1 Τι σημαίνει πρακτικά η έννοια «γονική μέριμνα»; Ποια τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του έχοντος τη γονική μέριμνα;
Στο ισπανικό δίκαιο η γονική μέριμνα αναφέρεται συνήθως με τον όρο «patria potestad» (γονική μέριμνα). Αυτή συνίσταται στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις φυσικών προσώπων, συνήθως των γονέων, ή νομικών προσώπων στα οποία έχει ανατεθεί από τον νόμο ή δυνάμει δικαστικής απόφασης η προστασία του προσώπου και της περιουσίας ανηλίκων.
Η γονική μέριμνα ασκείται πάντοτε προς το συμφέρον του ανηλίκου, σύμφωνα με την προσωπικότητά του και με σεβασμό στη σωματική και ψυχική του ακεραιότητα. Περιλαμβάνει τα κατωτέρω δικαιώματα και υποχρεώσεις:
1. τη φροντίδα του ανηλίκου, την παραμονή του με τον γονέα, τη διατροφή του, την ανατροφή του και την εξασφάλιση ολοκληρωμένης εκπαίδευσης
2. την εκπροσώπηση του ανηλίκου και τη διαχείριση της περιουσίας του.
2 Γενικώς, ποιος έχει τη γονική μέριμνα ενός τέκνου;
Η γονική μέριμνα επί ανηλίκου ασκείται από τους γονείς.
Αν οι γονείς είναι σε διάσταση, έχουν λάβει διαζύγιο, έχουν χωρίσει ή δεν συνοικούν, όλα τα δικαιώματα και όλες οι υποχρεώσεις που αφορούν τον ανήλικο, το πρόσωπο και την περιουσία του ασκούνται από τους δύο γονείς από κοινού, με ορισμένες εξαιρέσεις.
Εάν οι γονείς δεν συνοικούν, η γονική μέριμνα ασκείται από τον γονέα ο οποίος συνοικεί με το τέκνο. Ωστόσο, με δεόντως αιτιολογημένη αίτηση του άλλου γονέα, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας και στους δύο γονείς, εφόσον αυτό είναι προς το συμφέρον του τέκνου, ή να επιμερίσει τα σχετικά καθήκοντα μεταξύ της μητέρας και του πατέρα.
3 Εάν οι γονείς δεν είναι σε θέση ή δεν επιθυμούν να ασκούν τη γονική μέριμνα, μπορεί να την ασκεί κάποιος άλλος;
Σύμφωνα με το ισπανικό δίκαιο, η άσκηση της γονικής μέριμνας επί ανηλίκου μπορεί να ανατεθεί σε άλλους συγγενείς ή σε τρίτα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, τα οποία την ασκούν υπό δικαστική εποπτεία, εάν οι γονείς δεν συμμορφώνονται προς το καθήκον προστασίας που προβλέπεται στη νομοθεσία σχετικά με τη φροντίδα ανηλίκων, ή δεν εκτελούν επιμελώς τα σχετικά καθήκοντα.
4 Σε περίπτωση διαζυγίου ή διακοπής της έγγαμης συμβίωσης, με ποιον τρόπο γίνεται η ρύθμιση της άσκησης της γονικής μέριμνας;
Σε περίπτωσης διάστασης ή διαζυγίου των γονέων, η γονική μέριμνα μπορεί να ανατεθεί:
- με κοινό αίτημα των γονέων, δυνάμει «ρυθμιστικής συμφωνίας» (convenio regulador), την οποία επικυρώνει το δικαστήριο
- με δικαστική απόφαση που εκδίδεται σε κατ’ αντιμωλία διαδικασία.
Η γονική μέριμνα, ως θεσμός προστασίας του ανηλίκου, είναι δικαίωμα και υποχρέωση και των δύο γονέων.
