Sib informazzjoni għal kull reġjun
I. Listi u reġistri ta’ esperti
Il-Ministeru tal-Ġustizzja għandu reġistru ta' esperti ġudizzjarji. Ir-reġistru jiddistingwi bejn esperti fi 12-il qasam. Huwa disponibbli għall-professjonisti kollha u għall-pubbliku hawnhekk. Filwaqt li r-reġistru kien imfassal għal kwistjonijiet kriminali u amministrattivi, huwa jintuża wkoll għal kwistjonijiet ċivili u kummerċjali. Il-qrati mhumiex obbligati jaħtru esperti li jidhru fir-reġistru, iżda ġeneralment hekk jagħmlu.
Il-professjonisti japplikaw għand il-Ministeru tal-Ġustizzja biex jiġu elenkati. Fajl komplut (li jinkludi diploma fil-qasam inkwistjoni, evidenza tal-esperjenza professjonali, CV u l-estratt tal-fedini penali) jintbagħat lill-Ministeru tal-Ġustizzja, li mbagħad jibda proċedura ta’ verifika, fost l-oħrajn dwar l-affidabbiltà tal-espert. il-ministeru jiddeċiedi jekk għandux jirreġistra lill-espert billi jivverifika l-kwalifika tal-kandidat (inklużi l-lawrji fil-qasam u l-edukazzjoni ulterjuri) u l-esperjenza. Jekk jiġu ammessi fir-reġistru, l-esperti jridu jieħdu ġurament fil-qorti.
Ladarba jiġi deżinjat mill-Ministeru tal-Ġustizzja u ġuramentat minn qorti, il-kontenut tar-reġistru jiġi ppubblikat fil-Ġurnal uffiċjali tal-Lussemburgu. Ladarba jkunu elenkati, l-esperti ma għandhom l-ebda obbligu partikolari. Huma ma għandhom għalfejn jibagħtu l-ebda rapport tal-attività lill-ministeru. Mhumiex obbligati jsegwu edukazzjoni kontinwa. Ir-reġistru jiġi aġġornat f’intervalli regolari.
L-esperti jistgħu jiġu revokati jekk jiksru l-obbligi tagħhom jew ir-regoli etiċi professjonali jew għal raġunijiet serji oħra. Raġunijiet bħal dawn iseħħu jekk ma jibqgħux jissodisfaw il-kwalifika meħtieġa, ikunu nstabu li ma kinux qed iwettqu d-dmir tagħhom jew ma jibqgħux jippreżentaw l-affidabbiltà meħtieġa, pereżempju jkunu nstabu ħatja ta’ reat. Espert jitkeċċa b’deċiżjoni tal-ministru wara li jkun ħa l-parir tal-prosekutur pubbliku u wara li jkun sema’ lill-espert ikkonċernat. It-tkeċċija tieħu l-forma ta’ revoka permezz ta’ digriet ministerjali. Ir-revoka tista’ tiġi kkontestata quddiem il-qorti amministrattiva. Ma hemm ebda kodiċi ta’ kondotta jew etika speċifiċi applikabbli għall-esperti. Madankollu, iridu jiġu rispettati l-kodiċijiet etiċi jew professjonali oħra li japplikaw għall-professjoni speċifika tal-espert.
II. Kwalifiki tal-esperti
L-esperti jridu jiksbu ċertu livell edukattiv fid-dixxiplina speċjalizzata tagħhom sabiex ikunu jistgħu jsejħu lilhom infushom esperti. Dawn il-lawrji huma essenzjali biex huma jiġu rreġistrati fir-reġistru tal-esperti li għandu l-Ministeru tal-Ġustizzja. L-esperti la għandhom għalfejn ikunu membri ta’ korp professjonali biex jipprattikaw bħala esperti, u lanqas għandhom għalfejn itejbu l-ħiliet tagħhom b’mod regolari (ma hemm l-ebda sistema ta’ edukazzjoni legali kontinwa, iżda l-esperti jistgħu jsegwu taħriġ fuq bażi volontarja).
