Το δελτίο αυτό εκπονήθηκε σε συνεργασία με το Συμβούλιο των Συμβολαιογραφικών Συλλόγων της ΕΕ (CNUE).
1 Πως συντάσσεται η διάταξη τελευταίας βουλήσεως (διαθήκη, συνδιαθήκη, κληρονομική σύμβαση);
Το δίκαιο της Σλοβακίας δεν επιτρέπει την κατάρτιση κληρονομικής σύμβασης ούτε τη σύνταξη συνδιαθήκης.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι νόμιμης σύνταξης διαθήκης:
(1) Η ιδιόγραφη διαθήκη πρέπει να φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του διαθέτη και ημερομηνία. Διαθήκη η οποία συντάσσεται κατά τα ανωτέρω δεν απαιτείται να φέρει την υπογραφή μαρτύρων.
(2) Διαθήκη η οποία συντάσσεται με διαφορετικό τρόπο (π.χ. μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, γραφομηχανής ή από τρίτο πρόσωπο) πρέπει να υπογράφεται ενώπιον δύο μαρτύρων, οι οποίοι την υπογράφουν και πιστοποιούν ότι αυτή αποτελεί τη διάταξη τελευταίας βούλησης του διαθέτη. Διαθήκη η οποία συντάσσεται κατά τα ανωτέρω πρέπει να φέρει επίσης την ιδιόχειρη υπογραφή του διαθέτη και ημερομηνία.
(3) Συμβολαιογραφική διαθήκη. Ο συμβολαιογράφος είναι υπεύθυνος για την τήρηση των διατάξεων που διέπουν το περιεχόμενο και τη μορφή αυτού του είδους της διαθήκης. Η συμβολαιογραφική διαθήκη καταχωρίζεται στο Κεντρικό Συμβολαιογραφικό Μητρώο Διαθηκών.
(4) Έκτακτη διαθήκη συντάσσεται όταν η κατάσταση της υγείας του διαθέτη δεν είναι καλή ή όταν αυτός δεν βλέπει ή δεν ακούει ή είναι αναλφάβητος. Σε αυτές τις περιπτώσεις η διαθήκη συντάσσεται ενώπιον τριών μαρτύρων. Οι μάρτυρες πιστοποιούν τη διαθήκη υπογράφοντάς την μετά την ακρόαση του περιεχομένου της. Στο έγγραφο προσδιορίζεται το πρόσωπο το οποίο την συνέταξε και εκείνο το οποίο την ανέγνωσε μεγαλοφώνως, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο διαπιστώθηκε ότι αυτή αποτελεί τη διάταξη τελευταίας βούλησης του διαθέτη.
Ως μάρτυρες νομιμοποιούνται μόνο πρόσωπα τα οποία έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα. Δεν νομιμοποιούνται ως μάρτυρες πρόσωπα τα οποία στερούνται όρασης, ακοής ή ικανότητας ομιλίας ή δεν γνωρίζουν τη γλώσσα στην οποία εκφράζεται ο διαθέτης, καθώς και οι δικαιούχοι της κληρονομίας.
Προκειμένου η διαθήκη να είναι έγκυρη, πρέπει να αναγράφει την ημέρα, μήνα και έτος σύνταξής της. Εύλογα, σημαντικό τμήμα του περιεχομένου της διαθήκης είναι ο ορισμός των προσώπων τα οποία θα λάβουν το σύνολο ή αναλογικά μερίδια της κληρονομίας ή συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία (ποιος θα λάβει τι).
Εφόσον η διαθήκη έχει συνταχθεί ιδιοχείρως από τον διαθέτη, συνιστάται αυτός να ενημερώνει τους οικείους του σχετικά με τον τόπο φύλαξης της διαθήκης.
Όροι ή αιρέσεις της διαθήκης δεν έχουν νομική ισχύ.
