żvilupp professjonali kontinwu. Għalkemm ikunu esperti, ma għandhomx għalfejn juru li jipparteċipaw f’korsijiet edukattivi ulterjuri u ma hemm l-ebda metodu biex jiġi ttestjat l-għarfien miksub. Iżda jekk ikunu jridu jinħatru għall-perjodu sussegwenti, iridu jkunu jistgħu juru li huma żiedu l-għarfien tagħhom.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

Ir-remunerazzjoni tal-espert hija ddeterminata mir-Regolament tal-Ministru għall-Ġustizzja tal-24 ta’ April 2013 dwar id-determinazzjoni tat-tariffi tal-esperti, is-somom f’daqqa u kif jiġu ddokumentati l-ispejjeż meħtieġa biex tingħata opinjoni. Ir-rati fis-siegħa tal-espert huma stabbiliti, u huma parti mill-ammont bażi ddeterminat mill-att dwar il-baġit. B’mod ġenerali, ir-remunerazzjoni tal-espert hija relatata mal-għadd ta’ sigħat li huwa jkun iddedika għall-għarfien espert u l-grad ta’ edukazzjoni tiegħu. Ir-regolament jistabbilixxi rata minima u rata massima.

Id-dmir tal-ħlas tar-remunerazzjoni tal-esperti huwa ġestit mis-sistema ġudizzjarja jew imħallas minn waħda mill-partijiet. Il-partijiet jistgħu jiksbu għajnuna legali għar-remunerazzjoni tal-espert mingħajr rati preskritti.

Ir-remunerazzjoni hija stabbilita b’regolament. F’każijiet speċifiċi, speċjalment għal missjonijiet diffiċli, it-tariffa legali tista’ tinqabeż b’deċiżjoni speċifika tal-qorti. Iżda fil-prattika, fil-proċedura ċivili, l-esperti jeħtieġu l-qbil tal-partijiet biex jirċievu tariffi ogħla.

F’materji ċivili, meta l-espert jinħatar mill-qorti, waħda mill-partijiet tiġi ordnata tħallsu bil-quddiem. L-esperti jistgħu jirċievu ħlas bil-quddiem tat-tariffi tagħhom. Iżda fit-tmiem tal-proċedimenti, fis-sentenza dwar il-merti, il-qorti tiddeċiedi min għandu jagħmel tajjeb għall-piż finali tal-ispejjeż. Dan jista’ jinqasam bejn il-partijiet.

F’materji kriminali l-esperti jitħallsu mill-istat (u jiġu imposti fuq l-imputat biss jekk jiġi kkundannat): il-fondi mħallsa mill-istat huma soġġetti għall-kontroll finanzjarju tal-istat, li jista’ jikkontesta l-ħlas magħmula bi ksur tal-liġi dwar il-finanzi pubbliċi.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

F’konformità mal-liġi penali, espert li jippreżenta opinjoni falza jista’ jiġi kkundannat sa 10 snin priġunerija.

Ma hemm l-ebda dispożizzjoni ċivili speċjali għal dan is-suġġett. Ir-regolamenti ġenerali tad-dritt ċivili (il-liġi tal-obbligi/kuntrattwali) huma applikabbli għar-responsabbiltà tal-esperti.

L-esperti mhumiex obbligati jkopru r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Il-ħatra tal-esperti hija regolata mill-Ordinanza tal-Ministru għall-Ġustizzja tal-24 ta’ Jannar 2005. Regolamenti addizzjonali huma ddikjarati fil-Kodiċijiet tal-Proċedura Ċivili, tal-Proċedura Kriminali u tal-Proċedura Amministrattiva. Fil-proċeduri ċivili, il-partijiet jistgħu jitolbu l-ħatra ta’ espert. Normalment, fi proċedura ċivili, il-ħatra ta’ espert tiddependi fuq il-ħlas bil-quddiem mill-partijiet rikorrenti għall-ispejjeż relatati mat-tħejjija ta’ opinjoni.

B’mod ġenerali, l-istess regoli japplikaw fi proċeduri ċivili, kriminali u amministrattivi. Ma hemmx differenzi fundamentali bejn il-proċeduri tal-ħatra fi kwistjonijiet ċivili, amministrattivi u kriminali.

It-titolu ta’ espert ġudizzjarju jista’ jintuża biss matul u għall-finijiet tat-tħejjija tal-opinjoni ta’ espert għall-qrati jew għall-prosekuzzjoni. L-għadd ta’ esperti fil-Polonja huwa madwar 15 000.

1. Ħatra tal-esperti

Il-qrati u l-prosekuzzjoni biss jistgħu jaħtru esperti bl-istatus ta’ esperti ġudizzjarji ex officio jew fuq talba tal-parti). Opinjoni mħejjija dwar il-ħatra ta’ qorti jew prosekuzzjoni tikkostitwixxi tip speċjali ta’ prova msejħa opinjoni tal-espert.

Il-partijiet jistgħu jqabbdu esperti privatament, iżda r-rapport tagħhom jiġi ppreżentat bħala prova oħra.

a) Ħatra minn qorti

Il-qorti tuża lista ta’ esperti. Kull qorti reġjonali għandha l-lista ta’ esperti tagħha stess. Il-ħatra ta’ espert mir-reġistru (lokali) hija prattika segwita b’mod wiesa’ mill-qorti. Madankollu, l-użu ta’ reġistru mhuwiex obbligatorju.

b) Ħatra mill-partijiet

Filwaqt li l-esperti ġudizzjarji qatt ma jinħatru mill-partijiet, il-partijiet fi proċeduri ċivili u amministrattivi jistgħu jqabbdu l-espert tagħhom stess. Ma għandhomx għalfejn isegwu proċessi jew proċeduri partikolari.

2. Proċedura

a) Proċedura ċivili

Fi proċedimenti ċivili, l-espert ma għandu l-ebda obbligu li jattendi seduta preliminari (jekk ikun hemm). Il-qorti timmonitorja l-progress tal-investigazzjoni tal-esperti f'dak li jirrigwarda l-ħin. Il-qorti hija “l-ogħla espert” u tiġġudika l-kwalità tal-opinjoni. Il-qrati mhumiex marbuta bl-opinjoni espressa fir-rapporti tal-esperti u jiddeċiedu jekk l-opinjoni tistax tkun il-bażi biex jiġu stabbiliti l-fatti fil-kawża.

1. Rapport tal-espert

L-espert jippreżenta r-rapport tiegħu bil-miktub. Ma hemm l-ebda struttura partikolari li l-espert irid isegwi fir-rapport tiegħu. L-esperti mhumiex obbligati jipprovdu rapport preliminari. Fir-rapport finali l-espert għandu jindirizza l-argumenti tal-partijiet. F’ħafna każijiet, l-espert għandu jagħti rapport addizzjonali meta l-parti tippreżenta tali talba u l-imħallef jaċċettaha jew fuq talba tal-imħallef. Dan jista’ jseħħ meta l-espert ma jkunx wieġeb il-mistoqsijiet kollha inklużi fil-kompitu tiegħu jew meta jinqalgħu mistoqsijiet addizzjonali aktar ’il quddiem.

Il-qorti toħroġ ordni ġdida li tiddikjara l-ħtieġa ta’ input addizzjonali u tispeċifika l-mistoqsijiet li jridu jiġu mwieġba. Il-partijiet jistgħu jagħmlu talba għal kjarifika ulterjuri lill-qorti. Fil-prattika, madankollu, huwa aktar probabbli li jinħatar espert ieħor, skont kemm il-partijiet ikunu sodisfatti bl-ewwel rapport.

