Sądy powszechne – wstęp

Sąd Najwyższy (Cour suprême)

Sąd Kasacyjny (Cour de cassation) jest sądem najwyższym, „sądem sądów” i ma siedzibę w Brukseli.

Sąd przysięgłych (Cour d'Assises)

W dziesięciu prowincjach oraz w okręgu regionu stołecznego Brukseli działa po jednym sądzie przysięgłych. Nie są to sądy stałe. Powołuje się je za każdym razem, gdy są do nich kierowani oskarżeni.

Sądy apelacyjne

• W Belgii istnieje 5 sądów apelacyjnych (cours d'appel) z siedzibą w:
  • Brukseli (dla prowincji Brabancja Walońska, Brabancja Flamandzka oraz regionu stołecznego Brukseli),
  • Liège (dla prowincji Liège, Namur i Luksemburgia),
  • Mons (dla prowincji Hainaut),
  • Gandawa (dla prowincji Flandria Zachodnia i Flandria Wschodnia),
  • Antwerpia (dla prowincji Antwerpia i Limburgia).
• W Belgii istnieje 5 sądów pracy drugiej instancji (cours du travail). Są to sądy apelacyjne wyspecjalizowane w prawie pracy. Ich właściwość miejscowa jest taka sama jak w przypadku wyżej wspomnianych sądów apelacyjnych.

Sądy pierwszej instancji

• Sądy pierwszej instancji (tribunaux de première instance): w Belgii istnieje ich 13 (po jednym w każdym okręgu sądowym oraz dwa w okręgu brukselskim, z czego jeden jest niderlandzkojęzyczny, a drugi francuskojęzyczny).
• Sądy pracy (tribunaux du travail): w Belgii istnieje ich 9 (co do zasady po jednym w każdym apelacyjnym okręgu sądowym, z wyjątkiem okręgu brukselskiego, w którym sądy pracy mieszczą się w Louvain, Nivelles i Brukseli, oraz terytorium niemieckojęzycznego Eupen).
• Sądy gospodarcze (tribunaux de commerce): w Belgii istnieje ich 9 (co do zasady po jednym w każdym apelacyjnym okręgu sądowym, z wyjątkiem okręgu brukselskiego, w którym sądy gospodarcze mieszczą się w Louvain, Nivelles i Brukseli, oraz terytorium niemieckojęzycznego Eupen).

Sądy niższej instancji lub sądy lokalne (juridictions de proximité)

• Sądy pokoju (justice de paix): w Belgii istnieje 187 takich sądów (po jednym w każdym kantonie sądowym).
• Sądy policyjne (tribunaux de police): w Belgii istnieje 15 takich sądów.

Właściwość sądów

Sąd pokoju (justice de paix)

Sąd pokoju rozpatruje sprawy cywilne i handlowe, w których wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 1 860 EUR. Sędzia pokoju rozpatruje też między innymi sprawy dotyczące najmu, sporów sąsiedzkich, służebności i wywłaszczenia, niezależnie od wartości przedmiotu sporu, a także orzeka o zastosowaniu środków tymczasowych w sporach między małżonkami. Z wyjątkiem spraw, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 1 240 EUR, wyroki wydane przez sędziego pokoju można zaskarżyć przed sądem pierwszej instancji lub sądem gospodarczym, w zależności od tego, czy chodzi o sprawę cywilną czy gospodarczą.

Sąd policyjny (tribunal de police)

Sąd policyjny jest sądem właściwym w sprawach karnych i cywilnych, które dotyczą wykroczeń (contraventions), czynów niedozwolonych (délits) traktowanych jak wykroczenia, przypadków naruszenia przepisów ustaw szczególnych (np. kodeksu rolnego, kodeksu leśnego) oraz pozwów o odszkodowanie z tytułu szkód wynikających z wypadku drogowego lub wykroczenia drogowego. Wyrok wydany przez sąd policyjny można zaskarżyć przed sądem pierwszej instancji, z wyjątkiem spraw wskazanych w kodeksie postępowania sądowego, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 1 240 euro.

Sąd pierwszej instancji (tribunal de première instance)

Sąd pierwszej instancji jest sądem właściwym we wszystkich sporach, z wyjątkiem sporów ustawowo przypisanych innym sądom. Mówi się w tym przypadku o właściwości domniemanej (compétence résiduaire) sądu pierwszej instancji.