2 Πρέπει η διάταξη να καταχωρίζεται, και εάν ναι, πως;
Οι συμβολαιογράφοι οφείλουν να καταχωρίζουν τις διαθήκες αυτεπαγγέλτως στο Κεντρικό Συμβολαιογραφικό Μητρώο Διαθηκών το οποίο τηρείται στο Επιμελητήριο Συμβολαιογράφων. Οι διαθήκες που συντάσσονται σύμφωνα με τα σημεία (1), (2) και (4) ανωτέρω δεν απαιτείται να καταχωρίζονται, όμως με αίτημα του διαθέτη ή άλλου προσώπου μπορούν να κατατεθούν σε συμβολαιογράφο προς φύλαξη. Ο συμβολαιογράφος οφείλει επίσης να καταχωρίζει τη φύλαξη της διαθήκης στο Κεντρικό Συμβολαιογραφικό Μητρώο Διαθηκών.
3 Υφίστανται περιορισμοί επί της ελευθερίας διάθεσης αιτία θανάτου (π.χ. νόμιμη μοίρα);
Ναι, το άρθρο 479 του Αστικού Κώδικα (νόμος αριθ. 40/1964) ορίζει τη νόμιμη μοίρα και τους δικαιούχους αυτής ως εξής: «Οι ανήλικοι κατιόντες λαμβάνουν μερίδιο τουλάχιστον ίσο προς το εξ αδιαθέτου μερίδιό τους, οι δε ενήλικοι κατιόντες μερίδιο τουλάχιστον ίσο με το ήμισυ του εξ αδιαθέτου μεριδίου τους. Σε περίπτωση που η διαθήκη προσκρούει προς την ανωτέρω διάταξη, το σχετικό τμήμα της διαθήκης είναι άκυρο, εκτός εάν οι αντίστοιχοι κληρονόμοι έχουν εξαιρεθεί από την κληρονομία διά της αποκλήρωσης».
4 Ελλείψει διάταξης τελευταίας βουλήσεως, ποιος κληρονομεί και τι;
Η διαδοχή επέρχεται δυνάμει του νόμου, διαθήκης ή και με τους δύο αυτούς τρόπους. Σε περίπτωση που ο διαθέτης δεν έχει συντάξει διαθήκη ή υπάρχουν περιουσιακά στοιχεία τα οποία δεν έχουν συμπεριληφθεί στη διαθήκη, επέρχεται εξ αδιαθέτου διαδοχή με βάση τις τάξεις των κληρονόμων.
1η τάξη
Στην πρώτη τάξη καλούνται τα τέκνα και ο/η σύζυγος του θανόντος, οι οποίοι κληρονομούν κατ᾽ ισομοιρία. Σε περίπτωση που κάποιο τέκνο δεν κληρονομεί, το μερίδιό του διανέμεται στα τέκνα αυτού κατ᾽ ισομοιρία. Σε περίπτωση που ένα ή όλα τα εν λόγω τέκνα δεν κληρονομούν, υποκαθίστανται από τους κατιόντες τους, οι οποίοι κληρονομούν κατ᾽ ισομοιρία.
Εάν ο κληρονομούμενος δεν είχε κατιόντες ή αυτοί δεν κληρονομούν (π.χ. έχουν όλοι αποποιηθεί την κληρονομία, κανένας δεν έχει κληρονομική ικανότητα, έχουν αποκληρωθεί νομίμως ή δεν λαμβάνονται υπόψη), καλούνται στην κληρονομία οι κληρονόμοι της 2ης τάξης.
2η τάξη
Σε περίπτωση που οι κατιόντες του θανόντος δεν κληρονομούν, καλούνται στη δεύτερη τάξη ο/η σύζυγος, οι γονείς του θανόντος και οποιοδήποτε πρόσωπο το οποίο συνοικούσε μαζί του για τουλάχιστον ένα έτος πριν από τον θάνατό του και το οποίο εκ του λόγου αυτού φρόντιζε την κοινή κατοικία ή ήταν εξαρτημένο από τον θανόντα για τη διατροφή του. Οι κληρονόμοι της δεύτερης τάξης κληρονομούν κατ᾽ ισομοιρία ωστόσο, ο/η σύζυγος λαμβάνει πάντοτε τουλάχιστον το ήμισυ της κληρονομίας.