2. Seduta fil-qorti

L-esperti huma meħtieġa jattendu seduta sabiex iwieġbu mistoqsijiet mill-qorti u mill-partijiet wara li jippreżentaw ir-rapport tagħhom. Dawn jistgħu jiġu kontroeżaminati fil-qorti.

b) Oħrajn

Xi esperti jinħatru biex jattendu għas-smigħ ta’ xhieda jew partijiet, l-aktar psikologi. Huma jevalwaw il-kapaċità ta’ perċezzjoni tan-nies u jippreżentaw l-osservazzjonijiet tagħhom.

L-informazzjoni ppreżentata hawn inġabret waqt il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Minbarra l-proċedimenti previsti fil-Kodiċi ta' Esproprjazzjoni, m'hemm l-ebda lista/reġistru uffiċjali ieħor ta' esperti fil-Portugall. Il-Kodiċi tal-Esproprjazzjoni (approvat mil-Liġi nru 168/99, tat-18 ta' Settembru) jipprevedi l-intervent ta' esperti fuq il-lista uffiċjali fi proċedimenti relatati mad-dikjarazzjoni ta' utilità pubblika ta' esproprjazzjoni u fi proċedimenti relatati mal-infurzar tal-pussess amministrattiv, inklużi l-fażijiet ta' arbitraġġ u ta' appell taż-żewġ proċedimenti.

L-evalwazzjonijiet u l-eżamijiet imwettqa mill-espert għandhom, b’mod partikolari, jirriżultaw fid-determinazzjoni ta’ kumpens ġust li għandu jitħallas lill-parti esproprjata. L-ammont għandu jkun ibbażat fuq l-istabbiliment ta’ fatti indispensabbli għall-kalkolu ta’ dan il-kumpens.

Skont l-Ordni Amministrattiv Nru 125/2002 tal-10 ta’ Mejju, li jirregola l-kundizzjonijiet għall-eżerċizzju tad-dmirijiet ta’ espert u ta' arbitru fil-proċeduri msemmija hawn fuq, id-Direttorat Ġenerali għall-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja (DGAJ), huwa l-awtorità Portugiża inkarigata mill-pubblikazzjoni u l-aġġornament tal-lista uffiċjali ta’ esperti u mill-promozzjoni tal-proċeduri għall-għażla u r-reklutaġġ ta’ esperti. Il-kompiti tal-esperti jikkonsistu b’mod partikolari fi:

1. Tbassir tal-imposti għall-esproprjazzjoni;
2. Twettiq ta’ stħarriġ;
3. Twettiq ta' evalwazzjonijiet;
4. Parteċipazzjoni fi proċedimenti ta' arbitraġġ.

Barra minn hekk, jinħatru wkoll esperti mil-lista uffiċjali fil-kawżi fejn il-liġi tippermetti l-esproprjazzjoni ta' proprjetà mobbli, b'mod partikolari skont l-Artikolu 16 tal-Liġi 13/85 tas-6 ta' Lulju (il-Liġi Portugiża dwar il-Wirt Kulturali).

Il-lista ta’ esperti tinżamm aġġornata b’reviżjoni minn żmien għal żmien.

M'hemm l-ebda għodda ta’ tiftix biex jinstab espert fil-Portugall.

II. Il-kwalifiki tal-espert

Sabiex jiġu rreġistrati fil-lista, il-kandidati jridu jissodisfaw ir-rekwiżiti li ġejjin:

1. Ikollhom lawrja xierqa, bħal dawk indikati fl-Ordni Nru 788/2004 tad-9 ta' Lulju;
2. Ikollhom minn tal-anqas 18-il sena;
3. Ma jkunux ipprojbiti mill-eżerċizzju tal-kariga pubblika jew ma jkunux ġew skwalifikati għall-qadi tad-dmirijiet li l-espert ikun meħtieġ iwettaq;
4. Ikollhom is-saħħa fiżika u l-profil mentali meħtieġ għat-twettiq tad-dmirijiet;
5. Ikunu konformi mal-liġijiet obbligatorji dwar it-tilqim.

III. Ir-remunerazzjoni tal-esperti

Esperti maħtura mill-qrati ma jistgħux jirċievu ħlas bil-quddiem.

Ir-remunerazzjoni tal´-esperti hija ordnata skont id-dispożizzjoni stipulata fl-Artikolu 17 tar-Regolament dwar l-Ispejjeż Proċedurali, approvata bl-Ordni Amministrattiv Nru 34/2008 tas-26 ta’ Frar, skont it-Tabella IV: bejn 1 u 10 unitajiet tal-kont (UA) (b'EUR 102,00 jkunu l-valur għal unità waħda). Fl-1 ta' Frar 2017, il-Qorti Kostituzzjonali Portugiża ddikjarat, b'forza vinkolanti, li r-regola li tipprevjeni r-remunerazzjoni tal-esperti 'l fuq mil-limitu ta' 10 UA (EUR 1 020,00) kienet antikostituzzjonali minħabba l-prinċipju tal-proporzjonalità.

Fil-każ ta’ espert magħżul mill-imħallef, l-ispejjeż tal-ivvjaġġar jitħallsu minn qabel.

Id-dmir ta’ ħlas tar-remunerazzjoni tal-esperti huwa ttrattat kif ġej:

Proċedura ċivili

L-ispejjeż tal-proċedimenti jinkludu tariffa tal´-espert. Kull parteċipant għandu jħallas l-ispejjeż tal-proċedimenti magħmula mill-parteċipant u l-ispejjeż tar-rappreżentant tiegħu. Il-qorti għandha tirrimborża lill-parteċipant li jirbaħ il-kawża kompletament l-ispejjeż meħtieġa għall-eżerċizzju effiċjenti jew għad-difiża ta’ dritt kontra parteċipant li jitlef il-kawża.

Jekk il-parteċipant ikun rebaħ biss parti mill-kawża, il-qorti għandha taqsam b’mod ġust ir-rimborż tal-ispejjeż jew tiddikjara li l-ebda wieħed mill-parteċipanti m'għandu jkun intitolat għar-rimborż. Fuq il-bażi tar-riżultati tal-proċedimenti, l-Istat għandu jkun intitolat li jiġi rrimborżat l-ispejjeż tal-proċedimenti li jkun ħallas mingħand il-parteċipanti, jekk dawn l-ispejjeż ma jkunux mistennija li jiġu eżentati mit-tariffi tal-qorti.

Proċedura kriminali

L-ispejjeż meħtieġa biex jitwettqu proċedimenti kriminali, inklużi proċedimenti ta' infurzar, jitħallsu mill-Istat. Jekk il-konvenut kien legalment ikkundannat, huwa meħtieġ jirrimborża lill-Istat ammont fiss ta’ spejjeż oħra, fir-rigward, pereżempju, ta’ spejjeż ta’ trasport jew eżamijiet imwettqa minn laboratorji, li inizjalment kienu koperti mill-Istat. Madankollu, l-ammont fiss jirrikjedi li r-rapport tal-espert ikun intalab matul il-proċedimenti.

M'hemm l-ebda mod kif il-partijiet jistgħu jiksbu għajnuna legali għar-remunerazzjoni tal-Espert.

IV. Ir-responsabbiltà tal-esperti

Ir-regolamenti tal-Portugall ma fihomx dispożizzjoni partikolari li tittratta r-responsabbiltà tal-espert iżda regolamenti ġenerali (il-liġi tal-obbligi/kuntrattwali) huma applikabbli.