Sądy pierwszej instancji dzielą się na następujące wydziały: sądy cywilne, sądy poprawcze oraz sądy dla nieletnich. Od 2007 r. istnieje też sąd penitencjarny (tribunal de l'application des peines), który utworzono przy sądach pierwszej instancji w Antwerpii, Brukseli, Gandawie, Liège i Mons.

Sąd cywilny

Sąd cywilny (tribunal civil) rozpatruje sprawy, które dotyczą stanu cywilnego osób fizycznych (na przykład sprawy o rozwód, filiację i przysposobienie). Jest on również właściwy w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 1 860 euro, w sporach dotyczących prawa spadkowego lub praw autorskich oraz w przypadku wniesienia środków zaskarżenia od wyroków wydanych przez sędziego pokoju.

Sąd poprawczy

Sąd poprawczy (tribunal correctionnel) jest sądem karnym, który rozpatruje sprawy dotyczące czynów niedozwolonych (délits) oraz przestępstw, wchodzących w zakres właściwości sądu poprawczego (crimes correctionnalisés), takich jak oszustwo, fałszerstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci, kradzież z włamaniem czy rozbój. Jest on również sądem apelacyjnym w odniesieniu do orzeczeń wydanych przez sąd policyjny.

Sprawa może zostać wniesiona przed sąd poprawczy bezpośrednio przez prokuratora lub przez oskarżyciela posiłkowego (partie civile) lub też odbywa się to na podstawie zarządzenia izby doradczej (chambre du conseil), która po zakończeniu postępowania przygotowawczego podejmuje decyzję o przekazaniu sprawy oskarżonego do sądu poprawczego.

Izba doradcza (chambre du conseil) jest sądem śledczym, w którym na posiedzeniu w składzie jednoosobowym sędzia sądu pierwszej instancji stwierdza, czy istnieje powód, aby skierować sprawę do sądu poprawczego lub umarza postępowanie. Izba doradcza podejmuje również decyzje w sprawie utrzymania aresztowania tymczasowego lub jego uchylenia oraz, w odpowiednich przypadkach, o warunkach jego zawieszenia, na okresy miesięczne lub trzymiesięczne, o ile chodzi o przestępstwa, które nie wchodzą w zakres właściwości sądu poprawczego.

Aresztowanie tymczasowe jest środkiem zapobiegawczym, w ramach którego dokonuje się zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa, w oczekiwaniu na proces. Środek ten stosuje się, aby nie dopuścić do ucieczki lub ukrycia się podejrzanego w momencie, w którym musi on stawić się przed sądem, a także jeżeli zachodzi obawa ponownego popełnienia przestępstwa lub obawa, że podejrzany będzie ukrywał dowody lub nawiązywał kontakty z osobami trzecimi (np. w celu wywarcia wpływu na świadków lub współoskarżonych). Podejrzany, którego ostatecznie uniewinniono lub wobec którego umorzono postępowanie, może zażądać od Ministra Sprawiedliwości odszkodowania za czas, który niesłusznie spędził w więzieniu, czyli odszkodowania z tytułu niesłusznego aresztowania. Z takiego odszkodowania można skorzystać, o ile spełnione zostaną dwa warunki: aresztowanie tymczasowe trwało ponad osiem dni, a zatrzymanie oraz osadzenie w areszcie nie wynikło z zachowania podejrzanego. Minister jest bardzo surowy w ocenie tego drugiego warunku.

Od orzeczeń izby doradczej przysługuje odwołanie do izby oskarżeń (la chambre des mises en accusation). Jest to sąd śledczy orzekający na poziomie sądu apelacyjnego.

Sąd dla nieletnich

Sąd dla nieletnich (tribunal de la jeunesse) rozpatruje w szczególności sprawy odnoszące się do stosowania ustawy o ochronie młodzieży z 1965 r., takie jak pozbawienie praw rodzicielskich, umieszczenie nieletnich w rodzinach zastępczych lub w ośrodkach zamkniętych oraz sprawy dotyczące przestępczości nieletnich.