3η τάξη
Σε περίπτωση που δεν κληρονομεί ούτε ο/η σύζυγος ούτε οι γονείς του θανόντος, καλούνται στην τρίτη τάξη κατ᾽ ισομοιρία οι αδελφοί του θανόντος και οποιοδήποτε πρόσωπο το οποίο συνοικούσε μαζί του για τουλάχιστον ένα έτος πριν από τον θάνατό του και το οποίο εκ του λόγου αυτού φρόντιζε την κοινή κατοικία ή ήταν εξαρτημένο από τον θανόντα για τη διατροφή του. Εάν δεν κληρονομούν οι αδελφοί του θανόντος, αυτοί υποκαθίστανται από τα τέκνα τους, τα οποία κληρονομούν κατ᾽ ισομοιρία.
4η τάξη
Εφόσον δεν υπάρχουν κληρονόμοι της τρίτης τάξης, καλούνται αυτοί της τέταρτης τάξης, δηλαδή οι παππούδες και γιαγιάδες του θανόντος, οι οποίοι κληρονομούν κατ᾽ ισομοιρία, ενώ σε περίπτωση που δεν κληρονομεί κανείς από αυτούς, κληρονομούν τα τέκνα τους κατ᾽ ισομοιρία.
Εφόσον δεν υπάρχουν κληρονόμοι, η κληρονομιαία περιουσία περιέρχεται αυτοδικαίως στο Δημόσιο.
5 Ποια είναι η αρμόδια αρχή:
5.1 σε υποθέσεις διαδοχής αιτία θανάτου;
Το πρωτοδικείο της τελευταίας κατοικίας του θανόντος, ή σε περίπτωση που δεν είχε κατοικία ή δεν μπορεί να προσδιοριστεί ο τελευταίος τόπος κατοικίας του, το πρωτοδικείο του τόπου τελευταίας διαμονής του, ή εφόσον δεν υπάρχει πρωτοδικείο σε αυτή την περιοχή, το δικαστήριο της περιοχής όπου βρίσκονται περιουσιακά στοιχεία του διαθέτη. Το πρωτοδικείο διορίζει έναν συμβολαιογράφο ως αρμόδιο για τη διεξαγωγή της όλης κληρονομικής διαδικασίας. Οι πράξεις του συμβολαιογράφου έχουν την ισχύ πράξεων του δικαστηρίου. Οι αιτήσεις για την παροχή νομικής συνδρομής στο εξωτερικό εξαιρούνται από τις αρμοδιότητες του συμβολαιογράφου.
5.2 για την κατάθεση δήλωσης αποδοχής ή αποποίησης κληρονομίας;
Οι κληρονόμοι δηλώνουν προφορικά ενώπιον του συμβολαιογράφου ότι αποδέχονται ή αποποιούνται την κληρονομία, ή υποβάλλουν έγγραφη σχετική δήλωση στο δικαστήριο της διαθήκης εντός ενός μηνός από τον χρόνο κοινοποίησης προς τους ίδιους του δικαιώματος αποδοχής/αποποίησης της κληρονομίας και των συνεπειών της σχετικής δήλωσης.
5.3 για την κατάθεση δήλωσης αποδοχής ή αποποίησης κληροδοσίας;
Το δίκαιο της Σλοβακίας δεν προβλέπει την κληροδοσία.
5.4 για την κατάθεση δήλωσης αποδοχής ή αποποίησης νόμιμης μοίρας;
Δεν προβλέπεται ειδική δήλωση αποδοχής ή αποποίησης της νόμιμης μοίρας. Η διαδικασία είναι ανάλογη με εκείνη της αποδοχής ή αποποίησης της κληρονομίας, χωρίς ωστόσο να ισχύει η προθεσμία του ενός μηνός.