Madankollu, l-espert huwa meħtieġ li jwettaq dmirijietu bid-diliġenza dovuta sabiex iżomm il-ħatra tiegħu, peress li l-imħallef jista' jimponi multa f'każ li l-espert jikser id-dmir ta' kooperazzjoni mal-qorti. Il-qorti tista' wkoll tneħħi lill-espert mill-proċedimenti jekk l-azzjoni tal-espert titqies bħala negliġenti (pereżempju, f'każ li jonqos milli jippreżenta r-rapport tal-espert fil-limitu ta' żmien preskritt).

L-esperti maħtura jkunu meħtieġa jassumu impenn sod biex jiżguraw li l-kompitu assenjat lilhom jiġi onorat, sakemm ma jkunux impjegati taċ-ċivil u dan jintervjeni fil-qadi ta’ dmirijiethom.

L-esperti m'humiex obbligati jkopru r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

Ir-responsabbiltà tal-espert mhijiex soġġetta għal limitu massimu skont il-liġi.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Id-dispożizzjonijiet legali ewlenin applikabbli għall-għarfien espert legali fil-Portugall huma l-Artikoli 467sa 489 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili u l-Artikoli 151 sa 163 tal-Kodiċi tal-Proċedura Penali. M'hemm l-ebda verżjoni bl-Ingliż tad-dispożizzjonijiet aċċessibbli online.

Ir-regoli ġenerali għall-ħatra ta’ espert għall-fini ta’ proċedimenti quddiem qorti ċivili, kriminali u amministrattiva huma simili. It-titolu tal-espert m'huwiex protett.

Is-sistema legali tal-Portugall ma tagħmilx distinzjoni bejn xhieda esperti, esperti tekniċi, esperti tal-liġi jew kwalunkwe tip ieħor ta’ espert.

Kif intqal hawn fuq, m'hemm l-ebda lista uffiċjali oħra ta' esperti minbarra dik relatata mal-esperti maħtura skont il-Kodiċi ta' Esproprjazzjoni. L-esperti jintużaw ta’ spiss, kemm fi proċedimenti kriminali kif ukoll fi proċedimenti ċivili.

1 Il-ħatra tal-esperti

Fi proċedimenti ċivili, l-esperti jistgħu jinħatru biss minn qorti. Fi proċedimenti kriminali, l-esperti jistgħu jinħatru mill-prosekutur matul il-fażi tal-investigazzjoni.

L-esperti jistgħu jinħatru wkoll għall-fini ta’ proċedimenti preliminari jew ta’ qabel il-proċess.

1.a Il-ħatra minn qorti

Qorti tista’ taħtar espert fuq it´-talba ta’ parti jew fid-diskrezzjoni tal-qorti stess. Fil-proċedura kontenzjuża l-qorti tordna evidenza esperta jekk id-deċiżjoni tiddependi fuq il-valutazzjoni tal-fatti li għalihom ikun meħtieġ għarfien xjentifiku.

M'hemm l-ebda differenza bejn il-ħatra ta’ espert għall-fini ta’ proċedimenti quddiem qorti ċivili, kriminali u amministrattiva.

Il-kawżi għall-prevenzjoni u l-iddispensar legali tal-funzjoni ta’ espert jistgħu jiġu mitluba mill-partijiet u mill-espert maħtur innifsu, skont iċ-ċirkostanzi.

Ir-regoli li għandhom x'jaqsmu mar-rikuża tal-imħallfin għandhom japplikaw mutatis mutandis.

Id-detenturi tal-korpi sovrani jew korpi ekwivalenti tar-Reġjuni Awtonomi huma eżenti mill-eżerċizzju tal-funzjoni ta' espert. L-istess jgħodd għal dawk li, bil-liġi, għandhom statut simili, bħall-prosekuturi pubbliċi fl-eżerċizzju tad-dmirijiet tagħhom u l-aġenti diplomatiċi ta' pajjiżi barranin.

Il-persuni kollha li jinvokaw raġunijiet personali jistgħu jiġu skużati minn intervent bħala esperti.

Meta l-qorti taħtar esperti, din tuża lista jew reġistru ta’ esperti biex tagħżilhom, ħlief fil-qasam ta' għarfien espert mediku, li huwa legalment attribwit lil istituzzjoni pubblika: Instituto Nacional de Medicina Legal e Ciências Forenses.

Il-ħatra ta’ espert mir-reġistru hija prattika segwita b’mod wiesa’ mill-qorti.

1.b Il-ħatra mill-partijiet

Il-qorti tista’ taħtar espert fuq it-talba ta’ parti jew fuq id-diskrezzjoni tal-qorti stess. Fil-proċedura kontenzjuża l-qorti tordna evidenza esperta jekk id-deċiżjoni tiddependi fuq il-valutazzjoni tal-fatti li għalihom ikun meħtieġ għarfien xjentifiku.

Il-partijiet m'għandhomx id-dritt li jaħtru espert iżda li jissuġġerixxi wieħed biss.

Il-partijiet jistgħu jaħtru espert f’għarfien espert konġunt fi proċedimenti ċivili. F’dawn il-każijiet, espert maħtur mill-qorti jaħdem flimkien ma’ espert wieħed jew aktar maħtura mill-partijiet.

2 Proċedura

2.a Proċedura Ċivili

Ma hemm l-ebda rekwiżit speċifiku li espert jeħtieġ li jaderixxi miegħu fir-rapport tiegħu u/jew fil-proċedimenti tal-qorti bħal, pereżempju, fil-ġurisprudenza.

Il-qorti ma tissorvelja u lanqas tikkontrolla l-progress tal-investigazzjonijiet tal-espert. Meta, għal raġunijiet tekniċi jew professjonali, ir-rapport ma jkunx jista' jiġi ppreżentat fit-terminu stabbilit mill-imħallef, il-qorti għandha tiġi nnotifikata minnufih sabiex jinħatar espert ġdid mill-aktar fis possibbli.

Ma hemm l-ebda kontroll tal-kwalità fuq il-prestazzjoni tal-espert.

Il´-qorti mhijiex marbuta bl-opinjoni tal-espert. Il-qorti tista’ tikkunsidra mod ieħor u tiddeċiedi b’mod differenti mill-opinjoni tal-espert. Madankollu, in-nuqqas ta’ qbil għandu jkun ibbażat fuq raġunijiet tekniċi u jkun ġustifikat.

Ma hemm l-ebda proċedura li permezz tagħha l-esperti jiltaqgħu qabel il-proċess jew jiġu kontroeżaminati qabel il-proċess biex jippruvaw inaqqsu l-kwistjonijiet u biex il-qorti tifhem l-opinjonijiet differenti.

Il-partijiet jistgħu jassistu u jagħmlu osservazzjonijiet disponibbli għall-konsiderazzjoni tal-espert. Huma għandhom jipprovdu wkoll kwalunkwe spjegazzjoni li l-espert iqis meħtieġa. Jekk l-imħallef ikun preżenti matul il-proċedimenti ta’ għarfien espert, huma jistgħu wkoll jagħmlu talbiet li huma jqisu xierqa fil-kuntest ta’ dak il-proċediment speċifiku.

L-esperti jistgħu jużaw il-mezzi kollha meħtieġa sabiex iwettqu b’mod xieraq id-dmirijiet tagħhom, jeżerċitaw il-miżuri jew il-kjarifiki xierqa u jitolbu aċċess għall-informazzjoni dwar il-fajls tal-proċess.

B’mod partikolari, l-espert m'għandux għalfejn jiltaqa’ mal-partijiet sabiex jiġbor il-kummenti tagħhom.

1. Ir-rapport tal-espert

M'hemm l-ebda qafas obbligatorju li l-Espert għandu jsegwi fir-rapport tiegħu.

