Het openbaar ministerie stuurt de tenlastelegging naar de rechter en de rechter beslist in een tussenproces (het Zwischenverfahren) of hij al dan niet het Hauptverfahren zal openen en de zaak ter terechtzitting zal behandelen.

Als de rechter beslist op basis van de tenlastelegging het Hauptverfahren te openen, start het proces voor de rechter. Het proces voor de rechter kan een of meer dagen duren. Het is ook mogelijk de tenlastelegging in een verkorte procedure te behandelen. Hiervoor gelden speciale regels.

Hoe verloopt het proces?

Bij aanvang van het proces wordt vastgesteld wie er aanwezig is (openbaar ministerie, u en eventueel uw raadsman, getuigen, deskundigen). Daarna moeten de getuigen buiten de rechtszaal wachten.

U wordt verzocht uw persoonlijke gegevens te verstrekken. U moet uw naam, adres, geboorteplaats en -datum, nationaliteit, burgerlijke staat en beroep opgeven. U hoeft niet te zeggen hoeveel u verdient.

Vervolgens wordt de tenlastelegging voorgelezen.

U krijgt de gelegenheid te reageren op de beschuldigingen. U bent hiertoe niet verplicht; u mag ook zwijgen. De rechter mag geen voor u nadelige conclusies trekken uit uw stilzwijgen. Vervolgens vindt de bewijsgaring plaats. Dat wil zeggen dat getuigen en deskundigen gehoord worden en/of documenten worden voorgelezen.

Aan het einde beoordelen het openbaar ministerie en – indien u daarover beschikt – uw raadsman na elkaar het resultaat van de bewijsverkrijging en verzoeken zij om veroordeling of vrijspraak.

U hebt het laatste woord.

De rechter doet uitspraak en motiveert deze.

Waar wordt het proces gevoerd?

Het proces vindt plaats voor de rechter waar het openbaar ministerie de zaak heeft aangebracht; hiervoor gelden wettelijke voorschriften. Vaak vindt het proces plaats voor de rechter voor de plaats waar het feit begaan is.

Of het proces voor het Amts-, Land- of Oberlandesgericht plaatsvindt, hangt af van de straf die voor het misdrijf kan worden opgelegd. Indien als straf slechts een geldboete of een gevangenisstraf van maximaal twee jaar te verwachten is, dan beslist een rechter van het Amtsgericht. Als de te verwachten straf een gevangenisstraf van meer dan twee tot vier jaar is, beslissen drie rechters, te weten één professionele rechter en twee lekenrechters, van het Amtsgericht. Als de te verwachten straf een gevangenisstraf van meer dan vier jaar is, beslist het Landgericht met twee of drie professionele rechters en twee lekenrechters. Voor zaken die de staatsveiligheid betreffen, is het Oberlandesgericht met drie professionele rechters bevoegd.

Is het proces openbaar?

Het proces is openbaar. Hierop kan uitzondering worden gemaakt, bijvoorbeeld om getuigen te beschermen.

Kan de tenlastelegging tijdens het proces worden veranderd?

De in de tenlastelegging opgenomen ten laste gelegde feiten kunnen door een aanwijzing van de rechter enigszins gewijzigd worden. Nieuwe feiten kunnen tijdens het proces enkel worden toegevoegd door middel van een aanvullende tenlastelegging. Deze uitbreiding van de tenlastelegging wordt echter alleen in het proces behandeld als u en de rechter daarmee instemmen.

Wat gebeurt er als ik tijdens het proces schuld beken aan (een deel van) de feiten in de tenlastelegging?

Een bekentenis betekent niet dat de procedure beëindigd wordt. Het kan echter zo zijn dat de rechter ervan afziet bepaald bewijs te vergaren, omdat hij denkt dat uw bekentenis geloofwaardig is, bijvoorbeeld omdat deze wordt onderbouwd door al eerder verkregen bewijzen. De rechter mag de straf verminderen vanwege een bekentenis. Onder bepaalde voorwaarden kan uw bekentenis deel uitmaken van een zogenaamde overeenstemming. Deze overeenstemming betreft alleen de strafmaat en niet of u al dan niet schuldig wordt bevonden.

Welke rechten heb ik tijdens het proces?

In beginsel moet u deelnemen aan het proces. Als u niet bent ontslagen van uw aanwezigheidsplicht en toch nalaat te verschijnen, dan wordt het proces onderbroken en kan er een aanhoudingsbevel tegen u worden uitgevaardigd. Een uitzondering hierop geldt bij een proces in het kader van een strafbevelprocedure.