Sędzia nie nakłada kar na młodocianych przestępców, ale podejmuje wobec nich pewne środki. W praktyce może udzielić nieletniemu nagany („przywołać go do porządku”), umieścić go w rodzinie zastępczej lub w specjalistycznym zakładzie (w którym będzie przebywać w towarzystwie innych młodych ludzi pod opieką wychowawców), nakazać mu pracę na cele społeczne, a w niektórych wyjątkowych przypadkach nawet umieścić go tymczasowo w zakładzie karnym. Sędzia sądu dla nieletnich stosuje środki zabezpieczające, środki ochronne lub wychowawcze. Jeżeli nieletni, który popełnił przestępstwo, osiągnął 16 rok życia, sędzia sądu dla nieletnich może w szczególnych okolicznościach stwierdzić brak swojej właściwości w danej sprawie. Nieletniego kieruje się wówczas do specjalnej izby sądu dla nieletnich, która będzie występowała w roli sądu karnego. W przypadku przestępstwa szczególnie ciężkiego, np. zabójstwa, nieletni zostanie mimo swojego wieku wyjątkowo osądzony przed sądem przysięgłych. Sąd dla nieletnich może również podjąć środki w stosunku do rodziców, jeżeli nie wypełniają oni obowiązku wychowawczego (w sytuacjach takich jak przemoc wobec dziecka, nadużycie władzy rodzicielskiej, złe warunki życia itd.). Pilny charakter niektórych sytuacji umożliwia ponadto bardzo szybkie podjęcie środków w celu ochrony dziecka.

Przekazany do Senatu projekt ustawy przyjętej w lipcu 2011 r. przez Izbę Reprezentantów przewiduje utworzenie wydziału sądu rodzinnego oraz sądu dla nieletnich w obrębie sądu pierwszej instancji. Projekt ten przewiduje wymianę kompetencji pomiędzy sędziami pokoju a wydziałami rodzinnymi sądów pierwszej instancji, a także przeniesienie kompetencji wydziałów dla nieletnich do wydziałów rodzinnych.

Sądy penitencjarne

Sądy penitencjarne (tribunaux de l'application des peines) wydają orzeczenia w sprawie sytuacji prawnej osób skazanych na karę pozbawienia wolności. Orzekają one w sprawie stosowania następujących środków: kary pozbawienia wolności w zakładzie typu półotwartego, kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, warunkowego zwolnienia oraz warunkowego zawieszenia wykonania kary w celu wydalenia lub odesłania. Prokurator i skazani mogą wnieść skargę kasacyjną przeciwko orzeczeniom izb penitencjarnych.

Środki odwoławcze od orzeczeń sądu pierwszej instancji

Jeżeli strona lub oskarżyciel nie zgadzają się z orzeczeniem sądu pierwszej instancji (z wyjątkiem orzeczeń wydanych przez sąd penitencjarny), mogą odwołać się od takiego orzeczenia, pod warunkiem, że zostało ono wydane w pierwszej instancji, czyli nie w wyniku odwołania od orzeczenia wydanego uprzednio przez sąd policyjny lub sędziego pokoju. W tym przypadku sprawę rozpatruje sąd apelacyjny, niezależnie od tego, czy sprawa należy do właściwości sądu cywilnego, sądu poprawczego lub sądu dla nieletnich.

Sąd pracy

Sąd pracy jest właściwy do rozstrzygania spraw dotyczących zagadnień o charakterze społecznym, co obejmuje: zabezpieczenie społeczne (emerytury, świadczenia w przypadku bezrobocia itd.), spory wynikające ze stosunku pracy (umowy o pracę, przepisy dotyczące zatrudnienia itd.) oraz wypadki przy pracy. Sąd ten orzeka również w sprawie powództw dotyczących postępowania układowego wszczętego przez osoby fizyczne.

W sądzie pracy tworzy się różne izby. Poza wyjątkami przewidzianymi w kodeksie postępowania sądowego, w skład izby wchodzi sędzia zawodowy, który jej przewodniczy, i dwaj ławnicy (juges sociaux). W zależności od charakteru sporu rozpatrywanego przez sąd ławnicy reprezentują pracowników, pracodawców lub osoby samozatrudnione. Są oni mianowani na wniosek organizacji świata pracy (pracodawców, pracowników lub osób samozatrudnionych). W roli prokuratury występuje tu natomiast inspekcja pracy, a w roli prokuratora oskarżyciel przy sądzie pracy (auditeur du travail).

Jeżeli strony nie zgadzają się z orzeczeniem wydanym przez sąd pracy, mogą się od niego odwołać do sądu pracy drugiej instancji.

Sąd gospodarczy

Sąd gospodarczy rozpatruje spory między przedsiębiorcami dotyczące kwot powyżej 1 860 EUR, ale również sprawy o szczególnym charakterze, na przykład dotyczące upadłości lub sporów pomiędzy wspólnikami spółki. Sąd gospodarczy rozpatruje również apelacje od wyroków wydanych przez sędziów pokoju w sprawach gospodarczych.