Fil-każ ta' għarfien espert kolleġġjali, jekk ma jkunx hemm unanimità, l-esperti li jopponu għandhom jipprovdu r-raġunament li fuqu tkun ibbażata l-pożizzjoni.

L-esperti mhumiex meħtieġa jipprovdu rapport preliminari.

L-esperti huma obbligati biss li jindirizzaw l-argumenti tal-partijiet fir-rapport finali.

M’hemm l-ebda rekwiżit speċifiku ieħor li espert jeħtieġ li jaderixxi miegħu fir-rapport tiegħu u/jew fil-proċedimenti tal-qorti bħal pereżempju fil-ġurisprudenza.

Hemm każijiet fejn l-Espert ikun meħtieġ jipproduċi rapport addizzjonali jekk il-qorti tqajjem mistoqsijiet addizzjonali jew teħtieġ li l-espert jiċċara r-rapport.

L-esperti jagħtu r-rapport tagħhom bil-miktub.

2. Is-smigħ fil-qorti

Jekk waħda mill-partijiet titlob dan jew jekk il-qorti titlob hekk, l-esperti jidhru fis-seduta finali sabiex joffru, taħt ġurament, l-ispjegazzjonijiet mitluba minnhom.

2.b Oħrajn

(it-tweġibiet għal dawn il-mistoqsijiet jingħataw f'partijiet oħrajn ta' din l-iskeda hawnhekk – din ta’ hawn taħt hija d-duplikazzjoni sħiħa)

M’hemm l-ebda rekwiżit speċifiku ieħor li espert jeħtieġ li jaderixxi miegħu fir-rapport tiegħu u/jew fil-proċedimenti tal-qorti bħal pereżempju fil-ġurisprudenza.

Il-qorti ma tissorvelja u lanqas tikkontrolla l-progress tal-investigazzjonijiet tal-espert.

M'hemm l-ebda kontroll tal-kwalità fuq il-prestazzjoni tal-espert.

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport b'dikjarazzjonijiet u billi jipprovdu kontrokompetenza qabel ma l-qorti tiddeċiedi l-kawża.

Il´-qorti fil-prinċipju hija marbuta bl-opinjoni tal-espert. Meta l-qorti tiddeċiedi mod ieħor, hija għandha tiġġustifika n-nuqqas ta’ qbil tagħha mal-opinjoni tal-espert.

M'hemm l-ebda proċedura li permezz tagħha l-esperti jiltaqgħu qabel il-proċess jew jiġu kontroeżaminati qabel il-proċess biex jippruvaw inaqqsu l-kwistjonijiet u biex il-qorti tifhem l-opinjonijiet differenti.

L-esperti jistgħu jikkuntattjaw lill-partijiet matul il-proċedimenti.

Il-partijiet ġeneralment jistgħu jkunu preżenti matul it-twettiq tal-investigazzjonijiet ta’ għarfien espert, u jistgħu jagħmlu kummenti u jwieġbu għall-mistoqsijiet tal-esperti.

B’mod partikolari, l-espert m'għandux għalfejn jiltaqa’ mal-partijiet sabiex jiġbor il-kummenti tagħhom.

L-informazzjoni ppreżentata hawn inġabret waqt il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill- Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI..

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Fir-Rumanija, l-esperti huma elenkati skont l-ispeċjalizzazzjoni. Ir-reġistri tal-esperti jitpoġġew għad-dispożizzjoni tal-qrati mill-Ministeru tal-Ġustizzja u jinżammu mill-qrati ċivili jew mill-qrati kriminali. Il-listi jistgħu jinstabu hawnhekk.

L-esperti jiġu awtorizzati u elenkati fir-reġistru wara eżami organizzat mill-Ministeru tal-Ġustizzja.

Sabiex jikseb l-istatus ta’ espert ġudizzjarju, kandidat irid jissodisfa l-kundizzjonijiet li ġejjin:

• ikun ċittadin Rumen, ċittadin ta’ Stat Membru tal-Unjoni Ewropea jew ta’ Stat li jappartjeni għaż-Żona Ekonomika Ewropea jew ċittadin tal-Konfederazzjoni Żvizzera;
• ikun jaf il-lingwa Rumena;
• ikollu kapaċità legali sħiħa;
• ikun gradwat fl-ispeċjalità li għaliha jkun preżenti fl-eżami għall-esperti, ippruvat b’diploma;
• ikollu mill-anqas tliet snin esperjenza f’din l-ispeċjalità;
• ikun f’kundizzjoni medika tajba għax-xogħol ta’ espert;
• ma jkollu l-ebda rekord kriminali u jkun igawdi reputazzjoni professjonali u soċjali tajba;
• ikun iddikjarat li għadda mill-eżami organizzat mill-Ministeru tal-Ġustizzja.

Iċ-ċittadin ta’ Stat Membru ieħor tal-Unjoni Ewropea jew li jappartjeni għaż-Żona Ekonomika Ewropea u ċ-ċittadin Rumen li jkun kiseb il-kwalifika professjonali neċessarja fi Stat Membru ieħor tal-Unjoni Ewropea jew li jappartjeni għaż-Żona Ekonomika Ewropea jista’ jikseb l-istatus ta’ espert fir-Rumanija bl-istess kundizzjonijiet bħaċ-ċittadini Rumeni.

L-esperti jistgħu jitneħħew mir-reġistru jekk ikunu jixtiequ, jekk ma jibqgħux jissodisfaw ir-rekwiżiti jew jekk l-awtorità kompetenti tiddeċiedi dan.

II. Kwalifiki tal-esperti

L-esperti jridu jkunu membri ta’ korp professjonali sabiex ikunu jistgħu jsejħu lilhom infushom esperti.

III. Remunerazzjoni tal-esperti

1. Proċedura ċivili

L-ordni tal-qorti li taħtar espert għandha tistabbilixxi t-tariffi tal-espert u, fejn ikun xieraq, il-ħlas bil-quddiem għall-ispejjeż tal-ivvjaġġar. Il-qorti tista’ titlob lill-espert jagħmel stima tal-ispejjeż tal-kompetenza esperta bil-miktub sa ċertu perjodu.

Il-prova tal-pagament tat-tariffa għandha tiġi ppreżentata fir-reġistru tal-qorti mill-parti li kienet marbuta bl-ordni, fi żmien ħamest ijiem mill-ħatra jew fil-limitu ta’ żmien stabbilit mill-qorti. Il-qorti tista’ żżid it-tariffi sakemm jiġi ppreżentat ir-rapport.

2. Proċedimenti kriminali

L-espert huwa intitolat għal tariffa għat-twettiq tal-kompetenza esperta. L-ammont tat-tariffa jiġi stabbilit mill-prosekutur jew mill-qorti skont in-natura u l-kumplessità tal-każ u l-ispejjeż imġarrba mill-espert.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

L-esperti jinżammu responsabbli skont il-liġi ġenerali tal-obbligi. Huma obbligati jkopru r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

L-esperti tekniċi ġudizzjarji ħatja ta’ mġiba ħażina mwettqa fl-eżerċizzju tal-attività tal-espert jistgħu jkunu soġġetti għas-sanzjonijiet dixxiplinarji li ġejjin mill-espert Tekniku Ġudizzjarju Tekniku Ċentrali, fir-rigward tal-gravità tar-reat imwettaq:

• twissija bil-miktub;
• is-sospensjoni tad-dritt ta’ eżerċizzju tal-kompetenza esperta ġudizzjarja għal perjodu ta’ tliet xhur sa sena;
• l-irtirar tal-istatus ta’ espert ġudizzjarju.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti

Id-dispożizzjonijiet legali ewlenin applikabbli għall-kompetenza ġudizzjarja fir-Rumanija huma l-Artikoli 330-331 tal-Kodiċi tal-Proċedura Ċivili Rumen. Barra minn hekk, japplikaw ukoll l-Artikoli 172-191 tal-Kodiċi Rumen tal-Proċedura Kriminali.