Η ανατροφή και η επιμέλεια του ανηλίκου μπορεί να ρυθμιστεί ως εξής:
- Να ανατεθεί μόνο στον ένα γονέα: αποτελεί τη συνηθέστερη πρακτική τόσο στην περίπτωση διάστασης ή διαζυγίου που συμφωνείται συναινετικά μεταξύ των γονέων όσο και στην κατ’ αντιδικία διαδικασία. Ο γονέας που δεν ασκεί την επιμέλεια έχει συνήθως δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο
- Να ανατεθεί και στους δύο γονείς εναλλάξ, δηλαδή να εναλλάσσονται οι περίοδοι διαβίωσης του τέκνου με τον έναν ή τον άλλο γονέα.
- Κατ’ εξαίρεση, εφόσον επιβάλλεται από τις περιστάσεις ή κρίνεται προς το συμφέρον του τέκνου, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει τη φροντίδα και επιμέλεια του τέκνου σε τρίτο πρόσωπο, είτε κατόπιν σχετικής πρότασης των ίδιων των γονέων είτε κατά την αποκλειστική κρίση του δικαστηρίου.
Στις περιπτώσεις όπου η επιμέλεια ασκείται από τις διοικητικές αρχές, το καθεστώς αυτό διατηρείται, και η επιμέλεια δεν ανατίθεται σε κανέναν από τους γονείς.
5 Εάν οι γονείς συνάψουν συμφωνία σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, ποια τυπική διαδικασία πρέπει να ακολουθηθεί προκειμένου η εν λόγω συμφωνία να είναι νομικά δεσμευτική;
Γονείς οι οποίοι συμφωνούν σχετικά με τα θέματα της γονικής μέριμνας πρέπει να υποβάλουν υπογεγραμμένη ρυθμιστική συμφωνία, με την οποία ρυθμίζονται όλα τα θέματα στα οποία αυτοί έχουν συμφωνήσει. Στη σχετική συμφωνία πρέπει να ορίζονται ρητά, μεταξύ άλλων:
- η μέριμνα και η επιμέλεια του ανηλίκου
- οι όροι επικοινωνίας των γονέων με το τέκνο
- η άσκηση της γονικής μέριμνας
- η χρήση της οικογενειακής κατοικίας
- η διατροφή που θα καταβάλλεται για το τέκνο.
Η ρυθμιστική συμφωνία υποβάλλεται μαζί με την αίτηση στο αρμόδιο Πρωτοδικείο (Juzgado de primera Instancia). Πρέπει να επικυρωθεί από τους γονείς στο δικαστήριο. Αφού ακουστούν οι απόψεις του ανηλίκου, αν αυτός είναι ικανός προς κρίση, και του εισαγγελέα, ο δικαστής αξιολογεί τα συμφωνηθέντα.
Εφόσον κρίνεται προς το συμφέρον του τέκνου, οι συμφωνίες των γονέων σχετικά με τις συνέπειες της ακύρωσης του γάμου, της διάστασης ή της έκδοσης διαζυγίου επικυρώνονται από το δικαστήριο. Εάν οι γονείς προτείνουν όρους επισκέψεων και επικοινωνίας μεταξύ εγγονών και παππούδων/γιαγιάδων, το δικαστήριο μπορεί να εγκρίνει τους εν λόγω όρους κατόπιν ακρόασης των παππούδων/γιαγιάδων κατά την οποία παρέχουν τη συναίνεσή τους.
Το δικαστήριο μπορεί να απορρίψει τις σχετικές συμφωνίες με αιτιολογημένη απόφαση. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι σύζυγοι πρέπει να υποβάλουν νέα συμφωνία προς έγκριση από το δικαστήριο, κατά περίπτωση.
6 Εάν οι γονείς δεν είναι σε θέση να καταλήξουν σε συμφωνία για το θέμα της γονικής μέριμνας, ποιοι εναλλακτικοί τρόποι επίλυσης της διαφοράς προβλέπονται, εκτός από την προσφυγή στη δικαιοσύνη;
Η οικογενειακή διαμεσολάβηση αποτελεί την καλύτερη εναλλακτική λύση, αντί της προσφυγής στο δικαστήριο, για την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των μερών.