W skład każdej z izb sądu gospodarczego wchodzi sędzia (sędzia zawodowy) i dwóch niezawodowych sędziów-doradców (juges consularies). Sędziów niezawodowych wyznaczają różne reprezentatywne stowarzyszenia samorządu zawodowego sektora handlu i przemysłu. Wybierają one swoich kandydatów spośród przedsiębiorców, członków zarządów spółek, biegłych rewidentów i księgowych. Prokuraturę reprezentują prokuratorzy przy sądzie pierwszej instancji.

Jeżeli strony nie zgadzają się z orzeczeniem sądu gospodarczego, mogą się od niego odwołać do sądu apelacyjnego. Zaskarżony wyrok musi jednak być wyrokiem wydanym w pierwszej instancji, nie może więc być wyrokiem wydanym przeciwko wcześniejszemu orzeczeniu sędziego pokoju.

Sądy apelacyjne i sądy pracy drugiej instancji

Sąd apelacyjny dzieli się na następujące izby:

• izby cywilne (chambres civiles), które rozpatrują apelacje od wyroków wydanych w pierwszej instancji przez wydziały cywilne sądów pierwszej instancji i przez sądy gospodarcze,
• izby poprawcze (chambres correctionnelles), które rozpatrują apelacje od wyroków wydanych w pierwszej instancji przez sądy poprawcze,
• izby dla nieletnich (chambres de la jeunesse), które rozpatrują odwołania od wyroków wydanych w pierwszej instancji przez sądy dla nieletnich,
• izby oskarżeń (chambres des mises en accusation), które są sądami śledczymi rozpatrującymi odwołania od orzeczeń izby doradczej. Izba oskarżeń kieruje również podejrzanego do sądu przysięgłych, jeżeli istnieje podejrzenie co do popełnienia zbrodni, przestępstwa prasowego lub przestępstwa politycznego.

Podobnie jak w przypadku sądu pracy, w skład izb sądu pracy drugiej instancji (chambres de la cour du travail) wchodzi sędzia zawodowy (conseiller) i dwóch lub czterech sędziów niezawodowych (conseillers sociaux). Sąd pracy drugiej instancji rozpatruje środki zaskarżenia od orzeczeń sądów pracy.

Sąd przysięgłych

Zbrodnie

Oskarżony o przestępstwo, które nie wchodzi w zakres właściwości sądu poprawczego lub które nie zostało przekazane do rozpatrzenia przez ów sąd staje przed sądem przysięgłych, gdzie jest sądzony przez ławę przysięgłych (jury populaire).

Sądowi przysięgłych przewodniczy sędzia zawodowy wspomagany przez dwóch asesorów, którzy również są sędziami zawodowymi. Nie wypowiadają się oni na temat winy lub niewinności oskarżonego. To członkowie ławy przysięgłych, zwani również przysięgłymi (jurés), stwierdzają, czy oskarżony popełnił czyn zabroniony. ‎‎‎Przysięgłych wyznacza się metodą losową spośród członków społeczeństwa. ‎Przysięgłym może zostać każdy obywatel Belgii w wieku od 28 do 65 lat, korzystający z pełni praw cywilnych i politycznych, umiejący czytać i pisać, który nie został skazany wyrokiem karnym na karę pozbawienia wolności w wymiarze powyżej 4 miesięcy lub wykonywania prac społecznych w wymiarze ponad 60 godzin.

Proces przed sądem przysięgłych rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia, czyli streszczenia śledztwa, które obejmuje najważniejsze elementy zgromadzone podczas postępowania. Następnie przesłuchuje się świadków i osoby, których dotyczy postępowanie. Przesłuchania muszą umożliwić przysięgłym, którzy nie mogli zapoznać się z aktami, wyrobienie sobie zdania o sprawie. Następnie prokurator przedstawia swoje wnioski, oskarżyciele posiłkowi zabierają głos, a adwokaci wygłaszają mowy obrończe. Przesłuchuje się również oskarżonego. Odpowiada on na pytania przewodniczącego, wyjaśnia fakty, może również nie przyznać się do winy. Po zakończeniu dyskusji dwunastu przysięgłych udaje się na utajnione obrady. Muszą oni orzec o winie lub niewinności oskarżonego. Decyzja ta zapada w drodze głosowania i może uwzględniać różne okoliczności. Przysięgli mogą np. stwierdzić winę oskarżonego, uznając jednocześnie istnienie okoliczności łagodzących. Jeżeli oskarżony zostanie uznany za winnego, sędziowie zawodowi oraz przysięgli podejmują wspólnie decyzję o karze, która zostanie zastosowana. Decyzja ta podejmowana jest bezwzględną większością głosów. Orzeczenie winy wymaga uzasadnienia.