III. Rimunerazzjoni tal-esperti
Ir-rimunerazzjoni tal-esperti hija stabbilita permezz ta’ regolament. F’każijiet speċifiċi, speċjalment jekk il-missjoni tal-espert tkun partikolarment kumplessa, il-qorti tista’ tiddeċiedi li ma tapplikax it-tariffa legali. Fil-prattika, l-esperti ġeneralment jitolbu lill-partijiet biex jiftiehmu li jħallsu ammont ogħla mit-tariffa legali. Fi kwistjonijiet ċivili, meta jinħatru mill-qorti, waħda mill-partijiet tkun obbligata tħallas lill-espert bil-quddiem. L-esperti jistgħu jirċievu ħlas bil-quddiem fuq it-tariffi tagħhom li jaqbżu t-tariffa legali. Iżda fit-tmiem tal-proċedimenti, fis-sentenza dwar il-merti, il-qorti tiddeċiedi min għandu jġorr il-piż finali tal-ispejjeż. Il-piż tal-ispejjeż jista’ jinqasam bejn il-partijiet. Il-partijiet jistgħu jiksbu għajnuna legali fir-rigward tar-rimunerazzjoni tal-espert bir-rati preskritti.
Fi kwistjonijiet kriminali, il-ħlas bil-quddiem fuq l-ispejjeż dejjem jitħallas mill-Istat. L-imputat ikollu jħallas ir-rimunerazzjoni tal-espert biss jekk l-imputat jiġi kkundannat. L-esperti mitluba mill-prosekutur jistgħu jitħallsu wkoll mill-Istat.
IV. Responsabbiltà tal-esperti
Ma hemm l-ebda regola speċifika applikabbli għar-responsabbiltà tal-esperti. L-azzjoni tagħhom għalhekk hija rregolata mir-regoli ġenerali tal-obbligi. Dawn ir-regoli ma jipprevedu l-ebda limitu massimu tar-responsabbiltà. Ma hemm l-ebda obbligu biex ir-responsabbiltà possibbli tal-espert tiġi koperta permezz ta’ assigurazzjoni ta’ indennizz professjonali.
V. Informazzjoni addizzjonali dwar il-proċedimenti tal-esperti
Il-ħatra tal-esperti hija rregolata bi statut speċifiku tas-7 ta’ Lulju 1971, il-“Loi du 7 juillet 1971 portant en matière répressive et administrative, institution d’experts, de traducteurs et d’interprètes assermentés et complétant les dispositions légales relatives à l’assermentation des experts, traducteurs et interprètes”. Din il-liġi tirrigwarda biss kwistjonijiet kriminali u amministrattivi. Ma teżisti l-ebda liġi speċifika fi kwistjonijiet ċivili. Ċerti dispożizzjonijiet tal-kodiċijiet tal-proċedura kriminali jew ċivili huma rilevanti, kif ukoll l-istatut ġenerali dwar il-proċedura amministrattiva tal-21 ta’ Ġunju 1999, il-“loi du 21 juin 1999 portant règlement de procedure devant les juridictions administratives”.
Ma hemmx differenzi fundamentali bejn il-proċeduri tal-ħatra fi kwistjonijiet ċivili, amministrattivi u kriminali. Madankollu, fi kwistjonijiet kriminali, l-imputat għandu drittijiet aktar estensivi milli fi kwistjonijiet oħra. Il-maġġoranza l-kbira tal-esperti ġudizzjarji jinħatru fil-proċedimenti preliminari, qabel il-proċess. Mill-anqas nofs it-talbiet għall-ħatra ta’ espert jinbdew fil-proċeduri preliminari. Il-ħatra ta’ esperti matul il-proċedimenti prinċipali mhijiex komuni ħafna.
1. Ħatra ta’ esperti
Fil-Lussemburgu, l-esperti ġudizzjarji jinħatru mill-qrati jew jiġu ingaġġati mill-partijiet. L-imħallfin biss jistgħu jaħtru esperti bl-istatus ta’ esperti ġudizzjarji, jew fuq talba tal-partijiet jew ex officio. F’materji kriminali, l-imħallef inkwirenti, il-“juge d’instruction”, ħafna drabi jaħtar l-espert, jew fuq talba tal-imputat jew tal-prosekutur. L-imħallef inkwirenti jista’ wkoll jaħtar l-espert ex officio. Billi d-deċiżjoni tal-imħallef inkwirenti hija deċiżjoni preliminari, il-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi ma japplikax.
Fid-dritt kriminali, hemm regoli speċjali għall-koesperti jew għall-kontroesperti li jkunu għad-dispożizzjoni tal-imputat.