Προκειμένου να είναι εκτελεστά, τα μέτρα που συμφωνούνται πρέπει πάντοτε να επικυρώνονται με δικαστική απόφαση.
7 Εάν οι γονείς προσφύγουν στη δικαιοσύνη, ποια ζητήματα που αφορούν το τέκνο μπορεί να ρυθμίσει ο δικαστής;
Αφού ακούσει τις απόψεις των ανηλίκων, αν αυτοί είναι ικανοί προς κρίση, ο δικαστής οφείλει με τη δικαστική απόφαση να μεριμνά ώστε να ρυθμίζονται τα κατωτέρω ζητήματα, πάντοτε με γνώμονα το συμφέρον του τέκνου, αποτρέποντας, όπου είναι δυνατό, τον χωρισμό αδελφών:
- τα δικαστικά μέτρα για την επιμέλεια και τη φροντίδα του τέκνου, που ανατίθενται στον έναν ή και στους δύο γονείς, και η εκπαίδευση του ανηλίκου
- οι όροι επικοινωνίας με το τέκνο, με σαφή καθορισμό του χρόνου, τρόπου και τόπου επικοινωνίας των γονέων με το τέκνο και παραμονής του τέκνου με τον έναν ή τον άλλο γονέα
- κατ’ εξαίρεση, το δικαίωμα επικοινωνίας είναι δυνατόν να περιοριστεί ή να ανασταλεί αν συντρέχουν σοβαρές περιστάσεις ή αν κάποιος από τους γονείς παραμελεί σοβαρά και κατ’ επανάληψη τα καθήκοντά του
- η ανάθεση της γονικής μέριμνας και, όπου είναι απαραίτητο και ευνοϊκό για το τέκνο, απόφαση σχετικά με την ολική ή μερική άσκηση της γονικής μέριμνας από τον έναν γονέα, ή και η αφαίρεση της γονικής μέριμνας, εάν συντρέχει σοβαρός λόγος
- η διατροφή που θα καταβάλλει κάθε γονέας για την κάλυψη των αναγκών του τέκνου, λαμβανομένων υπόψη των οικονομικών περιστάσεων και με λήψη των αναγκαίων μέτρων για τη διασφάλιση της επάρκειάς της
- καθορισμός της χρήσης της οικογενειακής κατοικίας και των αντικειμένων καθημερινής χρήσης, στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει σχετική συμφωνία των γονέων, με προτεραιότητα στον γονέα που ασκεί την επιμέλεια του ανήλικου τέκνου.
8 Εάν το δικαστήριο αναθέσει την επιμέλεια του τέκνου αποκλειστικά σε έναν γονέα, αυτό σημαίνει ότι ο εν λόγω γονέας μπορεί να αποφασίζει για οτιδήποτε αφορά το τέκνο χωρίς προηγουμένως να συμβουλεύεται τον άλλο γονέα;
Κατά γενικό κανόνα, η γονική μέριμνα ασκείται από τους γονείς από κοινού. Συνεπώς, όλα τα θέματα σχετικά με το ανήλικο τέκνο αποφασίζονται και επιλύονται από αμφοτέρους τους γονείς, ακόμη και όταν η γονική επιμέλεια έχει ανατεθεί αποκλειστικά στον έναν γονέα.
Εάν οι γονείς διαφωνούν σε σχέση με αποφάσεις οι οποίες πρέπει να ληφθούν σχετικά με το ανήλικο τέκνο, π.χ. αποφάσεις που αφορούν σχολικά θέματα ή θέματα εκπαίδευσης, όπως η επιλογή σχολείου ή εξωσχολικών δραστηριοτήτων, θέματα ιατρικής φροντίδας, όπως η επιλογή ιατρού, προσωπικά θέματα, όπως η επιλογή ονόματος ή θρησκευτικής αγωγής, ή η επιλογή του τόπου ή της χώρας κατοικίας του τέκνου κ.λπ., και εφόσον η αμοιβαία συμφωνία δεν είναι εφικτή, οποιοσδήποτε από τους γονείς μπορεί να προσφύγει στο δικαστήριο ζητώντας την επίλυση της διαφοράς.