Indien u de taal niet voldoende beheerst, zorgt de rechter voor een tolk die tijdens het proces alle wezenlijke documenten en uitspraken voor u vertaalt.

U mag zich laten verdedigen door een advocaat. In bepaalde gevallen moet u zich laten verdedigen door een advocaat. Als u in deze gevallen geen advocaat kiest, wordt u door de rechter een ambtshalve toegevoegde raadsman toegewezen.

Welke rechten heb ik met betrekking tot het bewijs dat tegen mij wordt aangevoerd?

Nadat bewijs verkregen is, kunt u daarover een verklaring afgeven. U kunt bezwaar maken tegen het verzamelen en beoordelen van bewijs dat volgens u onrechtmatig is.

U kunt verzoeken om verkrijging van verder bewijs. U kunt ook zelf bewijs trachten te verkrijgen, maar u hebt daarbij niet de bevoegdheden van de politie. Zo mag u bijvoorbeeld geen telefoons aftappen en de opnames niet als bewijs overleggen.

U mag getuigen vragen een verklaring af te leggen van wat ze waargenomen hebben en u mag de getuigen ook meebrengen naar het proces. U moet er echter wel rekening mee houden dat getuigen verplicht zijn voor de rechter de waarheid te spreken.

Getuigen worden eerst door de rechter en door het openbaar ministerie ondervraagd. Aansluitend mogen uw advocaat en u vragen stellen aan de getuigen.

In de regel wordt het uittreksel uit uw strafregister voorgelezen. Als u al eerder veroordeeld bent wegens een misdrijf dat vergelijkbaar is met het misdrijf waarvoor u nu bent aangeklaagd, mag ook de eerdere veroordeling voorgelezen worden. Het register bevat geen eerdere veroordelingen in andere lidstaten. Als de rechter echter via andere wegen informatie over eerdere veroordelingen heeft gekregen, mag de rechter tijdens het proces ook dergelijke informatie in aanmerking nemen.

Wat gebeurt er aan het eind van het proces?

Het proces kan eindigen met een vonnis of met een seponering.

In de meeste gevallen eindigt het proces met een vonnis. Afhankelijk van de bewijzen kan de rechter u veroordelen of vrijspreken. Mogelijke straffen zijn geldboetes en gevangenisstraffen. Bovendien kan de rechter in wettelijk bepaalde gevallen ook een maatregel, zoals opname in een psychiatrisch ziekenhuis, een afkickcentrum of in verzekerde bewaringstelling, bevelen. Onder deze maatregelen valt ook het ontzeggen van de rijbevoegdheid. Als een zogeheten bijkomende straf kan de rechter een rijverbod opleggen.

Een geldboete wordt als een bepaald aantal vaste dagelijkse sommen opgelegd (bijvoorbeeld 50 vaste dagelijkse sommen van 15 euro elk). De vaste dagelijkse som bedraagt altijd een dertigste deel van het maandelijkse inkomen. Een geldboete kan ook door arbeid ingelost worden. Als u de geldboete niet betaalt en niet door arbeid inlost, wordt u voor elke vaste dagelijkse som één dag in hechtenis gesteld. Een geldboete tot 180 vaste dagelijkse sommen kan ook voorwaardelijk worden opgelegd. U wordt dan gewaarschuwd en u hoeft de geldboete alleen maar te betalen als u na het vonnis opnieuw een strafbaar feit pleegt of de aan u opgelegde voorwaarden overtreedt.

Gevangenisstraffen tot maximaal twee jaar kunnen als voorwaardelijke straf opgelegd worden. Als u de voorwaarden niet nakomt, kan de straf ten uitvoer gelegd worden.

Maatregelen en bijkomende straffen kunnen aanvullend op een geldboete of gevangenisstraf opgelegd worden.

Welke rol speelt het slachtoffer (de benadeelde partij) in het proces?

In de meeste gevallen is de benadeelde partij een belangrijke getuige en wordt zij als zodanig gehoord.

De benadeelde partij van bepaalde misdrijven kan ook actief aan het proces deelnemen, indien zij het recht heeft zich civiele partij te stellen in de strafzaak. Als civiele partij in de strafzaak mag de benadeelde partij zelf vragen stellen en de rechter verzoeken bewijzen aan te voeren of – indien de benadeelde partij zich laat bijstaan door een advocaat – dit door haar advocaat laten doen. Aan het einde van het proces mag de benadeelde partij of de advocaat van de benadeelde partij een pleidooi houden en daarin om een straf verzoeken.

Verdere informatie

De behandeling ter terechtzitting is geregeld in het Wetboek van strafvordering en de Wet op de rechterlijke organisatie.