Fi kwistjonijiet ċivili, kummerċjali u amministrattivi, espert jista’ jinħatar qabel il-proċess jekk ikun hemm urġenza speċjali.
a) Ħatra minn qorti
Matul il-proċedimenti prinċipali, qorti taħtar espert ġudizzjarju meta tkun teħtieġ parir dwar kwistjonijiet tekniċi li jinqalgħu matul il-proċedimenti. Dan, il-qrati jistgħu jagħmluh fuq talba tal-partijiet jew ex officio. L-esperti jridu jirrappurtaw kwalunkwe kunflitt ta’ interess ma’ xi parti.
Ħatra ta’ espert qabel il-proċess hija possibbli jekk il-kwistjoni tkun urġenti jew jekk il-kompetenza esperta tkun meħtieġa fid-dawl ta’ litigazzjoni imminenti dwar il-merti. Il-ħatra tal-espert f’dan l-istadju preliminari hija l-uniku għan tal-proċedimenti, u tirrikjedi li l-partijiet jippreżentaw talba speċifika. Ġeneralment, dawn il-proċedimenti ma jistgħux jinbdew mingħajr ma l-konvenut ikollu l-opportunità li jinstema’ mill-imħallef. Madankollu, f’każijiet ta’ urġenza estrema, l-esperti ġudizzjarji jistgħu jinħatru immedjatament, iżda f’dan il-każ, il-konvenut irid ikollu l-opportunità li jinstema’ fi stadju aktar ’il quddiem.
Meta jagħmlu rikors għall-ħatra ta’ espert ġudizzjarju jew meta jikkummentaw dwar is-suġġeriment tal-qorti li taħtar wieħed, il-partijiet jistgħu jipproponu ismijiet u jaqblu dwar espert speċifiku. Jekk qorti tiddeċiedi li taħtar espert ġudizzjarju fuq inizjattiva proprja, hija għandha tavża b’dan lill-partijiet u tfittex il-kummenti tagħhom qabel ma tieħu din id-deċiżjoni. Il-qrati mhumiex obbligati jaħtru esperti li jidhru fir-reġistru tal-esperti, għalkemm din hija ġeneralment il-prassi tagħhom.
b) Ħatra mill-partijiet
Filwaqt li l-partijiet qatt ma jaħtru esperti ġudizzjarji, il-partijiet jistgħu jiġu involuti fil-ħatra ta’ espert mill-qorti. Huma jistgħu jaqblu fuq il-missjoni tal-espert, fuq il-piż tal-ispejjeż u saħansitra fuq espert speċifiku. Imbagħad jibagħtu ittra tal-ħatra komuni lill-espert magħżul. Jekk iż-żewġ partijiet jaqblu, l-imħallef jista’ jippermetti li jinħatar dak l-espert. Dan jiġri ta' spiss fil-proċedimenti preliminari.
2. Proċedura (Ċivili)
Ladarba jinħatar, l-espert ġudizzjarju jlaqqa’ lill-partijiet biex jiddiskuti l-każ magħhom. L-esperti ġeneralment jikkomunikaw permezz tal-avukati mal-partijiet u jinfurmaw ukoll lill-qorti dwar l-iżviluppi. Ma hemmx regoli speċifiċi dwar kif dan jiġi ġestit ħlief għar-rekwiżit li jiġi rrispettat il-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi f'kull ħin: kull parti għandha d-dritt tesprimi l-fehma tagħha dwar l-aspetti kollha tal-każ f’kull ħin.
Hemm żewġ attenwazzjonijiet ta’ dan il-prinċipju. Dawn jikkonċernaw l-eżamijiet ta’ aspetti purament fattwali mill-esperti u l-investigazzjonijiet li jinvadu l-isfera privata (jiġifieri eżami mediku). Iżda f’dawn il-każijiet, l-espert irid jippreżenta r-riżultati tal-investigazzjonijiet lill-partijiet l-oħra qabel ma jiffinalizza r-rapport tiegħu.
Il-progress tal-investigazzjonijiet tal-espert jiġi mmonitorjat mill-qorti kompetenti. Meta ssirilha talba għal dan il-għan, il-qorti tista’ taqbel li l-espert ma jkunx kwalifikat b’mod suffiċjenti u taħtar espert differenti. Billi, fil-maġġoranza kbira tal-każijiet, jinħatar biss espert wieħed, ma hemm l-ebda proċedura li biha espert jiltaqa’ qabel il-proċess biex inaqqas il-kwistjonijiet.
a) Rapport tal-espert
L-espert jippreżenta r-rapport tiegħu bil-miktub. Ma hemm l-ebda struttura partikolari li l-espert irid isegwi fir-rapport tiegħu. L-espert għandu l-obbligu li jwettaq il-missjoni tiegħu b’lealtà u billi jirrispetta l-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi. Huwa jrid jindirizza l-mistoqsijiet fattwali kollha kontenuti fil-missjoni tiegħu iżda ma jistax iwieġeb mistoqsijiet legali. Il-mandat tal-espert se jkun limitat mill-qorti, ħlief għall-proċeduri fejn l-espert ikun ġie maħtur mill-partijiet, mingħajr l-intervent tal-imħallef, fejn huwa ser jindirizza t-tħassib tal-partijiet.