Κατόπιν ακρόασης των γονέων και του τέκνου, αν αυτό είναι ικανό προς κρίση, το δικαστήριο αναθέτει τελεσίδικα στον πατέρα ή τη μητέρα το δικαίωμα λήψης αποφάσεων. Σε περίπτωση που ανακύψουν νέες διαφωνίες ή άλλες αιτίες οι οποίες δυσχεραίνουν σημαντικά την άσκηση της γονικής μέριμνας, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει το δικαίωμα λήψης αποφάσεων εν όλω ή εν μέρει στον έναν γονέα ή να επιμερίσει τα σχετικά δικαιώματα μεταξύ των γονέων. Τα μέτρα αυτά διατάσσονται για μέγιστο χρονικό διάστημα δύο ετών.
9 Εάν το δικαστήριο αποφασίσει ότι οι γονείς ασκούν από κοινού την επιμέλεια του τέκνου, τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Στις περιπτώσεις όπου η μέριμνα ανηλίκου ανατίθεται από κοινού στους δύο γονείς, στην πράξη η καθημερινή φροντίδα του ανηλίκου αναλαμβάνεται εναλλάξ από κάθε γονέα για προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα, τα οποία συμπίπτουν συνήθως με συγκεκριμένες σχολικές περιόδους, όπως τρίμηνα ή ετήσια προγράμματα μαθημάτων.
Στην περίπτωση αυτή, όλες οι περίοδοι διακοπών κατανέμονται μεταξύ των γονέων.
10 Ποιο είναι το αρμόδιο δικαστήριο (ή άλλη αρχή) στο οποίο κατατίθεται η αγωγή για την άσκηση της γονικής μέριμνας; Ποιες είναι οι τυπικές διαδικασίες και ποια έγγραφα πρέπει να συνοδεύουν το αίτημα;
Στις συναινετικές γαμικές διαδικασίες διάστασης ή διαζυγίου αρμόδιο είναι το Πρωτοδικείο που έχει δικαιοδοσία στον τόπο της τελευταίας κοινής κατοικίας των συζύγων ή οποιουδήποτε από τους προσφεύγοντες.
Στις κατ’ αντιδικία γαμικές διαδικασίες αρμόδιο είναι το Πρωτοδικείο του τόπου της συζυγικής κατοικίας, ενώ, εάν οι σύζυγοι διαμένουν σε διαφορετικές δικαστικές περιφέρειες, μπορεί να επιλεγεί, από τον προσφεύγοντα, ο τόπος της τελευταίας συζυγικής κατοικίας ή ο τόπος διαμονής του καθ’ ου.
Για υποθέσεις που αφορούν αποκλειστικά τη φροντίδα, επιμέλεια και διατροφή ανηλίκων τέκνων των οποίων οι γονείς δεν έχουν τελέσει γάμο μεταξύ τους, αρμόδιο είναι το Πρωτοδικείο που έχει δικαιοδοσία στον τόπο της τελευταίας κοινής κατοικίας των γονέων. Εάν οι γονείς διαμένουν σε διαφορετικές δικαστικές περιφέρειες, επιλαμβάνεται το δικαστήριο του τόπου κατοικίας του καθ’ ού ή το δικαστήριο του τόπου κατοικίας του ανηλίκου, κατ’ επιλογή του προσφεύγοντος.