L-esperti huma elenkati skont l-ispeċjalizzazzjoni. Ir-reġistri tal-esperti huma pubbliċi u huma ppubblikati fuq is-sit web tal-Ministeru tal-Ġustizzja.

L-esperti jridu japplikaw biex jiġu rreġistrati fir-reġistru.

1. Ħatra ta’ esperti

Il-liġi ċivili Rumena tipprovdi għall-ħatra ta’ espert wieħed jew ta' tliet esperti. L-esperti jistgħu jinħatru mill-qorti u mill-partijiet involuti. Il-partijiet jistgħu jaqblu fuq espert wieħed. Jekk ma jaqblux, l-espert jinħatar b’mod każwali mill-qorti f’sessjoni pubblika, minn lista mfassla u kkomunikata mill-uffiċċju tal-perizja.

Il-liġi kriminali Rumena tipprovdi għall-ħatra ta’ espert wieħed biss. L-espert jista’ jinħatar mill-qorti matul il-proċess u mill-prosekutur matul il-fażi tal-investigazzjoni kriminali. B’mod ġenerali, il-prosekutur jew il-qorti jaħtru espert wieħed. Huwa biss f’sitwazzjonijiet fejn ikun meħtieġ għarfien interdixxiplinarju li jinħatru żewġ esperti jew aktar.

Għal dan il-għan, jintuża l-istess reġistru tal-proċedimenti ċivili. Ir-rekwiżiti għall-esperti huma l-istess kemm fil-proċedimenti kriminali kif ukoll fil-proċedimenti ċivili.

(a) Ħatra minn qorti

Il-qorti ċivili jew il-qorti kriminali għandha s-setgħa li taħtar espert ex officio jew skont it-talba espliċita ta’ xi waħda mill-partijiet jekk il-fatti rilevanti jkunu jistgħu jiġu stabbiliti biss bl-għajnuna ta’ speċjalista. F’dan il-każ, l-espert iwieġeb għall-mistoqsijiet li jsiru mill-qorti jew mill-prosekutur sa data speċifika. L-espert irid jirrapporta kwalunkwe kunflitt ta’ interess lill-qorti. L-esperti maħtura mill-qorti għandhom aċċess għall-fajl.

(b) Ħatra mill-partijiet

Hemm bosta tipi ta’ esperti maħtura mill-partijiet fir-Rumanija:

• Esperti indipendenti awtorizzati maħtura fuq talba tal-partijiet jew tal-akkużati (l-Artikolu 172 (8) tal-Kodiċi tal-Proċedura Penali)
• Esperti uffiċjali minn laboratorji jew istituzzjonijiet speċjalizzati
• Esperti nazzjonali indipendenti awtorizzati
• Minn barra l-pajjiż (l-Artikolu 172 (8) tal-Kodiċi tal-Proċedura Penali).

L-esperti għandhom id-dritt li jirrifjutaw li jwettqu l-perizja għall-istess raġunijiet li x-xhieda jistgħu jirrifjutaw li jixhdu.

2. Proċedura

(a) Proċedura Ċivili

L-imħallef mhuwiex marbut bl-opinjoni tal-espert. L-uniku obbligu tal-espert huwa li jippreżenta r-rapport. L-esperti jistgħu jkunu f’kuntatt mal-partijiet matul il-proċedimenti, l-esperti maħtura mill-qorti jeħtieġu l-permess tal-qorti biex jagħmlu dan.

i. Rapport tal-espert

Fil-proċedimenti tal-esperti Rumeni mhuwiex meħtieġ rapport espert preliminari. Ir-rapport prinċipali jista’ jiġi ppreżentat biss bil-miktub. L-espert irid isegwi ċerta struttura meta jipprovdi r-rapport tiegħu.

Jekk ikun meħtieġ li r-rapport tal-espert jiġi ċċarat jew supplimentat, jew jekk ikun hemm kontradizzjoni bejn l-opinjonijiet tal-esperti, il-qorti tista’ ex officio jew fuq talba tal-partijiet titlob lill-esperti biex jiċċaraw jew jikkompletaw ir-rapporti tagħhom.

Il-qorti tista’ tordna kontroperizja fuq talba tal-partijiet jew ex officio jekk ikun hemm raġunijiet tajba biex tagħmel dan. Il-kontroperizja tiġi pprovduta minn espert differenti minn tar-rapport oriġinali. Il-qorti tiddeċiedi b’mod liberu fuq liema raġunament tibbaża s-sentenza tagħha.

ii. Smigħ fil-qorti

Matul il-prosekuzzjoni kriminali jew il-proċess, l-espert jista’ jinstema’ mill-maġistrat inkwirenti jew mill-qorti fuq talba tal-prosekutur jew tal-partijiet jew ex officio jekk is-seduta ta’ smigħ tkun neċessarja biex jiġu ċċarati s-sejbiet jew il-konklużjonijiet tal-espert.

Fil-proċedura tal-liġi ċivili, jekk l-esperti jkunu jistgħu jesprimu l-opinjoni tagħhom minnufih, huma jinstemgħu fis-seduta, bl-istess regoli tax-xhieda u l-opinjoni tagħhom tiġi rreġistrata fis-sentenza.

(b) Proċedimenti kriminali

Jekk il-prosekutur jew il-qorti jqisu li l-kompetenza ma tkunx kompluta u dan in-nuqqas ma jkunx jista’ jiġi rimedjat bis-smigħ tal-espert, il-qorti għandha tordna, ex officio jew fuq talba tal-partijiet, perizja supplimentari mill-istess espert. Jekk ma jkunx possibbli li jiġi nnominat l-istess espert, tiġi ordnata kontroperizja.

Il-prosekutur jew il-qorti għandhom jordnaw perizja ġdida jekk il-konklużjonijiet tar-rapport tal-esperti ma jkunux ċari jew ikunu kontradittorji u dawn in-nuqqasijiet ma jkunux jistgħu jiġu rimedjati billi jinstema’ l-espert.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-kompetenzi u l-esperti EEEI.

Listi u reġistri tal-esperti

Il-Ministeru tal-Ġustizzja tar-Repubblika tas-Slovenja jżomm reġistru tal-esperti.
Dan ir-reġistru huwa aċċessibbli pubblikament hawnhekk.

Il-liġi Slovena ma tipprovdix definizzjoni ta’ xhud espert. Madankollu, hemm distinzjoni bejn xhud esperti, esperti u esperti tal-liġi.

Mhux l-esperti kollha huma koperti mir-reġistru - ir-reġistru jkopri biss qorti (esperti ġudizzjarji). Ir-reġistru jikkonsisti f’ 50 gruppi ewlenin, b’madwar 1000 espert elenkati b’kollox.