6 Σύντομη περιγραφή της διαδικασίας για την επίλυση κληρονομικής διαδοχής βάσει του εθνικού δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της εκκαθάρισης της περιουσίας και της διανομής των περιουσιακών στοιχείων (συμπεριλαμβάνονται πληροφορίες σχετικά με το εάν η διαδικασία κληρονομικής διαδοχής κινείται αυτεπαγγέλτως από δικαστήριο ή άλλη αρμόδια αρχή)
Το ληξιαρχείο κοινοποιεί στο αρμόδιο πρωτοδικείο τους θανάτους εντός της περιοχής αρμοδιότητάς του. Το δικαστήριο κινεί τη διαδικασία, ακόμη και χωρίς σχετικό αίτημα, εφόσον λάβει γνώση του θανάτου ή της κήρυξης προσώπου ως θανόντος. Καταρχάς, το δικαστήριο διεξάγει έλεγχο στο Κεντρικό Συμβολαιογραφικό Μητρώο Διαθηκών, προκειμένου να διαπιστώσει εάν ο θανών είχε συντάξει διαθήκη, πράξη αποκλήρωσης ή πράξη ανάκλησης οποιασδήποτε εξ αυτών, και εντοπίζει τον συμβολαιογράφο στον οποίο έχει κατατεθεί το σχετικό έγγραφο. Το δικαστήριο διεξάγει προκαταρκτική έρευνα, προκειμένου να εντοπίσει τους κληρονόμους και το ενεργητικό και παθητικό της κληρονομιαίας περιουσίας και λαμβάνει τυχόν επείγοντα μέτρα για τη διασφάλιση της διαδοχής. Δεν απαιτείται η διεξαγωγή ακροαματικής διαδικασίας σε σχέση με τη διαδοχή.
Ως αρμόδιος δικαστικός λειτουργός, ο συμβολαιογράφος εκδίδει πιστοποιητικό κληρονομικής διαδοχής, με τη συναίνεση των κληρονόμων, εφόσον:
- η κληρονομιαία περιουσία περιέρχεται σε έναν μόνο κληρονόμο,
- η κληρονομιαία περιουσία περιέρχεται αυτοδικαίως στο Δημόσιο,
- οι κληρονόμοι έχουν καταρτίσει συμφωνία διανομής της κληρονομίας μεταξύ τους, ή
- οι κληρονόμοι και οι δανειστές του θανόντος έχουν καταρτίσει συμφωνία να παραιτηθούν από τις αξιώσεις τους σε περίπτωση που η κληρονομιαία περιουσία είναι υπερχρεωμένη.
Το τελικό πιστοποιητικό κληρονομικής διαδοχής είναι έγγραφο το οποίο παράγει συνέπειες σχετικά με την κτήση της κυριότητας επί της κληρονομίας από τους κληρονόμους.
Σε περίπτωση που η κληρονομική διαδικασία δεν λήγει με την έκδοση πιστοποιητικού κληρονομικής διαδοχής (για παράδειγμα, στην περίπτωση διαφωνίας), ο συμβολαιογράφος καταρτίζει όλα τα απαραίτητα έγγραφα προκειμένου το δικαστήριο να εκδώσει απόφαση, συμπεριλαμβανομένου ενός σχεδίου της δικαστικής απόφασης, καθώς και τα αποδεικτικά των εξόδων και αμοιβών του.
Σε περίπτωση που η κληρονομιαία περιουσία είναι υπερχρεωμένη, οι δε κληρονόμοι και δανειστές του θανόντος αδυνατούν να συμφωνήσουν σχετικά με τη διάθεση περιουσιακών στοιχείων για την εξόφληση των χρεών, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την εκκαθάριση της κληρονομίας. Με την απόφαση εκκαθάρισης το δικαστήριο διατάσσει τους δανειστές να αναγγείλουν τις απαιτήσεις τους εντός ορισμένης προθεσμίας, άλλως εκπίπτουν από τις εν λόγω αξιώσεις.
Το δικαστήριο (ο συμβολαιογράφος ως αρμόδιος δικαστικός λειτουργός) εκκαθαρίζει την υπερχρεωμένη κληρονομιαία περιουσία διαθέτοντας τα στοιχεία ενεργητικού του κληρονομούμενου σε τιμές αντίστοιχες με εκείνες παρόμοιων περιουσιακών στοιχείων. Κατά την πώληση των περιουσιακών στοιχείων ο δικαστικός λειτουργός ενεργεί για λογαριασμό των μερών ιδίω ονόματι, λαμβάνοντας ωστόσο υπόψη τυχόν ευνοϊκότερες προτάσεις των μερών σχετικά με την εκκαθάριση των περιουσιακών στοιχείων. Σε περίπτωση που κάποια περιουσιακά στοιχεία δεν διατεθούν, περιέρχονται στο Δημόσιο από τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου.