11 Ποια διαδικασία ακολουθείται στην περίπτωση αυτή; Υπάρχει διαδικασία κατεπείγοντος;
Οι διαδικασίες που εφαρμόζονται στις περιπτώσεις αυτές είναι οι εξής:
Αν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των μερών, η συναινετική διαδικασία του άρθρου 777 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, η οποία ισχύει για τον δικαστικό χωρισμό, το διαζύγιο και τη λήψη οριστικών μέτρων σχετικά με τη φροντίδα, την επιμέλεια και τη διατροφή ανήλικων τέκνων, όταν δεν υπάρχει γάμος μεταξύ των γονέων.
Αν δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των μερών, η κατ’ αντιδικία διαδικασία που διέπεται από τα άρθρα 770 και 774 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, η οποία ισχύει επίσης σε οικογενειακές διαφορές και διαφορές που αφορούν ανήλικο, όταν δεν υπάρχει γάμος μεταξύ των γονέων.
Σε επείγουσες περιπτώσεις μπορεί να ζητηθεί η λήψη μέτρων κατά τις κατωτέρω διαδικασίες:
Προσωρινά μέτρα πριν από την κατάθεση αγωγής ακύρωσης του γάμου, διάστασης ή διαζυγίου ή σε διαφορές που αφορούν τη φροντίδα και την επιμέλεια ανήλικων τέκνων και τη χορήγηση διατροφής. Η σχετική διαδικασία διέπεται από τα άρθρα 771 και 772 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.
Προβλέπεται ρητά ότι, αν συντρέχουν λόγοι επείγοντος, τα μέτρα είναι δυνατόν να ληφθούν με την πρώτη απόφαση που εκδίδεται, με άμεση ισχύ.
Προσωρινά μέτρα που απορρέουν από την αποδοχή της αγωγής, σε γαμικές διαφορές ή σε διαφορές σχετικές με ανηλίκους, όπως στις προηγούμενες περιπτώσεις. Η σχετική διαδικασία ορίζεται στο άρθρο 773 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.
12 Μπορώ να τύχω νομικής συνδρομής για την κάλυψη των εξόδων της διαδικασίας;
Είναι δυνατή η χορήγηση νομικής συνδρομής εν όλω ή εν μέρει, εφόσον αποδεικνύεται ότι πληρούνται οι όροι χορήγησής της σύμφωνα με τον νόμο περί νομικής συνδρομής. (Βλέπε «Νομική συνδρομή - Ισπανία»).
13 Είναι δυνατή η άσκηση ένδικου μέσου κατά απόφασης για τη γονική μέριμνα;
Για να προσδιοριστεί ποιες αποφάσεις εφεσιβάλλονται, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ όλων των αποφάσεων που είναι δυνατόν να εκδοθούν σε θέματα γονικής μέριμνας, ως εξής:
- Όλες οι αποφάσεις που εκδίδονται κατά την κατ’ αντιδικία διαδικασία εφεσιβάλλονται ενώπιον του Εφετείου (Audiencia Provincial).
- Οι αποφάσεις των συναινετικών διαδικασιών εφεσιβάλλονται επίσης ενώπιον του Εφετείου, μόνο αν συμφωνηθεί κάποιο μέτρο το οποίο διαφέρει από τους όρους της ρυθμιστικής συμφωνίας.
Ο νόμος δεν προβλέπει ένδικο μέσο κατά αποφάσεων επί προηγούμενων προσωρινών μέτρων ή επί προσωρινών μέτρων ή κατά αποφάσεων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας.
14 Σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να απαιτηθεί προσφυγή σε δικαστήριο ή άλλη αρχή για την εκτέλεση απόφασης σχετικής με τη γονική μέριμνα. Ποια διαδικασία εφαρμόζεται στις περιπτώσεις αυτές;
Σε περίπτωση μη οικειοθελούς συμμόρφωσης με δικαστική απόφαση για γονική μέριμνα, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να προσφύγει στο Πρωτοδικείο που εξέδωσε την απόφαση, υποβάλλοντας αίτημα προκειμένου να διαταχθεί η αναγκαστική εκτέλεση του μέτρου ή των μέτρων που παραμένουν ανεκτέλεστα.