II. Il-kwalifiki tal-espert

Skont l-Artikolu 16 tal-Att dwar l-Esperti tal-Qrati Sloveni, l-Assessuri Ċertifikati u l-Interpreti tal-Qrati, il-kriterji li l-esperti jridu jissodisfaw biex ikunu reġistrati huma, inter alia:

• li jkunu ċittadini tar-Repubblika tas-Slovenja jew ta’ Stat Membru tal-Unjoni Ewropea jew ta’ Stat Membru taż-Żona Ekonomika Ewropea u jkollhom għarfien attiv tal-lingwa Slovena,
• ma jkunux instabu ħatja res judicata ta’ reat kriminali premeditat imħarrek ex officio li jagħmilhom moralment inkapaċi biex jipprovdu opinjonijiet esperti lill-qrati, peress li dan jista’ jipprekkludi t-twettiq imparzjali jew professjonali tax-xogħol tagħhom jew ikun ta’ dannu għar-reputazzjoni tal-qorti,
• għandhom edukazzjoni universitarja taħt il-programm li jippreċedi dak ta’ Bolonja jew ikkonkludew programm ta’ studju tat-tip Master organizzat taħt il-programm ta’ Bolonja u għandhom għarfien professjonali xieraq u ħiliet prattiċi u esperjenza għal tip partikolari ta’ xogħol espert,
• ikollhom sitt snin ta’ esperjenza fil-qasam li fih jixtiequ jwettqu xogħol espert,
• ma jwettqux attività inkompatibbli mal-kompetenza ġudizzjarja.

Persuna li tixtieq li tinħatar bħala espert ġudizzjarju għandha tissottometti lill-Ministeru tal-Ġustizzja, l-applikazzjoni għall-ħatra bħala espert ġudizzjarju, fuq il-formola preskritta u bbażata fuq sejħa miftuħa. Sabiex jiddetermina l-kundizzjoni tal-għarfien espert u l-ħiliet prattiċi u l-esperjenza tal-kandidat, il-Ministru jordna test ta’ profiċjenza speċjali. Il-Ministeru mbagħad joħroġ deċiżjoni, u l-espert jieħu ġurament.
Sabiex jiġi rreġistrat, l-espert ma għandux għalfejn jaderixxi mal-kodiċi ta’ kondotta jew etika.

Hemm rekwiżiti għal żvilupp professjonali kontinwu. L-esperti ġudizzjarji jridu jaġġornaw b’mod kostanti l-għarfien u l-metodi applikati tagħhom fil-professjoni, jew jipparteċipaw f’konsultazzjonijiet u taħriġ professjonali organizzati minn awtorità statali kompetenti, organizzazzjoni awtorizzata, assoċjazzjoni professjonali jew istituzzjoni professjonali oħra. Wara ħames snin mid-data tal-ħatra u wara li jiskadu kull ħames snin oħra, l-esperti ġudizzjarji kollha huma obbligati li jissottomettu l-evidenza tat-taħriġ professjonali li ħadu matul l-aħħar ħames snin lill-Kunsill tal-esperti li jivverifika l-profiċjenza tagħhom.

L-edukazzjoni professjonali ġenerali tinkludi għarfien bażiku fil-qasam tal-organizzazzjoni kostituzzjonali tar-Repubblika tas-Slovenja, l-organizzazzjoni u l-funzjonament tal-ġudikatura, il-proċeduri tal-qorti, ir-regoli ta’ evidenza, id-dispożizzjonijiet legali dwar id-drittijiet u d-dmirijiet ta’ esperti ġudizzjarji, l-assessuri ġudizzjarji jew l-interpreti tal-qorti, il-liġi u l-istituzzjonijiet tal-Unjoni Ewropea u suġġetti oħra relatati mal-ħidma tal-esperti ġudizzjarji, l-assessuri tal-qorti jew l-interpreti tal-qorti.

L-edukazzjoni professjonali speċjali tinkludi kompetenza speċjali għal oqsma individwali ta’ kompetenza u ta’ sub-żoni ta’ ħidma esperta.

L-esperti mhumiex obbligati jkunu membri ta’ assoċjazzjoni professjonali sabiex jiġu elenkati fir-reġistru.
Espert jista’ jitneħħa mill-kariga mir-reġistru mill-Ministru:

• jekk id-dritt għax-xogħol bħala espert jiġi rtirat b’mod permanenti fil-proċedimenti dixxiplinari,
• jekk espert jipprovdi dikjarazzjoni bil-miktub li hu ma jixtieqx aktar li jipprovdi opinjonijiet ta’ esperti tal-qorti,
• f’każ ta’ sensja ta’ espert
• jekk att ta’ akkuża jkun ġie mressaq kontra espert għal reat kriminali li jitħarrek ex officio u li jista’ jiġi kkastigat b’aktar minn sentejn ħabs, il-Ministeru jneħħi dan l-espert mit-taqsima pubblika tad-direttorju mhux aktar tard minn tlett ijiem wara li jkun ġie nnotifikat dwar il-fatt legali. Id-dħul mill-ġdid fit-taqsima pubblika tad-direttorju huwa mwettaq wara t-tmiem tar-raġunijiet għat-tneħħija.

III. Tneħħija ta’ esperti

Ir-remunerazzjoni ta’ esperti maħtura mill-qorti hija rregolata legalment. L-ammont tar-remunerazzjoni jiddependi, inter alia, fuq in-numru ta’ paġni tal-fajl tal-qorti, iż-żmien iddedikat għall-investigazzjoni u t-tħejjija għas-seduta, dwar jekk huwiex meħtieġ li tinġabar u tiġi eżaminata dokumentazzjoni addizzjonali, dwar jekk hijiex meħtieġa investigazzjoni u dwar il-kumplessità tal-każ. Minbarra r-remunerazzjoni, l-esperti huma intitolati għal rimborż tal-ispejjeż u l-ispejjeż tagħhom.

Il-partijiet jistgħu jiksbu għajnuna legali fir-rigward tar-rimunerazzjoni tal-espert b’rati preskritti.

Il-qorti tiddeċiedi fid-deċiżjoni tagħha liema parti jew partijiet għandhom iħallsu r-remunerazzjoni.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Ir-responsabbiltà tal-espert mhijiex soġġetta għal limitu massimu skont il-liġi. Japplikaw regolamenti ġenerali. L-esperti mhumiex obbligati li jkopru r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar proċedimenti ta’ esperti

Sfortunatament, l-Att bl-Ingliż dwar l-Esperti tal-Qrati, l-Assessuri Ċertifikati u l-Interpreti tal-Qrati mhuwiex aċċessibbli online.

1. Ħatra tal-esperti

1a. Ħatra minn qorti

Il-Qorti tista’ taħtar kwalunkwe persuna li tqis xierqa u kompetenti. Fil-biċċa l-kbira tal-każijiet il-qrati jaħtru espert mir-reġistru uffiċjali.

1b. Ħatra mill-partijiet

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-riżultati tal-espert maħtur mill-qorti u jqabbdu espert bi spejjeż tagħhom għal dak l-iskop.

2. Proċedura

(A) Proċedura Ċivili

Il-partijiet huma meħtieġa jipprovdu informazzjoni, istruzzjonijiet u mistoqsijiet dettaljati għall-espert.
Meta jkun meħtieġ għall-opinjoni tal-espert, l-espert jista’ jikkuntattja l-partijiet.

Il-Qorti ma timmonitorjax il-progress tal-investigazzjoni esperta. Madankollu, kull espert għandu jinforma lill-qorti jekk hux qed jistenna li jwettaq ix-xogħol mistenni fil-ħin. Ma hemm l-ebda kontroll tal-kwalità. Il-qrati mhumiex marbutin bl-opinjoni mogħtija fir-rapporti ta’ esperti.

Il-partijiet jistgħu jikkontestaw ir-rapport permezz ta’ dikjarazzjonijiet jew billi jipprovdu kontrogħarfien qabel ma l-imħallef jiddeċiedi l-każ.

Meta parti titlob mistoqsijiet addizzjonali jew il-qorti teħtieġ aktar informazzjoni, il-qorti tista’ tordna rapport addizzjonali.

Il-Qorti mhijiex marbuta b’opinjoni esperta iżda normalment tikkunsidraha meta tagħti deċiżjoni finali.