7 Πως και πότε καθίσταται ένα πρόσωπο κληρονόμος ή κληροδόχος;
Η διαδοχή επέρχεται κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου. Το πιστοποιητικό κληρονομικής διαδοχής ή η δικαστική απόφαση έχει μόνον αναγνωριστική ισχύ όσον αφορά γεγονότα τα οποία συνέβησαν στο παρελθόν. Ωστόσο, η ολική διάθεση της κληρονομιαίας περιουσίας επιτρέπεται μόνον εφόσον έχει εκδοθεί τελικό πιστοποιητικό κληρονομικής διαδοχής ή σχετική δικαστική απόφαση.
Ο χρόνος θανάτου του κληρονομούμενου πρέπει να αποδεικνύεται με πιστοποιητικό θανάτου, με κοινοποίηση του θανάτου που έχει εκδοθεί από ειδική υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών της Σλοβακίας σε περίπτωση θανάτου σλοβάκου πολίτη στο εξωτερικό, ή με δικαστική απόφαση η οποία εκδόθηκε για την κήρυξη φυσικού προσώπου ως θανόντος στην περίπτωση αφάνειας, όπου ο χρόνος θανάτου δηλώνεται από το δικαστήριο. Τα δικαστήρια της Σλοβακίας είναι αποκλειστικά αρμόδια για την κήρυξη σλοβάκων πολιτών ως θανόντων. Τα δικαστήρια της Σλοβακίας μπορούν να κηρύξουν αλλοδαπό υπήκοο ως θανόντα, ωστόσο οι έννομες συνέπειες της σχετικής απόφασης ισχύουν μόνο για τους μόνιμους κατοίκους της Σλοβακίας και μόνο για περιουσιακά στοιχεία τα οποία βρίσκονται στη Σλοβακία.
8 Φέρουν οι κληρονόμοι την ευθύνη για τα χρέη του αποθανόντος, και εάν ναι, υπό ποιους όρους;
Ναι, οι κληρονόμοι ευθύνονται για τα χρέη του θανόντος, μόνον όμως έως την αξία του κληρονομικού τους μεριδίου. Η πληρωμή των χρεών του θανόντος δεν βαρύνει την προσωπική περιουσία των κληρονόμων.
9 Ποια είναι τα έγγραφα και/ή οι πληροφορίες που συνήθως απαιτούνται για την καταχώριση ακίνητης περιουσίας;
Η μεταγραφή διενεργείται στο υποθηκοφυλακείο της περιφέρειας όπου βρίσκεται το ακίνητο. Η περιφέρεια διενεργεί τη μεταγραφή αυτεπαγγέλτως ή με αίτημα του κυρίου ή άλλου εξουσιοδοτημένου προσώπου. Η αίτηση μεταγραφής υποβάλλεται εγγράφως και πρέπει να αναγράφει ή συνοδεύεται από τα εξής: α) το όνομα (ή επωνυμία) και τη διεύθυνση μόνιμης κατοικίας (έδρα) του αιτούντος, β) την περιφερειακή αρχή προς την οποία αυτή απευθύνεται, γ) πιστοποιητικό δημόσιας αρχής ή άλλο επίσημο έγγραφο που αποδεικνύει τον τίτλο κυριότητας του αιτούντος επί του ακινήτου και δ) κατάλογο τυχόν συνημμένων.
9.1 Είναι ο διορισμός διαχειριστή κληρονομίας υποχρεωτικός ή καθίσταται υποχρεωτικός μετά από αίτηση; Εάν είναι υποχρεωτικός ή καθίσταται υποχρεωτικός μετά από αίτηση, ποιες είναι οι απαιτούμενες ενέργειες;
Ο διορισμός διαχειριστή δεν είναι υποχρεωτικός. Ωστόσο, εφόσον αυτός καθίσταται απαραίτητος λόγω γενικού ή ανώτερου συμφέροντος των μερών, το δικαστήριο λαμβάνει αυτεπαγγέλτως επείγοντα μέτρα για τη διασφάλιση της κληρονομικής διαδοχής και μπορεί να διορίσει διαχειριστή. Κατά κανόνα διορίζεται διαχειριστής ένας κληρονόμος ή άλλο οικείο πρόσωπο του θανόντος, ή και ένας συμβολαιογράφος – εξαιρουμένου του συμβολαιογράφου που έχει διοριστεί από το δικαστήριο ως αρμόδιος για τη διεξαγωγή της κληρονομικής διαδικασίας.