Στην αίτηση πρέπει να προσδιορίζεται η απόφαση προς την οποία ζητείται η συμμόρφωση καθώς και το πρόσωπο κατά του οποίου ζητείται να διαταχθεί η εκτέλεσή της.
15 Τι πρέπει να πράξω για να επιτύχω την αναγνώριση και εκτέλεση σε αυτό το κράτος μέλος απόφασης γονικής μέριμνας που εκδόθηκε από δικαστήριο άλλου κράτους μέλους;
Αποφάσεις οι οποίες εκδίδονται σε κράτος μέλος για την άσκηση της γονικής μέριμνας σε γαμικές διαφορές έναντι κοινών τέκνων και οι οποίες είναι εκτελεστές στο εν λόγω κράτος μέλος και έχουν κοινοποιηθεί, αναγνωρίζονται στην Ισπανία κατόπιν αιτήματος οποιουδήποτε ενδιαφερομένου, χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη διαδικασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2003, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαµικές διαφορές και διαφορές γονικής µέριµνας.
Για την κήρυξη της εκτελεστότητας απαιτείται η υποβολή σχετικής αίτησης στο δικαστήριο του τόπου όπου είναι εγκατεστημένος ο ανήλικος και στον οποίο ζητείται η εκτέλεση της απόφασης. Στην αίτηση πρέπει να επισυναφθεί αντίγραφο της απόφασης της οποίας ζητείται η εκτέλεση, το οποίο πρέπει να πληροί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις εξακρίβωσης της γνησιότητάς του, σύμφωνα με το τυποποιημένο έντυπο του παραρτήματος V. Απαιτείται δικηγόρος και νόμιμος εκπρόσωπος.
16 Σε ποιο δικαστήριο αυτού του κράτους μέλους πρέπει να προσφύγω κατά της αναγνώρισης απόφασης γονικής μέριμνας που εκδόθηκε από δικαστήριο άλλου κράτους μέλους; Ποια διαδικασία ακολουθείται σε αυτή την περίπτωση;
Για να προσβληθεί στην Ισπανία η αναγνώριση απόφασης ανάθεσης της γονικής μέριμνας η οποία έχει εκδοθεί σε άλλο κράτος μέλος, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να προσφύγει στο Πρωτοδικείο όπου ζητείται η αναγνώρισή της και να επικαλεστεί τη συνδρομή κάποιου εκ των λόγων μη αναγνώρισης που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2201/2003.
Οι λόγοι που μπορεί να επικαλεστεί ο ενδιαφερόμενος είναι οι εξής:
- ότι η απόφαση αντίκειται προδήλως στη δημόσια τάξη, λαμβανομένου υπόψη του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου
- ότι, πλην επειγουσών περιπτώσεων, δεν δόθηκε η δυνατότητα στο τέκνο να εκφράσει τις απόψεις του
- όταν η απόφαση εκδόθηκε ερήμην του ενδιαφερομένου, ότι το εισαγωγικό της δίκης δικόγραφο δεν επιδόθηκε ή κοινοποιήθηκε, εκτός αν αποδεικνύεται ότι η απόφαση έγινε δεκτή
- ότι το μέρος που αντιτίθεται στην αναγνώριση και ισχυρίζεται ότι η απόφαση παρακωλύει την άσκηση της γονικής μέριμνας δεν είχε τη δυνατότητα να εκφράσει τις απόψεις του
- ή ότι απόφαση προσκρούει σε μεταγενέστερη απόφαση.
17 Ποιο είναι το εφαρμοστέο δίκαιο στις διαδικασίες γονικής μέριμνας όταν το παιδί ή οι γονείς δεν διαμένουν σε αυτό το κράτος μέλος ή έχουν διαφορετικές ιθαγένειες;
Σύμφωνα με τη σύμβαση της Χάγης, του 1996, για την προστασία των ανηλίκων, εφαρμοστέο δίκαιο είναι το δίκαιο του τόπου συνήθους διαμονής του ανηλίκου.