1. Rapport tal-espert

L-espert jagħti r-rapport tiegħu bil-miktub jew bil-fomm jekk il-qorti tkun tixtieq dan.

Fir-rapport finali l-espert għandu jindirizza l-argumenti tal-partijiet. Ma hemm l-ebda struttura preskritta għar-rapport u ma hemm l-ebda rekwiżiti speċifiċi oħra li l-esperti jeħtieġ li jaderixxu magħhom fir-rapport tagħhom.

L-Att dwar l-Esperti tal-Qrati, l-Assessuri Ċertifikati u l-Interpreti tal-Qrati jispeċifika linji gwida ġenerali u individwali dwar it-tħejjija ta’ opinjonijiet esperti li jiġu ppubblikati fuq is-sit web tal-Ministeru tal-Ġustizzja. Il-linji gwida għandhom jiġu approvati mill-Kunsill tal-Esperti u għandhom jinkludu indikazzjoni uniformi tal-istruttura u l-istruzzjonijiet dwar it-tħejjija tal-opinjonijiet tal-esperti. Linji gwida ġenerali u individwali dwar oqsma u sub-żoni ta’ għarfien espert ta’ esperti tal-qorti għandhom jiġu adottati u ppubblikati fuq is-sit web tal-Ministeru fi żmien sentejn wara l-applikazzjoni tal-Att imsemmi hawn fuq (sal-1 ta’ Jannar 2021).

2. Seduta ta’ smigħ tal-Qorti

L-esperti huma meħtieġa jattendu s-seduta ta’ smigħ tal-qorti jekk il-qorti titlobhom biex jagħmlu dan.

(B) Proċeduri oħra

Il-proċeduri l-oħra huma fil-biċċa l-kbira identiċi għall-proċedura ċivili.

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u reġistri ta’ esperti

Hemm lista uffiċjali/reġistru tal-esperti fir-Repubblika Slovakka. Kulħadd jista’ jaċċessa l-lista ta’ esperti online.

L-entità responsabbli għaż-żamma tar-reġistru tal-esperti hija l-Ministeru għall-Ġustizzja.

Sabiex jiġu elenkati fir-reġistru, l-esperti jridu jissodisfaw il-kriterji li ġejjin:

• kapaċità legali sħiħa,
• silta mill-kondotta mingħajr ebda kundanna kriminali elenkata,
• edukazzjoni korrispondenti (grad universitarju, jekk possibbli),
• kors speċifiku fuq żmien qasir dwar l-istandards legali li jirregolaw il-professjoni tal-esperti ġudizzjarji,
• mill-inqas seba’ snin esperjenza fil-qasam rilevanti tal-għarfien espert (kollha wara li wieħed ikun kiseb il-lawrja),
• eżami speċifiku organizzat mill-Ministeru għall-Ġustizzja jew minn entità delegata,
• kors speċifiku fit-tul dwar l-istandards legali li jirregolaw il-professjoni tal-esperti ġudizzjarji u dwar is-sezzjoni jew is-subsezzjoni rilevanti tal-lista (meħtieġ biss għal ċerti sezzjonijiet u subsezzjonijiet),
• it-tagħmir materjali meħtieġ,
• l-ebda tħassir mil-lista matul l-aħħar 3 snin minħabba reat amministrattiv bħala espert ġudizzjarju u l-ebda projbizzjoni kurrenti minħabba reat amministrattiv bħala espert ġudizzjarju,
• il-ġurament ta’ espert ġudizzjarju.

L-esperti jridu jieħdu ġurament sabiex jiġu rreġistrati. L-esperti jridu japplikaw sabiex jiġu elenkati. Il-Ministeru għall-Ġustizzja huwa obbligat jirreġistra fil-lista tal-esperti persuna li tissodisfa r-rekwiżiti statutorji.

Il-Ministeru għall-Ġustizzja jista’ jneħħi lill-espert mil-lista:

• fuq talba bil-miktub tal-espert,
• jekk il-persuna ma tibqax tissodisfa r-rekwiżiti msemmija hawn fuq,
• bħala sanzjoni dixxiplinarja,
• jekk il-persuna twettaq attività mingħajr assigurazzjoni ta’ responsabbiltà ċivili,
• jekk il-persuna ma tgħaddix mill-verifika tal-kompetenza professjonali.

Il-lista ta’ esperti tiġi aġġornata kontinwament mill-Ministeru għall-Ġustizzja.

Wieħed jista’ jfittex espert billi juża l-għodda ta’ tiftix. Din l-għodda ta’ tiftix tkopri l-esperti kollha. L-esperti huma elenkati skont l-ispeċjalizzazzjoni tagħhom u l-ispeċjalizzazzjonijiet huma aċċessibbli fir-reġistru.

II. Il-kwalifiki tal-espert

L-esperti jridu jiksbu ċertu livell edukattiv fid-dixxiplina speċjalizzata tagħhom sabiex jiġu rreġistrati. L-esperti ma għandhomx għalfejn ikunu membri ta’ korp professjonali biex jipprattikaw bħala espert. L-esperti iridu jaġġornaw il-ħiliet tagħhom b’mod regolari. Hemm istituti speċjalizzati għall-esperti li huma intitolati li jorganizzaw taħriġ professjonali kontinwu.

III. Ir-remunerazzjoni tal-esperti

L-espert jista’ jiftiehem mal-awtorità kontraenti, li mhijiex qorti jew awtorità pubblika oħra, dwar ir-remunerazzjoni kuntrattwali jew l-ammont tal-espert. Jekk ma jaqblux, l-espert huwa intitolat għal tariffa, għal kumpens għall-ispejjeż u għal kumpens għat-telf ta’ ħin. L-ammont tat-tariffa għall-esperti jiġi bbażat jew fuq il-ħin, jew skont il-metodu ta’ proporzjon jew skont il-metodu b’rata fissa.

L-esperti maħtura mill-qorti jistgħu jirċievu ħlas bil-quddiem. Fil-proċeduri ċivili, ir-remunerazzjoni tal-espert titħallas mill-partijiet, filwaqt li fil-proċedimenti kriminali din titħallas mill-Istat.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Ir-regolamenti tar-Repubblika Slovakka jinkludu dispożizzjoni partikolari li tittratta r-responsabbiltà tal-espert. L-Att Nru 382/2004 Coll., kif emendat l-aħħar, jirregola diversi tipi ta’ reati amministrattivi.

L-esperti huma obbligati jkopru r-responsabbiltà possibbli tagħhom permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali. Tali assigurazzjoni ma tkoprix ir-responsabbiltà tal-espert għall-pariri li jagħti fl-Istati Membri l-oħrajn.

Ir-responsabbiltà tal-espert hija suġġetta għal limitu massimu ta’ EUR 33 193.

V. Informazzjoni addizzjonali dwar l-esperti fil-proċedimenti

Id-dispożizzjonijiet legali ewlenin applikabbli għall-perizja ġudizzjarja fir-Repubblika Slovakka huma l-Att Nru 382/2004 Coll. kif emendat l-aħħar, ir-Regolament Nru 228/2018 Coll., il-Kodiċi dwar il-Proċedura Ċivili, il-Kodiċi dwar il-Proċedura Kriminali u l-Kodiċi dwar il-Proċedura Amministrattiva.

Ir-regoli ġenerali għall-ħatra tal-esperti għall-fini ta’ proċedimenti quddiem il-qrati ċivili, kriminali jew amministrattiva huma simili.

Is-sistema ġuridika tar-Repubblika Slovakka ma tiddistingwix bejn xhieda esperti, esperti tekniċi, esperti legali jew kwalunkwe tip ieħor ta’ espert. L-għadd totali ta’ esperti reġistrati huwa ta’ madwar 3 000.