Mhuwiex obbligatorju rapport preliminari, iżda dan jista’ jiġi prodott jekk mitlub miċ-ċirkustanzi tal-każ speċifiku. Dan huwa partikolarment il-każ jekk jinqalgħu mistoqsijiet ġodda matul it-twettiq tal-missjoni jew jekk il-partijiet jonqsu milli jikkollaboraw mal-espert.
Il-każijiet fejn l-espert jista’ jkollu jippreżenta rapport addizzjonali huma rari. Dan jista’ jseħħ meta l-espert ma jkunx wieġeb il-mistoqsijiet kollha inklużi fil-missjoni tiegħu jew meta jinqalgħu mistoqsijiet addizzjonali aktar ’il quddiem. Il-qorti toħroġ ordni ġdida li tiddikjara l-ħtieġa ta’ input addizzjonali u tispeċifika l-mistoqsijiet li jridu jiġu mwieġba. Il-partijiet jistgħu jagħmlu talba għal kjarifika ulterjuri lill-imħallef. Fil-prattika, madankollu, huwa aktar probabbli li jinħatar espert ieħor, skont is-sodisfazzjon tal-partijiet bl-ewwel rapport.
Ir-rapporti tal-esperti jistgħu jiġu kkontestati kemm mid-dikjarazzjonijiet tal-partijiet kif ukoll minn kontrokompetenza. Il-qrati mhumiex marbuta bl-opinjoni espressa f’rapporti tal-esperti. Il-ġurisprudenza tgħid li l-qorti tista’ tiddevja mill-opinjoni tal-espert jekk ikun hemm raġunijiet tajba biex tagħmel hekk, jiġifieri jekk parti waħda jew iż-żewġ partijiet jagħtu prova li l-espert ikun żbaljat. Ir-rapporti kontradittorji għandhom l-istess valur probatorju, irrispettivament minn jekk l-espert ikunx ġie maħtur mill-qorti jew mill-partijiet. Ir-rapporti mibdija minn xi waħda mill-partijiet, jew ir-rapporti kontradittorji kif ukoll ir-rapporti miktuba mingħajr ma l-espert ikun irrispetta l-prinċipju tal-proċedimenti kontenzjużi, jistgħu jiġu ppreżentati u diskussi fil-proċess, iżda m’għandhomx l-istess valur probatorju bħar-rapporti mogħtija b’rispett għal dan il-prinċipju.
b) Smigħ fil-qorti
L-esperti ma għandhom għalfejn jattendu għall-ebda seduta ta’ smigħ preliminari. Huma għandhom jattendu seduta ta’ smigħ sabiex iwieġbu mistoqsijiet mill-qorti wara li jippreżentaw ir-rapport tagħhom. Ma jiġux kontroeżaminati fil-qorti.
L-informazzjoni ppreżentata hawnhekk inġabret matul il-Proġett Sib Espert minn kuntatti għal kull pajjiż magħżula mill-Istitut Ewropew tal-Kompetenzi u l-Esperti EEEI.
Il-verzjoni bil-lingwa nazzjonali hija ġestita mill-Istat Membru rispettiv. It-traduzzjonijiet saru mis-servizz tal-Kummissjoni Ewropea. Jista' jkun hemm xi tibdil imdaħħal fl-oriġinal mill-awtorità nazzjonali kompetenti li jkun għadu ma jidhirx fit-traduzzjonijiet. Il-Kummissjoni Ewropea ma taċċettax responsabbilta jew kwalunkwe tip ta' tort fir-rigward ta' kull informazzjoni jew dejta li tinsab jew li hemm referenza għaliha f'dan id-dokument. Jekk jogħġbok irreferi għall-avviż legali sabiex tiċċekkja r-regoli dwar id-drittijiet tal-awtur għall-Istati Membri responsabbli minn din il-paġna.