Ο διαχειριστής που διορίζεται σύμφωνα με το δίκαιο της Σλοβακίας διαφέρει από εκείνον που προβλέπεται στο κοινό δίκαιο.
9.2 Ποιος έχει το δικαίωμα να αναλάβει την εκτέλεση της διάταξης τελευταίας βουλήσεως του θανόντος και/ή να διαχειριστεί την περιουσία;
Η εκτέλεση της διαθήκης ανατίθεται στον συμβολαιογράφο ο οποίος διορίζεται ως δικαστικός λειτουργός. Οι κληρονόμοι διαχειρίζονται την περιουσία την οποία έχουν κληρονομήσει, όμως απαιτείται έγκριση του δικαστηρίου για τη διάθεση περιουσιακών στοιχείων της κληρονομίας και για λοιπές ενέργειες οι οποίες δεν εμπίπτουν στην καθημερινή διαχείριση της περιουσίας.
9.3 Ποιες εξουσίες έχει ο διαχειριστής;
Κατά τη διάρκεια της κληρονομικής διαδικασίας ο διαχειριστής προβαίνει σε κάθε ενέργεια η οποία απαιτείται για τη διατήρηση της κληρονομιαίας περιουσίας εντός των ορίων που τίθενται από το δικαστήριο. Το δικαστήριο ορίζει το εύρος της εξουσιοδότησης την οποία παρέχει προκειμένου ο διαχειριστής να διατηρήσει την αξία των περιουσιακών στοιχείων που αποτελούν την κληρονομιαία περιουσία. Ο διαχειριστής ευθύνεται για κάθε ζημία την οποία προκαλεί κατά παράβαση των καθηκόντων του, όπως αυτά ορίζονται από τον νόμο ή από το δικαστήριο. Μετά το πέρας της κληρονομικής διαδικασίας, ο διαχειριστής υποβάλλει τελική έκθεση στους κληρονόμους, το δε δικαστήριο ορίζει την αμοιβή και τα έξοδα που είναι καταβλητέα από τους κληρονόμους στους οποίους περιέρχεται η κληρονομία.
10 Ποια είναι τα τυπικά έγγραφα που εκδίδονται βάσει του εθνικού δικαίου στη διάρκεια ή στο τέλος της διαδικασίας κληρονομικής διαδοχής, για να αποδειχθεί η ιδιότητα και τα δικαιώματα των δικαιούχων; Έχουν τα εν λόγω έγγραφα ειδική αποδεικτική ισχύ;
Μετά το πέρας της κληρονομικής διαδικασίας ο συμβολαιογράφος εκδίδει πιστοποιητικό κληρονομικής διαδοχής, το οποίο έχει την ισχύ δικαστικής απόφασης. Το εν λόγω πιστοποιητικό αναγράφει τα ονόματα των κληρονόμων και ορίζει τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία περιέρχονται στους κληρονόμους και τα αντίστοιχα μερίδια.
Κατόπιν αιτήματος οποιουδήποτε κληρονόμου, ο συμβολαιογράφος μπορεί να εκδώσει πιστοποιητικό ομάδας κληρονόμων κατά την κληρονομική διαδικασία. Το σχετικό έγγραφο πιστοποιεί «γεγονότα τα οποία είναι γνωστά από τον φάκελο» και αποτελεί δημόσιο έγγραφο το οποίο εκδίδεται από τον συμβολαιογράφο που έχει αναλάβει τη διεκπεραίωση της κληρονομικής διαδικασίας, κυρίως προς απόδειξη της κληρονομικής ιδιότητας ή άλλου δικαιώματος κτήσης δικαιωμάτων του κληρονομούμενου (π.χ. δικαίωμα λήψης ασφαλιστικής αποζημίωσης, δικαιώματα μέλους, δικαίωμα συμμετοχής σε εκκρεμείς δικαστικές διαδικασίες κ.λπ.).