Ħatra tal-esperti

L-esperti jistgħu jinħatru minn qorti jew minn awtorità pubblika oħra. L-esperti jistgħu jinħatru għall-fini ta’ proċedimenti preliminari jew ta’ qabel il-proċess. Fi proċedimenti kriminali ta’ qabel il-proċess, l-espert jista’ jinħatar mill-pulizija jew mill-prosekutur.

Ma hemm l-ebda differenza bejn il-ħatra ta’ espert għall-fini ta’ proċedimenti quddiem qorti ċivili, kriminali u amministrattiva. L-esperti maħturin mill-qorti għandhom obbligu legali li jirrappurtaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess. F’każijiet fejn l-esperti jinħatru mill-qrati, il-qorti tuża lista jew reġistru ta’ esperti biex tagħżilhom. Perit mil-lista jista’ jinħatar mill-qorti jew jintgħażel minn waħda mill-partijiet. Jekk ma jkun hemm l-ebda espert ġudizzjarju reġistrat fil-lista jew l-ebda espert ġudizzjarju reġistrat ma jkun jista’ jwettaq il-perizja, il-qorti tista’ taħtar espert ġudizzjarju fuq bażi ad hoc.

Proċedura

Proċedura Ċivili

L-esperti normalment jiġu kontroeżaminati matul il-proċess. Il-qorti ma hijiex marbuta bl-opinjoni tal-espert. Ir-rapport tal-espert huwa importanti daqs kwalunkwe prova oħra; l-imħallef huwa obbligat li jevalwaha liberament u fir-rigward tal-mezzi ta’ prova l-oħrajn.

Ma hemm l-ebda proċedura li permezz tagħha l-esperti jiltaqgħu qabel il-proċess jew jiġu kontroeżaminati qabel il-proċess biex jippruvaw isolvu l-kwistjonijiet u biex il-qorti tifhem l-opinjonijiet differenti.

Fuq talba tal-qorti, il-partijiet ikunu obbligati jikkooperaw mal-espert fil-kisba tas-sorsi jew tad-data għall-perizja.

1. Rapport tal-espert

Ir-rapport tal-espert irid ikun strutturat b’dan il-mod:

• paġna bit-titolu
• introduzzjoni
• ir-rapport
• konklużjoni
• annessi
• il-klawżola tal-espert

L-esperti ma humiex meħtieġa jipprovdu rapport preliminari. L-esperti ma humiex obbligati li jindirizzaw l-argumenti tal-partijiet fir-rapport tagħhom.

Il-qorti tista’ tordna li l-espert jipprovdi rapport addizzjonali. L-esperti jippreżentaw ir-rapport tagħhom bil-miktub jew bil-fomm.

2. Seduta fil-qorti

L-espert ikollu jattendi seduta preliminari. L-espert ikollu jattendi s-seduta ewlenija sabiex iwieġeb għall-mistoqsijiet tal-qorti u tal-partijiet. L-esperti normalment jiġu kontroeżaminati matul il-proċess.

L-informazzjoni ppreżentata hawn inġabret waqt il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.

I. Listi u Reġistri ta’ esperti

Fl-Iżvezja, ma hemmx reġistri jew rekords ta’ esperti, u ma hemmx pjanijiet biex jiġu introdotti tali rekords.

II. Kwalifiki tal-esperti

Mhux applikabbli.

III. Rimunerazzjoni tal-esperti

Mhux disponibbli.

IV. Responsabbiltà tal-esperti

Mhux disponibbli.

V. Informazzjoni Addizzjonali dwar il-Proċedimenti tal-esperti

1. Ħatra ta’ esperti

a) Ħatra minn qorti

Mhuwiex normali li l-qorti taħtar espert waħidha fi proċediment ġudizzjarju.

b) Ħatra mill-partijiet

Fl-Iżvezja, l-esperti li jintervjenu fi proċedimenti ġudizzjarji normalment jitqabbdu minn waħda mill-partijiet fil-proċess, li jfisser li r-regoli li japplikaw għax-xhieda japplikaw ukoll għall-espert. (“xhud espert”)

2. Proċedura

It-tradizzjoni ġudizzjarja Żvediża hija bbażata fuq il-prinċipju ta’ eżami liberu tal-evidenza, li jfisser li l-evidenza ppreżentata ma tiġix miċħuda sempliċement għal raġunijiet proċedurali. Għalhekk, il-mertu tax-xhieda ta’ xhud espert huwa bbażat fuq il-konklużjonijiet u x-xhieda f’kull każ uniku. Il-valur evidenzjarju tad-dikjarazzjoni jiġi vvalutat mill-qorti, u l-kredibbiltà u l-kompetenza tax-xhieda biex jaslu għall-konklużjonijiet se tkun kwistjoni li jridu jistabbiluha l-partijiet (permezz ta’ eżami u kontroeżami).

Il-Kodiċi ta’ Proċedura Ġudizzjarja Żvediż u r-regoli tal-evidenza tiegħu huma b’mod ġenerali bbażati fuq il-prinċipji tal-immedjatezza tal-evidenza, il-konċentrazzjoni tal-proċess u l-preżentazzjoni orali.

Dikjarazzjoni ta' xhud ikollha l-akbar valur meta jkun hemm riskji mnaqqsa ta’ nuqqas ta’ ftehim, li huwa l-każ meta wieħed jidher personalment peress li jkun aktar faċli għall-qorti li tivvaluta l-affidabbiltà u l-kredibbiltà tad-dikjarazzjoni. F’ċerti aspetti, ir-regola tiżgura wkoll id-dritt tal-partijiet għal kontroeżami (jiġi ppreservat l-prinċipju ta’ opportunitajiet ugwali għall-partijiet).

Riżultat ta’ dawn il-prinċipji huwa li l-evidenza tiġi ppreżentata bejn wieħed u ieħor dejjem fis-seduta prinċipali quddiem il-qorti. Għalhekk, id-dikjarazzjonijiet evidenzjarji jridu jiġu ppreżentati direttament u oralment lill-qorti. Dikjarazzjonijiet bil-miktub/affidavits/eżamijiet bil-vidjow normalment ma jiġux aċċettati bħala sostitut għal dikjarazzjoni in persona (bl-eċċezzjoni ta’ reġistrazzjonijiet bil-vidjow ta’ dikjarazzjonijiet ta’ minorenni).

Mill-2008, id-dikjarazzjonijiet testimonjali mis-smigħ prinċipali u l-użu ta’ eżami fis-smigħ prinċipali permezz tat-telefon u b’vidjokonferenza huma fil-biċċa l-kbira permessi: il-vidjokonferenza – normalment f’kamra tal-konferenzi f’qorti fi ħdan id-distrett ġudizzjarju tax-xhud – tiġi ġeneralment aċċettata bħala ugwali għal dehra fil-qorti.

Fil-prattika, il-projbizzjoni kontra l-affidavits ma tiġix applikata għaċ-ċertifikati maħruġa minn tobba u uffiċjali jew impjegati taċ-ċivil; madankollu, jiddependi dejjem mill-każ u l-evidenza disponibbli.

Il-kompetenza ġudizzjarja hija rregolata mill-Kodiċi tal-Proċedura Ġudizzjarja Żvediż li jista’ jiġi aċċessat hawnhekk:

Il-Kodiċi tal-Proċedura Ġudizzjarja Żvediż (1942:740)

Il-Kodiċi tal-Proċedura Ġudizzjarja Żvediż (1998:000) (Kapitolu 40, paġna 215 s., mhux aġġornat)

L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-kompetenzi u l-esperti EEEI.