Zasadniczo od wyroku sądu przysięgłych nie przysługuje apelacja. Skazany, oskarżyciel posiłkowy i prokurator mogą jednak wnieść kasację do Sądu Kasacyjnego. Jeżeli wyrok zostaje poddany kasacji, tzn. uchylony przez Sąd Kasacyjny, sprawa zostaje odesłana do innego sądu przysięgłych, który będzie musiał orzekać ponownie.

Przestępstwa prasowe i przestępstwa polityczne

O przestępstwie prasowym (délit de presse) można mówić, jeżeli treść przestępczą wyrażono w tekstach rozpowszechnianych w wielu egzemplarzach za pomocą odpowiednich środków technicznych. Przestępstwo polityczne (délit politique) jest przestępstwem popełnianym z motywów politycznych i dla celów politycznych. Sąd przysięgłych rozpoznaje także sprawy ściganie z urzędu w zakresie przestępstw politycznych i przestępstw prasowych, z wyjątkiem tych przestępstw prasowych, których podłożem jest rasizm lub ksenofobia.

Sąd Kasacyjny

Sąd Kasacyjny jest gwarantem przestrzegania prawa przez sądy. Jego właściwość obejmuje całe terytorium kraju. Sąd Kasacyjny nie orzeka co do istoty sprawy, ale wyłącznie w kwestiach prawnych. Skargę kasacyjną można wnieść jedynie ze względów prawnych, a więc w przypadku naruszenia przepisów lub ogólnej zasady prawa. Skargę kasacyjną można wnieść wyłącznie przeciwko orzeczeniom wydanym w ostatniej instancji, tzn. takim, od których nie przysługują już środki odwoławcze.

Sąd Kasacyjny składa się z pierwszego prezesa, prezesa, przewodniczących sekcji i radców. Prokuraturę reprezentuje prokurator generalny przy Sądzie Kasacyjnym lub rzecznik generalny. Sąd Kasacyjny składa się z trzech izb: pierwsza rozpatruje sprawy cywilne, gospodarcze, podatkowe i dyscyplinarne, druga – sprawy karne, natomiast trzecia – sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Każda z tych izb składa się z sekcji francuskiej i sekcji niderlandzkiej. W każdej sekcji zasiada na ogół pięciu sędziów (conseillers).

Przed wydaniem orzeczenia sędziowie wysłuchują wniosków przedstawionych przez prokuratora przy Sądzie Kasacyjnym. Sąd Kasacyjny może orzec o odrzuceniu skargi kasacyjnej. Jeżeli wysunięte argumenty nie zostaną przyjęte, skarga zostaje odrzucona, a zaskarżony wyrok staje się ostateczny. Jeżeli Sąd Kasacyjny uzna, że zaskarżone orzeczenie zostało wydane niezgodnie z prawem, orzeczenie to uchyla się w całości lub w części, z odesłaniem lub bez odesłania sprawy do ponownego rozpoznania. Uchylenie z odesłaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez trybunał lub sąd tego samego szczebla co sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, ma miejsce, jeżeli konieczne jest ponowne rozpatrzenie istoty sprawy. Ten sam sąd nie orzeka nigdy ponownie w tej samej sprawie.

Uwaga

Należy zauważyć, że izby poprawcze sądu apelacyjnego, sąd przysięgłych, izby poprawcze sądu pierwszej instancji (sądu poprawczego) oraz sąd policyjny (rozpatrujący sprawy karne) rozpatrują także, obok sądów cywilnych, powództwa o charakterze cywilnoprawnym (w szczególności dotyczące odszkodowań), wniesione przez oskarżyciela posiłkowego (partie civile), czyli przez szeroko rozumiane ofiary przestępstw.

Prawnicze bazy danych

Więcej informacji na temat sądów można znaleźć na stronie internetowej belgijskiego wymiaru sprawiedliwości.

Czy dostęp do bazy danych jest bezpłatny?

Tak, dostęp do bazy danych jest bezpłatny.

Powiązane strony

Service Public Fédéral Justice (Federalna Służba Publiczna Wymiaru Sprawiedliwości)